Przemiany fizjologiczne
w okresie dojrzewania
ZAKŁAD PROPEDEUTYKI PEDIATRII
AKADEMII MEDYCZNEJ
W BIAŁYMSTOKU
Ontogeneza – Okres
postnatalny
Noworodkowy : do 28 dnia życia
Noworodkowy : do 28 dnia życia
Niemowlęcy : do 1 r.ż
Niemowlęcy : do 1 r.ż
Wczesnego dzieciństwa : 2-3 r.ż
Wczesnego dzieciństwa : 2-3 r.ż
Przedszkolny : 4-6 r.ż
Przedszkolny : 4-6 r.ż
Szkolny : 7-15 r.ż
Szkolny : 7-15 r.ż
Wczesnoszkolny : 7 - 10/12 r.ż
Wczesnoszkolny : 7 - 10/12 r.ż
Faza dojrzewania płciowego :10/12-
Faza dojrzewania płciowego :10/12-
15/16
15/16
Młodzieńczy : 16-20 r.ż
Młodzieńczy : 16-20 r.ż
Dojrzałości : 20/25 – 40/50r.ż
Dojrzałości : 20/25 – 40/50r.ż
Starzenia się : od 40/50 r.ż indywidualnie różnie
Starzenia się : od 40/50 r.ż indywidualnie różnie
D o j r z e w a n i e
Dziewczęta - 8 - 16 r. ż
Dziewczęta - 8 - 16 r. ż
Chłopcy - 10 - 18 r.
Chłopcy - 10 - 18 r.
ż
ż
Pubertas praecox
Pubertas praecox
Pubertas tarda
Pubertas tarda
Okres dojrzewania płciowego
Somatyczne objawy dojrzewania
Somatyczne objawy dojrzewania
uwarunkowane są licznymi
uwarunkowane są licznymi
czynnikami :
czynnikami :
genetycznymi
genetycznymi
środowiskowymi ( żywienie)
środowiskowymi ( żywienie)
klimatycznymi , rasowymi
klimatycznymi , rasowymi
neurohormonalnymi
neurohormonalnymi
PUBERTAS
rasa
sezonowość
czynniki
klimatyczne
uwarunkowania
genetyczne
(czynniki rodzicielskie)
typ budowy ciała
czynniki
środowiskowe
(żywienie)
aktywność
fizyczna
(praca)
A
AKCELERACJA ROZWOJU
Trend sekularny
E
OKRESY KRYTYCZNE ROZWOJU
–
(okresy o najwyższym tempie
wzrastania)
PŁODOWY
NOWORODKOWO - NIEMOWLĘCY
DOJRZEWANIA
PŁCIOWEGO
Największa wrażliwość na wpływy czynników
środowiskowych
0
5
10
15
20
25
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 11 12 13 14 15 16 17 18
wiek w latach
ro
cz
ne
p
rz
yr
os
ty
w
ys
ok
oś
ci
w
c
m
Krzywa rytmu wzrastania
Rozwój somatyczny
Roczne przyrosty wysokości
Roczne przyrosty wysokości
Masa ciała i sylwetka, zmiany
Masa ciała i sylwetka, zmiany
posturalne
posturalne
Zmiana proporcji ciała:
Zmiana proporcji ciała:
-
typowo męski rozwój pasa barkowego, rozwój
typowo męski rozwój pasa barkowego, rozwój
tkanki mięśniowej, rozwój masy szkieletowej
tkanki mięśniowej, rozwój masy szkieletowej
-
żeński charakter przyrostu masy tłuszczowej,
żeński charakter przyrostu masy tłuszczowej,
redystrybucja tłuszczu; mniejszy wskaźnik
redystrybucja tłuszczu; mniejszy wskaźnik
barkowo-biodrowy
barkowo-biodrowy
Przyrosty ciężaru ciała
i wysokości
Wczesny okres dojrzewania
Wczesny okres dojrzewania
2 kg / rok
2 kg / rok
6 – 8 cm / rok
6 – 8 cm / rok
Skok pokwitaniowy wysokości
Skok pokwitaniowy wysokości
dziewczęta - 8 cm / rok
dziewczęta - 8 cm / rok
chłopcy - 10 cm / rok
chłopcy - 10 cm / rok
K o m p o n e n t y c i
a ł a
C h ł o p c y
C h ł o p c y
przyrost
przyrost
tkanki mięśniowej
tkanki mięśniowej
,
,
beztłuszczowej (Lean Body Mass)
beztłuszczowej (Lean Body Mass)
D z i e w c z ę t a
D z i e w c z ę t a
przyrost
przyrost
tkanki tłuszczowej
tkanki tłuszczowej
organizmu przez okres dojrzewania
organizmu przez okres dojrzewania
z 8% do 25%
z 8% do 25%
SKOK POKWITANIOWY
wysokości ciała
HGH
Testosteron
(u chłopców)
zakończenie
wzrostu
kortyzol
hormony tarczycy
śr.
12 r.ż.
6-12 miesięcy przed
menarche
śr.
13,5 – 14 r. ż.
Tanner: P4 . G4
G4
Proporcje ciała
Okres dojrzewania
Okres dojrzewania obejmuje szeroki zakres
Okres dojrzewania obejmuje szeroki zakres
wieku kalendarzowego, różny w zależności od
wieku kalendarzowego, różny w zależności od
płci.
płci.
Najważniejszym, przewodnim procesem
Najważniejszym, przewodnim procesem
jest dojrzewanie płciowe
jest dojrzewanie płciowe
.
.
Uruchomienie w okresie dojrzewania
Uruchomienie w okresie dojrzewania
płciowego całego mechanizmu hormonalnego
płciowego całego mechanizmu hormonalnego
sprawia, że zaczynają pojawiać się w ustalonej
sprawia, że zaczynają pojawiać się w ustalonej
kolejności poszczególne cechy płciowe.
kolejności poszczególne cechy płciowe.
Stanowią one kryterium oceny dojrzałości
Stanowią one kryterium oceny dojrzałości
płciowej.
płciowej.
pierwszorzędowe,
pierwszorzędowe,
drugorzędowe,
drugorzędowe,
trzeciorzędowe cechy płciowe.
trzeciorzędowe cechy płciowe.
Androgeny nadnerczowe
pojawienie si
pojawienie si
ę
ę
ow
ow
ł
ł
osienia
osienia
ł
ł
onowego i pachowego
onowego i pachowego
wzrost wielko
wzrost wielko
ś
ś
ci i pobudzenia
ci i pobudzenia
wydzielania gruczo
wydzielania gruczo
ł
ł
ów
ów
ł
ł
ojowych.
ojowych.
F S H
główna rola FSH to pobudzenie
główna rola FSH to pobudzenie
wzrostu jajników (rozpoczynające
wzrostu jajników (rozpoczynające
się pod koniec pierwszego stadium
się pod koniec pierwszego stadium
dojrzałości płciowej)
dojrzałości płciowej)
E s t r o g e n j a j n i k o w
y
zgrubienie śluzówki pochwy,
zgrubienie śluzówki pochwy,
wzrost pigmentacji,
wzrost pigmentacji,
wzrost unaczynienia i pobudliwości warg sromowych
wzrost unaczynienia i pobudliwości warg sromowych
w
w
iększych,
iększych,
niewielkie powiększenie łechtaczki i macicy - w tym okresie trzon
niewielkie powiększenie łechtaczki i macicy - w tym okresie trzon
macicy i szyjka mają równą wielkość,
macicy i szyjka mają równą wielkość,
zgrubienie i zróżnicowanie warstwy śluzówki macicy
zgrubienie i zróżnicowanie warstwy śluzówki macicy
(endometrium),
(endometrium),
wzrost aktywności i zawartości w komórkach mięśniówki macicy
wzrost aktywności i zawartości w komórkach mięśniówki macicy
(miometrium) aktynomiozyny, kinazy kreatynowej ATP -
(miometrium) aktynomiozyny, kinazy kreatynowej ATP -
prawdopodobnie jako przygotowanie do menstruacji i ciąży,
prawdopodobnie jako przygotowanie do menstruacji i ciąży,
odkładanie glikogenu wewnątrz komórek błony śluzowej pochwy
odkładanie glikogenu wewnątrz komórek błony śluzowej pochwy
co sprzyja rozwojowi pałeczek Doderleina, które pobudzają kwas
co sprzyja rozwojowi pałeczek Doderleina, które pobudzają kwas
mlekowy, obniżają p
mlekowy, obniżają p
H
H
pochwy, chroniąc w ten sposób przed
pochwy, chroniąc w ten sposób przed
inwazją bakterii chorobotwórczych, powodując jednocześnie
inwazją bakterii chorobotwórczych, powodując jednocześnie
wzrost podatności na infekcje wywołane przez drożdżaki.
wzrost podatności na infekcje wywołane przez drożdżaki.
fizjologiczne upławy
fizjologiczne upławy
•
•
biała śluzowa wydzielina o kwaśnym
biała śluzowa wydzielina o kwaśnym
zapachu.
zapachu.
T e s t o s t e r o n
powi
powi
ę
ę
kszenie naj
kszenie naj
ą
ą
drzy
drzy
powi
powi
ę
ę
kszenie p
kszenie p
ę
ę
cherzyków
cherzyków
nasiennych i gruczo
nasiennych i gruczo
ł
ł
u
u
krokowego
krokowego
I-rzędowe
cechy płciowe
III-rzędowe
cechy płciowe
II-rzędowe
cechy płciowe
u płci męskiej – chłopców – jądra
u płci żeńskiej – dziewczynek - jajniki
u chłopców: prącie, gruczoł krokowy
u dziewczynek: jajowody, macica,
pochwa, gruczoł sutkowy
owłosienie łonowe i pachowe
różnice w barwie głosu
różnice w budowie i prop. ciała
zarost na twarzy u mężczyzn
gruczoły apokrynowe u kobiet
Stadia dojrzałości płciowej
Stadia dojrza
Stadia dojrza
ł
ł
o
o
ś
ś
ci p
ci p
ł
ł
ciowej zosta
ciowej zosta
ł
ł
y
y
opracowane przez
opracowane przez
J.M.
J.M.
Tannera
Tannera
i
i
przedstawione w postaci
przedstawione w postaci
tzw.
tzw.
skali Tannera
skali Tannera
przygotowanej
przygotowanej
oddzielnie zarówno dla ch
oddzielnie zarówno dla ch
ł
ł
opców
opców
jak i dla dziewcz
jak i dla dziewcz
ą
ą
t
t
.
.
Ocena dojrzewania
płciowego
[ Reynolds,
Winnes ]
I Stadium 1 – faza dziecięca,
I Stadium 1 – faza dziecięca,
brak cech dojrzewania płciowego
brak cech dojrzewania płciowego
II Stadium 2, 3, 4- fazy rozwojowe
II Stadium 2, 3, 4- fazy rozwojowe
III Stadium 5 – zaawansowanie
III Stadium 5 – zaawansowanie
rozwoju danej cechy typowe dla
rozwoju danej cechy typowe dla
osób dojrzałych
osób dojrzałych
Piersi (M) – wg Tannera
stadium I
stadium I
faza dziewczęca
faza dziewczęca
stadium II
stadium II
otoczka i brodawka uwypuklone w formie
otoczka i brodawka uwypuklone w formie
małego wzgórka,
małego wzgórka,
zwiększona średnica
zwiększona średnica
otoczki
otoczki
stadium III
stadium III
pierś i otoczka powiększone, otoczka
pierś i otoczka powiększone, otoczka
sutkowa nie wyróżnia się w zarysie piersi,
sutkowa nie wyróżnia się w zarysie piersi,
stadium IV
stadium IV
brodawka i otoczka sutkowa tworzą
brodawka i otoczka sutkowa tworzą
wtórny wzgórek w zarysie piersi,
wtórny wzgórek w zarysie piersi,
stadium V
stadium V
kształt dojrzały, sutki sterczące, otoczka
kształt dojrzały, sutki sterczące, otoczka
nie wyróżnia się w zarysie piersi .
nie wyróżnia się w zarysie piersi .
Owłosienie łonowe dziewcząt (P) –
wg Tannera
stadium I
stadium I
faza dziewczęca
faza dziewczęca
stadium II
stadium II
włosy rzadkie, słabo pigmentowane, proste
włosy rzadkie, słabo pigmentowane, proste
w środkowej linii warg sromowych większych,
w środkowej linii warg sromowych większych,
stadium III
stadium III
włosy gęstsze, ciemniejsze, zaczynają się
włosy gęstsze, ciemniejsze, zaczynają się
skręcać,
skręcać,
stadium IV
stadium IV
włosy gęste, grube, skręcone zajmują mniejszą
włosy gęste, grube, skręcone zajmują mniejszą
powierzchnię niż u dorosłego
powierzchnię niż u dorosłego
stadium V
stadium V
forma trójkąta charakterystyczna dla dorosłych
forma trójkąta charakterystyczna dla dorosłych
kobiet, rozprzestrzeniają się na wewnętrzną
kobiet, rozprzestrzeniają się na wewnętrzną
powierzchnię ud.
powierzchnię ud.
Owłosienie łonowe chłopców
(P) –
wg Tannera
stadium I
stadium I
brak owłosienia
brak owłosienia
stadium II
stadium II
włosy rzadkie, długie lekko pigmentowane,
włosy rzadkie, długie lekko pigmentowane,
stadium III
stadium III
włosy ciemniejsze, zaczynają się lekko
włosy ciemniejsze, zaczynają się lekko
skręcać, zajmują małą powierzchnię ,
skręcać, zajmują małą powierzchnię ,
stadium IV
stadium IV
podobne do typu dojrzałego, ale zajmuje
podobne do typu dojrzałego, ale zajmuje
mniejszą powierzchnię, włosy gęste, skręcone
mniejszą powierzchnię, włosy gęste, skręcone
stadium V
stadium V
zajmowana powierzchnia jak u dorosłego,
zajmowana powierzchnia jak u dorosłego,
rozprzestrzenia się na wewnętrzną stronę ud
rozprzestrzenia się na wewnętrzną stronę ud
Jądra i moszna (G) – wg
Tannera
stadium I
stadium I
faza dziecięca,
faza dziecięca,
stadium II
stadium II
wydłużenie moszny, skóra cienka, różowa
wydłużenie moszny, skóra cienka, różowa
,
,
stadium III
stadium III
powiększenie,
powiększenie,
stadium IV
stadium IV
powiększenie jąder, ściemnienie skóry moszny
powiększenie jąder, ściemnienie skóry moszny
stadium V
stadium V
rozmiary jak u dorosłego
rozmiary jak u dorosłego
Stadia rozwoju prącia (G)
–
wg Tannera
stadium I
stadium I
faza dziecięca,
faza dziecięca,
stadium II
stadium II
niewielkie powiększenie
niewielkie powiększenie
,
,
stadium III
stadium III
wydłużenie,
wydłużenie,
stadium IV
stadium IV
powiększenie
długości
i
grubości,
powiększenie
długości
i
grubości,
powiększenie żołędzi
powiększenie żołędzi
stadium V
stadium V
rozmiary jak u dorosłego
rozmiary jak u dorosłego
POMIAR WIELKOŚCI
JĄDER
O R C H I D O M E T R
O R C H I D O M E T R
PRADERA
PRADERA
M e n a r c h e
CYKLE NIEREGULARNE, JEDNOFAZOWE,
CYKLE NIEREGULARNE, JEDNOFAZOWE,
ANOWULACYJNE
ANOWULACYJNE
MASA CIAŁA KRYTYCZNA
MASA CIAŁA KRYTYCZNA
= 47 kg
= 47 kg
(Frisch, Revelle)
(Frisch, Revelle)
BODY CELL MASS (BCM)
BODY CELL MASS (BCM)
* * *
* * *
Pierwsza miesiączka u dziewcząt na
Pierwsza miesiączka u dziewcząt na
terenie Podlasia w wieku
terenie Podlasia w wieku
12,67
12,67
+/-
+/-
0,1
0,1
(2002)
(2002)
M e n a r c h e
Ok. 2 lata po
Ok. 2 lata po
menarche
menarche
65%
65%
dziewcząt ma cykle dwufazowe,
dziewcząt ma cykle dwufazowe,
owulacyjne.
owulacyjne.
Pokrywa się to ze stadium P4, M4
Pokrywa się to ze stadium P4, M4
wg Tannera
wg Tannera
WIEK
GINEKOLOGICZNY
WIEK DZIEWCZĄT LICZONY
WIEK DZIEWCZĄT LICZONY
OD WYSTĄPIENIA
OD WYSTĄPIENIA
PIERWSZEJ MIESIĄCZKI
PIERWSZEJ MIESIĄCZKI
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
2
3
4
5
8-14
Ax
P
8 - 13
10 – 16,5
MENARCHE
9,5
14,5
POKWITANIOWY
SKOK
WYSOKOŚCI
M
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
2
3
4
5
10-15
14-18
Ax
OWŁOSIENIE
ŁONOWE
P
10 – 13.5
14,5 - 18
JĄDRA
11 – 14,5
13,5 - 17
PRĄCIE
10,5 - 16
13 – 17,5
POKWITANIOWY
SKOK
WYSOKOŚCI
Przemiany okresu pokwitania u
chłopców
większa intensywność procesów wzrastania
większa intensywność procesów wzrastania
odmienny rytm wzrastania (późniejszy
odmienny rytm wzrastania (późniejszy
szczyt szybkości)
szczyt szybkości)
częstsze odchylenia w sekwencji i
częstsze odchylenia w sekwencji i
chronologii objawów pokwitania
chronologii objawów pokwitania
większy zakres zmienności występowania
większy zakres zmienności występowania
cech dojrzewania seksualnego
cech dojrzewania seksualnego
odmienna dynamika zmian komponentów
odmienna dynamika zmian komponentów
ciała
ciała
I WCZESNY OKRES POKWITANIA
II stadium wg Tannera - działanie gonadotropiny i hGH
R o z w ó j p i e r s i
P o w i ę k s z e n i e
j ą d e r
estrogeny jajnikowe
F S H
G N
II ŚRODKOWY OKRES POKWITANIA
III i IV stadium wg Tannera
skok pokwitaniowy, 80% menarche
III KOŃCOWY OKRES = MŁODZIEŃCZY
androgenów
Dojrzewanie płciowe
3 różne tory rozwojowe dojrzewania
3 różne tory rozwojowe dojrzewania
wcześnie
wcześnie
dojrzewający:
dojrzewający:
endomorficzny
endomorficzny
typ budowy ciała,
typ budowy ciała,
przeciętnie
przeciętnie
dojrzewające
dojrzewające
późno
późno
dojrzewający:
dojrzewający:
ektomorficzny
ektomorficzny
typ budowy ciała
typ budowy ciała
Odrębności narządowe
i zjawiska okresu
pokwitania
mutacja głosu
mutacja głosu
acne iuvenilis
acne iuvenilis
struma simplex
struma simplex
metrorrhagia
metrorrhagia
iuvenilis
iuvenilis
wady postawy
wady postawy
nadmierna
nadmierna
potliwość
potliwość
ginekomastia
ginekomastia
u chłopców
u chłopców
Odrębności narządowe
i zjawiska okresu
pokwitania
hipokinezja
hipokinezja
kryzys tożsamości
kryzys tożsamości
konflikty
konflikty
•
rodzinne
rodzinne
•
społeczne
społeczne
•
z prawem
z prawem
agresja
agresja
dysmorfofobia
dysmorfofobia
problemy emocjonalne
problemy emocjonalne
„
„
eating disorders”
eating disorders”
ciąża młodocianych
ciąża młodocianych
choroby przenoszone drogą płciową - STD
choroby przenoszone drogą płciową - STD
samobójstwa
samobójstwa