Kultura

• Pojęcie opozycyjne do pojęcia natura

• Łac. Kultura agri - uprawa, uszlachetnianie ról

• Stanowi ogól tego, co pielęgnujemy, celem urzeczywistnienia wartości bądź stworzenia dóbr

• Ład narzucony przez człowieka podporządkowany ustalonym przez niego wzorcom, narzędzie zaspokajania potrzeb i sposobów realizacji celów

Ujęcia pojęcia „kultura”

• Teoriopoznawcze, zwykle o charakterze ontologicznym, gdzie istota tych poznawalnych empirycznie bytów jest niejednoznaczna

• Analityczne, którego podlega operacjonalizacja w badanym procesie

Kultura (Meliville J. Herskovits)

• Uczymy się jej

• Wywodzimy się z biologicznych, środowiskowych, psychicznych i historycznych elementów ludzkiej egzystencji

• Jest zorganizowana, wieloaspektowa, dynamiczna, zmienna

• Występują w niej pewne prawidłowości, które pozwalają ją badać metodami naukowymi

• Jest instrumentem przystosowania jednostki do całokształtu otoczenia oraz zdobycia środków do twórczej ekspresji

Kultura (Alfred L. Kroeber)

Przyjęty zwyczajowo sposób działania, odczuwania myślenia wybrany przez społeczeństwo spośród nieskończonej liczny i różnorodności możliwych potencjalnych sposobów bycia

• Jest przekazywana i utrzymuje ciągłość dzięki wzajemnemu oddziaływaniu na siebie całych organizmów

• Przejawia tendencję do nabywania cech ponadindywidualnych i anonimowych

• Rozpada się na odrębne wzory

• Obejmuje wartości, które mogą być formułowane jawnie lub tylko odczuwane przez społeczeństwo, będące nosicielem kultury

Kultura (Jan Szczepański)

Ogól wytworów działalności ludzkiej, materialnych i niematerialnych wartości i uznawanych sposobów postepowania, zobiektywizowanych i przyjętych w dowolnych zbiorowościach, przekazywanych innymi zbiorowością i następnym pokoleniom.

Kategorie kultury:

• Kultura bytu inaczej materialna czy cywilizacyjna - działania i wytwory techniczne, związane z produkcją, dystrybucją, usługami, służące zaspokojeniu bytowych potrzeb człowieka

• Kultura społeczna - inaczej socjalna wyraża się we wspólności norm i wzorów, ich uczeniu się i przekazywaniu, podkreślająca rolę społeczeństwa, które poprzez sieć powiązań inspiruje całość kultury i dokonuje transmisji wzorów

• Kultura symboliczna inaczej niematerialna czy duchowa - sfera czynności, wartości i przeżyć autotelicznych, niezwiązanych z zaspokajaniem i potrzeb człowieka, jako istoty biologicznej i członka społeczeństwa, lecz zjawisk spełniających funkcje estetyczne, poznawcze, ludyczne, kategoria przenikająca dwie pierwsze.

Typy kultury (Margaret Mead)

• Postfiguratywna - młode pokolenie socjalizowane zgodnie ze wzorami o oczekiwaniami starszych pokoleń., ni ma tu miejsca na tolerancje i dowolność

• Konfiguratywna - naturalne współistnienie grup pokoleniowych w atmosferze tolerancji wobec wzajemnych postaw i zachowań, dominujący wzór dla członków społeczności są zachowania rówieśników, starsze pokolenia odgrywają istotną rolę, określając formy i granice zachowań młodego pokolenia

• Prefiguratywne - dorośli są zmuszeni do uznania niezależności młodzieży, uczą się od nich postaw i wzorów zachowań,

Szok kulturowy - mniej lub bardziej nagłe, budzące lęk pojawienie się obcej kultury, która niesie ze sobą całkowicie odmienną rzeczywistość kulturową.

Termin ten określa ogół stosunków kulturowych i reakcji tych dwóch kultur na skutek takiego zderzenia kultur.

Szok kulturowy wywołuje wytworzenie dystansu wobec obcej kultury czy próby odizolowania się. Zjawisko to umożliwia jednak uświadomienie sobie odmienności własnej kultury, a poprzez to zrozumienie obcych wzorów kulturowych.

Akulturacja - przejmowanie przez jedną grupę elementów kultury innej grupy w procesie kontaktu społecznego. Przyswajanie sobie kultury poprzez dziecko. Przeobrażenia kulturowe w jednej społeczności pod wpływem kontaktu z inną bądź w różnych społecznościach mających z sobą kontakt.

Rezultaty procesu akulturacji:

• Asymilacja

• Integracja

• Separacja

• Marginalizacja

Asymilacja kulturowa

• Całokształt zman społecznych i psychicznych, jakim ulegają jednostki, odłączając się od swojej grupy i przystosowując się do życia w innej grupie i odbmiennej kulturze;

• O asymilacji mówi się w przypadku przystosowania się do norm życia społecznego kraju, w którym osielili się przedstawiciele mniejszości narodowych/etnicznyc, do norm zbiorowości (narodu) dominujących w danym kraju lub na danym obszarze. Zjawisko to może mieć naturalny, niewymuszony charakter, niekiedy państwa prowadzą aktywną politykę asymilacyjną, która ma prowadzić do wykorzystania innych wartości kulturowych i narzucania norm narodu panującego

Proces asymilacji składa się z 3 faz:

1. przyjęcie przez mniejszość zorów zachowań społeczności gospodarzy (grupy dominującej)

2. asymilacja strukturalna - przenikanie do grup i instytucji społeczności gospodarzy

3. asymilacja identyfikacyjna - rozwinięcie poczucia przynależności jedynie do społeczności gospodarzy.

Proces pełnej asymilacji może trwać dwa lub trzy pokolenia - czasami jednak zasymilowani potomkowie powracają do swoich korzeni kulturowych.

Integracja

• jest dynamicznym dwukierunkowym procesem wzajemnego dostosowania wszystkich członków mniejszości i osób zamieszkałych na danym terenie.

• Nastawienie na proces

• Główni aktorzy procesu - migranci/członkowie mniejszości i społeczeństwo przyjmujące

• Wzajemne dostosowanie się - wspólnota odpowiedzialności

Separacja

• Polegająca na odrzuceniu nowej, obcek kultury, przyjmująca charakter całkowitej hermetyczności, nieprzemakalności kultury własnej, co skutkuje izolowaniem się i tworzeniem zamkniętych enklaw „obcych”

• Potwierdza słuszność ich naznaczenia w społeczności przyjmującej.

Marginalizacja

Edukacja wielokulturowa a edukacja międzykulturowa - analiza krytyczna

Wielokulturowość - trzy wymiary wg Janusza Muchy

• poziom empirycznego stanu rzeczy;

• poziom świadomości społecznej w sensie istnienia niesformalizowanych, wielorakich norm społecznych, aprobujących i regulujących wspomniany stan rzeczy;

• system ideologiczny, uznający ten stan rzeczy za społecznie funkcjonalny i zachęcający do podejmowania lub kontynuowania działań praktycznych (głównie politycznych), mających go podtrzymać

Wielokulturowość a międzykulturowość

• wielokulturowość (multiculturalism) multus - liczny, wiele; różnorodność, stąd edukacja wielokulturowa służy przybliżaniu uczniom wielu różnych kultur, by przełamywać etnocentryczny sposób myślenia, stereotypy i uprzedzenia

• międzykulturowość (interculturalism) inter- między; relacje między podmiotami, stąd edukacja międzykulturowa sugeruje nową jakość, możliwość spotkania się wielu kultur, akceptację różnic, współpracę i współistnienie

Edukacja wielokulturowa w polskiej szkole

• panuje przeświadczenie, że problematyka ta dotyczy tylko obszarów zamieszkałych przez mniejszości narodowe

• nauczanie często koncentruje się na zdobywaniu przez uczniów tylko wiedzy teoretycznej dotyczącej innych kultur

• brak kształcenia umiejętności poruszania się w wielokulturowej rzeczywistości, rozwijania postawy tolerancji i otwartości wobec odmienności, pomagającej przezwyciężać uprzedzenia i stereotypy

Edukacja międzykulturowa

• przekazanie wiedzy na temat innych kultur

• kształtowanie postaw tolerancji i otwartości

• kształcenie umiejętności komunikowania się (w tym nauki języków obcych)

• przekazywanie wartości równości i znaczenia demokracji

• stwarzanie okazji do bliskich kontaktów wielokulturowych

Model rozwoju wrażliwości międzykulturowej Miltona J. Bennetta

Etapy etnocentryczne:

1. Zaprzeczenie

• Izolacja

• Separacja

2. Obrona

• Oczernianie

• Wyższość

• Odwrócenie

3. Minimalizacja

• Fizyczny uniwersalizm

• Transcendentalny uniwersalizm

Etapy etnirelatywistyczne:

4. Akceptacja

• Respektowanie różnic w zachowaniu

• Respektowanie różnic w wartościach

5. Adaptacja

• Empatia

• Pluralizm

6. Integracja

• Ocena kontekstowa

• Konstruktywna marginalność

Etnorelatywizm - kultury można zrozumieć jedynie porównując je ze sobą, a określone zachowania można zrozumieć jedynie w kontekście kulturowym.

Etnocentryzm - różnica = zagrożenie

Etnorelatywizm - różnica = wyzwanie

Mniejszości - grupy ludności danego państwa różniące się od większości jego obywateli swą przynależnością narodową, językową, wyznaniową, rasową.

Rodzaje mniejszości:

• Zwarte - są to duże skupiska ludności, zamieszkujące reguły od wielu pokoleń jeden obszar

• Rozproszone - zamieszkujące miejsca od siebie oddalone

Ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym (2005 r.):

• Reguluje status mniejszości narodowych i etnicznych

• Wskazuje zakres pojęciowy mniejszości narodowej, etnicznej i języka regionalnego

• Określa zakres praw i wolności przysługujących członkom tych grup

Mniejszość narodowa

w rozumieniu ustawy - grupa obywateli polskich, która spełnia łącznie następujące warunki:

• jest mniej liczebna od pozostałej części ludności RP;

• w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją;

• dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji;

• ma świadomość własnej historycznej wspólnoty narodowej i jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę;

• jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium RP od co najmniej 100 lat;

• utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie.

Za mniejszości narodowe uznaje się następujące mniejszości:

1. białoruską

2. czeską

3. litewska

4. niemiecką

5. ormiańską

6. rosyjską

7. słowacką

8. ukraińską

9. żydowską

Mniejszość etniczna

w rozumieniu ustawy - grupa obywateli polskich, która spełnia łącznie następujące warunki:

1. jest niej liczebna od pozostałej części ludności RP;

2. w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją;

3. dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji;

4. ma świadomość własnej historycznej wspólnoty etnicznej i jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę;

5. jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium RP od co najmniej 100 lat

6. nie utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie.

Za mniejszości etniczne uznaje się następujące mniejszości:

1. karaimską

2. łemkowską

3. romską

4. tatarską

Art. 4.

1. Każda osoba należąca do mniejszości ma prawo do swobodnej decyzji o traktowaniu jej, jako osoby należącej bądź też nienależącej do mniejszości, a wybór taki lub korzystanie ze związanych z tym wyborem praw nie pociąga za sobą jakichkolwiek niekorzystnych skutków.

2. Nikt nie może być obowiązany, inaczej niż na podstawie ustawy, do ujawnienia informacji o własnej przynależności do mniejszość lub ujawnienia swojego pochodzenia języka mniejszości lub religii

3. Nikt nie może być obowiązany do udowodnienia własnej przynależności do danej mniejszości

4. Osoby należące do mniejszości mogą korzystać z praw i wolności wynikających z zasad zawartych w niniejszej ustawie indywidualnie, jak też wspólnie z innymi członkami swojej mniejszości.

Tereny zamieszkiwane przez mniejszości

• Białorusini - woj. Podlaskie (główie wschodnia Białostocczyzna)

• Kaszubi (j. regionalny) - woj. Pomorskie

• Litwini - woj. Podlaskie (głównie północna Suwalszczyzna)

• Łemkowie - woj. Dolnośląskie (przesiedlenia w ramach Akcji „Wisła”), małopolskie

• Niemcy - woj. Opolskie, śląskie, warmińsko-mazurskie

• Romowie - dość równomiernie w całym kraju

• Rosjanie - dość równomiernie w całym kraju, w tym starowiercy - północno - wschodnia Polska

• Słowacy - woj. małopolskie, tereny przygraniczne

• Tatarzy - głównie Białystok i Trójmiasto

• Ukraińcy - woj. Warmińsko - mazurskie, pomorze (przesiedlenia w ramach Akcji „Wisła”)

• Żydzi - brak regionalizacji, głównie większe ośrodki miejskie (przede wszystkim Warszawa, Kraków, Łódź).

Mniejszość śląska

Ślązaków nie można uznać za odrębny naród i dlatego Stowarzyszenie Osób Narodowości Śląskiej nie powinno być zarejestrowane w krajowym rejestrze sądowym pod taką nazwą - orzekł Sąd Najwyższy. 5 grudnia 2013

Prawa mniejszości narodowych i etnicznych

-Zakaz dyskryminacji oraz istnienia organizacji, których program lub działalność zakłada albo dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową

-wolność zachowania i rozwoju własnego języka

-wolność zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury

-prawo do nauki języka i w języku mniejszości

-prawo do nieskrępowanej możliwości praktyk religijnych

-prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych oraz takich, których celem jest ochrona tożsamości religijnej

-prawo do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących własnej tożsamości narodowej

- przywileje wyborcze dla komitetów wyborczych organizacji mniejszości

Oświata

- W ustawie o systemie oświaty i odrębnym rozporządzeniu MEN określił, że przedszkola i szkoły publiczne powinny zapewniać uczniom należącym do mniejszości narodowych warunki umożliwiające podtrzymywanie i rozwijanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej, i językowej oraz własnej historii i kultury. Warunki te stwarzane są w toku powszechnie dostępnych zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych.

- subwencja przekazywana samorządom z budżetu centralnego na utrzymanie szkół automatycznie zwiększana jest o 20% lub 50% na każdego ucznia uczącego się języka bądź w języku mniejszości narodowych. Zwiększona subwencja obejmuje 56 tys. Dzieci i młodzieży tylu bowiem korzysta z różnych form nauki języka bądź w języku ojczystym.

Rozporządzenie MEN z 14 listopada 2007

W sprawie warunków i sposobu wykonywania przez przedszkola, szkoły i placówki publiczne zadań umożliwiających podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej, językowej uczniów należących do mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym.

Nauczanie języka mniejszości narodowej lub grupy etnicznej może być organizowane w:

-szkołach lub oddziałach z językiem nauczania mniejszości narodowej lub grupy etnicznej

- szkołach lub oddziałach dwujęzycznych

- szkołach lub oddziałach z dodatkową nauką języka mniejszości narodowej lub grupy etnicznej

- międzyszkolnych zespołach nauczania języka mniejszości narodowej lub grupy etnicznej

Nauczanie języka mniejszości narodowej lub grupy etnicznej

- wymiar godzin przewidzianych na naukę języka mniejszości wynosi 3h/tydzień

- zajęcia są realizowane w momencie zgłoszenia się na poziomie jednej klasy co najmniej 7 uczniów w szkole podstawowej i gimnazjum, 14 uczniów w szkole ponadgimnazjalnej

-uczniowie z mniejszości narodowych pobierający naukę języka ojczystego mogą być zwolnieni z nauki innego obowiązkowego języka obcego

-nadzór nad prawidłowym realizowaniem praw oświatowych uczniów należących do mniejszości narodowych sprawuje kuratorium oświaty

Prawa mniejszości narodowych i etnicznych w zakresie oświaty:

-prawo do zdawania egzaminu gimnazjalnego w języku danej mniejszości oraz prawo do zdawania matury w języku mniejszości

- wspieranie działalności w zakresie kształcenia nauczycieli i dostępu do podręczników w językach mniejszości narodowych i etnicznych oraz w języku regionalnym

- wspieranie działalności w zakresie równego dostępu osób należących do mniejszości narodowych i etnicznych do oświaty na wszystkich poziomach

- nauka języka mniejszości lub w języku mniejszości narodowej lub etnicznej

- nauka własnej historii i tradycji mniejszości oraz kultury

- nauka geografii państwa zajęcia artystyczne oraz inne dodatkowe zajęcia z którego obszarem utożsamia się mniejszość

- prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych i szkoleniowych

Egzamin maturalny

Zgodnie z rozporządzeniem MEN dot.przeprowadzenia egzaminu maturalnego egzaminy z języków: białoruski, litewski, ukraiński, kaszubski, zaklasyfikowane są jako egzamin z języka mniejszości narodowych i etnicznych natomiast egzamin maturalny z języka niemieckiego zaklasyfikowany jest jako egzamin z języka obcego.

Używanie języka mniejszości

Osoby należące do mniejszości mają prawo do:

-używania i pisowni swoich imion i nazwisk zgodnie z zasadami pisowni języka mniejszości w szczególności do rejestracji w aktach stanu cywilnego i dokumentach tożsamości

- swobodnego posługiwania się językiem mniejszości w życiu prywatnym i publicznie

- rozpowszechniania i wymiany informacji w języku mniejszości

- zamieszczania w języku mniejszości informacji o charakterze prywatnym

- nauki języka mniejszości lub w języku mniejszości

Kodeks karny art. 118

1. kto w celu wyniszczenia w całości albo części grupy narodowej, etnicznej, rasowej, politycznej, wyznaniowej lub grupy o określonym światopoglądzie dopuszcza się zabójstwa albo powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu osoby należącej do takiej grupy, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 12, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.

2. Kto, w celu określonym w § 1, stwarza dla osób należących do takiej grupy warunki życia grożące jej biologicznym wyniszczeniem, stosuje środki mające służyć do wstrzymania urodzeń w obrębie grupy lub przymusowo odbiera dzieci osobom do niej należącym, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 5 albo karze 25 lat pozbawienia wolności.

3. Kto czyni przygotowania do przestępstwa określonego w § 1 lub 2, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3

Kodeks karny art. 119

1. Kto stosuje przemoc lub groźbę bezprawną wobec grupy osób lub poszczególnej osoby z powodu jej przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, politycznej, wyznaniowej lub z powodu jej bezwyznaniowości, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

2. Tej samej karze podlega, kto publicznie nawołuje do popełnienia przestępstwa określonego w § 1.

Kodeks karny art. 256

Kto publicznie propaguje faszystowski lub inny totalitarny ustrój państwa lub nawołuje do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

KK art. 257

Kto publicznie znieważa grupę ludności albo poszczególną osobę z powodu jej przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, wyznaniowej albo z powodu jej bezwyznaniowości lub z takich powodów narusza nietykalność cielesną innej osoby, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Kodeks Pracy art. 11

Jakakolwiek dyskryminacja w zatrudnieniu, bezpośrednia lub pośrednia, w szczególności ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także ze względu na zatrudnienie na czas określony lub nie określony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy - jest niedopuszczalna.

Prawa polityczne

- mniejszości mogą tworzyć własne listy kandydatów do parlamentu a co najważniejsze aby uczestniczyć w podziale mandatów nie muszą przekroczyć 5% progu wyborczego

- oprócz praw politycznych mniejszości otrzymują również dotacje z budżetu na działalność oświatową, kulturalną i wydawniczą.

Dyskryminacja - każde nieuzasadnione racjonalnie wręcz fizycznie czy biologicznie zróżnicowanie praw i uprawnień

Dyskryminacja bezpośrednia

- mniej przychylnie traktowanie osoby

-z powodu: płci, wieku, pochodzenia rasowego lub etnicznego, niepełnosprawność, orientacja seksualna, religii lub przekonań

-w sytuacji podobnej

- kiedyś teraz lub w przyszłości

-ważny skutek, nie intencja

- test „but for” (gdyby nie)

Dyskryminacja pośrednia

-przepis, kryterium, praktyka

- pozornie neutralne, które mogą doprowadzić do mniej przychylnego traktowania osoby z powodu...

- chyba, że jest to:

• Obiektywnie uzasadnione

• Zgodnym z prawem celem

• Środki dla osiągnięcia celu proporcjonalne i konieczne

• Nie jest dyskryminacją pośrednią np. uprzywilejowana sytuacja osób niepełnosprawnych

Molestowanie/szykanowanie

-niepożądane zachowanie (obiektywne, subiektywne)

-z powodu...

- naruszające godność osoby

- tworzące sytuację / atmosferę : onieśmielającą, wrogą, poniżającą, upokarzającą, uwłaczającą

- test subiektywny

Zmuszanie do dyskryminowania

- zmuszanie, nakłanianie, zachęcanie, instruowanie

- do mniej przychylnego traktowania osób z powodu...

Wiktymizacja

- negatywne traktowanie lub skutki w reakcji na skargę, wykorzystanie innych procedur i środków prawnych

-prawna ochrona przed represjami

Akcje afirmacyjne (dyskryminacja pozytywna)

- utrzymanie lub wprowadzenie przez państwo czasowych rozwiązań i środków prawnych wyrównujących szanse osób i grup dyskryminowanych ze względu na płeć, pochodzenie etniczne, religie, orientację seksualną, niepełnosprawność w celu zmniejszenia faktycznych nierówności, których doświadczają.

---