Struktura ja a motyw podwyższania

poczucia własnej wartości

Samoocena = afektywna (uczuciowa) reakcja
człowieka na własną osobę

Dwie główne strategie badania samooceny

Personologiczna: samoocena to stała cecha,
którą ludzie się różnią – koncentracja na
różnicach indywidualnych

Procesualna: samoocena to motyw, który może
być wzbudzony (“włączony”), albo zaspokojony
(“wyłączony) u tej samej osoby w różnych
sytuacjach – koncentracja na procesie
wzbudzania i zaspokajania motywu

Personologiczna strategia badania
samooceny

Główne kroki:

•Sformułowanie teoretycznej definicji danej
cechy.
•Wykazanie różnic indywidualnych pod
względem cechy, czyli budowa i walidacja
kwestionariusza mierzącego.
•Wykazanie trafności różnicowej cechy i
mierzącego ją kwestionariusza.
•Wykazanie konsekwencji cechy (na co
wpływa).
•Badania nad genezą cechy (co na nią
wpływa).

Główne korelaty samooceny
Wysokiej (pozytywnej) samoocenie towarzyszy:

wyższy poziom faktycznych osiągnięć
życiowych (np. większa efektywność pracy
zawodowej),
wyższa motywacja osiągnięć i wytrwałość,
bardziej pozytywne sądy o innych
ludziach,
sprawniejsze funkcjonowanie społeczne,
poczucie wewnętrznej kontroli zdarzeń,
większe zadowolenie z życia i różnych jego
dziedzin (np. z pracy zawodowej)
silniejsza potrzeba aprobaty społecznej,

Główne korelaty samooceny cd.
Wysokiej (pozytywnej) samoocenie towarzyszy:

częstsze przeżywanie uczuć pozytywnych,
rzadsze przeżywanie uczuć negatywnych,
jak lęk, depresja, poczucie beznadziejności,
lepsze samopoczucie psychiczne,
skuteczniejsze radzenie sobie ze stresem,
lepszy stan zdrowia somatycznego,

Kłopoty z ujęciem samooceny jako cechy

•Nie ma ludzi o negatywnej samoocenie w
sensie absolutnym (są jedynie w sensie
relatywnym)

Wąski zakres zmienności samooceny

Słaba jej współzmienność z innymi
zjawiskami

•Wysokość samooceny silnie pokrywa się z
jej pewnością i jasnością (ludzie o niskiej s.
nie wiedzą, co o sobie myśleć)

•Wpływ wysokości samooceny na
funkcjonowanie człowieka zależy od jej
stałości w czasie:

np. gniew, wrogość i najpoważniejsze akty agresji są dziełem osób
o samoocenie wysokiej i niestałej

Rysunek 1. Rozkład wyników w Skali Samooceny Rosenberga

(w odsetkach; N=100 studentów)

0

1

15

36

42

6

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

1-1,49

1,5-1,99

2,00-2,49

2,50-2,99

3-3,49

3,5-4

Rysunek 2. Odsetki pracowników wystawiających różne oceny sobie,
przełożonemu i firmie, w której pracują (N=5000)

(Wojciszke i Szynkiewicz, 2002)

0

0,001

4

61

33

2

2

7

18

39

27

8

1

8

39

44

7

0,003

0

10

20

30

40

50

60

70

niedostateczna

mierna

dostateczna

dobra

bardzo dobra

celująca

ja

przełożony

firma

Główne mechanizmy autowaloryzacji
(utrzymywania, obrony i
podwyższania poczucia własnej
wartości) i ich główne przejawy.

1. Definiowanie własnego ja
2. Totalitarne ego
3. Realizacja zadań i atrybucje
osiągniętych wyników
4. Porównania społeczne
5. Dysonans poznawczy
6. Autoafirmacja
7. Tożsamość społeczna (grupowa)
8. Autoprezentacja

Procesualna strategia badania
samooceny

Główne mechanizmy autowaloryzacji
(utrzymywania, obrony i podwyższania
poczucia własnej wartości) i ich główne
przejawy.

1. Definiowanie własnego ja

ogólnie ważnymi (i wyjątkowymi)
cechami są własne zalety

ogólnie nieważnymi (i
powszechnymi) cechami są własne
wady

2. Totalitarne ego - tendencyjne przetwarzanie
informacji o sobie:

pochlebne sądy o sobie

pochlebne zniekształcenia pamięci i
znaczenia danych

efekt bycia lepszym niż przeciętnie

.Realizacja zadań i atrybucje
osiągniętych wyników

dążenie do sukcesów

unikanie porażek

egocentryczny wzorzec atrybucji

3. Realizacja zadań i atrybucje osiągniętych
wyników

dążenie do sukcesów

unikanie porażek

egocentryczny wzorzec atrybucji

4. Porównania społeczne

MODEL UTRZYMYWANIA SAMOOCENY (MUS)

(Abraham Tesser)

Utrzymywanie pozytywnej samooceny wpływa na
relacje z innymi ludźmi na mocy dwóch
procesów:
1) Zapożyczanie cudzej chwały = podnoszenie
wartości własnej osoby poprzez bliski związek z
osobą, która odnosi sukcesy
np. kibice sportowi, znajomości, pokazywanie się
z innymi
wzrost samooceny jest tym większy:

im bliższy jest związek z osobą odnoszącą
sukcesy

im większe są sukcesy tej osoby

ale bliski związek z inną osobą naraża na to, że
jest się z nią porównywanym

MODEL UTRZYMYWANIA SAMOOCENY

cd.

2) Porównania społeczne = obniżenie wartości
własnej osoby w wyniku porównywania własnych
wyników z cudzymi

spadek samooceny jest tym większy:

im bliższy jest związek z osobą odnoszącą
sukcesy

im większe są sukcesy tej osoby

Kiedy porównania społeczne a kiedy zapożycznie
cudzej chwały?

Kluczowym czynnikiem rozstrzygającym, który z
owych dwóch procesów wystąpi jest ważność
dziedziny (w której wyniki są uzyskiwane) dla
definiowania własnej osoby przez człowieka
dokonującego samoocen.

jeżeli dziedzina jest ważna – proces
porównań społecznych

jeżeli dziedzina nieważna – proces
zapożyczania chwały

BLISKOŚĆ

WAŻNOŚĆ

UTRZYMYWANIE

POZYTYWNEJ

SAMOOCENY

WYNIKI

BLISKOŚĆ w stosunku do drugiej osoby

Gdy wyniki partnera przewyższają nasze
własne wyniki, to następuje:

osłabianie bliskości (oddalenie się),
jeżeli dziedzina, w której wyniki
uzyskano jest ważna dla definicji
własnej osoby

nasilanie bliskości (zbliżanie się),
jeżeli dziedzina, w której wyniki
uzyskano jest nieważna dla definicji
własnej osoby

WAŻNOŚĆ dziedziny dla definicji własnej osoby i
samooceny
Gdy bliskość w stosunku do partnera rośnie, to
następuje:

spadek ważności dziedziny, jeżeli wyniki
partnera przewyższają nasze własne
osiągnięcia

wzrost ważności dziedziny, jeżeli wyniki
partnera są niższe od naszych własnych
osiągnięć

WYNIKI faktycznie osiągane lub subiektywna
ocena ich wielkości

Wraz ze wzrostem bliskości partnera następuje:

podwyższanie wyników własnych i/lub
obniżanie wyników partnera, jeżeli dana
dziedzina jest ważna dla definicji własnej
osoby (PS)

obniżanie wyników własnych i/lub
podwyższanie wyników partnera, jeżeli
dana dziedzina jest nieważna dla definicji
własnej osoby

5. Dysonans poznawczy dysonans i jego
redukcja pojawiają się gdy:

rozbieżności są ważne (dotyczą ja)

ja jest odpowiedzialne za ich wystąpienie
(swoboda wyboru)

6. Autoafirmacja

ekspresja cenionych wartości (przez ich
obronę lub realizację we własnym
zachowaniu)

przenoszenie uwagi na pozytywny aspekt ja

7. Tożsamość społeczna (grupowa)

faworyzacja grupy własnej (naszych)

deprecjacja grupy obcej (onych)

8. Autoprezentacja = Wywieranie

pożądanego

(korzystnego) wrażenia na

innych poprzez:

obronne strategie autoprezentacji

asertywne strategie autoprezentacji

Homeostatyczna regulacja samooceny:

•Różne mechanizmy autowaloryzacji
(obrony, utrzymywania lub podwyższania
samooceny) są jakościowo różne (self-zoo)
ale wzajemnie zastępowalne.
•Jeżeli człowiek zaangażuje się w jakiś
mechanizm autowaloryzacji lub go
wykorzysta i skutecznie podbuduje swoją
samoocenę, to (czasowo) spada jego
skłonność do angażowania się w inny
mechanizm autowaloryzacji (negatywne
sprzężenie zwrotne).
•Ludzie zwykle nie dążą do
maksymalizownaia samooceny, lecz jedynie
do jej utrzymania na zadowalającym
poziomie

Rysunek 5. Natężenie afirmacji wysoce cenionej wartości u
badanych, których samoocena została podwyższona
(zapożyczanie, porównania pozytywne), bądź obniżona
(porównania negatywne) opisywanymi wcześniej wspomnieniami.
Źródło: Tesser, Crepaz, Collins, Cornell i Beach (2000).

-0,4

-0,3

-0,2

-0,1

0

0,1

0,2

0,3

0,4

zapożyczanie porównania

pozytywne

warunki
kontrolne

porównania
negatywne

A

fi

rm

a

c

ja

c

e

n

io

n

e

j

w

a

rt

o

ś

c

i

Rysunek 6. Oceny kierownika-kobiety i kierownika-mężczyzny
wydawane przez badanych mężczyzn i kobiety w warunkach
średniego lub bardzo pozytywnego sprzężenia zwrotnego o
wynikach uzyskanych w poprzednio rozwiązywanym teście.
Źródło: Nawrocka (2001).

30

35

40

45

50

55

60

65

70

75

mężczyźni

kobiety

mężczyźni

kobiety

PŁEĆ BADANYCH

o

c

e

n

a

szef mężczyzna

szef kobieta

INFORMACJA POZYTYWNA

INFORMACJA ŚREDNIA

Geneza samooceny:

Dlaczego chcemy dobrze o sobie myśleć?

1. Pozytywna samoocena ma wartość
instrumentalną
Pozytywna samoocena ułatwia osiąganie różnych
celów:
zadaniowych (nasila subiektywne szanse sukcesu)
społecznych (upozytywnia sprzężenia zwrotne od
innych)

Geneza samooceny:

Dlaczego chcemy dobrze o sobie myśleć?

2. Pozytywna samoocena chroni przed lękiem
Wszystkie kultury wytwarzają wzorzec życia
godziwego, którego spełnienie gwarantuje
nieśmiertelność i pozytywną samoocenę.
Pozytywna samoocena jest zapowiedzią
nieśmiertelności, a więc chroni przed lękiem.
Dowody:

wzmocnienie samooceny osłabia lęk przed śmiercią;
wzmocnienie samooceny osłabia inne lęki
myśli o śmierci nasilają akceptację światopoglądu
własnego i pozytywne reakcje na innych jego
współwyznawców
myśli o śmierci nasilają odrzucanie alternatywnych
światopoglądów i negatywne reakcji na
współwyznawców tych światopoglądu

Przewodnictwo elektryczne skóry u osób oczekujących i nie oczekujących

na zagrażające szoki w zależności od uprzedniego sprzężenia zwrotnego na

swój temat (Greenberg i in., 1992)

1

1,1

1,2

1,3

1,4

1,5

1,6

brak zagrożenia

zagrożenie

oczekiwane zagrożenie

p

rz

e

w

o

d

n

ic

tw

o

s

k

ó

ry

(

lo

g

)

neutralne

pozytywne

sprzężenie zwrotne

Geneza samooceny:

Dlaczego chcemy dobrze o sobie myśleć?

3. Samoocena jest prywatnym socjometrem
Samoocena to system zabezpieczający przed
wykluczeniem społecznym, który:

monitoruje otoczenie społeczne z uwagi na
sygnały dezaprobaty, odrzucenia i
wykluczenia oraz

informuje jednostkę o takich sygnałach za
pośrednictwem negatywnej reakcji
afektywnej

zachowania powodujące spadek samooceny lub
budzące takie emocje, jak wstyd, depresja i
poczucie bezwartościowości to jednocześnie
zachowania prowadzące do odrzucenia przez
innych, zaś odrzucenie społeczne prowadzi do
czasowego obniżenia samooceny i negatywnych
uczuć na własny temat