Struktura ja a motyw podwyższania
poczucia własnej wartości
Samoocena = afektywna (uczuciowa) reakcja
człowieka na własną osobę
Dwie główne strategie badania samooceny
Personologiczna: samoocena to stała cecha,
którą ludzie się różnią – koncentracja na
różnicach indywidualnych
Procesualna: samoocena to motyw, który może
być wzbudzony (“włączony”), albo zaspokojony
(“wyłączony) u tej samej osoby w różnych
sytuacjach – koncentracja na procesie
wzbudzania i zaspokajania motywu
Personologiczna strategia badania
samooceny
Główne kroki:
•Sformułowanie teoretycznej definicji danej
cechy.
•Wykazanie różnic indywidualnych pod
względem cechy, czyli budowa i walidacja
kwestionariusza mierzącego.
•Wykazanie trafności różnicowej cechy i
mierzącego ją kwestionariusza.
•Wykazanie konsekwencji cechy (na co
wpływa).
•Badania nad genezą cechy (co na nią
wpływa).
Główne korelaty samooceny
Wysokiej (pozytywnej) samoocenie towarzyszy:
wyższy poziom faktycznych osiągnięć
życiowych (np. większa efektywność pracy
zawodowej),
wyższa motywacja osiągnięć i wytrwałość,
bardziej pozytywne sądy o innych
ludziach,
sprawniejsze funkcjonowanie społeczne,
poczucie wewnętrznej kontroli zdarzeń,
większe zadowolenie z życia i różnych jego
dziedzin (np. z pracy zawodowej)
silniejsza potrzeba aprobaty społecznej,
Główne korelaty samooceny cd.
Wysokiej (pozytywnej) samoocenie towarzyszy:
częstsze przeżywanie uczuć pozytywnych,
rzadsze przeżywanie uczuć negatywnych,
jak lęk, depresja, poczucie beznadziejności,
lepsze samopoczucie psychiczne,
skuteczniejsze radzenie sobie ze stresem,
lepszy stan zdrowia somatycznego,
Kłopoty z ujęciem samooceny jako cechy
•Nie ma ludzi o negatywnej samoocenie w
sensie absolutnym (są jedynie w sensie
relatywnym)
Wąski zakres zmienności samooceny
Słaba jej współzmienność z innymi
zjawiskami
•Wysokość samooceny silnie pokrywa się z
jej pewnością i jasnością (ludzie o niskiej s.
nie wiedzą, co o sobie myśleć)
•Wpływ wysokości samooceny na
funkcjonowanie człowieka zależy od jej
stałości w czasie:
np. gniew, wrogość i najpoważniejsze akty agresji są dziełem osób
o samoocenie wysokiej i niestałej
Rysunek 1. Rozkład wyników w Skali Samooceny Rosenberga
(w odsetkach; N=100 studentów)
0
1
15
36
42
6
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
1-1,49
1,5-1,99
2,00-2,49
2,50-2,99
3-3,49
3,5-4
Rysunek 2. Odsetki pracowników wystawiających różne oceny sobie,
przełożonemu i firmie, w której pracują (N=5000)
(Wojciszke i Szynkiewicz, 2002)
0
0,001
4
61
33
2
2
7
18
39
27
8
1
8
39
44
7
0,003
0
10
20
30
40
50
60
70
niedostateczna
mierna
dostateczna
dobra
bardzo dobra
celująca
ja
przełożony
firma
Główne mechanizmy autowaloryzacji
(utrzymywania, obrony i
podwyższania poczucia własnej
wartości) i ich główne przejawy.
1. Definiowanie własnego ja
2. Totalitarne ego
3. Realizacja zadań i atrybucje
osiągniętych wyników
4. Porównania społeczne
5. Dysonans poznawczy
6. Autoafirmacja
7. Tożsamość społeczna (grupowa)
8. Autoprezentacja
Procesualna strategia badania
samooceny
Główne mechanizmy autowaloryzacji
(utrzymywania, obrony i podwyższania
poczucia własnej wartości) i ich główne
przejawy.
1. Definiowanie własnego ja
ogólnie ważnymi (i wyjątkowymi)
cechami są własne zalety
ogólnie nieważnymi (i
powszechnymi) cechami są własne
wady
2. Totalitarne ego - tendencyjne przetwarzanie
informacji o sobie:
pochlebne sądy o sobie
pochlebne zniekształcenia pamięci i
znaczenia danych
efekt bycia lepszym niż przeciętnie
.Realizacja zadań i atrybucje
osiągniętych wyników
dążenie do sukcesów
unikanie porażek
egocentryczny wzorzec atrybucji
3. Realizacja zadań i atrybucje osiągniętych
wyników
dążenie do sukcesów
unikanie porażek
egocentryczny wzorzec atrybucji
4. Porównania społeczne
MODEL UTRZYMYWANIA SAMOOCENY (MUS)
(Abraham Tesser)
Utrzymywanie pozytywnej samooceny wpływa na
relacje z innymi ludźmi na mocy dwóch
procesów:
1) Zapożyczanie cudzej chwały = podnoszenie
wartości własnej osoby poprzez bliski związek z
osobą, która odnosi sukcesy
np. kibice sportowi, znajomości, pokazywanie się
z innymi
wzrost samooceny jest tym większy:
im bliższy jest związek z osobą odnoszącą
sukcesy
im większe są sukcesy tej osoby
ale bliski związek z inną osobą naraża na to, że
jest się z nią porównywanym
MODEL UTRZYMYWANIA SAMOOCENY
cd.
2) Porównania społeczne = obniżenie wartości
własnej osoby w wyniku porównywania własnych
wyników z cudzymi
spadek samooceny jest tym większy:
im bliższy jest związek z osobą odnoszącą
sukcesy
im większe są sukcesy tej osoby
Kiedy porównania społeczne a kiedy zapożycznie
cudzej chwały?
Kluczowym czynnikiem rozstrzygającym, który z
owych dwóch procesów wystąpi jest ważność
dziedziny (w której wyniki są uzyskiwane) dla
definiowania własnej osoby przez człowieka
dokonującego samoocen.
jeżeli dziedzina jest ważna – proces
porównań społecznych
jeżeli dziedzina nieważna – proces
zapożyczania chwały
BLISKOŚĆ
WAŻNOŚĆ
UTRZYMYWANIE
POZYTYWNEJ
SAMOOCENY
WYNIKI
BLISKOŚĆ w stosunku do drugiej osoby
Gdy wyniki partnera przewyższają nasze
własne wyniki, to następuje:
osłabianie bliskości (oddalenie się),
jeżeli dziedzina, w której wyniki
uzyskano jest ważna dla definicji
własnej osoby
nasilanie bliskości (zbliżanie się),
jeżeli dziedzina, w której wyniki
uzyskano jest nieważna dla definicji
własnej osoby
WAŻNOŚĆ dziedziny dla definicji własnej osoby i
samooceny
Gdy bliskość w stosunku do partnera rośnie, to
następuje:
spadek ważności dziedziny, jeżeli wyniki
partnera przewyższają nasze własne
osiągnięcia
wzrost ważności dziedziny, jeżeli wyniki
partnera są niższe od naszych własnych
osiągnięć
WYNIKI faktycznie osiągane lub subiektywna
ocena ich wielkości
Wraz ze wzrostem bliskości partnera następuje:
podwyższanie wyników własnych i/lub
obniżanie wyników partnera, jeżeli dana
dziedzina jest ważna dla definicji własnej
osoby (PS)
obniżanie wyników własnych i/lub
podwyższanie wyników partnera, jeżeli
dana dziedzina jest nieważna dla definicji
własnej osoby
5. Dysonans poznawczy dysonans i jego
redukcja pojawiają się gdy:
rozbieżności są ważne (dotyczą ja)
ja jest odpowiedzialne za ich wystąpienie
(swoboda wyboru)
6. Autoafirmacja
ekspresja cenionych wartości (przez ich
obronę lub realizację we własnym
zachowaniu)
przenoszenie uwagi na pozytywny aspekt ja
7. Tożsamość społeczna (grupowa)
faworyzacja grupy własnej (naszych)
deprecjacja grupy obcej (onych)
8. Autoprezentacja = Wywieranie
pożądanego
(korzystnego) wrażenia na
innych poprzez:
obronne strategie autoprezentacji
asertywne strategie autoprezentacji
Homeostatyczna regulacja samooceny:
•Różne mechanizmy autowaloryzacji
(obrony, utrzymywania lub podwyższania
samooceny) są jakościowo różne (self-zoo)
ale wzajemnie zastępowalne.
•Jeżeli człowiek zaangażuje się w jakiś
mechanizm autowaloryzacji lub go
wykorzysta i skutecznie podbuduje swoją
samoocenę, to (czasowo) spada jego
skłonność do angażowania się w inny
mechanizm autowaloryzacji (negatywne
sprzężenie zwrotne).
•Ludzie zwykle nie dążą do
maksymalizownaia samooceny, lecz jedynie
do jej utrzymania na zadowalającym
poziomie
Rysunek 5. Natężenie afirmacji wysoce cenionej wartości u
badanych, których samoocena została podwyższona
(zapożyczanie, porównania pozytywne), bądź obniżona
(porównania negatywne) opisywanymi wcześniej wspomnieniami.
Źródło: Tesser, Crepaz, Collins, Cornell i Beach (2000).
-0,4
-0,3
-0,2
-0,1
0
0,1
0,2
0,3
0,4
zapożyczanie porównania
pozytywne
warunki
kontrolne
porównania
negatywne
A
fi
rm
a
c
ja
c
e
n
io
n
e
j
w
a
rt
o
ś
c
i
Rysunek 6. Oceny kierownika-kobiety i kierownika-mężczyzny
wydawane przez badanych mężczyzn i kobiety w warunkach
średniego lub bardzo pozytywnego sprzężenia zwrotnego o
wynikach uzyskanych w poprzednio rozwiązywanym teście.
Źródło: Nawrocka (2001).
30
35
40
45
50
55
60
65
70
75
mężczyźni
kobiety
mężczyźni
kobiety
PŁEĆ BADANYCH
o
c
e
n
a
szef mężczyzna
szef kobieta
INFORMACJA POZYTYWNA
INFORMACJA ŚREDNIA
Geneza samooceny:
Dlaczego chcemy dobrze o sobie myśleć?
1. Pozytywna samoocena ma wartość
instrumentalną
Pozytywna samoocena ułatwia osiąganie różnych
celów:
zadaniowych (nasila subiektywne szanse sukcesu)
społecznych (upozytywnia sprzężenia zwrotne od
innych)
Geneza samooceny:
Dlaczego chcemy dobrze o sobie myśleć?
2. Pozytywna samoocena chroni przed lękiem
Wszystkie kultury wytwarzają wzorzec życia
godziwego, którego spełnienie gwarantuje
nieśmiertelność i pozytywną samoocenę.
Pozytywna samoocena jest zapowiedzią
nieśmiertelności, a więc chroni przed lękiem.
Dowody:
wzmocnienie samooceny osłabia lęk przed śmiercią;
wzmocnienie samooceny osłabia inne lęki
myśli o śmierci nasilają akceptację światopoglądu
własnego i pozytywne reakcje na innych jego
współwyznawców
myśli o śmierci nasilają odrzucanie alternatywnych
światopoglądów i negatywne reakcji na
współwyznawców tych światopoglądu
Przewodnictwo elektryczne skóry u osób oczekujących i nie oczekujących
na zagrażające szoki w zależności od uprzedniego sprzężenia zwrotnego na
swój temat (Greenberg i in., 1992)
1
1,1
1,2
1,3
1,4
1,5
1,6
brak zagrożenia
zagrożenie
oczekiwane zagrożenie
p
rz
e
w
o
d
n
ic
tw
o
s
k
ó
ry
(
lo
g
)
neutralne
pozytywne
sprzężenie zwrotne
Geneza samooceny:
Dlaczego chcemy dobrze o sobie myśleć?
3. Samoocena jest prywatnym socjometrem
Samoocena to system zabezpieczający przed
wykluczeniem społecznym, który:
monitoruje otoczenie społeczne z uwagi na
sygnały dezaprobaty, odrzucenia i
wykluczenia oraz
informuje jednostkę o takich sygnałach za
pośrednictwem negatywnej reakcji
afektywnej
zachowania powodujące spadek samooceny lub
budzące takie emocje, jak wstyd, depresja i
poczucie bezwartościowości to jednocześnie
zachowania prowadzące do odrzucenia przez
innych, zaś odrzucenie społeczne prowadzi do
czasowego obniżenia samooceny i negatywnych
uczuć na własny temat