Finanse publiczne

dr Jacek Połczyński

Katedra Finansów

Publicznych

ORGANIZACJA

KONTAKT

DYŻURY: poniedziałek 17.45-18.45

p.211 Tow.

wtorek 8.00-9.00

p.211 Tow.

EMAIL:

[e-mail]

PROGRAM WYKŁADÓW

1-2.

Pojęcie finansów i finansów publicznych. Sektor finansów

publicznych.
3-4.

Funkcje finansów publicznych.

5-6.

Pojęcie budżetu państwa i Skarbu Państwa. Struktura

dochodów i wydatków
budżetowych w Polsce.
7-8.

Pojęcie równowagi budżetowej. Teorie dotyczące równowagi

budżetowej.
Odchylenia od stanu równowagi. Źródła finansowania
deficytu budżetowego.
9-10.

Dług publiczny i jego obsługa. Geneza i struktura długu

sektora finansów
publicznych.
11-12. Zasady budżetowe. Zasady gospodarowania finansami
publicznymi.
13-14. Pojęcie podatku i opłaty publicznej. Elementy techniki
podatkowej.
15-16. Funkcje podatków. Zasady podatkowe. Systematyka
podatków.
17-18.

Podatki dochodowe w polskim systemie

podatkowym.
19-20. Podatki konsumpcyjne w polskim systemie podatkowym.
21-22. Podatki majątkowe w polskim systemie podatkowym.
Problem katastru.
23-24. Formy organizacyjno-prawne sektora finansów publicznych.
Fundusze parabudżetowe.
25-26. Procedura budżetowa.
27-28. Podstawy finansów samorządu terytorialnego.
29-30. Elementy finansów Unii Europejskiej (budżet UE, fundusze
strukturalne).

PLATFORMA MOODLE

WSPARCIE E-LEARNINGOWE

• www.moodle.ae.poznan.pl
• KURS FINANSE PUBLICZNE- Jacek

Połczyński

• login:

nr albumu

• hasło:

PESEL

• hasło dostępu do kursu:

hikaru

LITERATURA

E. Denek, J. Sobiech, J. Wolniak, Finanse publiczne,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001.

Stanisław Owsiak, Finanse publiczne. Teoria i praktyka,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.

M. Cieślukowski, S. Kańduła, I. Kijek, Polski system
podatkowy. Materiały do ćwiczeń i wykładów, Wydawnictwo
Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2004.

S. Kańduła, I. Kijek, Wybrane zagadnienia finansów
publicznych, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu,
Poznań 2006.

M. Cieślukowski, Budżet Unii Europejskiej, Wydawnictwo
Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Zeszyt nr 145, Poznań
2004.

Wykład I

I. Zjawiska finansowe i ich klasyfikacja.
II. Pojęcie finansów w nauce.
III.Finanse publiczne ujęcie doktrynalne i

normatywne.

IV.Finanse publiczne a prywatne.
V. Sektor finansów publicznych.
VI.Struktura SFP w Polsce i UE.
VII.Finanse publiczne w Konstytucji RP.

Zjawiska finansowe

ZJAWISKA

FINANSOWE

ZJAWISKA

PIENIĘŻNE

ZJAWISKA PIENIĘŻNE

>

ZJAWISKA FINANSOWE

CENA

ZAPŁATA
WG
OKREŚLONE
J CENY

Klasyfikacja zjawisk

finansowych

PODMIOTOWA

(tzw. nauki finansowe)



Finanse publiczne

(finanse państwa,

samorządów i ubezpieczeń
społecznych)



Finanse banków (tzw.
bankowość)



Finanse przedsiębiorstw



Finanse ubezpieczeń
gospodarczych



Finanse międzynarodowe



Finanse gospodarstw domowych

PRZEDMIOTOWA

• Materialne (realne)

• Transferowe

(redystrybucyjne)

• Osobowe

• Opłaty za usługi

społeczne

• Kredytowe

Pojęcie finansów w nauce

J. Harasimowicz: finanse to stosunki społeczne powstające
w związku z gromadzeniem i wydatkowaniem środków
pieniężnych.

L. Kurowski, uważa, że należy posługiwać się terminem
gospodarka finansowa, którą stanowi posługiwanie się
pieniądzem.

S. Bolland: zjawiska i procesy pieniężne.

M. Weralski: finanse to pieniężna forma podziału dochodu
narodowego.

Ogół zjawisk ekonomicznych związanych

z gromadzeniem i podziałem zasobów pieniężnych.

E. Ruśkowski, zjawiska związane z gromadzeniem i
wydatkowaniem środków pieniężnych.

E. Denek: finanse to proces gromadzenia i rozdziału
zasobów pieniężnych, a w potocznym rozumieniu tego
pojęcia-same zasoby pieniężne, którymi dysponują
podmioty publiczne i prywatne.

WNIOSKI

Finanse rozumie się zwykle jako pewien
proces, a jedynie potocznie, jako zasoby
pieniężne (czyli fundusze).

Gromadzenie i podział pieniędzy są istotą
finansów.

FINANSE

sensu largo

ZASOBY
PIENIĘŻNE

np.

kwota w portfelu
(gotówka),

środki na rachunku
bankowym do bieżących
płatności (pieniądz
bezgotówkowy),

OPERACJE

ZASOBAMI

PIENIĘŻNYMI

gromadzenie, podział

<=>

dochody, wydatki

np.

zapłata podatku,

przekazanie dywidendy,

zapłata pensji
pracownikom,

SFORMALIZOWA

NE ZASADY

GROMADZENIA I

PODZIAŁU

FUNDUSZY

np.

ustawa o finansach
publicznych,

ustawa o NBP,

ustawa Prawo
bankowe,

 ustawa o systemie
ubezpieczeń
społecznych

UJĘCIE

POTOCZNE

ZJAWISKA

FINANSOWE

PRAWO

FINANSOWE

Finanse publiczne ujęcie

doktrynalne

i normatywne

Ujęcie wąskie

Ogół zjawisk ekonomicznych związanych z gromadzeniem i
podziałem publicznych zasobów pieniężnych (funduszy
publicznych).

Ujęcie szerokie

W szeroki znaczeniu na finanse publiczne składają się:

I. publiczne zasoby pieniężne (fundusze publiczne np.

środki budżetu państwa, gmin, środki Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych itd.);

II. operacje tymi zasobami (ściąganie podatków, wypłata

rent, dotacji),

III.normy prawne regulujące te przepływy pieniężne

(publiczne prawo finansowe).

Autorskie definicje finansów

publicznych

P. M. Gaudemet: Finanse publiczne stanowią gałąź prawa
publicznego, której przedmiotem jest badanie norm
dotyczących publicznych zasobów pieniężnych oraz operacje
tymi zasobami.

S. Owsiak: Przedmiotem nauki o finansach publicznych są
zjawiska oraz procesy związane z powstawaniem i
rozdysponowaniem pieniężnych środków publicznych
zapewniających funkcjonowanie sektora publicznego.

E. Ruśkowski: Operacje finansowe podmiotów
publicznoprawnych polegające na gromadzeniu dochodów i
dokonywaniu wydatków, wypełniają pojęcie finansów
publicznych.

W. Ziółkowska: Finanse publiczne obejmują obok środków
budżetu państwa (centralnego) i budżetów samorządowych,
wszelkie nieprywatne środki finansowe, które pozwalają
państwu na prowadzenie jego polityk.

Finanse publiczne w UOFP art. 3

Finanse publiczne obejmują procesy związane z
gromadzeniem środków publicznych oraz ich
rozdysponowaniem, a w szczególności:
1) gromadzenie dochodów i

przychodów

publicznych;

2) wydatkowanie środków publicznych;
3)

finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa

;

4)

finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu jednostki

samorządu terytorialnego;

5) zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;
6) zarządzanie środkami publicznymi;
7) zarządzanie długiem publicznym;
8)

rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.

Finanse publiczne a finanse

prywatne

Władza publiczna uzyskuje swoje dochody stosując przymus.
W zakresie wydatków przymus jest względny, gdyż to władza
stanowi prawo, na podstawie którego wydatki są dokonywane.
Podmioty prywatne są w sytuacji odwrotnej.

Finanse publiczne wyrażają się w pieniądzu. Państwo
posiada znaczny wpływ na system pieniężny. Prywatni
posiadacze pieniądza nie mają na niego dużego wpływu (oprócz
G. Sorrosa).

Finanse publiczne powinny realizować interes publicznego
(interes ogółu). Finanse prywatne służą realizacji celów
indywidualnych, które zwykle nie są zgodne z interesem ogółu.

Skala finansów publicznych jest nieporównywalna z
finansami prywatnymi. Wynika to z koncentracji finansów
publicznych.

Zasady gospodarowania finansami publicznymi są w dużym
stopniu skodyfikowane. W przypadku finansów prywatnych
zakres regulacji prawnej jest o wiele mniejszy.

Finanse publiczne a finanse

niepubliczne

FINANSE PRYWATNE SENSU STRICTE = FINANSE OSÓB FIZYCZNYCH, PRZEDSIĘBIORCÓW I GOSPODARSTW

DOMOWYCH

FINANSE GRUPOWE = FINANSE PARTII, FUNDACJI, STOWARZYSZEŃ, KOŚCIOŁÓW

FINANSE ZRÓWNANE Z PRYWATNYMI = FINANSE PRZEDSIĘBIORSTW I BANKÓW PAŃSTWOWYCH OPRÓCZ

BANKU CENTRALNEGO

Źródło: Finanse publiczne i prawo finansowe, pod red. C. Kosikowskiego i E. Ruśkowskiego, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa

2003, 22

.

Sektor finansów publicznych

SEKTOR PUBLICZNY

=

SEKTOR FINANSÓW PUBLICZNYCH

=

FINANSE

PUBLICZNE

USTAWA O FINANSACH PUBLICZNYCH

BRAK DEF.

NORMATYWNEJ!

Sektor finansów publicznych w UOFP art.4

1) organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej,
organy kontroli
państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały;
2) gminy, powiaty i samorząd województwa, zwane dalej „jednostkami
samorządu
terytorialnego”, oraz ich związki;
3) jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa
pomocnicze jednostek
budżetowych;
4) państwowe i samorządowe fundusze celowe;
5) państwowe szkoły wyższe;
6) jednostki badawczo-rozwojowe;
7) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;
8) państwowe i samorządowe instytucje kultury;
9) Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego i zarządzane przez nie fundusze;
10) Narodowy Fundusz Zdrowia;
11) Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki
organizacyjne;
12) inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na
podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych,
z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa
handlowego.

Podsektory finansów

publicznych

RZĄDOWY obejmujący organy władzy publicznej, organy
kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały, organy
administracji rządowej, Polską Akademię Nauk i tworzone
przez nią jednostki organizacyjne oraz jednostki wymienione
w ust. 1 pkt 3-8, 10 i 12, dla których organem
założycielskim lub nadzorującym jest organ administracji
rządowej albo inna jednostka zaliczana do podsektora
rządowego;

SAMORZĄDOWY obejmujący jednostki samorządu
terytorialnego, ich organy oraz związki i jednostki
organizacyjne wymienione w ust. 1 pkt 3, 4, 7, 8 i 12, dla
których organem założycielskim lub nadzorującym jest
jednostka samorządu terytorialnego;

UBEZPIECZEŃ obejmujący jednostki wymienione w ust. 1
pkt 9.

SEKTOR FINANSÓW PUBLICZNYCH - SCHEMAT

Organy władzy publicznej, organy administracji rządowej, organy

kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały a także jednostki

samorządu terytorialnego

i ich organy oraz związki

Formy organizacyjno-

prawne jednostek sektora

finansów publicznych

- jednostki budżetowe,

- zakłady budżetowe,

- gospodarstwa pomocnicze
jednostek
budżetowych,

- fundusze celowe.

Ubezpieczenia społeczne

ZUS+fundusze,
KRUS+fundusze,
Narodowy Fundusz Zdrowia,
samodzielne publiczne zakłady
opieki zdrowotnej.

INNE

•Państwowe Szkoły Wyższe

• jednostki badawczo rozwojowe,

•PAN i jej jednostki organizacyjne,

•państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu
wykonania zadań publicznych (np. AGENCJE PUBLICZNE)

•państwowe lub samorządowe instytucje kultury (teatry, opery, operetki, filharmonie, kina

PODMIOTY WYŁĄCZONE

przedsiębiorstwa (państwowych)

banków (państwowych)

spółek prawa handlowego

Organy władzy publicznej

SEJM

SENAT

PREZYDENT RP

RADA MINISTRÓW

Organy kontroli państwowej i ochrony prawa sądy i

trybunały

NIK

RPO

PiP

GIDO KRRiT NSA

TK

SN

Jednostki samorządu terytorialnego i ich organy oraz

związki

GMINY

, POWIATY

WOJEWÓDZTWA

ZWIĄZKI GMIN

PAŃSTWOWE

Fundusz Ubezpieczeń Społecznych,

Fundusz Emerytalno - Rentowy KRUS,

Fundusz Prewencji i Rehabilitacji,

Fundusz Administracyjny,

Fundusz Pracy,

Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,

Państwowy Fundusz Kombatantów,

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej,

Centralny Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych,

Państwowy Fundusz Gospodarki Zasobem Geodezyjnym i
Kartograficznym,

Fundusz Promocji Twórczości,

Fundusz Nauki i Technologii Polskiej,

Fundusz Zajęć Sportowo-Rekreacyjnych dla Uczniów,

Fundusz Rozwoju Kultury Fizycznej,

Fundusz Promocji Kultury,

Fundusz Reprywatyzacji,

Fundusz Restrukturyzacji Przedsiębiorców,

Fundusz Skarbu Państwa,

Fundusz Wsparcia Policji,

Fundusz Modernizacji Bezpieczeństwa Publicznego,

Fundusz – Centralna Ewidencja Pojazdów i Kierowców,

Fundusz Pomocy Postpenitencjarnej,

Fundusz Rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy,

Fundusz Modernizacji Sił Zbrojnych,

Państwowy Fundusz Rehabilitacji i Osób
Niepełnosprawnych.

SAMORZĄDOWE

GMINNE, POWIATOWE,

WOJEWÓDZKIE

oPowiatowe i gminne
Fundusze Ochrony
Środowiska i Gospodarki
Wodnej

oWojewódzkie, powiatowe i
gminne Fundusze
Gospodarki Zasobem
Geodezyjnym i
Kartograficznym,

oNarodowy Fundusz
Rewaloryzacji Zabytków
Krakowa

Funduszy celowe

348,5 mld zł = 39,2 % PKB

410 mld zł = 41,8 % PKB

Skonsolidowane dochody i

wydatki SFP w ujęciu

rodzajowym - lata 2005-2007

Źródło: Uzasadnienie do ustawy budżetowej na 2007 rok, rozdz. IX, s.13.

Skonsolidowane dochody i wydatki

SFP w ujęciu rodzajowym - lata

2005-2007 (% PKB)

Źródło: Uzasadnienie do ustawy budżetowej na 2007 rok, rozdz. IX, s.13.

Dochody i wydatki rządowe jako %

PKB w latach 2001-2005

Ivana Yablonska, General government

expenditure

and revenue 2005 data, Eurostat 2006, s. 1.

Główne składniki dochodów

publicznych w UE-25 w 2005 roku

Ivana Yablonska, General government

expenditure

and revenue 2005 data, Eurostat 2006, s. 4.

Inne

Podatki od
kapitału

Składki
ubezpieczeni
owe

Podatki
dochodowe

Podatki od
konsumpcji

Dochody
rynkowe

Główne kierunki wydatków

publicznych w UE-25 w 2005 roku

Ivana Yablonska, General government

expenditure

and revenue 2005 data, Eurostat 2006, s. 3.

•Inne

•Majątkowe

•Subsydia do
cen towarów

•Inne zasiłki
socjalne

•Odsetki

•Wynagrodze
nia i
pochodne

•Konsumpcja
pośrednia

Wydatki publiczne w 2005 roku

w wybranych krajach

Wydatki publiczne w 1997 roku

w wybranych krajach

Zmiana w poziomie wydatków

publicznych

w latach 1997-2005

Finanse publiczne w Konstytucji

RP

•Konstytucja RP jest aktem prawnym najwyższej rangi w
polskim systemie prawnym, co oznacza, że inne akty prawne
wewnętrzne, w tym zwłaszcza ustawy podatkowe nie mogą być
sprzeczne z jej przepisami.

•Obecna Konstytucja z 1997, w przeciwieństwie do poprzedniej
(tj. z 1952 r.) stosunkowo szeroko normuje kwestie finansów
publicznych, co należy uznać za jej zaletę. Podobne rozwiązania
stosuje większość państw rozwiniętych.

•Przepisy Konstytucji dotyczą regulują problematykę finansów
publicznych wprost albo też pośrednio.

• Najważniejsza część przepisów odnoszących się do tematyki
finansów publicznych zawarta jest w rozdziale X (finanse
publiczne) oraz VII (samorząd terytorialny).

FINANSE PUBLICZNE w KONSTYTUCJI - PRZYKŁADY

Art. 216.
Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i
poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy
dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego
produktu krajowego brutto. Sposób obliczania wartości
rocznego produktu krajowego brutto oraz państwowego
długu publicznego określa ustawa.
Art. 217.
Nakładanie podatków, innych danin publicznych,
określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i
stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i
umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od
podatków następuje w drodze ustawy.