Gorączka Q

Etiologia

Gorączkę Q wywołuje riketsja Coxiella burnetti, która

jest szeroko rozpowszechniona w przyrodzie i jest

wysoce aktywna wobec czynników fizycznych i

chemicznych.

Bakterie namnażają się tylko w żywych komórkach

zwierzęcych (hodowle tkankowe, zarodki kurze).

Coxiella burnetti charakteryzuje się niską zjadliwością,

lecz wysoką zakażalnością.

Wyróżnia się 6 grup

genetycznych:

- I szczep Hamilton

- II szczep Vacca

- III szczep Rasche

- IV szczep Biotzere

- V szczep Carazon

- VI szczep Dod

- plazmid QpH1

- plazmid QpH1

- plazmid QpH1

- plazmid QpR

- szczątkowe plazmidy

- plazmid QpDG

Źródła i drogi zakażenia

Głównym rezerwuarem i źródłem zakażenia jest ok. 30

gatunków kleszczy (m.in. Dermacentor marginatus).

Do zakażenia kleszczy dochodzi po spożyciu krwi

zakażonego ssaka lub ptaka będącego w okresie

riketsemii. Kleszcz raz zakażony bakterią staje się jej

nosicielem na całe życie, a jego ślina zawiera bardzo

duże stężenie zarazków.

Zakażenie może nastąpić również w wyniku

bezpośredniego kontaktu zwierzę-zwierzę, zwierzę-

człowiek.

Pasażowanie zarazka przez kleszcze zwiększa jego

zjadliwość.

Źródłem zakażenia może być także: zanieczyszczona

wełna, odchody zwierząt, mocz, mleko, nasienie

buhajów.

Patogeneza

Coxiella po wejściu do organizmu jest fagocytowana

przez komórki żerne gospodarza.

W fagolizosomach dochodzi do namnożenia bakterii →

komórki pękają z przepełnienia rozsiewając patogen.

Najczęściej usadawiają się w płucach, gruczole

mlekowym, jądrach, węzłach chłonnych, macicy,

łożysku, proces chorobowy może je przenosić na

wątrobę i układ krążenia.

Objawy kliniczne

Coxiella burnetti jest drobnoustrojem warunkowo

chorobotwórczym, a sama choroba przebiega zwykle

w postaci utajonej bez wyraźnych objawów

klinicznych. Przy wystąpieniu gorączki Q zwykle

występuje:

- nieznaczne podniesienie temperatury

- stan zapalny gałek ocznych → surowiczo-śluzowy

wyciek z worka spojówkowego i nosa

- przedwczesne porody i poronienia → w łożysku

stwierdza się obrzęki i miejscowe krwawe wylewy

Objawy te jednak nie dają podstawy do stwierdzenia

choroby.

Objawy kliniczne cd.

Dalszy przebieg choroby zależy od zjadliwości zarazka i

od odporności zwierzęcia. Przy nasileniu się choroby

występują:

- zapalenie płuc

- zapalenie wymienia

- zapalenie stawów

U nosicieli zarazek lokuje się w trofoblastach, co

uniemożliwia serologiczne rozpoznanie gorączki Q,

jednocześnie jednak dochodzi do skażenia

środowiska przez łożysko i wody płodowe.

Gorączka Q u owiec

Do zakażenia dochodzi najczęściej drogą oddechową a

przebieg ma charakter utajony, do momentu porodu

zwierzę nie stanowi zagrożenia dla innych osobników.

W drugiej połowie ciąży dochodzi do uaktywnienia

zakażenia → można wykryć zarazek w łożysku i

błonach płodowych.

Zakażanie u owiec ma charakter przejściowy.

Gorączka Q u krów

Siewstwo zarazka z mlekiem może trwać nawet kilka

lat, wpływa na to długotrwałe utrzymywanie się

zakażenia w stadzie, w szczególności krów ras

mlecznych.

U bydła, w zależności od kraju, odsetek serododatnich

stad wynosi 23-96%

Gorączka Q u mięsożernych

Do zakażeń mięsożernych odchodzi najczęściej po

zjedzeniu przez nie łożysk zwierząt gospodarskich.

Choroba przebiega zwykle bezobjawowo.

Gorączka Q u ludzi

Gorączka Q jest chorobą odzwierzęcą, występuje ona

najczęściej u pracowników mających bezpośredni

kontakt ze zwierzętami w rzeźniach a także u lekarzy

weterynarii.

Do infekcji dochodzi najczęściej drogą oddechową,

poprzez wdychanie unoszących się z pyłem

zarazków, rzadziej przez uszkodzoną skórę oraz przez

przewód pokarmowy.

Inną drogą infekcji jest kontakt bezpośredni, np. w

czasie udzielania pomocy przy porodzie, podczas

dojenia, przy obróbce mięsa, podczas strzyży owiec

oraz obróbki skór i wełny.

Gorączka Q u ludzi

Okres inkubacji choroby wynosi 10-35dni.

Wyróżniamy 3 postacie choroby:

- gorączkową – dreszcze, ból głowy, temp. 40°C,

trwająca ok. 8-10 dni, bóle mięśni, stawów

- płucną - dreszcze, ból głowy, temp. 40°C, trwająca

ok. 8-10 dni, bóle mięśni, stawów, zapalenie płuc,

kaszel, kłucie w klatce piersiowej

- bezobjawową

Zmiany anatomopatologiczne

Sekcyjnie stwierdza się obrzęk płuc i śledziony.

W wątrobie, śledzionie i węzłach chłonnych widoczne są

różnej wielkości guzki i ogniska martwicze.

W świetle naczyń krwionośnych znajdują się zakrzepy i

złogi włóknika.

Rozpoznanie

Podstawą do rozpoznania są badania laboratoryjne.

Materiał do badań → surowica krwi, fragment

poronionego łożyska, kał, narządy miąższowe

poronionego płodu.

Podstawowe badania:

- odczyn wiązania dopełniacza

- ELISA

- PCR

- metody hodowlane i immunohistochemiczne

Rozpoznanie różnicowe

Należy wykluczyć:

- brucelozę

- kampylobakteriozę

- chlamydiozę

- bronchopneumonię

Postępowanie

Gorączka Q znajduje się na liście chorób zakaźnych

notyfikowanych do OIE.

W Polsce choroba podlega rejestracji.

Leczenia u zwierząt się nie stosuje.

W przypadku sporadycznych zachorowań zwierzęta

powinny być eliminowane.

W przypadku licznych zachorowań należy dokonać

selekcji stada pod kątem zwierząt reagujących

serododatnio( → eliminacja) i seroujemnie.

W gospodarstwach, w których stwierdzono gorączkę Q

należy po każdym porodzie unieszkodliwić łożysko,

wycieki z dróg rodnych, wody płodowe oraz martwo

urodzone płody → spalenie, a pomieszczenia poddać

dezynfekcji.

Profilaktyka, leczenie

Profilaktyka gorączki Q polega przede wszystkim na

ujawnianiu nosicieli i siewców drobnoustrojów z

rodzaju Coxiella burnetii zarówno u ludzi, jak i

zwierząt.

Wysoką skuteczność posiada szczepionka Q-Vax, której

jedna dawka (30 μg) powoduje powstanie po ok. 2

tygodniach odporności utrzymującej się do 5 lat.

Szczepienie powinno być poprzedzone śródskórnym

testem uczuleniowym (0,02 μg szczepionki).

W leczeniu ludzi i zwierząt stosowana jest tetracyklina.