CHOROBA CREUTZFELDA-

CHOROBA CREUTZFELDA-

JAKOBA WYWOŁYWANA

JAKOBA WYWOŁYWANA

PRZEZ PRIONY

PRZEZ PRIONY

PIERWSZE ZACHOROWANIA I POCZĄTKI

PIERWSZE ZACHOROWANIA I POCZĄTKI

CHOROBY CJD

CHOROBY CJD

W maju w 1995 roku osiemnastoletni

W maju w 1995 roku osiemnastoletni

Stephen Churchill zmarł na

Stephen Churchill zmarł na

nieznaną dotąd chorobę, której

nieznaną dotąd chorobę, której

objawy przypominały znaną

objawy przypominały znaną

wcześniej chorobę Creutzfelda-

wcześniej chorobę Creutzfelda-

Jakoba (CJD). Dotychczas uważano,

Jakoba (CJD). Dotychczas uważano,

że choroba CJD atakuje wyłącznie

że choroba CJD atakuje wyłącznie

ludzi starszych, powyżej

ludzi starszych, powyżej

pięćdziesiątego piątego roku

pięćdziesiątego piątego roku

życia.

życia.

Wówczas rozpoczęto pierwsze

Wówczas rozpoczęto pierwsze

badania mające na celu dokładne

badania mające na celu dokładne

określenie przyczyn śmierci

określenie przyczyn śmierci

pacjenta. W niedługim czasie po

pacjenta. W niedługim czasie po

tym wykryto kolejne przypadki

tym wykryto kolejne przypadki

zachorowań. Wówczas kojarzono

zachorowań. Wówczas kojarzono

chorobę ze spożywaniem

chorobę ze spożywaniem

produktów mięsnych pochodzenia

produktów mięsnych pochodzenia

wołowego. Do 1996 roku

wołowego. Do 1996 roku

odnotowano osiem przypadków

odnotowano osiem przypadków

śmierci na CJD.

śmierci na CJD.

W roku 2002 po długich

W roku 2002 po długich

badaniach ogłoszono, że choroba

badaniach ogłoszono, że choroba

Creutzfeldta-Jakoba (ang.

Creutzfeldta-Jakoba (ang.

Creutzfeldt-Jakob disease

Creutzfeldt-Jakob disease

, CJD)

, CJD)

jest wynikiem zakażenia prionem

jest wynikiem zakażenia prionem

encefalopatii gabczastej bydła

encefalopatii gabczastej bydła

(

(

Bovine spongiform

Bovine spongiform

encephalopathy,

encephalopathy,

BSE) lub

BSE) lub

choroby szalonych krów (

choroby szalonych krów (

Mad cow

Mad cow

disease

disease

).

).

ISTOTA CHOROBY

ISTOTA CHOROBY

Choroba szalonych krów BSE

Choroba szalonych krów BSE

(

(

Bovine

Bovine

Spongiform Encephalophaty

Spongiform Encephalophaty

) jest

) jest

jedną z chorób zaliczanych do TSE –

jedną z chorób zaliczanych do TSE –

pasażowalnych encefalopatii

pasażowalnych encefalopatii

gąbczastych (

gąbczastych (

Transmissible

Transmissible

Spongiform Encephalophaty

Spongiform Encephalophaty

),

),

charakteryzujących się degeneracją

charakteryzujących się degeneracją

istoty szarej kory mózgowej.

istoty szarej kory mózgowej.

Do innych chorób grupy TSE zaliczamy:

Do innych chorób grupy TSE zaliczamy:

-Scrapie

-Scrapie

– u owiec i kóz,

– u owiec i kóz,

-pasażowalne encefalopatie norek TME,

-pasażowalne encefalopatie norek TME,

-CWD (

-CWD (

Chronic wasting disease)

Chronic wasting disease)

,

,

-FSE (

-FSE (

Feline spongiform

Feline spongiform

encephalophaty

encephalophaty

) u kota, (CJD)

) u kota, (CJD)

-Choroba Creutzfeldta-Jakoba – od

-Choroba Creutzfeldta-Jakoba – od

1968r. u ludzi,

1968r. u ludzi,

-Kuru (kanibalizm) od 1966 r.,

-Kuru (kanibalizm) od 1966 r.,

-Śmiertelna rodzinna bezsenność,

-Śmiertelna rodzinna bezsenność,

(

(

Exotic ungulate encephalophaty)

Exotic ungulate encephalophaty)

-Kudu -u antylopy.

-Kudu -u antylopy.

CECHY CZYNNIKA CHOROBOTWÓRCZEGO

CECHY CZYNNIKA CHOROBOTWÓRCZEGO

Czynnikiem chorobotwórczym są zakaźne,

Czynnikiem chorobotwórczym są zakaźne,

białkowe cząsteczki, które zostały określone

białkowe cząsteczki, które zostały określone

przez Stanley’a Prusiner’a jako

przez Stanley’a Prusiner’a jako

priony

priony

.

.

Jest

Jest

to białko kodowane przez gen gospodarza  -

to białko kodowane przez gen gospodarza  -

związane z błoną komórkową neuronów, w którym:

związane z błoną komórkową neuronów, w którym:

·     brak jest kwasu nukleinowego (a więc nie

·     brak jest kwasu nukleinowego (a więc nie

jest to wirus)

jest to wirus)

·     PrPC - normalna forma proteiny jest

·     PrPC - normalna forma proteiny jest

zamieniona na patologiczną

zamieniona na patologiczną

·    forma zmieniona- PrPSC – zmiana

·    forma zmieniona- PrPSC – zmiana

przestrzenna konfiguracji ze spiralnej na

przestrzenna konfiguracji ze spiralnej na

płaską

płaską

·     białko patologiczne jest odporne na enzymy

·     białko patologiczne jest odporne na enzymy

protoelityczne, promieniowanie UV,

protoelityczne, promieniowanie UV,

temperaturę– nie ulega denaturacji

temperaturę– nie ulega denaturacji

(nieskuteczna klasyczna sterylizacja,

(nieskuteczna klasyczna sterylizacja,

skuteczne wypalanie i wyżarzania).

skuteczne wypalanie i wyżarzania).

Mówiąc o prionach nie można

Mówiąc o prionach nie można

mówić o ich zakaźności, lecz o

mówić o ich zakaźności, lecz o

pasażu, czyli nagromadzaniu się

pasażu, czyli nagromadzaniu się

białka patologicznego lub jego

białka patologicznego lub jego

transporcie.

transporcie.

MATERIAŁ ZAKAŹNY I DROGI

MATERIAŁ ZAKAŹNY I DROGI

PRZENOSZENIA SIĘ PRIONÓW

PRZENOSZENIA SIĘ PRIONÓW

Materiałem o dużym stopniu

Materiałem o dużym stopniu

zakaźności są narządy zwierząt

zakaźności są narządy zwierząt

takie jak: głowa z mózgiem,

takie jak: głowa z mózgiem,

rdzeń kręgowy, zwoje kręgowe

rdzeń kręgowy, zwoje kręgowe

nerwów czuciowych (oponowe),

nerwów czuciowych (oponowe),

oczy, kręgosłup, przysadka,

oczy, kręgosłup, przysadka,

płuca bydła powyżej 12 miesiąca

płuca bydła powyżej 12 miesiąca

życia.

życia.

Stosunkowo niski stopień

Stosunkowo niski stopień

zakaźności wykazują: kości i

zakaźności wykazują: kości i

skóra zwierząt zakażonych,

skóra zwierząt zakażonych,

szpik kostny, wątroba,

szpik kostny, wątroba,

trzustka. Jako małozakaźne

trzustka. Jako małozakaźne

określane są: mięśnie

określane są: mięśnie

szkieletowe, nerki, tkanka

szkieletowe, nerki, tkanka

tłuszczowa, tkanka chrzęstna,

tłuszczowa, tkanka chrzęstna,

mleko, ślinianki, tarczyca.

mleko, ślinianki, tarczyca.

Białka pionowe wykrywane są

Białka pionowe wykrywane są

również we krwi zwierząt.

również we krwi zwierząt.

Do zakażenia prionami organizmu

Do zakażenia prionami organizmu

ludzkiego może dojść poprzez

ludzkiego może dojść poprzez

spożycie substancji, produktów

spożycie substancji, produktów

pochodzenia wołowego, w których

pochodzenia wołowego, w których

obecne są cząsteczki białka PrPSC

obecne są cząsteczki białka PrPSC

lub podobne. Cząsteczki takie będą

lub podobne. Cząsteczki takie będą

się znajdować w produktach takich

się znajdować w produktach takich

jak: galaretki, żelatyny i przetwory

jak: galaretki, żelatyny i przetwory

mięsne pochodzące od zwierząt

mięsne pochodzące od zwierząt

zaatakowanych przez białka prionowe.

zaatakowanych przez białka prionowe.

Również wyroby z dodatkiem krwi

Również wyroby z dodatkiem krwi

zwierząt zakażonych mogą zawierać

zwierząt zakażonych mogą zawierać

cząsteczki pionowe.

cząsteczki pionowe.

Oprócz drogi pokarmowej, priony

Oprócz drogi pokarmowej, priony

przenosić się mogą również przez

przenosić się mogą również przez

uszkodzone powłoki ciała: śluzówkę,

uszkodzone powłoki ciała: śluzówkę,

skórę np.: podczas procedur medycznych,

skórę np.: podczas procedur medycznych,

w których to narzędzia medyczne poddane

w których to narzędzia medyczne poddane

zostały klasycznej, lecz małoskutecznej

zostały klasycznej, lecz małoskutecznej

sterylizacji. Cząsteczki pionowe

sterylizacji. Cząsteczki pionowe

wykazują małą wrażliwość na działanie

wykazują małą wrażliwość na działanie

wysokich temperatur, stosowanych

wysokich temperatur, stosowanych

podczas typowej sterylizacji. Innym

podczas typowej sterylizacji. Innym

sposobem przeniesienia białek

sposobem przeniesienia białek

chorobotwórczych jest droga

chorobotwórczych jest droga

przeszczepów narządów (nerek, serca,

przeszczepów narządów (nerek, serca,

fragmentu wątroby) od osoby zakażonej

fragmentu wątroby) od osoby zakażonej

prionami, ale bez objawów chorobowych.

prionami, ale bez objawów chorobowych.

Okres utajony (bezobjawowy u

Okres utajony (bezobjawowy u

ludzi może trwać nawet 30 lat.

ludzi może trwać nawet 30 lat.

Również przeszczepy rogówki od

Również przeszczepy rogówki od

osób zmarłych z niewykrytą

osób zmarłych z niewykrytą

chorobą CJD stwarzają duże

chorobą CJD stwarzają duże

ryzyko przeniesienia czynnika

ryzyko przeniesienia czynnika

chorobotwórczego. Podejrzewa

chorobotwórczego. Podejrzewa

się również, że do zakażenia

się również, że do zakażenia

prionami może dochodzić przez

prionami może dochodzić przez

wypicie mleka od zakażonej

wypicie mleka od zakażonej

krowy.

krowy.

EPIDEMIOLOGIA

EPIDEMIOLOGIA

Do marca 2000 r. odnotowano w Wielkiej

Do marca 2000 r. odnotowano w Wielkiej

Brytanii 182 233 przypadki zachorowań na

Brytanii 182 233 przypadki zachorowań na

BSE wśród bydła, w następstwie, czego

BSE wśród bydła, w następstwie, czego

wyeliminowano w tym kraju 5 milionów

wyeliminowano w tym kraju 5 milionów

bydła. W Irlandii Północnej wykryto 1811,

bydła. W Irlandii Północnej wykryto 1811,

a w pozostałych krajach (Europa i Świat)

a w pozostałych krajach (Europa i Świat)

1934 przypadków BSE wśród bydła.

1934 przypadków BSE wśród bydła.

(

(

www.cjd.ed.ac.uk

www.cjd.ed.ac.uk

/

/

figures.htm

figures.htm

)

)

Do chwili obecnej odnotowano 152 przypadki

Do chwili obecnej odnotowano 152 przypadki

zachorowań ludzi w Wielkiej Brytanii, 8 we

zachorowań ludzi w Wielkiej Brytanii, 8 we

Francji, jeden w Irlandii, jeden w Hong-

Francji, jeden w Irlandii, jeden w Hong-

Kongu oraz jeden na Florydzie, USA i w

Kongu oraz jeden na Florydzie, USA i w

Kanadzie. Dwa ostatnie (kanadyjski i

Kanadzie. Dwa ostatnie (kanadyjski i

amerykanski) byli to chorzy, który długo

amerykanski) byli to chorzy, który długo

przebywali w Wielkiej Brytanii.

przebywali w Wielkiej Brytanii.

Obraz kliniczny:

Obraz kliniczny:

W przebiegu

W przebiegu

choroby CJD wyróżnić można trzy fazy

choroby CJD wyróżnić można trzy fazy

objawowe: fazę objawów psychicznych, fazę objawów

objawowe: fazę objawów psychicznych, fazę objawów

neurologicznych i fazę pełnoobjawową (terminalną).

neurologicznych i fazę pełnoobjawową (terminalną).

U chorych obserwuje się wczesne i nasilone objawy

U chorych obserwuje się wczesne i nasilone objawy

psychotyczne (depresje, lęk i wycofanie,

psychotyczne (depresje, lęk i wycofanie,

zaburzenia urojeniowe), labilność emocjonalną,

zaburzenia urojeniowe), labilność emocjonalną,

umiarkowane zaburzenia snu, jadłowstręt z utratą

umiarkowane zaburzenia snu, jadłowstręt z utratą

masy ciała. Objawy te poprzedzają fazę objawów

masy ciała. Objawy te poprzedzają fazę objawów

neurologicznych. U większości chorych rozpoznano

neurologicznych. U większości chorych rozpoznano

czystą psychozę, zaburzenia poznawcze, zaburzenia

czystą psychozę, zaburzenia poznawcze, zaburzenia

pamięci. Przetrwałe objawy czuciowe obserwowano od

pamięci. Przetrwałe objawy czuciowe obserwowano od

początku choroby; najbardziej charakterystyczne

początku choroby; najbardziej charakterystyczne

objawy to parastezje, bóle kończyn dolnych. Inne

objawy to parastezje, bóle kończyn dolnych. Inne

objawy neurologiczne to zaburzenia smaku i

objawy neurologiczne to zaburzenia smaku i

zaburzenia wzroku (zmiany w polu widzenia). Obecne

zaburzenia wzroku (zmiany w polu widzenia). Obecne

są również ataksje, prowadzące do upadków, i ruchy

są również ataksje, prowadzące do upadków, i ruchy

mimowolne obserwowano u wszystkich chorych.

mimowolne obserwowano u wszystkich chorych.

Zaburzenia równowagi pojawiały się w czasie

Zaburzenia równowagi pojawiały się w czasie

„psychiatrycznej” fazy choroby. W fazie

„psychiatrycznej” fazy choroby. W fazie

terminalnej występuje pełnoobjawowy obraz choroby

terminalnej występuje pełnoobjawowy obraz choroby

CJD. Śmierć następuje średnio po 14 miesiacach.

CJD. Śmierć następuje średnio po 14 miesiacach.

Obraz neuropatologiczny:

Obraz neuropatologiczny:

Obraz neuropatologiczny choroby CJD jest niezwykle

Obraz neuropatologiczny choroby CJD jest niezwykle

charakterystyczny. Elementem typowym są gąbczaste

charakterystyczny. Elementem typowym są gąbczaste

zmiany składające się z licznych, zaokrąglonych

zmiany składające się z licznych, zaokrąglonych

wodniczek. Wodniczki te skupione są w grupach lub

wodniczek. Wodniczki te skupione są w grupach lub

pozostają pojedyncze. Dochodzi do deformacji

pozostają pojedyncze. Dochodzi do deformacji

struktury komórek nerwowych.

struktury komórek nerwowych.

Zmianom histopatoloicznym towarzyszy

Zmianom histopatoloicznym towarzyszy

również astrocytoza- powiększenie

również astrocytoza- powiększenie

ilości i wielkości astrocytów

ilości i wielkości astrocytów

(komórek nerwowych gleju właściwego)

(komórek nerwowych gleju właściwego)

w korze mózgu.

w korze mózgu.

W obrazie kory móżdżku widoczne są

W obrazie kory móżdżku widoczne są

amyloidowe blaszki, w okolicy których

amyloidowe blaszki, w okolicy których

lokalizują się przejaśnienia

lokalizują się przejaśnienia

Piśmiennictwo:

Piśmiennictwo:



1. Will RG, Zeidler M, Stewart GE, et al.

1. Will RG, Zeidler M, Stewart GE, et al.

Diagnosis of new variant

Diagnosis of new variant



Creutzfeldt-Jakob disease.

Creutzfeldt-Jakob disease.

Ann Neurol

Ann Neurol

2000; 47: 575-582

2000; 47: 575-582



2. Przegląd Epidemiologiczny 2003;57:249-

2. Przegląd Epidemiologiczny 2003;57:249-

54

54



3. http://www.cjd.ed.ac.uk/figures.htm

3. http://www.cjd.ed.ac.uk/figures.htm



4. www.sggw.waw.pl

4. www.sggw.waw.pl



5. www.cjd.ed.ac.uk/path.htm

5. www.cjd.ed.ac.uk/path.htm