Geneza języka

Geneza języka

• Zraziwszy się do jałowych spekulacji,

językoznawstwo naukowe w XIX w. uznało

problem za niejęzykoznawczy

• 1866 –„dekret” paryskiego Towarzystwa

Lingwistycznego o zaprzestaniu prac nad

pochodzeniem języka, bo „przyciąga

szaleńców i fantastów”.

• B. Delbrück: „Nie wiemy, czy istniał

prajęzyk rodzaju ludzkiego; wiemy

natomiast na pewno, że nie możemy go

odtworzyć przez porównywanie języków.”

Geneza języka

Rozwój nauk, m.in. przyrodniczych

w XX w.

• antropologii,
• paleogenetyki,
• neurofizjologii
• paleontologii
• archeologii
pozwolił stworzyć nowe hipotezy

POCHODZENIA CZŁOWIEKA -

HIPOTEZA MONOGENETYCZNA

Badanie DNA ludności całego świata wskazuje na

jedność gatunku ludzkiego

 

POCHODZENIA CZŁOWIEKA -

HIPOTEZA MONOGENETYCZNA

Część hominidów (małp człekokształtnych), odcięta

w wąskim pasie wschodniej Afryki, znalazła
się na ziemi jałowej i bezwodnej, co wymusiło
zmiany struktury biologicznej

Mutacja (skokowa zmiana), która doprowadziła do

powstania homo sapiens, dokonała się
jednostkowo,
ok. 100 tys. lat temu po stronie wschodniej
Rowu Afrykańskiego

Mowa nie powstała zatem wcześniej niż 100 tys. lat

temu

POCHODZENIA CZŁOWIEKA -

HIPOTEZA MONOGENETYCZNA

Wyjście z Afryki

Warunki neurofizjologiczne

wytworzenia się mowy

Wytwarzanie różnorodności dźwięków

(odróżnianych następnie słuchem)

w jamie ustnej stało się możliwe

wskutek

• obniżenia krtani, co było

konsekwencją przyjęcia pozycji

pionowej.

• rozwoju mięśni języka i

oddzielenia jamy ustnej od nosowej

Warunki neurofizjologiczne

wytworzenia się mowy

•  Mózg człowieka mówiącego ma

rozwinięte części, których nie ma np.
mózg szympansa.

• Ośrodek Broca (czołowy), odpowiedzialny

za tworzenie wypowiedzi, i ośrodek
Vernickego (tylny), odpowiedzialny za
percepcję wypowiedzi

• Stephen Jay Gould

– język to efekt uboczny rozwoju
mózgu;
wtórne wykorzystanie możliwości mózgu

Hipoteza Jean Aitchison

• Sytuacja komunikacyjna,

która sprzyjała wytworzeniu się
mowy:

• istnienie wspólnoty społecznej

wymagającej współpracy
i porozumiewania się na odległość

Hipotetyczne mechanizmy

prowadzące do powstania

mowy

Czynniki determinujące rozwój mowy

wg antropologii

• potrzeba ekspresji uczuć, bardziej rozwiniętą

u ludzi niż u zwierząt (teoria ach!),

• potrzeba nawoływania do współpracy (apele

podobne do „stękania”, naśladujące

podejmowanie wspólnego wysiłku, teoria hej ho!),

• potrzeby nazewnicze (odsyłania znakiem do

rzeczywistości)

Potrzeby nazewnicze - gdy człowiek zaczął pojęciowo

różnicować świat i przekazywać

swą wiedzę innym, zwłaszcza na odległość

i o zjawiskach nieobecnych i przyszłych.

↓

1.

POWSTAŁ LEKSYKON – DUŻY ZBIÓR ZNAKÓW

ODSYŁAJĄCYCH DO RZECZYWISTOŚCI

• Łatwo wytłumaczyć powstanie nazw

dźwiękonaśladowczych, podobnych do desygnatów

(teorie puk puk i hau hau),

• ale jak wyjaśnić powstanie nazw niepodobnych do

nazywanych desygnatów – tego nie wiemy.

Nie było możliwości używania tylu

dźwięków, ile było pojęć

Potrzeby nazewnicze wymusiły

powstanie nieznaczących

diakrytów, których kombinacje

zaczęły tworzyć i rozróżniać znaki.

↓

2. POWSTAŁ NIEWIELKI ZESTAW

DIAKRYTÓW, CZYLI SYSTEM

FONOLOGICZNY

ale jak dokładnie to się stało - tego nie

wiemy

Człowiek nie mógł porozumiewać się

tylko pojedynczymi nazwami.

Budował z nich konstrukcje

↓

3. POWSTAŁA GRAMATYKA

zespół reguł składni, dzięki

którym konstrukcje nie są ciągami

powtarzanych nazw, ale uzyskują

nowe znaczenia

(zdania Pies widzi chłopca i Psa widzi

chłopiec znaczą co innego).

ale jak dokładnie to się stało - tego nie

wiemy

TE TRZY KOMPONENTY SĄ

WSPÓLNE WSZYSTKIM JĘZYKOM

TO HIPOTETYCZNY PUNKT

WYJŚCIA, MODYFIKOWANY

POTEM W TOKU ROZWOJU

POSZCZEGÓLNYCH JĘZYKÓW

Różne stanowiska

• NATYWIŚCI: zdolności językowe to

zestaw pewnych specyficznych
zdolności kognitywnych zakodowanych
w naszym genomie (np. N. Chomsky)
Gramatyka uniwersalna jest wspólna
wszystkim ludziom

• EMPIRYŚCI: do objaśnienia naszych

zdolności językowych wystarczy
zastosować ogólne teorie uczenia się

jak dokładnie to się stało - tego nie wiemy

Różne stanowiska

• Stephen J. Gould – język to efekt uboczny

rozwoju mózgu; jego pojawienie się było

skokowe – powstał od razu ze słownikiem,

gramatyką, fonologią

• James M. Baldwin - język rozwijał się stopniowo

Grupy lepiej się komunikujące miały większe

szanse na przeżycie

Przeżywali ci, co mieli większy mózg,

odpowiednią anatomię

Geny i język wpływały na siebie nawzajem

Różne stanowiska

• Nick Chater – zmiany wewnątrz języka

zachodzą szybciej niż zmiany w DNA

Język nie mógł wpływać na nasz genom
Gdyby język wpływał na nasz genom w

ciągu ostatnich 100 tys. lat, języki tak by
się zróżnicowały, że nie bylibyśmy w
stanie nauczyć się języków obcych

Zatem język to efekt uboczny rozwoju

mózgu, powstania w nim specyficznych
zdolności kognitywnych

Różne stanowiska

• Zenobia Jacobsz – pierwsze społeczności ludzkie

dysponujące niektórymi składnikami kultury
rewolucji górnego paleolitu (narzędzia z kości i rogu
lub wymiana towarów lub ozdabianie ciała lub
malarstwo)

(i językiem?)

ok. 72-71, 56-60 tys. lat temu powstawały i ginęły na

południu Afryki w małych i izolowanych populacjach

• Może i języki powstawały i ginęły w małych i

izolowanych populacjach („metoda prób i błędów”)?

• Może nie ma gramatyki uniwersalnej?