Zarządzanie ryzykiem

finansowym

OGÓLNA KLASYFIKACJA

RYZYKA

RYZYKO FINANSOWE

Ryzyko finansowe dotyczy działalności
instytucji finansowych, firm i prywatnych
inwestorów. Wiąże się ono z
nieoczekiwanymi zmianami przepływów
pieniężnych, wynikających z aktywności

na

rynkach finansowych bądź działalności
operacyjnej.

Nieco szerszą definicję ryzyka finansowego
zaproponował Bank Rozrachunków
Międzynarodowych (Bank for International
Settlements – BIS). Według tej definicji ryzyko
finansowe można ogólnie zdefiniować jako ryzyko
związane z podejmowaniem decyzji finansowych,
dotyczących sposobów finansowania działalności
jednostki. Ryzyko to określane jest przez rodzaj i
strukturę poszczególnych źródeł finansowania
działalności.

RODZAJE RYZYKA

FINANSOWEGO

(wg Banku

Rozrachunków Międzynarodowych)

• ryzyko rynkowe (market risk) – wiąże się ono ze

zmianami wartości instrumentów finansowych, kursów

walut, stóp procentowych, cen towarów; definiowane

jako możliwość zmiany warunków finansowych w

wyniku zmian cen rynkowych

• ryzyko kredytowe, kontrpartnera (credit risk) –

spowodowane jest przez nierzetelność jednej ze stron

kontraktu finansowego, handlowego,

• ryzyko operacyjne (operational risk) – definiowane

jako zagrożenie zdolności do osiągnięcia

zamierzonych celów w wyniku błędów w systemach

informacyjnych, błędach pracowników, lub brakiem

odpowiedniej kontroli wewnętrznej w danej instytucji,

RODZAJE RYZYKA

FINANSOWEGO

(wg Banku

Rozrachunków Międzynarodowych)

• ryzyko płynności (liquidity risk) – składające się z dwóch

elementów: pierwszego, uzależnionego od konkretnego
instrumentu finansowego i drugiego, związanego z
wypłacalnością instytucji. Pierwszy rodzaj ryzyka wiąże się
z niezdolnością instytucji do zajęcia określonej pozycji na
rynku danego instrumentu z powodu braku płynności lub
przerwy w działu rynku. Drugi definiowany jest jako brak
zdolności do realizowania bieżących zobowiązań,

• ryzyko prawne (legal risk) – rozumiane jako ryzyko

poniesienia straty z powodu nie przeprowadzenia transakcji
(ze względu na bariery prawne, nieodpowiednią
dokumentację itp.).

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM

Zarządzanie ryzykiem – to system metod i działań
zmierzających do obniżenia stopnia oddziaływania
ryzyka na funkcjonowanie podmiotu
gospodarczego i do podejmowania w tym celu
optymalnych decyzji. Szczegółowe poznanie
charakteru i zakresu potencjalnego ryzyka
pozwala na wybór w odpowiednim czasie
czynności zapobiegawczych (np. ubezpieczenie
od niektórych rodzajów ryzyka) bądź też
minimalizujących jego wpływ i skutki.

CEL ZARZĄDZANIA

RYZYKIEM

Głównym celem zarządzania ryzykiem jest zabezpieczenie
operacyjnej efektywności przedsiębiorstwa, która
zakłócana może być realizującymi się ryzykami. Cel ten
opisać można jako stabilizację oraz zapewnienie
Kontynuowania działalności przez przedsiębiorstwo w taki
sposób, aby mogła ona wytwarzać swój produkt lub usługę
skutecznie i sprawnie. Możliwe jest to pod warunkiem
Zachowania ludzkich, fizycznych, naturalnych i
finansowych środków, które przedsiębiorstwo używa do
realizacji swych celów.

ETAPY ZARZĄDZANIA

RYZYKIEM

• identyfikacji obszarów występowania ryzyka

oraz jego ocena,

• zarządzanie otwartymi pozycjami narażonymi

na ryzyko rynkowe,

• kontrola prawidłowości przeprowadzonych

operacji zabezpieczających pod względem

formalnym i merytorycznym,

• ocena efektywności stosowanych strategii

hedgingowych,

PROCES

ZARZĄDZAN

IA

RYZYKIEM

Identyfikacja
ekspozycji
na ryzyko

Pomiar
ekspozycj
i na
ryzyko

Identyfikacja
narzędzi kontroli
ryzyka

Ocena
skutków
ekspozycj
i na
ryzyko

Ocena kosztów i
korzyści
zastosowania
narzędzi

Budowa strategii
kontroli ryzyka

Ocena
efektywności
strategii

IDENTYFIKACJA EKSPOZYCJI

NA RYZYKO

Identyfikacja ekspozycji na ryzyko polega na
przeanalizowaniu i rozpoznaniu ryzyka
zachodzącego w firmie, której celem jest jak
najwcześniejsze ustalenie niebezpieczeństw
zagrażających firmie. To jakie rodzaje ryzyka dany
podmiot generuje, jest uzależnione od rodzajów
przeprowadzanych transakcji oraz specyfiki branży
w której prowadzona jest działalność gospodarcza.

Dlatego proces identyfikacji ryzyka powinien być
działaniem kompleksowym i obejmować takie
działania jak:

• analiza marketingowa i techniczna polegająca na

rozpatrywaniu usług, własności produktów i technologii,

• analiza procesów dotyczących danych przedsięwzięć np.

inwestycyjnych,

• analiza historycznych danych o zbliżonym charakterze

bądź mających wpływ na badanie aktualnych zjawisk i

przedsięwzięć.

METODY KONTROLI

RYZYKA

Metody kontroli ryzyka możemy podzielić na fizyczne i finansowe.

Fizyczna kontrola ryzyka obejmuje wszystkie operacje stosowane

do

redukcji ilości i wielkości strat. Występują tu dwie możliwości:

1.

całkowite wyeliminowanie prawdopodobieństwa straty (tj.

unikanie
ryzyka albo zapobieganie strat). Jedynym sposobem na uniknięcie

ryzyka w całości jest zaprzestanie działalności, z którą jest ono

związane.

2. redukcja ryzyka, która może polegać na ograniczeniu skali

działalności narażonej na ryzyko (np. system limitów kredytowych

stosowanych przez banki) lub na działaniach organizacyjno-

technicznych takich jak:

•

usprawnienia techniczne (zabezpieczenie i ochrona)

•

usprawnienia proceduralne (planowanie i organizacja)

•

działania edukacyjne.

Finansowa kontrola ryzyka obejmuje

samodzielne

zarządzanie ryzykiem przez dany podmiot czyli tzw.
retencję ryzyka albo jego transfer na inny podmiot.

Zatrzymanie ryzyka w firmie jest bardziej popularne dużych
korporacjach niż w małych firmach. Oznacza ono, że firma
Wybrała wariant pokrywania ewentualnych strat sama
poprzez:

•

pokrycie straty z zysku netto;

•

sprzedaż aktywów w celu zastąpienia tych, które

zostały utracone albo zniszczone;

•

tworzenie na nieprzewidziane wypadki specjalnego

funduszu pełniącego rolę samo ubezpieczenia, z

którego pokrywane są straty

•

podpisanie umów pożyczkowych, które mogą być

wykorzystane w przypadku wystąpienia w firmie strat;

•

wyrównanie pozycji walutowych, czyli dążenie do

osiągnięcia równowagi pomiędzy przychodami i

rozchodami w danej walucie w tym samym okresie.

POMIAR RYZYKA

Ważną kwestią w zarządzaniu ryzykiem jest
jego pomiar. Istnieje wiele miar ryzyka,
które oceniają różne aspekty ryzyka.
Najczęściej (głownie odnośnie ryzyka
rynkowego) wyróżnia się następujące miary:

• zmienności (volatility measures),

• wrażliwości (sensitivity measures),

• zagrożenia (downside risk measures).

Miary zmienności odzwierciedlają zmiany cen lub stóp zwrotu
Aktywów finansowych. Z reguły bierze się tu pod uwagę
rozkład cen lub stóp zwrotu i wyznacza miary rozproszenia
tego rozkładu.

Z kolei miary wrażliwości odzwierciedlają wpływ pewnych
zmiennych, zwanych czynnikami ryzyka, na ceny lub stopy
zwrotu aktywów. Przy pomiarze ryzyka rynkowego należy brać
pod uwagę możliwe niekorzystne odchylenia od oczekiwanych
wartości cen lub stóp zwrotu.

Prowadzi to do koncepcji miar zagrożenia, spośród których w
Ostatnich latach zdecydowanie najbardziej popularną miarą
jest wartość narażona na ryzyko (Value at Risk VaR).

ZALETY ZARZĄDZANIE

RYZYKIEM FINANSOWYM

Skonstruowanie i wdrożenie systemu zarządzania ryzykiem
finansowym pozwala na uniezależnienie wyniku
finansowego, wartości bilansowej oraz struktury
przepływów pieniężnych od zmian na rynkach finansowych
bądź innych czynników. Dzięki temu systemowi
przedsiębiorstwo może także dokładniej planować przyszłe
projekty inwestycyjne, poprzez zagwarantowanie sobie
konkretnych cen czynników produkcji oraz kosztu
pieniądza. Kolejną zaletą zarządzania ryzykiem
finansowym jest zwiększenie stabilności i wiarygodności
firmy, co czyni ją atrakcyjniejszą dla partnerów handlowych
oraz instytucji finansowych.

OGRANICZENIE RYZYKA

WYNIKAJĄCEGO ZE ZMIAN CEN NA

RYNKACH FINANCOWYCH (KURS

AKCJI I OBLIGACJI, KURS WALUTOWY,

WARTOŚĆ STÓP PROCENTOWYCH)

Metody zarządzania tego typu ryzykiem
dzielimy na:

• metody tradycyjne - zarządzanie aktywami i

pasywami (ALM - Asset Liability
Management),

• metody nowoczesne - hedging.

METODY TRADYCYJNE

1. Minimalizacja pewnej miary ryzyka (np. z

minimalizacją odchylenia standardowego stopy

zwrotu przy zadanej stopie zwrotu)

2. osiągnięcie pożądanej wartości miary wrażliwości

określa pewien poziom wrażliwości wartości portfela

instrumentów finansowych lub wyniku finansowego,

na zmiany sytuacji rynkowej. Zalicza się tu głównie:

• tworzenie portfela akcji o zerowej lub zadanej

wartości współczynnika b,

• immunizacja portfela instrumentów dłużnych,

• operacje depozytowo-pożyczkowe w przypadku

ryzyka walutowego.

METODY NOWOCZESNE

Nowoczesne metody hedgingowe oparte na
instrumentach pochodnych można podzielić
Na:

• hedging polegający na transferze ryzyka,

• hedging polegający na wymianie ryzyka.

TRANSFER RYZYKA

Transfer ryzyka polega na przekazaniu części ryzyka
Innej stronie w zamian za opłatę, premię. Można go
Dokonać poprzez tradycyjne ubezpieczenie lub zajęcie
Odpowiedniej pozycji w opcjach. Zalicza się tu przede
wszystkim zajęcie długiej pozycji w opcji kupna (call) w
Przypadku zabezpieczenia przed wzrostem ceny
Instrumentu bazowego.

W przypadku ryzyka związanego ze spadkiem

kursu,

należy kupić opcję sprzedaży (put). Transfer

ryzyka

związany jest również z bardziej

Skomplikowanymi

strategiami opcyjnymi lub wykorzystaniem opcji
egzotycznych. Wiąże sIę on także z delta–vega
gamma hedgingiem, stosowanym w celu
zabezpieczenia portfela opcji.

TRANSFER RYZYKA

Transfer ryzyka jest natomiast przesunięciem
odpowiedzialności z posiadacza strat na kogoś
innego. Transfer ten może przyjąć dwie formy:

• transfer działalności kreującej

potencjalne straty; na przykład poprzez

subkontrakt – wynajęcie innej firmy do

danej pracy, przez co zlecający nie ponosi

szkody za straty, czy tez odpowiednie

klauzule w umowie;

• transfer odpowiedzialności za

pokrycie ewentualnych strat; może on
przyjąć formę ubezpieczenia, specjalnej
klauzuli w umowie (która wyłącza jedna
stronę kontraktu od odpowiedzialności za
szkody powstałe w związku z
wykonywaniem kontraktu), gwarancji
bankowej, poręczenia czy też operacji
hedgingowych.

WYMIANA RYZYKA

Wymiana ryzyka dokonuje się między

dwoma

Podmiotami chcącymi się zabezpieczyć.

Polega

Ona na przekazaniu i otrzymaniu od drugiej
strony części ryzyka.

Najczęściej stosuje się strategie

wykorzystujące

Kontrakty terminowe oraz swapy.

Long hedge stosuje się w celu zabezpieczenia

przed

wzrostem wartości instrumentu bazowego.

Short hedge pozwala na ochronę przed spadkiem
Kursu instrumentu bazowego. Oczywiście i tu można
Wykorzystać bardziej skomplikowane metody
zabezpieczenia np. Hedging wielookresowy (swap) i
zmodyfikowany hedging wynikający z ryzyka bazy.

Powyższe metody można stosować w

procesie zarządzania ryzykiem

rynkowym, który złożony jest z

danych etapów:

• identyfikacji obszarów występowania ryzyka,

w tym etapie należy określić rodzaj zajmowanych

pozycji, ich wartość oraz źródła ryzyk,

• zarządzanie otwartymi pozycjami

narażonymi na ryzyko rynkowe, w tym etapie

następuje ustalenie wykorzystywanych

instrumentów w celu ograniczenia ryzyka

rynkowego, określa się strategie hedgingowe oraz

osoby odpowiedzialne za proces minimalizacji

ryzyka, ustala się również limity zaangażowania w

instrumenty pochodne,

• kontrola prawidłowości przeprowadzonych

operacji zabezpieczających pod względem

formalnym i merytorycznym, w tym etapie

analizujemy zawarte transakcje, kontrolujemy

ich wartość oraz możliwe zmiany na rynku,

ważne jest również prowadzenie przejrzystej

dokumentacji oraz systemu raportowania

procesu zabezpieczania.

• ocena efektywności stosowanych strategii

hedgingowych, polegająca na analizie zmian

wartości pozycji zabezpieczanej oraz

odpowiadającej jej pozycji zabezpieczającej.

SYSTEM ZARZĄDZANIA

RYZYKIEM

Na podstawie powyższych założeń należy
Zbudować system zarządzania ryzykiem
rynkowym, który najlepiej odpowiada prowadzonej
przez firmę działalności oraz prognozowanym
przepływom finansowym narażonym na ryzyko.

System powinien spełniać

następujące cechy:

• brak spekulacji,

• dynamiczne zarządzanie ryzykiem rynkowym,

aktywnie reagujące na sytuację rynkową,

• zapewnienie bezpieczeństwa strategii

hedgingowych, poprzez oddzielenie funkcji

realizacji strategii od funkcji kontrolnych,

• duża elastyczność, pozwalająca na

rozbudowanie systemu w ramach potrzeb.

Nowoczesne system zarządzania ryzykiem coraz częściej
wykorzystują instrumenty pochodne, które zastępują
tradycyjne metody zarządzania aktywami i pasywami.
Dzięki temu horyzont zarządzania ryzykiem znacznie mógł
się skrócić. Pozwoliło na bieżące zarządzanie pozycjami
narażonymi na ryzyko w oparciu o procedury marking to
market. Stosowanie tych metod wiąże się także z
wykorzystaniem coraz bardziej wyrafinowanych
instrumentów finansowych oraz narzędzi technologicznych
i informatycznych. Dzięki temu systemy zarządzania
ryzykiem mogą jednocześnie chronić przed wieloma
ryzykami, co pozwala na efektywniejszą i skuteczniejszą
ochronę.

W zależności od prowadzonej działalności przyjmuje się
różną politykę zabezpieczenia przed ryzykiem.
Wyróżniamy tu podstawowe dwa rozwiązania:

• zarządzanie ryzykiem od góry do dołu (top-

down) – polega to na ustaleniu przez zarząd

instytucji określonego całkowitego poziomu ryzyka

finansowego, a następnie określeniu limitów dla

poszczególnych jednostek organizacji,

• zarządzanie ryzykiem od dołu do góry (bottom-

up) – polega to na określeniu miejsc powstawania

ryzyka, a następnie konsolidacji jego wartości w celu

ustalenia całkowitego poziomu ryzyka,

TECHNIKI OKREŚLANIA

RYZYKA

Firmy i instytucje finansowe w celu
określenia ryzyka stosuje wiele technik,
najpopularniejsze z nich to:
• metodologia VaR,
• metoda luki,
• analiza scenariuszy,
• symulacje Monte Carlo,

VALUE AT RISK

Value at Risk jest najpopularniejszym
rozwiązaniem, jeśli chodzi o pomiar ryzyka
rynkowego, ale jest również stosowana do
innych rodzajów ryzyka, tj. kredytowego i
operacyjnego. Jest to w pewnym sensie
uniwersalna miara ryzyka, ponieważ daje
możliwość wyrażenia ryzyka różnych pozycji
przyjmowanych na rynku finansowym w

sposób

jednolity.

Miara Var miarą w grupie miar zagrożenia, ma
duże walory interpretacyjne i jest zalecana przez
instytucje nadzoru pomiaru ryzyka instytucji
finansowych. Wykorzystywana jest także do
pomiaru innych niż ryzyko rynkowe rodzajów
ryzyka finansowego. Jest podstawą dla innych
miar ryzyka, służących analizowaniu ryzyka
przedsiębiorstwa. Są to miary zagrożenia, jakie

jak

np.. : EaR (Earnings at Risk), EPSaR (Earning Per
Share at Rist), CFaR (Cash Flow at Risk), CCFaR
(Credit Cash Flow at Risk) czy LaR (Liquidity at
Risk)

Jest to strata wartości rynkowej (instrumentu

finansowego, portfela, instytucji) taka, że

prawdopodobieństwo osiągnięcia jej lub

przekroczenia w zadanym przedziale

czasowym jest równe zadanemu poziomowi

tolerancji. Zależy od dwóch parametrów,

które powinny zostać określone:

• Horyzont czasowy

• Poziom tolerancji

VALUE AT RISK

Formalnie VAR można określić następująco:

P(W ≤Wo – VaR)=α

Gdzie
Wo – obecna wartość portfela
W – wartość portfela na końcu okresu, jest to

zmienna losowa

Α –

poziom tolerancji (prawdopodobieństwo liskie

0, z

reguły 0,01 lub 0,05)

VALUE AT RISK

Value at Risk

VAR = -RαWo

Gdzie stopa zwrotu (przy kapitalizacji
okresowej) jest określona jako

Rα=(Wα – Wo)/Wo

METODY SZACOWANIA

VAR

• Podejście wariancji – kowariancji

• Symulacja historyczna

• Symulacja Monte Carlo

• Podejście wyznaczania kwantyla

dowolnego rozkładu

• Podejście oparte na teorii wartości

ekstremalnych

• Podejście oparte na wykorzystaniu

wartości pochodzących z ogona

rozkładu

SYMULACJA MONTE

CARLO

W symulacji Monte Carl przyjmuje się
pewnien hipotetyczny model, który najlepiej
opisuje mechanizm kształtowania się cen
(lub stóp zwrotu) instrumentów

finansowych.

Zaleca się aby ten model był wcześniej
zweryfikowany na wielu danych
empirycznych.

PORÓWNANIE METOD

SZACOWANIA VALUE AT

RISK

METODA

ZALETY

WADY

Podejście

wariancji –
kowariancj
i

Prostota

Przyjęcie założenia rozkładu

normalnego; problem
oszacowania średniej i wariancji
na podstawie danych z

przeszłości

Symulacja
historyczn
a

Metoda
nieparametrycz
na

Problem z otrzymaniem
jednorodnych danych
historycznych; wrażliwość

otrzymanych wyników na zbiory
danych zastosowane w
obliczeniach; konieczność
ustalenia długości okresu z

którego mają pochodzić dane.

Symulacja
Monte
Carlo

Duża
dokładność;
stosuje się
wówczas, gdy

nie ma
możliwości
użycia innych

podejść

Duża zależność wyników od
przyjętego modelu cen (stóp
zwrotu)

METODA

ZALETY

WADY

Wyznaczeni
e kwantyla

dowolnego
rozkładu

Wykorzystanie
innych

rozkładów niż
normalny

Problem oszacowania
parametrów rozkładu na

podstawie danych z
przeszłości; trudności ze
statystycznym
wnioskowaniem dla rozkładów

stabilnych

Teoria
wartości

ekstremalny
ch

Uwzględnienie
nietypowych

sytuacji

Problem oszacowania
parametrów rozkładu

maksymalnej straty

Wartości

pochodzące
z ogona
rozkładu

Wykorzystuje

obserwacje
pochodzące
tylko z ogona

rozkładu

Stosowanie klasycznych

metod estymacji pogarcza
jakość oszacowań; problem
ustalenia wartości progu tzw.

u

ZALETY VALUE AT RISK

• Uniwersalność – ta sama koncepcja pomiaru ryzyka

rynkowego jest wykorzystywana właściwie dla
wszystkich rodzajów pozycji przyjmowanych przez
jednostkę, jak również ta sama koncepcja pomiaru
ryzyka może być stosowana do pomiaru inncyh
rodzajów ryzyka, np.. Ryzyka kredytowego czy
operacyjnego (oczywiście techniki szacowania
wartości zagrożonej są rózne w każdym przypadku,
ale ryzyko zostaje wyrażone w sposób jednolity),
ułatwia to porównania i tworzenie zagregowanych
miar ryzyka

• Popularność – w 1994 r. instytucja finansowa JP

Morgan ujawniła stosowany przez nią system

zarządzania ryzykiem rynkowym Risk Metrics, w

1997 r. system CreditMetrics, a w 1999 r.

Corporate Metrics, poza tym jest rekomendowana

przez instytucje nadzorcze, takie jak: Grupa

Trzydziestu (Group of Thirty), Komitet Bazylejski

do Spraw Nadzoru Bankowego, w Posce zaleca ją

Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego

• Wyraża ryzyko w sposób łatwy do

zinterpretowania (jako maksymalną możliwą do

poniesienia stratę mierzoną w jednostkach

pieniężnych)

• Określa prawdopodobieństwo wystąpienia

ustalonej zmiany wartości czynnika ryzyka
(inne miary ryzyka, np.. Zmienności czy
wrażliwości, tego nie określają)

• Może być stosowana do określenia

zabezpieczenia kapitałowego instytucji

• Uwzględnia efekt dywersyfikacji portfela

WADY VAR

• Określa stratę spowodowaną „normalnym

funkcjonowaniem rynku, przy określonych
założeniach (czas, poziom tolerancji), a zatem
jeśli warunki rynkowe zmienią się gwałtownie,
VAR będzie bezużyteczna

• Nie określa, jak wysokie będą straty, jeśli

wartość VAR zostanie przekroczona

• Nie jest koherentną miarą ryzyka w ogólnym

przypadku, tj. gdy stopa zwrotu z portfela ma
inny rozkład niż wielowymiarowy normalny
czy inny wielkowymiarowy rozkład eliptyczny

• Trudności w dokładnym oszacowaniu,

zwłaszcza dla złożonych portfeli

• Wyniki oszacowań wrażliwe są na metodę

estymacji

KONIEC