Zarządzanie ryzykiem finansowym

Zarządzanie ryzykiem: - płynności

- kredytowym

- finansowym

- stopy procentowej

- walutowym

Ryzyko w ujęciu teoretycznym. Interpretacja „Ryzyka”

• Ryzyko

• Niepewność

• Prawdopodobieństwo ( w odniesieniu do obliczenia matematycznego)

• Problem

• Inne kategorie

Ryzyko inwestycyjne

• Ryzyko stopy procentowej

• Ryzyko kursu walutowego

• Ryzyko siły nabywczej

• Ryzyko rynku

• Ryz. niedotrzymania warunków

• Ryzyko zarządzania

• Ryzyko biznesu

• Ryzyko finansowe

• Ryzyko bankructwa

• Ryzyko płynności

• Ryzyko zmiany ceny

• Ryzyko reinwestowania

• Ryzyko wykupu na żądanie

• Ryzyko zmienności

• Ryzyko polityczne

• Ryzyko wydarzeń

Ryzyko- zagrożenie, że określone zdarzenie lub brak działania pochodzące ze świata zewnętrznego lub wewnętrznego, negatywnie wpłynie na zdolność organizacji do osiągnięcia wyznaczonych celów.

Większość literatury przyjmuje, że ryzyko jest niepewnością osiągnięcia zakładanego rezultatu inwestycji (a wiec niezależnie od tego czy wyniki będą gorsze, czy lepsze od oczekiwanych), ponieważ każda inwestycja jest przedmiotem jakiegoś typu ryzyka.

Każdy podmiot musi się liczyć z występowaniem ryzyka, ponieważ w chwili podejmowania decyzji:

• nie zna przyszłego rozwoju sytuacji

• nie dysponuje pełną informacją umożliwiającą prawidłową ocenę sytuacji

We współczesnej teorii jak i praktyce zarządzania finansowego podstawową rolę w decyzjach inwestycyjnych odgrywa uwzględnienie czasu jako czynnika determinującego poziom ryzyka

Zarządzanie ryzykiem to identyfikowanie, mierzenie i kontrolowanie ryzyka w celu jego maksymalnego ograniczenia oraz zabezpieczenia przed skutkami ryzyka. Podmiot w tym zakresie może przyjąć aktywną lub pasywną postawę.

Postawa pasywna polega na biernym ponoszeniu ryzyka bez podejmowania prób wyeliminowania go lub ograniczenia. Może ona wynikać z faktu nieświadomości występowania ryzyka, nieumiejętności oszacowania jego rozmiaru lub braku znajomości technik zabezpieczających. Odmianą postawy pasywnej może być tworzenie funduszy rezerwowych dla zamortyzowania wpływu ewentualnych strat przez inwestorów instytucjonalnych.

Postawa aktywna natomiast polega na podejmowaniu przez podmiot takich działań które mogą wyeliminować lub ograniczyć straty, jakie mogłyby powstać w wyniku przeprowadzanych transakcji.

RYZYKO PŁYNNOŚCI

Ryzyko wystąpienia sytuacji, w której bankowi zabraknie gotówki na dokonanie niespodziewanych wypłat z rachunków depozytowych. Brak płynnych aktywów zazwyczaj wywołuje niedobory funduszy na finansowanie działalności na rynku detalicznym i korporacyjnym lub na finansowanie codziennych operacji finansowych. Przy braku możliwości szybkiego znalezienia dodatkowych kapitałów może dojść do paniki i runu na bank.

Ryzyko płynności wiąże się bezpośrednio z pozostałymi rodzajami ryzyka bankowego, np. r. kredytowym, r. rynkowym czy r. operacyjnym.

Ryzyko płynności
ryzyko pierwotne ryzyko wtórne

Najważniejsze przykłady zagrożeń utraty płynności:

• Nieplanowane wydłużenie zaangażowania kapitału w aktywa operacyjne banku. Zazwyczaj są to spóźnienia rat kapitału i odsetek w wyniku których powstaje luka w bilansie. Jest to aktywne ryzyko płynności.

• Transformacja terminu kapitałów pozyskiwanych i inwestowanych (niezgodność okresów na jakie pozyskano i zainwestowano kapitał. Zagrożenie pojawia się wtedy, gdy w sytuacji zamierzonego niedopasowania pozycji bilansowych w określonych terminach zapadalności i wymagalności nie można uruchomić zastępczego refinansowania. Jest to pasywne ryzyko płynności.

• Ryzyko zawartych umów. Ryzyko to może występować jako aktywne, gdy istnieje ewentualne ryzyko roszczeń beneficjentów do realizacji przyrzeczonych kredytów i gwarancji 9operacje pozabilansowe). Może mieć również formę pasywną, jeżeli istnieje niebezpieczeństwo nieoczekiwanego wycofania depozytów.

Strategie banków dla zachowania płynności:

• Strategia magazynowania płynności- polega ona na utrzymywaniu w aktywach bilansu odpowiednich rezerw w postaci gotówki i łatwo zbywalnych aktywów dla pokrycia popytu na płynność.

• Strategia zarządzania pożyczoną płynnością- polega na zaciąganiu pożyczek na pokrycie natychmiast wymagalnego popytu na płynność. Bank redukuje w ten sposób koszty magazynowania płynności w aktywach, co powoduje, że metoda ta jest tańsza od poprzedniej. W przypadkach niespodziewanego zapotrzebowania na płynność, jego pokrycie z zewnątrz może być bardzo kosztowne i ryzykowne.

• Strategia zrównoważonego zarządzania płynnością- łączy ona dwie wyżej wymienione strategie, część środków jest magazynowana, a druga część jest pożyczana na podstawie wcześniej zawartych umów.

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM KREDYTOWYM

Istotne przy analizie ryzyka kredytowego jest takie odróżnienie ryzyka pojedynczego kredytu od łącznego ryzyka portfela, wynikającego z działalności kredytowej.

Pierwsze ryzyko zależy od wysokości możliwej straty (równej maksymalnej wartości kredytu) i prawdopodobieństwa jej wystąpienia.

Łączne ryzyko kredytowe zależne jest od wysokości pojedynczych kredytów, prawdopodobieństwa ich niespłacenia i współzależności między poszczególnymi pojedynczymi kredytami.

Ryzyko kredytowe- możliwość niedotrzymania warunków umowy przez drugą stronę kontraktu, co oznacza, iż strona narażona na ryzyko nie otrzyma w oczekiwanym terminie płatności określonej warunkami kontraktu.

! Ryzyko kredytowe to oprócz ryzyka rynkowego najważniejszy składnik ryzyka finansowego.

Czynniki wywołujące ryzyko kredytowe można podzielić na:

• ryzyko straty albo wypłacalności

• ryzyko zabezpieczenia- to niebezpieczeństwo, które płynie z ryzyka samego zabezpieczenia przyjętego w celu ograniczenia tego ryzyka

• ryzyko zmiany stopy procentowej- dotyczy kredytów o stałym oprocentowaniu

• ryzyko wartości pieniądza- oznacza zagrożenie, że realna wartość zwróconego kredytu zmniejszy się w skutek inflacji.

• ryzyko kursu walutowego- polega na tym, że wartość spłacanego kredytu zmniejszy się z powodu zmiany kursu walutowego (dotyczy kredytów walutowych)

• ryzyko płynności- wiąże się z niebezpieczeństwem spłaty niezgodnej z terminem- braku dopasowania terminów zapadalności i wymagalności aktywów i pasywów.

W literaturze przedmiotu wyróżnia się kilka zasadniczych stadiów ryzyka kredytowego:

• ryzyko zerowe- występuje ono np. w przypadku kredytów gwarantowanych przez państwo.

• Ryzyko ukryte- stadium, w którym dane przedsięwzięcie jest już obciążone ryzykiem, jednakże bank nie potrafi jeszcze ustalić wielkości spodziewanych strat. Inna definicja opisuje ryzyko ukryte jako stan, w którym prawdopodobieństwo poniesienia strat jest mniejsze niż prawdopodobieństwo ich niewystąpienia. Sytuacja ta ma miejsce w przedsiębiorstwach wykazujących niekorzystne symptomy (np. malejące zyski)

• Ryzyko jawne- cechuje ono sytuację odwrotną do podanej powyżej, tj. prawdopodobieństwo strat jest wyższe, aniżeli prawdopodobieństwo ich uniknięcia. Niekorzystny rozwój wydarzeń w firmie ma w tym przypadku charakter procesu trwałego, nie zaś przejściowego. Z tego powodu bank musi się liczyć z utratą przynajmniej części pożyczonych sum.

• Stan niewypłacalności klienta- Jest to trwała utrata zdolności dłużnika do wywiązywania się ze swoich zobowiązań. Prawdopodobieństwo spłaty całego kredytu równe jest zero.

Podejście do pomiaru i zarządzania ryzykiem kredytowym ewulowało w czasie.

Rozwój koncepcji pomiaru ryzyka kredytowego można podzielić na 4 okresy:

1. pomiar wartości nominalnych

2. pomiar wartości ważonych

3. wykorzystanie systemów ratingów kredytowych

4. wykorzystywanie wewnętrznych modeli portfeli kredytowych

Metodą zabezpieczenia się przed ryzykiem w działalności kredytowej jest odpowiednio prowadzona polityka sterowania ryzykiem, zarówno w odniesieniu do pojedynczego kredytu jak i łącznego zaangażowania kredytowego.

Polityka sterowania ryzykiem w odniesieniu do pojedynczego kredytu polega na:

1. badaniu wiarygodności kredytowej przed udzieleniem kredytu

2. ograniczeniu wysokości kredytu

3. zabezpieczeniu kredytu

4. sprawdzaniu wiarygodności kredytowej po udzieleniu kredytu

W 1988r. Komitet Bazylejski dokonał po raz pierwszy podziału ryzyka kredytowego na klasy ryzyka, przypisując im odpowiednie wagi. Zdefiniowano kilka zagregowanych klas ryzyka którym przypisano następujące wagi:

• 0% kredyty udzielone rządom, bankom centralnych

• 20% kredyty udzielone jednostkom sektora publicznego, bankom i przedsiębiorstwom

inwestycyjnym

• 50% kredyty hipoteczne i operacje leasingowe na nieruchomości mieszkalne

• 100% aktywa zagrożone ryzykiem w sektorze prywatnym, udziały, majątkowe instrumenty

hybrydowe itp.

• 200% udziały w przedsiębiorstwach niefinansowych, które miały ujemny wynik w ostatnich

dwóch latach.

Metoda wprowadzona przez Bazyleę I nie uwzględniała ani dywersyfikacji portfela kredytowego, ani pozostałego terminu zaangażowania, ani efektywności niektórych narzędzi ograniczania ryzyka kredytowego (takich jak kredytowe instrumenty pochodne). Dlatego w roku 2001 Komitet Bazylejski w ramach prac nad Nową Umową Kapitałową (Bazylea II) zaproponował stosowanie przez banki wewnętrznych lub zewnętrznych ratingów ryzyka kredytowego jako zapewniających dokładniejszą reprezentację ryzyka kredytowego.

Szczegółowo Bazylea II przewiduje 3 możliwe modele pomiaru ryzyka kredytowego:

- metoda standardowa

- podstawowa metoda ratingu wewnętrznego (Foundation IRB metod)

- zaawansowana metoda ratingu wewnętrznego (Advanced IRB metod)

Ryzyko kredytowe ma charakter mierzalny i można je wyrazić za pomocą zmiennej ilościowej, która pozwala zaklasyfikować dany podmiot do odpowiedniej grupy wysokości tego ryzyka.

Modele pomiaru ryzyka kredytowego można podzielić również na jedno- i wielowymiarowe.
W modelach jednowymiarowych wpływ poszczególnych czynników analizuje się oddzielnie. Powoduje to czasami formułowanie sprzecznych wniosków. W metodach wielowymiarowych jednocześnie analizuje się wszystkie czynniki, na podstawie których konstruuje się syntetyczny wskaźnik określający poziom ryzyka kredytowego.

Podejście konserwatywne w zarządzaniu ryzykiem kredytowym oznacza minimalizowanie ryzyka kredytowego.

Ryzyko to można zmniejszać przez profesjonalną strukturę organizacyjną oraz odpowiednie zarządzanie akcją kredytową.

Do podstawowych, tradycyjnych narzędzi zarządzania ryzykiem kredytowym zalicza się:

• Odpowiednie przygotowanie umów oraz zabezpieczeń

• Stosowanie limitów

• Monitorowanie akcji kredytowej

Aktywne strategie zarządzania ryzykiem kredytowym polegają na wyborze tej struktury inwestycji, która zapewnia osiąganie odpowiednich stóp zwrotu obciążonych założonym ryzykiem kredytowym. Stosowanie aktywnych strategii dopuszcza możliwość inwestycji charakteryzujących się niższymi kategoriami zdolności kredytowej.

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM STOPY PROCENTOWEJ

Ryzyko stopy procentowej- forma ryzyka rynkowego stanowiącego element składowy ryzyka finansowego.

(Def.) Jest to zagrożenie osiągnięcia wyniku odbiegającego od zakładanego poziomu na skutek ukształtowania się poziomu i struktury przyszłych stóp procentowych w sposób odmienny od oczekiwań podmiotu.

(Def.) Zgodnie z interpretacją Komitetu Bazylejskiego- Niebezpieczeństwo niekorzystnego wpływu zmian stopy procentowej na kondycję finansową podmiotu gospodarczego, w tym banki.

Stopa procentowa- cena pieniądza, jaką pożyczkobiorca płaci pożyczkodawcy za udostępniony kapitał.

Realna stopa procentowa- skorygowana o stopę inflacji _(podaż)

Nominalna stopa procentowa- wyrażona w bieżącym pieniądzu, kształtowana przez popyt i pieniądz

STOPY NBP:

• Lombardowa (kredyt lombardowy)- cena po której Bank Centralny udziela bankom komercyjnym pożyczek pod zastaw papierów wartościowych

• Redyskontowa weksli- określa cenę po jakiej Bank Centralny udziela kredytów bankom komercyjnym (kupuje weksle od banków komercyjnych

• Referencyjna (interwencyjna, repo)- minimalna rentowność 7-dniowych bonów pieniężnych emitowanych przez NBP.

• Depozytowa- określa oprocentowanie jednodniowych depozytów składanych przez banki komercyjne w Banku Centralnym.

Inne stopy procentowe:

• WIBOR (Warsaw Interbank Offered Rate)- wysokość oprocentowania pożyczek na polskim rynku międzybankowym.

• WIBID (Warsaw Interbank Big Rate)- roczna stopa procentowa jaką płacą banki za środki przyjęte w depozyt od innych banków.

• LIBOR (London Interbank Offered Rate) - stopa procentowa kredytów oferowanych na rynku międzybankowym w Londynie przez 4 główne banki. Stanowi bazową stopę procentową dla ustalenia oprocentowania kredytów i depozytów na rynku międzybankowym oraz kredytów typu roll-over.

• EURIBOR (Euro Interbank Offered Rate)- stopa procentowa kredytów w strefie euro, oferowanych przez jeden bank innemu bankowi. Jest to średnie notowanie 57 największych banków strefy euro.

Stopa redyskontowa- główna stopa procentowa.

Podstawowe czynniki wpływające na poziom stóp procentowych w gospodarce to:

• Niezależność i polityka Banku Centralnego i decyzje RPP (RPP - 9 członków)

• Polityka rządu, w tym założenia ustawy budżetowej

• Dane makroekonomiczne dotyczące gospodarki

• Oczekiwania uczestników rynku

Istnieją zatem związki ryzyka stopy procentowej z ryzykiem politycznym i prawnym.

Podziały ryzyka stopy procentowej:

Z punktu widzenia metod pomiaru i analizy ryzyko stopy procentowej celowy jest podział tego ryzyka na ryzyko związane z pozycjami:

- o stałej stopie procentowej

- o zmiennej stopie procentowej

Nad istotą stopy procentowej i ryzyka stopy procentowej, jak również w pracach nad tworzeniem narzędzi umożliwiających ograniczanie tego ryzyka niezwykle ważną rolę odgrywa koncepcja terminowej struktury stóp procentowych opisywanej przez kształt tzw. krzywej dochodowości (vield curve)

Mierniki ryzyka stóp procentowych:

1. Tradycyjne mierniki:

• Wariancja

• Odchylenie standardowe

• VaR (Value ad Risik)

2. Mierniki ukierunkowane na specyfikę ryzyka stopy procentowej

• Analiza luki stopy procentowej

• Analiza okresowa (analiza duration)

Interpretacja wyniku pomiaru luki stopy procentowej

Dodatnia wartość luki oznacza dla instytucji ryzyko poniesienia strat. W przypadku wzrostu rynkowej stopy procentowej część aktywów o stałej stopie procentowej musi być bowiem refinansowana po wyższym koszcie.

Przy ujemnej wartości luki wzrost rynkowej stopy procentowej powoduje, że przeważające w strukturze bilansu aktywa o zmiennej stopie procentowej generują większe dochody odsetkowe od odpowiadających im kosztów finansowania pasywów o zmiennej stopie.

Analiza okresowa (duration analis)

Wykorzystywana do pomiaru wrażliwości poszczególnych dłużnych instrumentów finansowych ze zmianą rynkowej stopy procentowej.

Wady:

• odpowiednia dokładność wyłącznie dla małych zmian stopy procentowej

• przyjęcie założenia o dyskontowaniu wszystkich strumieni pieniężnych tą samą stopą dyskontową

• przyjęcie założenia o płaskim przebiegu krzywej terminowej struktury stóp procentowych.

• problem z uwzględnieniem instrumentów dla których struktura oczekiwanych strumieni pieniężnych jest zależna od poziomu stopy procentowej, takich jak instrumenty z wbudowanymi opcjami.

Ograniczenie ryzyka stopy procentowej może również polegać na wykorzystaniu pozycji negocjacyjnej instytucji do wynegocjowania warunków umów czy konstrukcji instrumentów finansowych nabywanych/sprzedawanych przez podmiot, zapewniających ograniczenie skali potencjalnego ryzyka stopy procentowej.

Przykład: Klauzula przyznająca bankowi prawo do zmiany oprocentowania w przypadku zmiany warunków rynkowych.

Zastosowanie instrumentów pochodnych do zarządzania ryzykiem stopy procentowej.

O skali tego rynku może świadczyć fakt, że w połowie 2004r. pochodne stóp procentowych na rynku OTC opiewały na instrumenty bazowe o wysokości 16,3 bln USD.

Kontrakty terminowe występują w formie wystandaryzowanych i notowanych na giełdzie kontraktów futures oraz w formie indywidualnie negocjowanych i notowanych na rynkach OTC kontraktów forward.

OTC- rynek pozagiełdowy

RYZYKO WALUTOWE ORAZ ZARZĄDZANIE RYZYKIEM WALUTOWYM

Ryzyko walutowe - należy określić jako możliwość zmiany wartości składników majątku, przepływów pieniężnych lub zobowiązań wynikających ze zmian kursu walutowego.

Ryzyko walutowe - Jeden z wielu rodzajów ryzyka, na jakie narażone jest przedsiębiorstwo. Wynika ono głównie z udziału przedsiębiorstwa w handlu zagranicznym, dokonywania inwestycji rzeczowych lub kapitałowych poza granicami kraju, bądź z pozyskiwania finansowania dłużnego nominowanego w walutach obcych.

Faktura denominowana- płatna w zł, ale zależna od innej waluty

Ryzyko kursu walutowego pojawia się w chwili wystąpienia zdarzenia gospodarczego typu:

• złożenie zamówienia na dostawę surowca/produktu z zagranicy (ryzyko importera)

• przyjęcia zamówienia na dostawę surowca/ produktu za granicę (ryzyko eksportera)

• ustalania cenników dla kontrahentów (krajowych oraz zagranicznych)

• składania oferty przetargowej (wyrażonej w walucie zagranicznej) na zakup i sprzedaż

• ustalaniu planu finansowego, budżetowego i biznesplanu.

Kto generuje ryzyko kursu walutowego w przedsiębiorstwie? Ryzyko to generują takie działy gospodarcze jak:

• dział zamówień importowych oraz krajowych (gdy otrzymane faktury będą wyrażone w walucie obcej lub denominowane w walucie obcej)

• dział sprzedaży eksportowej oraz krajowej (gdy wystawiane faktury będą wyrażone w walucie obcej lub denominowane w walucie obcej)

• inne działy generujące

Ryzyko kursu walutowego neutralizuje dział finansowy poprzez:

• dopasowanie terminów zapadalności do nominałów faktur przyjętych i wystawionych

• zawieranie transakcji zabezpieczających z wykorzystaniem instrumentów pochodnych (opcje i/lub kontrakty terminowe) ważne, by transakcje te niwelowały ryzyko niedpoasowania.

Dział finansowy nie generuje ryzyka kursu walutowego poprzez zawieranie transakcji instrumentami pochodnymi (chyba, że są to transakcje spekulacyjne)

Wpływ niezabezpieczonego ryzyka walutowego na wynik finansowy firmy:

• ryzyko niekorzystnej zmiany wyniku finansowego firmy, spowodowane nieprzewidywalnością poziomu stóp procentowych w przyszłości

• ryzyko spadku rentowności lub nawet wystąpienia straty na realizowanych kontraktach handlowych, prowadzonej działalności produkcyjnej lub świadczonych usługach.

• brak znajomości relacji przyszłych przychodów i kosztów (zwłaszcza kosztów finansowania uzależnionych od wysokości stóp procentowych) uniemożliwiający dokładną projekcję wyniku firmy

• brak możliwości strategicznego planowania rozwoju firmy na konkurencyjnym rynku

• negatywny efekt zewnętrzny, np. dla akcjonariuszy, banków, analityków

jest związane z poniesionymi stratami w wyniku niekorzystnych zmian cen i utraty kapitału

wynika z gospodarowania aktywami i pasywami przez bank

---