Edukacja

Edukacja

międzykulturowa -

międzykulturowa -

wprowadzenie

wprowadzenie

dr Joanna Koleff-Pracka

Od wielokulturowości do

międzykulturowości – obszary i

zagadnienie problemowe

współczesnej pedagogiki

międzykulturowej

tożsamość

tożsamość

• tożsamość (kulturowa, etniczna, międzykulturowa)

– jej kształtowanie się, osobowość i różnice,

postawy, stereotypy, uprzedzenia, napięcia,

konflikty, nauczanie i uczenie się akceptowania,

dekonstrukcji i rozpoznawania różnicy;

• występowanie wyodrębniających się grup

kulturowych;

• stosunki między kulturami tradycyjnymi a kulturą

postmodernistyczną, oraz kulturami narodowymi;

pogranicze

pogranicze

• pogranicze kulturowe w kontekście

wielokulturowości i międzykulturowości (charakter,

zasięg, problemy, perspektywy) w kontekście

wewnątrznarodowym i międzynarodowym;

• pogranicze – procesy wprowadzania, przyjmowania,

adaptacji, asymilacji. integracji, akulturacji, dyfuzji

kulturowej, odrzucania, marginalizacji, wykluczania,

naznaczania, dyskryminacji, przekazu dziedzictwa

kulturowego, rozdarcia jednostki pomiędzy dwoma

systemami znaczeń i jego konsekwencjami dla

jednostki i środowiska, czynniki ułatwiające dialog i

sprzyjające porozumieniu między kulturami;

procesy migracji

procesy migracji

• procesy przemieszczania się osób z

jednego środowiska do drugiego (praca,
sport, turyści, rodzina etc.);

• Procesy asymilacji, marginalizacji,

integracji w środowiskach
wielokulturowych;

• Badania poświęcone uwarunkowaniom

migracji

polityka społeczna

polityka społeczna

• polityka społeczna, oświatowa wobec

mniejszości narodowych, sytuacja i
perspektywy migrantów i społeczeństw, w
których funkcjonują, prawa mniejszości i
większości;

• Prawodawstwo i strategie działań

państwowych w środowiskach
wielokulturowych

• Programy, projekty, strategie działań na

rzecz integracji społecznej

edukacja międzykulturowa

edukacja międzykulturowa

• sytuacja systemu oświaty w warunkach

zróżnicowania kulturowego (przejawy
stereotypów w mediach, podręcznikach,
literaturze, poprawność polityczna, ukryty
program nauczania, wewnętrzne
zróżnicowanie kulturowe szkoły,
uznawanie tożsamości kulturowej uczniów,
kształcenie nauczycieli i wychowawców;

kultura i społeczeństwo

kultura i społeczeństwo

wielokulturowe

wielokulturowe

• kultura –

zespół wartości wytworzonych przez

człowieka, wszystko, co nie wyrasta z ziemi, ale

jest wytworem refleksji i pracy lub innej

działalności człowieka, wszystko, co dla człowieka

ma znaczenie, czemu ten nadaje określony sens i

podejmuje wobec niego formy aktywności

• kultura narodowa

– szeroki i złożony układ

sposobu funkcjonowania, norm, wartości, wiedzy,

dzieł symbolicznych, wierzeń, uważany za daną

społeczność za własny, jej przysługujący, wyrosły

z tradycji i historii – tradycja narodowa

• społeczeństwo wielokulturowe

- zjawisko i

sposób funkcjonowania na jednym obszarze wielu

(więcej niż jednej) kultur

kultura

kultura

ELEMENTY KONSTYTUUJĄCE

ZJAWISKO KULTURY:

• umiejscowienie (geografia

miejsca, kontynent, naród,

region, jednostka)

• nosiciele kultury (zbiorowość,

środowisko, osoba, grupa)

• znaczenie (użyteczność, normy,

nakazy, zakazy, w tym

stereotypy!)

• treści kultury (język, symbole,

wartości, idee, dzieła

symboliczne)

• struktura (hierarchia)

• zmienność, dynamika

• komunikatywność, uniwersalność

• sposoby przekazywania i

kultywowania tradycji

CZYNNIKI MAJĄCE WPŁYW NA

ROZWÓJ KULTURY:

• cechy terytorium (granice,

historia…)

• rodzaj osadnictwa (zwarte,

rozproszone..)

• położenie historyczne i

wytworzone warunki

(podtrzymywanie, zanik,

selekcja wartości narodowych)

• rodzaj pogranicza

• kontekst dwustronnych relacji

SWOI-OBCY – reakcja na

odmienność

płaszczyzny diagnozowania

płaszczyzny diagnozowania

międzykulturowego

międzykulturowego

• kategoria pogranicza
• pojęcie tożsamości własnej
• rodzaje stereotypów
• kategoria obcości

tożsamość

tożsamość

twórczy wysiłek podmiotu, łagodzący napięcia i
sprzeczności pomiędzy stałymi, odziedziczonymi
elementami wynikającymi z zakotwiczenia
społecznego w rodzinie i społeczności lokalnej,
identyfikacji z grupami, symbolami i wartościami
rdzennymi a elementami zmiennymi,
nabywanymi w wyniku uczestnictwa w kulturze w
strukturach społecznych oraz z przyswojonych
norm, wartości i zachowań

OBSZARY ZACHOWAŃ

OBSZARY ZACHOWAŃ

TOŻSAMOŚCIOWYCH:

TOŻSAMOŚCIOWYCH:

• obszar I – losy historyczne, identyfikacja z określonym

terytorium i grupą społeczną, powoływanie odrębnych

instytucji tworzących organizację państwową

• obszar II – odrębność kultury, języka, obyczaju, religii,

problemy przekazu tradycji o charakterze duchowym i

materialnym

• obszar III – genealogia historyczna postrzegana w

kategoriach rasowych lub cech osobowości, odbicie

wyobrażeń o swoistych cechach grupy (stereotypy)

• obszar IV – kondycja społeczno-ekonomiczna,

standard życia, pozycja grupy (rozwój cywilizacji,

techniki, rodzaj kapitału)

CELE I ZADANIA EDUKACJI

MIEDZYKULTUROWEJ:

• sfera postaw
• sfera umiejętności
• sfera świadomości

w sferze postaw:

w sferze postaw:

• Rozpatrywanie społeczeństwa jako kompleksu

współistniejących i krzyżujących się grup i jednostek

wychodzących poza własną odrębność i odmienność;

• Budzenie tolerancji i opanowania w reakcjach na

różnicę oraz poszanowanie jej pomimo odrębnych

poglądów, budzenie wrażliwości na inne kultury oraz

ich integralne wartości jako wzorce wzbogacające

kulturę ogólną;

• Wyzbywanie się poczucia wyższości kulturowej,

nacjonalizmów, uprzedzeń i stereotypów;

• Przeciwstawianie się przejawom dyskryminacji,

rasizmu, wrogości wobec Innych/Obcych;

• Empatia, wrażliwość wobec świata, zaangażowanie na

rzecz pokoju, braterstwa i solidarności w każdym

środowisku.

w sferze umiejętności:

w sferze umiejętności:

• Dostrzeganie, rozumienie i rozróżnienie odmienności

kulturowych oraz własnej godności i wartości w kontaktach z

Innymi/Obcymi, samoakceptacja pomimo własnej odmienności,

umiejętność postrzegania inności jako twórczej, inspirującej i

wzbogacającej społeczeństwo;

• Opuszczenie centrum własnej kultury, czerpanie z

różnorodności, znoszenie barier i granic, świadome

wychodzenie na pogranicza celem komunikacji

międzykulturowej;

• Rozpoznawanie przejawów nierówności, niesprawiedliwości,

dyskryminacji, marginalizacji, rasizmu, stereotypów i uprzedzeń

względem Innych/Obcych;

• Poszukiwanie porozumienia w różnych sferach przez

podejmowanie interakcji, dialogu, negocjacji i wymiany

wartości z Innymi/Obcymi;

• Sprzyjanie i wzmacnianie wzajemnych relacji pomiędzy

kulturami, pokojowe współżycie pomimo różnic, sprzecznych

interesów i wynikających z nich napięć i konfliktów.

w sferze świadomości

w sferze świadomości

• Obiektywna równorzędność i równouprawnienie

wszystkich kultur;

• Własna tożsamość, wartość, odrębność, własne

korzenie kulturowe, tradycje obyczaje;

• Więź grupowa, rodzinna, etniczna, lokalna,

kulturowa, regionalna, narodowa,
ponadnarodowa, globalna;

• Ekologizm (w kontekście środowiska naturalnego

o społeczeństwa).

pogranicze

pogranicze

obszar określonego typu współżycia dwóch
lub więcej grup kulturowych, najczęściej
etnograficznych, językowych,
wyznaniowych lub narodowościowych, to
także zlokalizowane w pobliżu granicy
peryferia, oddalone w znacznym stopniu
od centrum graniczących kultur (regionów,
krajów)

kategorie pogranicza

kategorie pogranicza

międzykulturowego

międzykulturowego

a)

terytorialne:

•

- pogranicze stykowe (pomiędzy sąsiadującymi grupami istnieją

bariery i różnice uniemożliwiające wymianę społeczno-kulturową)

•

- pogranicze przejściowe (terytorium mające charakter swego

rodzaju pomostu, powstałe w wyniku historycznego kontaktu kultur.

Charakterystyczne dlań są rozliczne oddziaływania, zapożyczenia,

przenikania, wzmocnienia i wygaszenia prowadzące do

współistnienia lub zanikania jednej kultury na rzecz drugiej)

b)

treściowo-kulturowe

(zespół zwyczajów, rytuałów, zasad i reguł

charakterystycznych dla danej tradycji)

c)

interakcji

(grupa, której nie łączy historia, obyczaj, ani wspólne

przeżycia, ale wola poznania, porozumienia i dialogu pomimo różnic)

d)

osobowościowe

(wyznaczone przez tworzenie tożsamości osobowej

w określonym miejscu i czasie, dwuwartościowość stanów

uczuciowych, rozdarcie pomiędzy dwiema tradycjami, niemożność

dokonania jednoznacznej identyfikacji – tożsamość rozproszona –

najczęściej w obrębie rodziny)

Typy kontaktu kultur

Typy kontaktu kultur

wynikające z rodzaju

wynikające z rodzaju

pogranicza

pogranicza

• Imperializm kulturowy (próba siłowego

zdominowania kultury mniejszościowej przez

kulturę dominującą) – asymilacja, izolacja

• Neoimperializm kulturowy (próba

pokojowego – wg narzędzi polityczno-

społecznych narzucenia kultury dominujacej)

– asymilacja, globalizacja

• Wielokulturowość - Naturalne mieszanie

się kultur – globalizacja, relatywizm kulturowy

• Międzykulturowość (zaplanowany proces

wymiany doświadczeń przy zachowaniu

tożsamości rdzennej) - integracja

Postawy wynikające z

Postawy wynikające z

typów kontaktu kultur

typów kontaktu kultur

• Postawa imperialistyczna (narzucająca

własne poglądy kulturowe

• Postawa etnocentryczna (podnosząca

własną kulturę rdzenną do wartości

najwyższej i porządkującej rzeczywistość)

• Postawa poprawności politycznej

(sugerująca równe traktowanie wszystkich

kultur bez głębszej refleksji)

• Postawa tolerancji i uznania (zakłada

poszanowanie godności każdej z kultur i

stwarzanie im warunków rozwoju adekwatnie

do potrzeb i możliwości państwa)

Strategie akulturacji w

Strategie akulturacji w

sytuacji pogranicza

sytuacji pogranicza

• IZOLACJA – GETTO/ ETNOCENTRYZM
• ASYMILACJA – UTRATA WŁASNEJ

TOŻSAMOŚCI

• IMPERIALIZM – ETNOCENTRYZM

AGRESYWNY/SZTYWNY/ELASTYCZNY

• NEOIMPERIALIZM – ETNOCENTRYZM/

POPRAWNOŚĆ POLITYCZNA/

OBOJĘTNOŚĆ,

• MIĘDZYKULTUROWOŚĆ – POSTAWA

ZRÓŻNICOWANIA I DIALOGU