Odpowiedzialność

cywilna lekarza

Lek. Łukasz Szleszkowski

Katedra Medycyny Sądowej

AM

Zakład Prawa Medycznego

Prawo cywilne – ius civile

• będąc częścią wewnętrznego

normatywnego systemu prawnego,

zajmuje się regulacją stosunków o

charakterze majątkowym i majątkowych

konsekwencjach pomiędzy obywatelami,

podmiotami zbiorowymi oraz

obywatelami a podmiotami zbiorowymi.

• dysponuje ono sankcjami składającymi

się na system odpowiedzialności

cywilnej.

Odpowiedzialność

cywilna

• odpowiedzialność majątkowa dłużnika
• dłużnik odpowiada za dług całym swoim

majątkiem obecnym i przyszłym;

• Funkcją odpowiedzialności cywilnej jest f.

kompensacyjna, której celem jest
wyrównanie uszczerbku doznanego przez
poszkodowanego w dobrach prawnie
chronionych

• F. represyjna i prewencyjno-wychowawcza

maja mniejsze znaczenie

Odpowiedzialność cywilna

lekarza

Źródłem odpowiedzialności c. lekarza może
być:

• istniejące między stronami zobowiązanie

(umowa pomiędzy prywatnie
praktykującym lekarzem pub prywatnym
szpitalem a pacjentem)

• czyn niedozwolony (postępowanie

sprzeczne z prawem, z zasadami etyki
lekarskiej lub współżycia społecznego
prowadzące do szkody)

Pojęcie szkody w prawie

cywilnym

• Szkodę majątkową stanowi

materialny uszczerbek na osobie lub
mieniu, natomiast niemajątkową
cierpienia fizyczne i krzywda
moralna;

• Osobę doznającą szkody i krzywdy

nazywa się „poszkodowanym”

Pojęcie szkody w prawie

cywilnym

• Szkoda jest powstałą wbrew woli

poszkodowanego różnicą pomiędzy

jego obecnym stanem majątkowym a

stanem, jaki zaistniałby gdyby nie

doszło do zaistnienia zdarzenia

powodującego szkodę

• W przypadku świadczeń medycznych

szkoda, której doznał pacjent ma

charakter – szkody na osobie

Pojęcie szkody w prawie

cywilnym

• Szkoda na osobie to takie naruszenie

dóbr osobistych, które prowadzi w
sposób pośredni obok albo wraz z
wyrządzeniem krzywdy do
negatywnych skutków majątkowych
tej osoby

Pojęcie szkody w prawie

cywilnym

•Szkoda może być wyrządzona

pacjentowi przez lekarza,
personel medyczny lub w
wyniku zaniedbań
organizacyjnych

Szkoda majątkowa

• Uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia;
• Straty wynikłe z całkowitej lub

częściowej utraty zdolności do pracy
zarobkowej;

• Straty wynikłe ze zwiększenia potrzeb

poszkodowanego lub zmniejszenia jego
widoków powodzenia w przyszłości;

• Koszty leczenia;
• Inne uzasadnione wydatki;

Szkoda majątkowa

• utrata dochodów;
• W razie śmierci szkodą są straty,

które wskutek tego ponoszą osoby
trzecie (koszty pogrzebu, utrata
środków utrzymania, pogorszenie
sytuacji życiowej

Szkoda

• Nie każde uszkodzenie ciała dokonane

przez lekarza jest uznane za szkodę;

• Jeżeli uszkodzenie ciała dokonane zostało

podczas zabiegu lege artis i konieczne było
dla ratowania życia to nie jest to
wyrządzenie szkody

• Szkoda może być wynikiem wadliwego

leczenia lub nawet prawidłowego ale

bez

zgody pacjenta

Szkoda niemajątkowa -

krzywda

• cierpienia fizyczne i moralne;
• zwykle wiąże się ze szkodą

majątkową na osobie; ale może być
od niej niezależna;

Szkoda

• Ustalelnie wysokości szkody polega na

porównaniu stanu w jakim znajdowałby
się pacjent, gdyby nie wadliwe
postępowanie lekarskie a stanem jaki
powstał w wyniku tego postępowania;

• Należy przy tym uwzględnić samoistny

rozwój choroby oraz szkodę przyszłą
(zwiększenie potrzeb)

Odpowiedzialność kontraktowa

-ex contractu

• Niewykonanie lub nienależyte

wykonanie zobowiązania przez
dłużnika (lekarza lub zakład
leczniczy) powoduje
odpowiedzialność kontraktową

Odpowiedzialność

odszkodowawcza dłużnika –

art. 471 KC

• „Dłużnik obowiązany jest do

naprawienia szkody wynikłej z
niewykonania lub nienależytego
wykonania zobowiązania , chyba że
niewykonanie lub nienależyte
wykonanie jest następstwem
okoliczności za które dłużnik nie
odpowiada”

Odpowiedzialność kontraktowa

może być oparta:

• na zasadzie winy;
• na zasadzie ryzyka

(odpowiedzialność jest zaostrzona,
dłużnik odpowiada za wyrządzenie
szkody niezależnie od winy a tylko z
uwagi na niewykonanie lub
nienależyte wykonanie zobowiązania)

Odpowiedzialność deliktowa-

ex delicto

• Wyrządzenie szkody poprzez

czyn niedozwolony przy braku
zobowiązania pomiędzy stronami
powoduje odpowiedzialność
deliktową

Art. 415 KC

• „Kto z winy swej

wyrządził
drugiemu
szkodę,
obowiązany jest
do jej
naprawienia”

Odpowiedzialność deliktowa

może być oparta na zasadzie:

• Winy
• Ryzyka
• Słuszności

Zbieg odpowiedzialności

– art. 443 KC

• „Okoliczność że działanie lub

zaniechanie, z którego szkoda
wynikła stanowiło niewykonanie lub
nienależyte wykonanie istniejącego
uprzednio zobowiązania nie wyłącza
roszczenia o naprawienie szkody z
tytułu czynu niedozwolonego, chyba,
że z treści istniejącego uprzednio
zobowiązania wynika co innego”

Odpowiedzialność solidarna

- art. 441 KC

• „jeżeli kilka osób ponosi

odpowiedzialność za szkodę
wyrządzoną czynem
niedozwolonym , ich
odpowiedzialność solidarna”

Wina

• element obiektywny – zachowanie

niewłaściwe - uchybienie przez
lekarza obowiązkom zawodowym
(bezprawność czynu);

• element subiektywny (nastawienie

psychiczne, wina w ścisłym tego
słowa znaczeniu)

Wina

• Wina umyślna – dolus
Dolus directus – zamiar bepośredni

(sprawca chce wyrządzić szkodę)

Dolus eventualis – zamiar wynikowy

(sprawca godzi się świadomie na
skutek swego postępowania)

• Wina nieumyślna – culpa (niedbalstwo)

Wina nieumyślna

• Art. 355 KC - „Dłużnik obowiązany

jest do staranności ogólnie
wymaganej w stosunkach danego
rodzaju”

Przesłanki odpowiedzialności

cywilnej

• zdarzenie wyrządzające szkodę

(czyn niedozwolony albo
niewykonanie lub nienależyte
wykonanie zobowiązania)

• szkoda majątkowa lub niemajątkowa

(krzywda);

• związek przyczynowy pomiędzy

tym zdarzeniem a szkodą

Adekwatny związek

przyczynowy

- art.. 361 § 1 KC

• Zobowiązany do odszkodowania ponosi

odpowiedzialność tylko za normalne

następstwa zadziałania lub

zaniechania, z którego szkoda wynikła

• W orzecznictwie SN nie wymaga się

aby z.p. ustalony był w sposób pewny;

• Najczęściej z uwagi na charakter

zjawisk biologicznych można mówić

tylko o prawdopodobieństwie jego

zaistnienia;

• Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 17 VII

1974 (IICR 415/74), w którym Sąd orzekł:

„Jeżeli w sprawie ustalono, że stan sanitarny

szpitala był wyjątkowo zły i że mógł

doprowadzić do infekcji, a zakażenie

rzeczywiście nastąpiło, prawdopodobieństwo

związku przyczynowego między złym stanem

sanitarnym a zainfekowaniem organizmu

jest tak duże, że można przyjąć, iż powód

spełnił swój obowiązek ze spoczywającego na

nim ciężaru dowodu. Nie można, bowiem

stawiać powodowi nierealnego wymagania

ścisłego udowodnienia, jakimi drogami

infekcja przedostała się do organizmu.

Dlatego też w takiej sytuacji, jeżeli pozwany

szpital twierdzi, że infekcja pochodzi z innych

źródeł, powinien to udowodnić”

• W wyniku błędnej diagnozy

przeprowadzono nieuzasadnioną
operację, podczas której podano
pacjentowi krew zakażoną HIV.
Pacjent doznał szkody na osobie.

• Czy lekarz, który błędnie

zdiagnozował schorzenie ponosi
odpowiedzialność cywilną???????

Ciężar dowodu

• Jeżeli odpowiedzialność opiera się na

zasadzie winy, winę tę z reguły trzeba
udowodnić;

• Ciężar udowodnienia danego faktu

spoczywa na osobie, która z faktu tego
wywodzi skutki prawne;

• Wierzyciel (powód) powinien

udowodnić przesłanki
odpowiedzialności cywilnej

• Zasada

kontradyktoryjnośc
i

• Zasada

inkwizycyjności

Biegli w postępowaniu

cywilnym

• Art. 287 § 1 k.p.c. głosi, że: „w

wypadkach wymagających
wiadomości specjalnych sąd po
wysłuchaniu wniosków stron co do
liczby biegłych i ich wyboru może
wezwać jednego lub kilku biegłych w
celu zasięgnięcia ich opinii.”

• Sąd Najwyższy w Orzeczeniu z dnia

24.XI.1999 (I CKN 223/98) stwierdził, że

„dowód z opinii biegłego z uwagi na

składnik w postaci wiadomości specjalnych

jest dowodem tego rodzaju, iż nie może

być zastąpiony inną czynnością dowodową

np. przesłuchaniem świadka. Jeżeli więc

zgodnie z art. 278 § 1 k.p.c. sąd może

dojść do wiadomości specjalnych

wyłącznie poprzez skorzystanie z pomocy

biegłego, to sąd dopuszcza się naruszenia

art. 232 zdanie drugie k.p.c, skoro z

urzędu nie przeprowadza dowodu z opinii

biegłego, natomiast dowód ten jest

niezbędny dla miarodajnej oceny

zasadności wytoczonego powództwa”.

Domniemanie faktyczne

• Domniemanie faktyczne jest tworzone

podczas procesu przez sąd, samodzielnie na
podstawie zebranego materiału dowodowego
i stanowi procesową metodę dowodzenia,
polegającą na rozumowaniu o faktach z
innych faktów

• „Sąd może uznać za ustalone fakty mające

istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy,
jeżeli wniosek taki można wyprowadzić z
innych ustalonych faktów” (Art.231 KC)

Domniemanie faktyczne

• Funkcją instrumentu prawnego, jakim

jest domniemanie faktyczne jest
przezwyciężenie braków
dowodowych oraz usprawnienie
dowodzenia w procesie cywilnym

Dowód prima facie – res ipsa

loquitur

• Zdarzenie nie miałoby miejsca, gdyby

pozwany dołożył należytej staranności;

• Istnieje duże prawdopodobieństwo, że

zdarzenie nastąpiło w czasie , gdy
powód znajdował się pod kontrolą
pozwanego

• Zachowanie powoda w tej sytuacji było

bierne

Lekarz zatrudniony w

publicznym ZOZ-ie

• nie łączy go z pacjentem żaden

stosunek umowny;

• realizuje wobec pacjenta działalność

zakładu i jest wobec niego osobą
trzecią;

• odpowiedzialność deliktowa (art.415

KC) lub pracownicza

Lekarz zatrudniony w ZOZ na

umowie cywilnoprawnej -

kontrakt

• Lekarz jako - przedsiębiorca

świadczący usługi medyczne;

• Odpowiedzialność ZOZ i lekarza jest

solidarna;

• Gdyby odpowiedzialność ZOZ była

kontraktowa wtedy zakład odpowiada
za lekarza jako podwykonawcę
swoich zobowiązań;

Lekarz prywatnie

praktykujący

• Lekarz zawiera z pacjentem umowę o

świadczenie usług leczniczych;

• Zobowiązuje się do leczenia w zakresie

objętym umową;

• Zobowiązanie lekarza polega na

dołożeniu należytej staranności;

• Lekarz odpowiada za brak staranności

(wina) a nie za rezultat leczenia;

Lekarz zatrudniający personel

medyczny

• Odpowiada za wyrządzone przezeń

szkody niezależnie od własnej winy;

• Na zasadzie odpowiedzialności za

podwykonawców i pomocników, albo
podwładnych;

• Konieczne jest udowodnienie winy

personelu

Lekarz prywatnie

praktykujący

• Lekarz udzielający pacjentowi świadczeń

leczniczych na podstawie umowy z NFZ
w zakresie świadczeń objętych
powszechnym ubezpieczeniem
zdrowotnym – odp. deliktowa

• Świadczenia ponadstandardowe – odp.

kontraktowa przy zbiegu z odp.
deliktową w przypadku szkody na osobie

Spółdzielnia lekarska

• pacjent zawiera umowę ze spółdzielnią. Lekarz nie

jest kontrahentem pacjenta,,lecz wykonawcą

zobowiązań spółdzielni.

• Odpowiedzialność wobec pacjenta może być tylko

deliktowa – z czynu niedozwolonego (art. 415

k.c.).

• Jeżeli spółdzielnia zapewnia jedynie stronę

organizacyjna, a pacjent sam wybiera lekarza – z

którym zawiera umowę – stronami umowy o usługi

sa pacjent i lekarz. Odpowiedzialność kontraktową

za niewykonanie usługi ponosi wyłącznie lekarz

przy zbiegu z odpowiedzialnością deliktową.

Zakład leczniczy

prowadzony przez lekarzy z

których każdy działa na własny

rachunek

• pacjent ma pełną swobodę wyboru lekarza z

którym zawiera umowę o usługi lecznicze.
Zakład stwarza tylko ramy organizacyjne (np.
dostarcza lokal, aparaturę, personel
medyczny).

• Lekarz nie jest pracownikiem zakładu i sam

ponosi odpowiedzialność – kontraktową przy
zbiegu z deliktową.

• Zakład może natomiast ponieść

odpowiedzialność organizacyjną

Lekarz zatrudniony w

prywatnej klinice na podstawie

umowy o pracę lub umowy

zlecenia

• jest wykonawcą zobowiązań zakładu i

działa na rachunek zakładu.

• W związku z tym zakład ponosi

odpowiedzialność kontraktową za
wyrządzone szkody przy zbiegu z
odpowiedzialnością deliktową

• Nie uchyla to odpowiedzialności

deliktowej samego lekarza.

Lekarz działający w ramach

spółki cywilnej lub spółki zoo

• pacjent zawiera umowę o usługi lecznicze

ze spółką.

• Za wyrządzone pacjentowi szkody

odpowiadają solidarnie wszyscy wspólnicy

spółki. Odpowiedzialność może być

kontraktowa lub deliktowa.

• Nie uchyla to odpowiedzialności deliktowej

każdego z lekarzy wspólników, gdy szkoda

jest skutkiem czynu niedozwolonego ze

strony konkretnego lekarza.

Lekarze w spółce

partnerskiej

• lekarz nie ponosi odpowiedzialności za

zobowiązania spółki powstałe w
związku z wykonywaniem przez
pozostałych partnerów zawodu jak
również za zobowiązania spółki będące
następstwem działań lub zaniechań
osób zatrudnionych przez spółkę na
podstawie umowy o pracę lub innego
stosunku prawnego np. pielęgniarki.

• Prywatnie praktykujący lekarz –

odpowiada za wszelkie szkody
doznane przez pacjenta, ale
wynajmuje salę operacyjną – szpital
mógłby ponieść odpowiedzialność
deliktową np.. Gdy szkoda powstała
w wyniku wadliwie działających
urządzeń szpitalnych lub zaniedbań
pielęgniarki.

Publiczny zakład opieki

zdrowotnej

• Nie zawiera umowy z pacjentem;
• Obowiązek udzielania świadczeń

płynie z ustawy;

• Odpowiedzialność deliktowa

Dołożenie należytej

staranności czy zobowiązanie

rezultatu?

• Lekarz jest zobowiązany uczynić

wszystko aby osiągnąć rezultat
(wyleczenie)

• Nie może jednak odpowiadać za brak

pomyślnego wyniku leczenia;

Wynagrodzenie szkody

• Naprawienie

szkody
wyrządzonej
poszkodowanemu
polega na wypłacie
określonej przez
sąd w wyroku sumy
pienieżnej.

Art. 444 §1 KC

• „w razie uszkodzenia ciała lub rozstroju

zdrowia naprawienie szkody obejmuje

wszelkie wynikłe z tego powodu koszty.

Na żądanie poszkodowanego

zobowiązany do naprawienia szkody

powinien wyłożyć z góry sumę

potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli

poszkodowany stał się inwalidą , także

sumę potrzebną na koszty

przygotowania do innego zawodu”

• Koszty leczenia; specjalnego

odżywiania, nabycia protez, transport
chorego; koszty specjalnej opieki i
rehabilitacji itd.;

• Renta – jeżeli poszkodowany utracił

całkowicie lub częściowo zdolność do
pracy zarobkowej, albo jeśli
zwiększyły się jego potrzeby lub
zmniejszyły widoki na przyszłość
(renta pełna lub wyrównawcza)

Zadośćuczynienie – art.. 445

KC

• „W wypadkach przewidzianych w

artykule poprzedzającym sąd może
przyznać poszkodowanemu
odpowiednią sumę tytułem
zadośćuczynienia za doznaną
krzywdę”

Śmierć poszkodowanego

– art. 446 KC

• Jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub

rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć
poszkodowanego, zobowiązany do
naprawienia szkody powinien zwrócić
koszty leczenia i pogrzebu temu,
który je poniósł

Przedawnienie roszczeń

• „Roszczenie o naprawienie szkody

wyrządzonej czynem niedozwolonym

ulega przedawnieniu z upływem lat

trzech od dnia, w którym poszkodowany

dowiedział się o szkodzie i o osobie

obowiązanej do jej naprawienia.

Jednakże w każdym wypadku roszczenie

przedawnia się z upływem lat dziesięciu

od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie

wyrządzające szkodę”