Niezbędnik maturzysty – polonisty

Badanie pewnej całości poprzez

wyodrębnienie jej cech, części lub
składników.

Etapy analizy:



konstrukcja podmiotu lirycznego



opis sytuacji lirycznej



budowa świata przedstawionego



ukształtowanie stylistyczne tekstu



ukształtowanie wersyfikacyjne utworu

Analiza służy interpretacji!

Działania badawcze mające na celu:



wydobycie i wyjaśnienie sensu danego
utworu



odkrycie przesłania autorskiego



wskazanie miejsca, jakie utwór zajmuje w
szerszym układzie zjawisk literackich

Interpretacja utworu zmierza do

odnalezienia jego nadrzędnego, a
zarazem ukrytego znaczenia, nadającego
mu niepowtarzalny charakter.

Narzędzia badawcze

maturzysty – polonisty

„Ja liryczne” to jednorazowa, fikcyjna

kreacja, odrębna dla każdego utworu:



indywidualny (liryka osobista)



zbiorowy (doświadczenie ogólne)



autorski (liryka podmiotu autorskiego)

Ze względu na sposób istnienia podmiotu

lirycznego

w tekście i uzewnętrzniania przeżyć:



bezpośrednia (wyznania)



pośrednia (opisowa)



inwokacyjna (zwrotu do adresata)

Ze względu na pozycję autora wobec

świata przedstawionego:



podmiot liryczny porte-parole autora



maski (wyrażane treści można przypisać

autorowi)



roli (podmiotu lirycznego nie można

identyfikować z autorem)

Okoliczności, w których wypowiadany jest

monolog liryczny:



liryka wyznania (przeżycie podmiotu)



liryka narracyjna (opowiadanie o czymś)



liryka sytuacyjna (scenka, obrazek
dramatyczny)



liryka zwrotu do adresata



liryka opisowa

Kształt językowy wypowiedzi determinuje

konstrukcja podmiotu lirycznego:



moralistyka – zretoryzowanie wypowiedzi



przeżywanie – nasycenie emocjonalne



refleksja – liryczna interpretacja świata, metaforyzacja

języka

Kompozycja najczęściej jest uwarunkowana wyborem

gatunku literackiego.

Rozpoznanie kształtu graficznego może prowadzić

nawet

do określenia związku pomiędzy treścią a formą

utworu poetyckiego.

Obrazowanie – sposób konstruowania

obrazu poetyckiego:



realistyczne (mimetyzm)



fantastyczne (kreacjonizm)



przekształcające (deformujące
rzeczywistość)

Liryka, jako subiektywna forma

wypowiedzi, jest predestynowana do
ujawniania życia wewnętrznego i
kształtowania wzorców przeżywania:



liryka miłosna



liryka filozoficzna



liryka religijna



liryka polityczna



liryka patriotyczna



…

Rzemiosło i sztuka

Uważna lektura tematu maturalnego

zmierzająca do zrozumienia kontekstu, w
jakim należy zinterpretować tekst
poetycki, bądź problemu badawczego,
który trzeba poddać obserwacji
w tekście.



kilkakrotne przeczytanie tekstu



zrozumienie tematu tekstu



określenie nastroju utworu



podkreślenie najważniejszych

fragmentów
ze względu na temat wypracowania



postawienie hipotezy interpretacyjnej

zgodnej z wymaganiami tematu
wypracowania

Rozpoznanie autora tekstu i daty jego

powstania może okazać się pomocne w

interpretacji utworu (choć nie jest

niezbędne).

We właściwym zrozumieniu wiersza mogą

pomóc odpowiedzi na pytania:



kim był autor tekstu?



w jakich czasach żył?



z jakim nurtem jest związana jego

twórczość?



kiedy powstał tekst?

Określenie charakteru tytułu i motta oraz

jego funkcji w utworze poetyckim.

Tytuł może:



określać główny motyw (temat)



wskazywać na gatunek tekstu



określać adresata wypowiedzi



…

Określenie tematu i formy utworu poetyckiego

może prowadzić do rozpoznania znaczenia

tekstu.

Wiersz może być:



poetyckim manifestem,



apelem skierowanym do odbiorców,



hołdem poety (złożonym: Bogu, artyście, innemu poecie etc.),



listem poetyckim, testamentem poetyckim,



rozrachunkiem poety (z sobą samym, własną filozofią życiową,

wyznawanym światopoglądem etc.),



wyrazem uczuć (rozpaczy, miłości, zachwytu etc.),



refleksją filozoficzną (zbiorem wskazówek filozoficznych),



wyznaniem wiary (niewiary),



glosą poetycką (interpretacyjną, reinterpretacyjną),



poetyckim konceptem, oryginalnym pomysłem,



wyznaniem człowieka końca wieku,



scenką obyczajową,



opisem przyrody (krajobrazu)



...

Utwór poetycki można opisać ze względu

na rodzaj wyrażanych w nim przeżyć jako:



refleksyjny



filozoficzny



patriotyczny



polityczny



miłosny



religijny



…

Dominanta stylistyczna

to centralny element stylu

utworu, któremu zostały podporządkowane

pozostałe składniki językowej budowy wiersza

(np. nagromadzenie metafor, neologizmy etc.).

Dominanta kompozycyjna

to oryginalny pomysł,

na którym opiera się struktura tekstu (forma

tekstu może wynikać z wybranego gatunku lub

organizującego go zabiegu składniowego).

Rozpoznanie

dominanty (stylistycznej lub

kompozycyjnej)

może prowadzić do zbadania

(określenia) związku pomiędzy formą tekstu a

jego treścią (tematyką).

Wyodrębnienie elementów świata

poetyckiego:



osoby mówiącej w wierszu



adresata monologu lirycznego



stosunku podmiotu mówiącego do tematu
wypowiedzi (adresata)



typu liryki



sposobu obrazowania

Wnikliwa analiza obrazów poetyckich w

utworze prowadzi do wyjaśnienia ich

sensu i odsłonięcia całościowej wizji

świata w utworze poetyckim.

Analiza środków stylistycznych powinna

uwzględniać następujące poziomy języka:



fonetyczny (np. aliteracja, onomatopeja,

instrumentacja głoskowa, homonimia)



słowotwórczo-fleksyjny (np. zdrobnienia,

zgrubienia, neologizmy słowotwórcze)



leksykalny (np. dialektyzmy, archaizmy,

frazeologizmy, kolokwializmy, neologizmy

semantyczne)



semantyczny (np. epitety, porównania,

metafory, symbole, oksymorony, alegoria,

personifikacja, synestezja)



składniowe (np. apostrofy, pytania retoryczne,

paralelizm, anafora, antyteza, przerzutnia,

inwersja, elipsa, anakolut)

Wprowadzone konteksty interpretacyjne

powinny

być funkcjonalne wobec tematu

wypracowania (pozostałe nie są

konieczne):



biograficzny



historyczny



filozoficzny



historycznoliteracki



teoretycznoliteracki



społeczno-polityczny



obyczajowo-psychologiczny

Każdemu spostrzeżeniu powinno towarzyszyć

określenie funkcji zastosowanych zabiegów
w zakresie:



budowy wiersza (np. wiersz stroficzny, stychiczny),



wersyfikacji (wiersz: średniowieczny, sylabiczny,
toniczny, sylabotoniczny, wolny),



stóp akcentowych (np. amfibrach, trochej, jamb),



rymów (dokładne lub niedokładne, żeńskie lub
męskie, parzyste, krzyżowe lub okalające).

Zasady budowania tekstu interpretacyjnego:



zgodność z tematem



interpretacja tematu



postawienie hipotezy interpretacyjnej



przemyślane argumentowanie (odwołania do tekstu)



operowanie posiadaną wiedzą (odwołania do całości)



właściwa kompozycja (zamysł podporządkowany tematowi)



dbałość o język (bogactwo słownictwa, różnorodność

struktur składniowych, operowanie właściwymi terminami

i pojęciami)



estetyka pracy (przejrzysta struktura tekstu,

graficzne wyróżnienie poszczególnych części)



wzbudzenie zainteresowania czytelnika (niebanalny

początek, intrygujące tezy, oryginalne ujęcie, zaskakujące

argumenty)

Sprawdzenie poprawności językowej

wypracowania powinny ułatwić:



„Słownik ortograficzny”,



„Nowy słownik poprawnej polszczyzny”.

Sprawdzenie objętości pracy (min. 250

słów)!

Zestawienie dwóch tekstów powinno prowadzić do:



wykazania podobieństw i różnic pomiędzy utworami

literackimi;



odkrycia idei, która zdecydowała o zestawieniu tekstów;



obserwacji podobieństw w zakresie: tematu, poetyki,

nastroju,

postaw wobec świata przez te utwory lub w nich

wyrażonych;



dostrzeżenia różnic w zakresie: języka, struktury wiersza

czy ukształtowania podmiotu lirycznego;



wykorzystania różnych kontekstów interpretacyjnych do

badania związków (podobieństw lub różnic) pomiędzy

utworami.

Opisane działania powinny prowadzić do

sformułowania wniosków interpretacyjnych.

Problemy warsztatowe ze sporządzaniem pisemnej

analizy

i interpretacji tekstu literackiego najczęściej

dotyczą:



dychotomii interpretacji

(streszczanie lub parafrazowanie i wyliczenie środków

stylistycznych)



budowania katalogu środków stylistycznych

(brak opisu funkcji dostrzeżonych środków stylistycznych)



braku odpowiedzi na cztery podstawowe pytania:

kto mówi, do kogo, o czym i jak?



rozróżniania kategorii: autor – narrator – podmiot liryczny –

poeta,

a także relacji: podmiot liryczny – bohater liryczny



braku wniosków wynikających ze spostrzeżeń analitycznych



braku świadomości, że kontekst autobiograficzny

może być „punktem wyjścia”, ale nigdy nie powinien

stać się „punktem dojścia” interpretacji



schematów językowych i interpretacyjnych (np. stereotypów

patriotyczno-martyrologicznych w interpretacji poezji

romantycznej)



Autonomiczne traktowanie

każdego z tekstów



Nierozpoznawanie (pomijanie)

cech wspólnych utworów

Podstawowy

Podstawowy



Teksty z podstawy

programowej



Ideą tematu jest

to,

co

zostało w

tekście
przedstawione



Równowaga treści,

formy i języka

Rozszerzony

Rozszerzony



Teksty także spoza

podstawy
programowej



Ideą tematu jest

to,

co

i

jak

w

tekście zostało
przedstawione



Większa waga

treści pracy