WZORCOWY MODEL SYSTEMU EKSPLOATACJI W PRZEDSIĘBIORSTWACH WOD-

KAN

 

       

Pojęcie  wzorcowego  modelu  systemu  eksploatacji  użyto  w  celu 

określenia  op tymalnego  sy-stemu  zapewniającego  osiągnięcie 
maksymalnych 

efektów 

orga ni zacyjnych, 

technicznych, 

technologicznych,  ekonomicznych,  społecznych  i  ekologicznych. 
Proponowany model składa się z następujących podsy ste mów:

•Zarządzania,

•Planowania,

•Kontroli,

•Usprawnienia,

•Oceny.

NADSYSTEM INFSTRUKTURY TECHNICZNEJ I KRYTYCZNEJ

WZORCOWY  MODEL  

SYSTEMU

EKSPLOATACJI WOD-KAN

Podsystem

zarządzania

Podsystemp

planowania

Podsystem

kontroli

PODSYSTEM
usprawniani

a

Podsystem

Oceny

1

Podsystem  zarządzania  stanowi  zbiór  działań  organizacyjnych  i 
koordyna cyj nych  oraz  techno-logicznych  (sposoby  wykonywania  prac 
eksploatacyjnych  oraz  metody  realizowania  procesów),  prac 
badawczych  i  elementów  wspoma ga jących  z  określeniem  ośrodka 
kierowniczego (kierow-nik eksploatacji i obej mu je:

•organizacja,

•kierowanie,

•technologia,

•Badania i analizy (niezawodności, bezpieczeństwa, ryzyka),

•wspomaganie 

komputerowe 

(komputerowe 

bazy 

danych, 

komputerowe 

mo nitorowanie, 

komputerowe 

modelowanie, 

komputerowe symulacje).

 Informacje, dane i analizy wykonywane w podsystemie zarządzania 
wyko rzy stywane  są  w  podsystemie  planowania  i  obejmuje  procesy 
planowania  opera cyj nego,  taktycznego  i  stra-tegicznego,  w 
szczególności:

•strategia i zadania eksploatacyjne (remonty, modernizacje),

•środki finansowe,

•zatrudnienie,

•materiały i części zamienne,

•środki transportu,

•sprzęt specjalistyczny.

2

  Podsystem  kontroli  stanowi  platformę  konfrontacji  planowania  i 
realizacji 

zadań 

eksploata-cyjnych 

i 

obejmuje 

identyfikację 

wskaźników  efektywności  ele men tów  z  podsystemu  planowa-nia,  w 
szczególności obejmuje kontrolę:

•wykonania zadań eksploatacyjnych,

•kosztów,

•zatrudnienia,

•zużycia materiałów i części zamiennych,

•wykorzystania środków transportu i sprzętu specjalistycznego.

  W  podsystemie  usprawniania  realizowane  są  udoskonalenia 
działania ele men tów i podsyste-mów, a mianowicie:

•wybór metod usprawniania,

•wdrożenie usprawnień do procesu eksploatacji,

•weryfikacja usprawnień zastosowanych w praktyce.

Podsystem oceny stanowi zbiór ilościowych i wskaźników oceny funk 
cjo no wania systemu eks-ploatacji i tak dotyczy ocen z zakresu:

•jakości,

•efektywności,

•rentowności, 

•niezawodności,

•bezpieczeństwa,

•ryzyka, 

•kompleksowa.

3

ETAPOWANIE BUDOWY KOMPLEKSOWEGO 

SYSTEMU EKSPLOATACJI W PRZEDSIĘBIORSTWACH WOD-KAN

 
Etapy budowy kompleksowego systemu eksploatacji wod-kan 
przedstawiono poniżej:

4

W  każdym  nowocześnie  zarządzanym  przedsiębiorstwie  wod-kan 
powinien  funkcjonować  sy-stem  eksploatacji  oparty  na  podstawach 
naukowych,  gwaran tu ją cy  racjonalne  i  efektywne  za-rządzanie  jego 
zasobami  i  taka  propozycja  sy ste mu  będzie  przedstawiona  w 
dalszych rozwa-żaniach.

PROJEKTOWANIE SYSTEMU EKSPLOATACJI

    Celem projektowania systemu eksploatacji wod-kan jest 
stworzenie odpowie dniego modelu systemu gwarantującego 
spełnianie przedsięwzięć eksploata cyj nych, jak np. na poniższym ry-
sunku:

5

Projektowanie systemu eksploatacji stanowi pierwszy etap budowy 
komplekso wego modelu i składa się z następujących kroków:

•wyodrębnienie systemu z otoczenia,

•ustalenie kryteriów budowy z uwzględnieniem standardów eksploa 
tacyj nych oraz wzorcowego modelu systemu eksploatacji,

•dokładna identyfikacja elementów składowych i określenie relacji 
między nimi,

•badanie elementów składowych i podsystemów,

•uporządkowanie struktury systemu,

•umiejscowienie systemu w nadsystemie,

•określenie relacji z otoczeniem.

Przy  projektowaniu  systemu  eksploatacji  wod-kan  powinny  być 
uwzględnia ne:  dyrektywy  unij-ne,  akty  prawne,  normy,  instrukcje, 
dokumentacja  technicz no-ruchowa,  itp.  Natomiast  podsta-wą 
projektowania  powinny  być  nauki  tech ni czne,  ekonomiczne  i 
humanistyczne  (organizacja,  wiedza  o  człowieku,  psycho lo gia, 
socjologia,  ergonomia  itp.).  Wśród  kryteriów  w  projektowa-niu 
systemu 

eksploatacji 

można 

wyróżnić: 

kryteria 

techniczno-

technologiczne, ekonomiczne, społeczne, ekologiczne. Podstawowym 
celem projektowania systemu eksploata cji wod-kan jest opracowanie 
systemu  zdolnego  do  osiągnięcia  celów:  jakość,  efek tywność, 
skuteczność,  sprawność  oraz  niezawodność  i  bezpieczeństwo  świad 
czonych  usług  wod-kan  i  to  osiągania  tych  celów  w  sposób 
optymalny.

6

WDRAŻANIE SYSTEMU EKSPLOATACJI

 
        Kolejnym  etapem  budowy  modelu  systemu  eksploatacji  wod-kan 
jest  jego  wdrażanie  do  praktyki  eksploatacji  przedsiębiorstw  wod-
kan. 

Ten 

etap 

powinien 

być 

poprzedzony 

następują-cymi 

przedsięwzięciami:

•zapoznaniem  i  przeszkoleniem  podmiotów  realizujących  proces 
eksploa ta cji (zarządców, kierowników, realizatorów),

•stopniowym  tworzeniem  warunków  do  wdrażania  modelu  systemu 
eks ploa tacji,

•dokonaniem  wstępnej  oceny  wpływu  wdrażanego  systemu 
eksploatacji na istniejący przebieg procesu eksploatacji.

•ponadto  w  trakcie  wdrażania  powinny  być  realizowane  działania 
jak:

•etapowanie wdrażania modelu systemu eksploatacji,

•prowadzenie  analizy  techniczno-ekonomicznej,  technologicznej  i 
spo łe cznej na wszystkich etapach wdrażania modelu.

W procesie wdrażania modelu systemu eksploatacji można wyróżnić 
elementy jak: 

organizowanie, koordynowanie, weryfikowanie i kontrolowanie.    

W skład procesu organizowania wchodzą czynności:

•dokładne poznanie modelu systemu eksploatacji,

•zapewnienie współdziałania jednostek organizacyjnych 
odpowiedzialnych za wdrażanie,

•ustalenie nadzoru (zarządcy systemu eksploatacji), kontroli 
(kierownicy systemu eksploatacji) oraz przepływu informacji 
(realizatorzy systemu eksploatacji),

•opracowanie harmonogramu wdrażania systemu eksploatacji.

7

  Natomiast  koordynowanie  wdrażania  modelu  systemu  eksploatacji 
polega  na  uzgodnieniu  i  harmonizowaniu  przedsięwzięć  pomiędzy 
poszczególnymi  pod  mio tami  całego  procesu  (zarząd-cy,  kierownicy, 
realizatorzy). Proces  weryfi ko  wa nia ma z kolei na celu eliminowanie 
zakłóceń  i  nieprawidłowości  oraz  do stosowywanie  modelu  do 
istniejących warunków podczas wdrażania. Kontro lo wa nie wdrażania 
modelu jest niezbędne, gdyż końcowym efektem wdrażania po  win-no 
być  obniżenie  kosztów  eksploatacji  przedsiębiorstwa  wod-kan.  Pod 
czas  wdrażania  modelu  należy  kontrolować  wskaźniki,  jak:  jakość, 
nieza wo dność,  sprawność  oraz  harmonogram  rea-lizacji  całego 
procesu.

Zarządcy  majątków  przedsiębiorstw  wod-kan  odgrywają  istotną rolę 
w  pro ce sie  wdrażania  mo-delu  systemu  eksploatacji  i  dlatego  też 
powinny  ich  cechować  wy sokie  kwalifikacje  zawodowe  i  duży  zasób 
wiedzy z zakresu eksploatacji wod- kan. Efektywne wdrażanie modelu 
systemu  eksploatacji  do  praktyki  przed się biorstw  wod-kan  ma 
znaczenie  nie  tylko  w  skali  mikro,  lecz  również  stanowi  kluczowy 
problem na drodze umacniania nauki w kształtowaniu postępu tech ni 
cznego w zakresie eksploatacji wod-kan.

DZIAŁANIE SYSTEMU EKSPLOATACJI

 
        Etap  działania  lub  funkcjonowania  systemu  eksploatacji 
charakteryzuje się na stępującymi elementami:

•dopasowywaniem systemu do warunków zewnętrznych i otoczenia,

•realizowaniem  podstawowych  zadań,  jakimi  są  dostawa  wody  i  od 
pro wa dzanie ścieków,

•korygowaniem i doskonalenie działania systemu.

8

Praktycznymi  realizatorami  działalności  przedsiębiorstw  wod-kan  są 
zarządcy,  kierownicy  oraz  realizatorzy  procesu  eksploatacji.  Od  ich 
współdziałania zależy końcowy efekt prowadzonej działalności, która 
powinna  być  dobrze  zorganizowana,  co  charakteryzuje  się 
następującymi cechami, jak:

•określeniem celów krótko- i długoterminowych,

•opracowaniem strategii eksploatacyjnych,

•kontrolowaniem prowadzonej działalności pod względem 
technicznym, technologicznym, ekonomicznym i finansowym.

Oprócz wymienionych dotychczas elementów na sprawność działania 
systemu  eksploatacji  mają  wpływ  organizacja,  koordynacja  i 
planowanie.  Na  końcowe  efek ty  prowadzonej  działal-ności  w 
przedsiębiorstwach  wod-kan  ma  wpływ  cało kształt  przedsięwzięć 
eksploatacyjnych, 

dzięki 

którym 

osiągane 

są 

cele 

tychże 

przedsiębiorstw.  Miara  poprawności  funkcjonowania  systemu 
eksploatacji  jest  sta ła  analiza  jego  pracy  w  odniesieniu  do  modelu 
wzorcowego.

AUDYTOWANIE SYSTEMU EKSPLOATACJI

   Audytowanie (PN-EN-10011-1 – audytowanie) jest kolejnym etapem 
budowy  modelu  syste-mu  eksploatacji  wod-kan  oraz  istotnym 
elementem  nowoczesnego  zarządzania  procesem  eks ploa  tacji. 
Polega  ono  na  identyfikowaniu  i  ocenie  sta nu  istniejącego  systemu 
eks ploatacji 

oraz 

określeniu 

przyczyn 

ewentualnych 

nie 

prawidłowości,  jak  rów nież  wskazaniu  sposobów  ich  usunięcia.  W 
przedsię biorstwach 

wod-kan, 

które 

z 

natury 

rzeczy 

są 

przedsiębiorstwami 

eks-ploata cyj nymi, 

warunkiem 

koniecznym 

prowadzenia  działalności  jest  identyfikacja  za kłó ceń,  zagrożeń  i 
nieprawidło wo ści.  Audytowanie  jest  szczegółowa  analizą  dzia łania 
systemu  eksploa-tacji  wraz  z  wnioskami  bieżącej  sytuacji  eksploata 
cyjnej. 

9

  Proces  audytowania  w  przedsiębiorstwach  wod-kan  ma  więc  za 
zadanie  iden ty fikację  i  ocenę  stanu  istniejącego  i  porównanie  go  z 
wzorcowym  modelem  eks  ploatacji,  co  schematycznie  przedstawiono 
poniżej:

10

 Istotą audytowania systemu eksploatacji w przedsiębiorstwach wod-
kan jest porównywanie zgodności badanego systemu ze standardami 
eksploatacyjnymi  i  wzorcowym  modelem  syste-mu  eksploatacji 
opracowanego  za  pomocą  metod  naukowych  i  zgodnie  z 
obowiązującym pra-wem.. Dlatego też powinna być prze pro wadzona 
identyfikacja  badanego  systemu  na  pod-stawie  owego  wzorcowego 
systemu. 

Głównym  celem  audytowania  eksploatacji  w  przedsiębiorstwach 
wod-kan  jest  eliminowanie  nieprawidłowości  i  poprawa  działania 
systemu  i  stąd  wynika  przesłanka,  że  audytowanie  po-winno  być 
nieodłącznym 

elementem 

modelu 

sy stemu 

eksploatacji 

w 

przedsiębiorstwach wod-kan.

REKOMENDOWANIE SYSTEMU EKSPLOATACJI

 
     Kolejnym etapem modelu systemu eksploatacji jest rekomendacja 
(PN-EN-45001  –  reko-mendacja),  która  po lega  na  sporządzaniu 
eksperckiej  opinii  przez  uprawnione  jednostki  (np.  PNTTE  –  polskie 
naukowo-techniczne  towarzy stwo  eksploatacyjne)  na  podstawie 
badań 

prze-prowadzonych 

w 

odniesieniu 

do 

standardów 

eksploatacyjnych  oraz  wzorcowego  modelu  syste-mu.  Rekomendo 
wanie systemu eksploatacji w przed siębiorstwach wod-kan może być 
udziela-ne  tylko  wtedy,  kiedy  kilkakrotne  au dy towanie  systemu  (co 
najmniej  dwukrotne)  nie  wykazuje  nieprawidłowości  lub  zauważone 
braki  są  nieznaczne,  tzn.  Nie  ma ją  istotnego  znaczenia  w  as-pekcie 
techniczno-technologicznym, 

ekonomi cznym 

i 

ekologicznym). 

Oznacza  to,  że  au dytowa-nie  wykazuje  stabilizację  funkcjono wania  i 
nie  odbiega  wzorcowego  modelu  eksploatacji.  Świadczy  to  o 
prawidło wym przebiegu procesu eksploa ta cji i że wyniki działalności 
eksploa-tacyjnej są efektywne.

11

  Rekomendowanie  systemu  eksploatacji  poprzedzone  jest  audytem 
rekomen dacyjnym  zgodnie  z  obowiązującymi  przepisami,  na 
podstawie przeprowadzo ne go przewodu rekomendacyjnego systemu 
eksploatacji  w  przedsiębiorstwach  wod-kan  oraz  opracowanej 
dokumentacji 

reko-mendacyjnej 

wydawany 

jest 

do kument 

rekomendacyjny,  który  jest  poświadczeniem  wysokie-go  poziomu 
dzia łal ności 

eksploatacyjnej. 

Natomiast 

w 

przypadku 

nieprawidłowości 

działania 

sy stemu 

eksploatacji 

wod-kan, 

rekomendowanie może być udzielone po usunięciu nieprawi-dłowości 
i ponownym przeprowadzeniu przewodu rekomendacyjnego.

CERTYFIKOWANIE SYSTEMU EKSPLOATACJI

 
        Certyfikowanie  (np.  PN-EN-45013  –  ogólne  kryteria  dotyczące 
jednostek  cer tyfikujących  per-sonel)  jest  jednym  z  ważnych 
elementów  modelu  systemu  eksploa ta cji  i  polega  na  potwier-dzeniu 
kompetencji  uczestników  procesu  eks p loata cyjne go  (zarządcy, 
kierownicy  realizatorzy).  Stanowi  ono  gwarancję,  iż  dzia łalność 
eksploatacyjna  przedsiębiorstw  wod-kan  będzie  prowa-dzona  w  spo 
sób  racjo nal ny  i  efektywny,  a  ryzyko  i  koszty  eksploatacyjne  będą 
sprowadzone  do  poziomu  kontrolowanego  i  akceptowalnego. 
Certyfikowanie jest pewną no wo ścią w dzia łal-ności eksploatacyjnej i 
dotychczas  w  odniesieniu  do  przedsię biorstw  wod-kan  nie  miało 
zasto-sowania.

  Przedsiębiorstwa  wod-kan  prowadzą  działalność  o  charakterze 
strategicznym  i  dlatego  ważne  jest,  aby  uczestnicy  procesu 
eksploatacji  (zarządcy,  ....)  posiada li  nie  tylko  odpowiedni  zasób 
wiedzy,  umiejętności  i  doświadczenia  zawodowe go,  ale  również 
kompetencje  podlegające  weryfikacji  i  kontroli  przez  niezależne 
jednostki  organizacyjne.  Stąd  tez  proces  certyfikacji  jest  równie 
ważny jak proces audytowania i rekomendowania.

12

  Wśród  kryteriów  kompetencji  uczestników  procesu  eksploatacji 
rozróżnia się:

•kryteria  techniczno-technologiczne  –  dotyczące  wiedzy  technicznej 
z  za kresu  realizacji  prac  eksploatacyjnych  –  dobór  materiałów  i 
technologii (np. technologii procesów itp.),

•kryteria organizacyjne – dotyczące opracowywania schematów orga 
niza cyj nych,  regulami-nów  świadczenia  usług,  rejonizacji  obszaru 
eksploa ta cyjnego, rozmieszczenia jednostek eks-ploatacyjnych,

•kryteria  zarządcze  –  dotyczące  planowania,  kontrolowania 
usprawniania i oceny eksploa-tacji,

•kryteria prawne – dotyczące znajomości aktów prawnych, norm itp.

AKREDYTOWANIE SYSTEMU EKSPLOATACJI

 
       

Akredytowanie  systemu  eksploatacji  w  przedsiębiorstwach  wod-

kan  jest  dzia łaniem,  w  wyniku  którego  niezależna  jednostka 
organizacyjna  posiadająca  upra w nienia  potwierdza  kompetencje 
techniczne 

zarządców 

lub 

uznaje 

formalnie 

i 

poświadcza 

prawidłowość  działania  systemu  zapewniającego  jakość  świadczo 
nych  usług.  Akredytowanie  systemu  eksploatacji  jest  zatem 
potwierdzeniem,  iż  przedsiębiorstwo  wod-kan  dysponuje  zarówno 
wiedzą  techniczną  i  doświadcze niem  eksploatacyjnym,  przy  czym 
posiada  wdrożony  wzorcowy  system  eksploa tacji,  pozwalający 
poprzez  sprawdzone  procedury  eksploatacyjne  na  sterowanie 
jakością  świadczonych  usług  wod-kan  i  zapewnienie  wymaganego 
standardu.  Przedsiębiorstwo  wod-kan  posiadające  akredytację, czyli 
formalne  uznanie  kompetencji,  ma  prawo  do  audytowania, 
rekomendowania  i  certyfikowania  innych  przedsiębiorstw  nie 
mających jeszcze akredytacji. 

 

13

Podstawowe  kryteria  akredytowania  wnikające  z  obowiązujących 
aktów  prawnych  (np.  PN-EN  45020:2000  –  jednostka  akredytująca. 
Akredytacja. System akredytacji):

•niezależność i bezstronność jednostki badawczej systemu,

•wysokie kompetencje personelu akredytującego,

•właściwe wzorce odniesienia,

•system jakości umożliwiający sterowanie standardem świadczonych 
usług wod-kan.

Postępowanie  akredytacyjne  prowadzone  jest  głównie  poprzez 
audytowanie  i  kończy  się  sprawozdaniem,  na  podstawie  którego 
przyznawany jest dokument akredytacyjny. Ponowny audyt systemu 
eksploatacji 

jest 

wymagany 

w 

przypad ku 

stwierdzenia 

nieprawidłowości.

14