ZIOŁOLECZNICTWO

ZIOŁOLECZNICTWO

- fitoterapia

- fitoterapia

Od najdawniejszych czasów człowiek

Od najdawniejszych czasów człowiek

żyjący wśród bogatego świata roślin

żyjący wśród bogatego świata roślin

czerpał z niego pożywienie i wszystko to,

czerpał z niego pożywienie i wszystko to,

co mogło przynieśc ulgę w cierpieniach.

co mogło przynieśc ulgę w cierpieniach.

Ziołolecznictwo ma bardzo długą

Ziołolecznictwo ma bardzo długą

tradycję. Do Europy zielarstwo przybyło

tradycję. Do Europy zielarstwo przybyło

ze Wschodu – najpierw rozwinęło się w

ze Wschodu – najpierw rozwinęło się w

Grecji.

Grecji.

Obecnie w lecznictwie i kosmetyce na

Obecnie w lecznictwie i kosmetyce na

całym świecie są stosowane substancje

całym świecie są stosowane substancje

pochodzenia naturalnego i przetworzone

pochodzenia naturalnego i przetworzone

substancje zielarskie.

substancje zielarskie.

Fitoterapia

Fitoterapia

, czyli powszechnie

, czyli powszechnie

zwane ziołolecznictwo, to leczenie

zwane ziołolecznictwo, to leczenie

chorób i dolegliwości substancjami

chorób i dolegliwości substancjami

pochodzenia roślinnego

pochodzenia roślinnego

stosowanymi w różnych formach

stosowanymi w różnych formach

farmaceutycznych.

farmaceutycznych.

Zaletą tej grupy leków

Zaletą tej grupy leków

wykorzystywanych w kosmetyce

wykorzystywanych w kosmetyce

jest łagodne działanie, brak

jest łagodne działanie, brak

toksyczności i działania ubocznego.

toksyczności i działania ubocznego.

Na całym świecie jest ponad 20.000 rodzajów

Na całym świecie jest ponad 20.000 rodzajów

roślin, które są używane w celach

roślin, które są używane w celach

medycznych. Wciąż jesteśmy świadkami

medycznych. Wciąż jesteśmy świadkami

wytwarzania coraz to nowych produktów

wytwarzania coraz to nowych produktów

kosmetycznych i do pielęgnacji skóry na bazie

kosmetycznych i do pielęgnacji skóry na bazie

przeróżnych składników.

przeróżnych składników.

Na przykład świeże pomidory albo ananas

Na przykład świeże pomidory albo ananas

potrafią usunąć martwe komórki skóry już po

potrafią usunąć martwe komórki skóry już po

kilku minutach. Olej marchwiowy i sok z aloe

kilku minutach. Olej marchwiowy i sok z aloe

vera potrafią skutecznie eliminować

vera potrafią skutecznie eliminować

szkodliwe ultrafioletowe promienie słoneczne,

szkodliwe ultrafioletowe promienie słoneczne,

które najbardziej mają wpływ na starzenie się

które najbardziej mają wpływ na starzenie się

skóry. Rumianek i rabarbar można z

skóry. Rumianek i rabarbar można z

powodzeniem stosować do rozjaśniania

powodzeniem stosować do rozjaśniania

włosów, henna daje włosom ciepły, czerwony

włosów, henna daje włosom ciepły, czerwony

kolor, a indygo nadaje się do farbowania na

kolor, a indygo nadaje się do farbowania na

niebiesko.

niebiesko.

Obecnie można dokonać następującego

Obecnie można dokonać następującego

podziału chorób, które skutecznie da się

podziału chorób, które skutecznie da się

leczyć ziołami i preparatami ziołowymi:

leczyć ziołami i preparatami ziołowymi:



Choroby serca i naczyń

Choroby serca i naczyń



Choroby układu oddechowego

Choroby układu oddechowego



Choroby przewodu pokarmowego

Choroby przewodu pokarmowego



Choroby wątroby, dróg żółciowych i

Choroby wątroby, dróg żółciowych i

trzustki

trzustki



Choroby układu moczowego

Choroby układu moczowego



Choroby przemiany materii

Choroby przemiany materii



Choroby narządu ruchu

Choroby narządu ruchu



Choroby alergiczne

Choroby alergiczne



Choroby kobiece

Choroby kobiece



Choroby wieku starczego

Choroby wieku starczego



Choroby skóry

Choroby skóry



Choroby gardła, nosa, krtani i uszu

Choroby gardła, nosa, krtani i uszu



Choroby jamy ustnej

Choroby jamy ustnej



Choroby oczu

Choroby oczu



Choroby neurologiczne

Choroby neurologiczne

Surowce zielarskie

Surowce zielarskie

W ziołolecznictwie najczęściej używane

W ziołolecznictwie najczęściej używane

są następujące wysuszone i

są następujące wysuszone i

odpowiednio rozdrobnione rośliny lub

odpowiednio rozdrobnione rośliny lub

ich części:

ich części:



Bulwa

Bulwa

/tuber/ - podziemny,

/tuber/ - podziemny,

zmięśniały pęd wypełniony

zmięśniały pęd wypełniony

materiałami zapasowymi np. bulwy

materiałami zapasowymi np. bulwy

salepu /Tubera Salep/

salepu /Tubera Salep/



Cebula

Cebula

/bulbus/ - podziemny pęd o

/bulbus/ - podziemny pęd o

bardzo skróconej łodydze i silnie

bardzo skróconej łodydze i silnie

zgrubiałych w nasadach łuskowatych

zgrubiałych w nasadach łuskowatych

liściach, np. cebula cebuli morskiej

liściach, np. cebula cebuli morskiej



Drewno

Drewno

/lignum/ - zdrewniała część gałęzi,

/lignum/ - zdrewniała część gałęzi,

pni i korzeni drzew lub krzewów, np.

pni i korzeni drzew lub krzewów, np.

drewno kwasji / Lignum Quassiae/

drewno kwasji / Lignum Quassiae/



Kłącze

Kłącze

/rhizoma/ - pęd podziemny z

/rhizoma/ - pęd podziemny z

węzłami, miedzywęźlami, pączkami oraz

węzłami, miedzywęźlami, pączkami oraz

zredukowanymi łuskowatymi liśćmi, np.

zredukowanymi łuskowatymi liśćmi, np.

kłącze tataraku / Rhizoma Calami/

kłącze tataraku / Rhizoma Calami/



Kora

Kora

/cortex/ - tkanka okrywająca gałązki

/cortex/ - tkanka okrywająca gałązki

krzewów i drzew, zawierająca również

krzewów i drzew, zawierająca również

tkanki leżące pod nią, dochodzące do

tkanki leżące pod nią, dochodzące do

miazgi np. kora kruszyny /Cortex Frangulae/

miazgi np. kora kruszyny /Cortex Frangulae/



Korzeń

Korzeń

/radix/ - podziemna część rośliny,

/radix/ - podziemna część rośliny,

nie mająca węzłów, miedzywęźli i

nie mająca węzłów, miedzywęźli i

zredukowanych liści, np. korzeń

zredukowanych liści, np. korzeń

prawoślazu /Radix Althae/

prawoślazu /Radix Althae/



Koszyczek

Koszyczek

/anthodium/ - kwiatostan

/anthodium/ - kwiatostan

charakterystyczny dla rodziny złożonych

charakterystyczny dla rodziny złożonych

/compositae/ np. koszyczek rumianku

/compositae/ np. koszyczek rumianku

/Anthodium Chamomillae/

/Anthodium Chamomillae/



Kwiat

Kwiat

/flos/ - organ rośliny zawierający

/flos/ - organ rośliny zawierający

części generatywne, np. kwiat bzu

części generatywne, np. kwiat bzu

czrnego /Flos Sambuci/

czrnego /Flos Sambuci/



Kwiatostan

Kwiatostan

/inflorescentia/ - skupienie

/inflorescentia/ - skupienie

pojedynczych kwiatów na łodydze np.

pojedynczych kwiatów na łodydze np.

kwiatostan głogu /Inflorescentia Crategi/

kwiatostan głogu /Inflorescentia Crategi/



Liść

Liść

/folium/ - organ służący roślinie m.in.

/folium/ - organ służący roślinie m.in.

do prowadzenia procesu fotosyntezy, np.

do prowadzenia procesu fotosyntezy, np.

liść mięty /Folium Menthae/

liść mięty /Folium Menthae/



Nasienie

Nasienie

/semen/ - narząd służący roślinie

/semen/ - narząd służący roślinie

do rozmnażania, np.nasienie lnu /Semen

do rozmnażania, np.nasienie lnu /Semen

Lini/

Lini/



Owocnia

Owocnia

/pericarpium/ - jest częścią owocu

/pericarpium/ - jest częścią owocu

po usunięciu nasion, np.owocnia fasoli

po usunięciu nasion, np.owocnia fasoli

/Pericorpium Phaseoli/

/Pericorpium Phaseoli/



Owoc

Owoc

/fructus/ - organ rozwijający się z

/fructus/ - organ rozwijający się z

zalążni po zapłodnieniu komórki jajowej np.

zalążni po zapłodnieniu komórki jajowej np.

owoc kopru /Fructus Foeniculi/

owoc kopru /Fructus Foeniculi/



Pączek

Pączek

/gemma/ - nie rozwinięty pęd

/gemma/ - nie rozwinięty pęd

otoczony łuskami ochronnymi, z którego

otoczony łuskami ochronnymi, z którego

wiosną rozwija się łodyga z liśćmi i

wiosną rozwija się łodyga z liśćmi i

kwiatami, np. pączek topoli /Gemma Populi/

kwiatami, np. pączek topoli /Gemma Populi/



Szyszka

Szyszka

/strobilus/ - kwiatostan żeński, a

/strobilus/ - kwiatostan żeński, a

później owocostan chmielu /Strobilus

później owocostan chmielu /Strobilus

Lupuli/

Lupuli/



Zarodek

Zarodek

/embryo/ - zarodek roślinny, np.

/embryo/ - zarodek roślinny, np.

zarodek kola /Embryo Colae/

zarodek kola /Embryo Colae/



Znamię

Znamię

/stigma/ - szczytowa częśc słupka

/stigma/ - szczytowa częśc słupka

kwiatu, np. znamię kukurydzy /Stigma

kwiatu, np. znamię kukurydzy /Stigma

Maydis/

Maydis/

S

S

kład i właściwości lecznicze roślin

kład i właściwości lecznicze roślin

zależą od wielu czynników, a przede

zależą od wielu czynników, a przede

wszystkim od warunków, w jakich

wszystkim od warunków, w jakich

roślina żyje, od rodzaju gleby,

roślina żyje, od rodzaju gleby,

nawożenia, właściwej pory zbioru,

nawożenia, właściwej pory zbioru,

sposobów konserwacji, suszenia i

sposobów konserwacji, suszenia i

przechowywania. Ważną sprawą jest

przechowywania. Ważną sprawą jest

pora zbioru roślin. Okazało się, że zbiór

pora zbioru roślin. Okazało się, że zbiór

pewnych roślin o określonych porach

pewnych roślin o określonych porach

doby decyduje o zawartości w nich

doby decyduje o zawartości w nich

surowców leczniczych. Niektóre zioła i

surowców leczniczych. Niektóre zioła i

procesy otrzymywania z nich leków są

procesy otrzymywania z nich leków są

odkrywane od nowa i stosowane w

odkrywane od nowa i stosowane w

najbardziej renomowanych ośrodkach

najbardziej renomowanych ośrodkach

wiedzy medycznej.

wiedzy medycznej.

Rośliny lecznicze zawierają w swoim

Rośliny lecznicze zawierają w swoim

składzie wiele rodzajów substancji

składzie wiele rodzajów substancji

czynnych, którym zawdzięczają swoje

czynnych, którym zawdzięczają swoje

działanie. A oto najważniejsze z nich:

działanie. A oto najważniejsze z nich:

alkaloidy, antrazwiązki, fenole,

alkaloidy, antrazwiązki, fenole,

flawonoidy, antocyjany, garbniki,

flawonoidy, antocyjany, garbniki,

glikozydy nasercowe, kumaryny,

glikozydy nasercowe, kumaryny,

irydoidy, glukozynolaty, saponiny, olejki

irydoidy, glukozynolaty, saponiny, olejki

eteryczne, śluzy, tłuszcze, pektyny

eteryczne, śluzy, tłuszcze, pektyny

.

.

Sposoby przyrządzania

Sposoby przyrządzania

ziół:

ziół:



Napar

Napar

- jest to jedyna z najczęściej stosowanych

- jest to jedyna z najczęściej stosowanych

form wyciągów z ziół. Napary przyrządza się

form wyciągów z ziół. Napary przyrządza się

z surowców zawierających olejki lotne lub substancje

z surowców zawierających olejki lotne lub substancje

nie znoszące dłuższego gotowania. Odpowiednią

nie znoszące dłuższego gotowania. Odpowiednią

ilość suszonych ziół (np. 1,2 łyżeczki) zalewamy

ilość suszonych ziół (np. 1,2 łyżeczki) zalewamy

wrzątkiem i odstawiamy

wrzątkiem i odstawiamy

w naczyniu pod przykryciem na 20-30min. Można je

w naczyniu pod przykryciem na 20-30min. Można je

także podgrzewać, ale nie powinny się gotować.

także podgrzewać, ale nie powinny się gotować.

Napary są nietrwałą postacią leków

Napary są nietrwałą postacią leków

i powinny być spożyte w dniu przygotowania. Pijemy

i powinny być spożyte w dniu przygotowania. Pijemy

pół szklanki 3-4 razy dziennie, zazwyczaj pomiędzy

pół szklanki 3-4 razy dziennie, zazwyczaj pomiędzy

posiłkami.

posiłkami.



Odwar

Odwar

- Przygotowanie odwaru uzależnia się od

- Przygotowanie odwaru uzależnia się od

rodzaju surowca, rozpuszczalność substancji

rodzaju surowca, rozpuszczalność substancji

czynnych w wodzie, odporności na wysoką

czynnych w wodzie, odporności na wysoką

temperaturę. Zioła zawierające składniki łatwiej

temperaturę. Zioła zawierające składniki łatwiej

rozpuszczalne w wodzie gotuje się krócej;

rozpuszczalne w wodzie gotuje się krócej;

natomiast odporne na działanie wysokiej

natomiast odporne na działanie wysokiej

temperatury lub bardzo twarde (korzenie, kory)

temperatury lub bardzo twarde (korzenie, kory)

gotuje się dłużej. 1-2 łyżki mieszanki ziołowej

gotuje się dłużej. 1-2 łyżki mieszanki ziołowej

(surowiec należy rozdrobnić) zalewamy wodą

(surowiec należy rozdrobnić) zalewamy wodą

o temperaturze pokojowej i podgrzewamy aż do

o temperaturze pokojowej i podgrzewamy aż do

wrzenia, a następnie gotujemy jeszcze 3-5 minut.

wrzenia, a następnie gotujemy jeszcze 3-5 minut.

W przypadku roślin zawierających trudno

W przypadku roślin zawierających trudno

rozpuszczalne substancje czas gotowania należy

rozpuszczalne substancje czas gotowania należy

wydłużyć do 10 i więcej minut. Odstawiamy odwar

wydłużyć do 10 i więcej minut. Odstawiamy odwar

na kilkanaście minut i po przecedzeniu możemy

na kilkanaście minut i po przecedzeniu możemy

spożywać.

spożywać.



Macerat

Macerat

-

-

przygotowuje się najczęściej z ziół

przygotowuje się najczęściej z ziół

zawierających śluzy. Surowiec zielarski

zawierających śluzy. Surowiec zielarski

zalewa się letnią i przegotowana wodą i

zalewa się letnią i przegotowana wodą i

pozostawia

pozostawia

w temperaturze pokojowej

w temperaturze pokojowej

przez 3 - 10 godzin,

przez 3 - 10 godzin,

w zależności od rodzaju

w zależności od rodzaju

surowca. Po przecedzeniu i wyciśnięciu

surowca. Po przecedzeniu i wyciśnięciu

surowca macerat należy zużyć w ciągu dnia.

surowca macerat należy zużyć w ciągu dnia.

W przypadku twardych, trudno pęczniejących

W przypadku twardych, trudno pęczniejących

surowców /korzenie żywokostu, korzenie

surowców /korzenie żywokostu, korzenie

prawoślazu/, korzystne jest po 2 godzinach

prawoślazu/, korzystne jest po 2 godzinach

maceracji, doprowadzić do wrzenia i

maceracji, doprowadzić do wrzenia i

pozostawić na dalsze

pozostawić na dalsze

6 - 8 godzin. Zioła

6 - 8 godzin. Zioła

zalewamy zimną wodą

zalewamy zimną wodą

i odstawiamy

i odstawiamy

na kilka godzin w temperaturze pokojowej.

na kilka godzin w temperaturze pokojowej.



Nalewki

Nalewki

- otrzymuje się najczęściej przez

- otrzymuje się najczęściej przez

wytrawienie rozdrobnionych ziół 60 -70%

wytrawienie rozdrobnionych ziół 60 -70%

alkoholem lub winem. Po 7 -14 dniach

alkoholem lub winem. Po 7 -14 dniach

trzymania w temperaturze pokojowej i

trzymania w temperaturze pokojowej i

mieszania co pewien czas, nalewkę należy

mieszania co pewien czas, nalewkę należy

zlać a pozostałość wypłukać niewielką

zlać a pozostałość wypłukać niewielką

ilością spirytusu i wycisnąć zioła.

ilością spirytusu i wycisnąć zioła.



Okłady

Okłady

– sporządza się z ziół

– sporządza się z ziół

zawierających śluzy (zioła te utrzymują

zawierających śluzy (zioła te utrzymują

długo ciepło i wilgoć).

długo ciepło i wilgoć).

Surowiec zalewa się taką ilością wody,

Surowiec zalewa się taką ilością wody,

aby powstała gęsta papka. Po

aby powstała gęsta papka. Po

doprowadzeniu do wrzenia zioła zawija

doprowadzeniu do wrzenia zioła zawija

się w gazę i przykłada na chore miejsca.

się w gazę i przykłada na chore miejsca.



Kompres

Kompres

– w celu przyrządzenia kompresu

– w celu przyrządzenia kompresu

najpierw sporząrza się napar z wybranych

najpierw sporząrza się napar z wybranych

ziół. W tym celu parzy się je na około 10-15

ziół. W tym celu parzy się je na około 10-15

minut i przecedza przez gęste sito.

minut i przecedza przez gęste sito.

Następnie w gorącym naparze moczy

Następnie w gorącym naparze moczy

się bawełnianą chusteczkę czy gazę i

się bawełnianą chusteczkę czy gazę i

przykłada na chore miejsce. Zabieg ten

przykłada na chore miejsce. Zabieg ten

można powtarzać 3 razy. Do kompresów

można powtarzać 3 razy. Do kompresów

ziołowych nadają się niemal wszystkie

ziołowych nadają się niemal wszystkie

rośliny lecznicze.

rośliny lecznicze.



Kataplazmy

Kataplazmy

– przyrządza się

– przyrządza się

podobnie jak okłady (głównie z nasion

podobnie jak okłady (głównie z nasion

lnu, kwiatu lipy, prawoślazu). Zioła

lnu, kwiatu lipy, prawoślazu). Zioła

zaszywa się w torebkę z płótna lub

zaszywa się w torebkę z płótna lub

gazy i zagotowuje. Tak przygotowaną

gazy i zagotowuje. Tak przygotowaną

kataplazmę przykłada się na chore

kataplazmę przykłada się na chore

miejsce, okrywa folią, gazą lub watą i

miejsce, okrywa folią, gazą lub watą i

bandażuje.

bandażuje.



Ocet ziołowy

Ocet ziołowy

– do słoika należy włożyć

– do słoika należy włożyć

zioła i zalać je octem jabłkowym lub

zioła i zalać je octem jabłkowym lub

winnym. Następnie zostawia się je pod

winnym. Następnie zostawia się je pod

przykryciem na 2-3 tygodnie. Ocet

przykryciem na 2-3 tygodnie. Ocet

ziołowy powinien być przechowywany w

ziołowy powinien być przechowywany w

ciemnym i chłodnym miejscu.

ciemnym i chłodnym miejscu.



Olej ziołowy

Olej ziołowy

– Roztarte w moździerzu zioła

– Roztarte w moździerzu zioła

układa się luźno w szklanym moździerzu i

układa się luźno w szklanym moździerzu i

zalewa olejem słonecznikowym. Następnie

zalewa olejem słonecznikowym. Następnie

słoik należy nakryć gazą i odstawić w ciepłe

słoik należy nakryć gazą i odstawić w ciepłe

miejsce na 3-4 tygodnie (podczas

miejsce na 3-4 tygodnie (podczas

przechowywania nie należy zapominać

przechowywania nie należy zapominać

o mieszaniu i wstrząsaniu zawartości

o mieszaniu i wstrząsaniu zawartości

naczynia).Na koniec zioła odcedza się i

naczynia).Na koniec zioła odcedza się i

zalew ponownie świeże zioła. Czynność tę

zalew ponownie świeże zioła. Czynność tę

powtarza się kilkakrotnie aż do uzyskania

powtarza się kilkakrotnie aż do uzyskania

oleju o silnym zapachu ziół.

oleju o silnym zapachu ziół.

Zioła a uroda

Zioła a uroda

Zioła stosowane w przypadku

Zioła stosowane w przypadku

cery normalnej:

cery normalnej:



Wyciągi z ziół zawierające śluzy

Wyciągi z ziół zawierające śluzy

(lipa. prawoślaz, nasiona lnu,

(lipa. prawoślaz, nasiona lnu,

nasiona kozieradki)

nasiona kozieradki)



Wraz ze starzeniem się skóry

Wraz ze starzeniem się skóry

zaleca się stosowanie preparatów

zaleca się stosowanie preparatów

ziołowych jak w przypadku cery

ziołowych jak w przypadku cery

suchej

suchej

Zioła stosowane w przypadku

Zioła stosowane w przypadku

cery suchej:

cery suchej:



Zioła zwierające składniki śluzowe,

Zioła zwierające składniki śluzowe,

wit. C i P oraz flawonoidy, pektyny

wit. C i P oraz flawonoidy, pektyny

i związki krzemu (lipa, siemię

i związki krzemu (lipa, siemię

lniane), które mają działanie

lniane), które mają działanie

osłonowe, chroniące skórę przed

osłonowe, chroniące skórę przed

wysuszeniem i szybką utratą wody.

wysuszeniem i szybką utratą wody.

Zioła stosowane w przypadku

Zioła stosowane w przypadku

cery tłustej:

cery tłustej:



Łopian, dziurawiec – działanie

Łopian, dziurawiec – działanie

bakteriobójcze, bakteriostatyczne,

bakteriobójcze, bakteriostatyczne,

przeciwzapalne

przeciwzapalne



Pokrzywa – właściwości ściągające,

Pokrzywa – właściwości ściągające,

zamykające rozszerzone pory

zamykające rozszerzone pory



Len, siemię lniane – działanie

Len, siemię lniane – działanie

rozpulchniające ze względu na

rozpulchniające ze względu na

nadmierne rogowacenie przymieszkowe

nadmierne rogowacenie przymieszkowe



Fiołek trójbarwny – ułatwia wydzielanie

Fiołek trójbarwny – ułatwia wydzielanie

szkodliwych produktów

szkodliwych produktów

Istnieje powszechny pogląd, że zioła

Istnieje powszechny pogląd, że zioła

są nieszkodliwe i można je stosować

są nieszkodliwe i można je stosować

dowolnie.

dowolnie.

Tymczasem zioła tak jak inne środki

Tymczasem zioła tak jak inne środki

mogą być szkodliwe i wywoływać

mogą być szkodliwe i wywoływać

alergie np.

alergie np.

- dziurawiec - w połączeniu z promieniami

- dziurawiec - w połączeniu z promieniami

UV (słońce i solarium)

UV (słońce i solarium)

- pasterniak – przy działaniu promieni UV

- pasterniak – przy działaniu promieni UV

(w szczególności na spirytusie)

(w szczególności na spirytusie)

- pokrzywa i mięta pieprzowa – zawierają

- pokrzywa i mięta pieprzowa – zawierają

histaminę, która może powodować silnie

histaminę, która może powodować silnie

drażniące działanie

drażniące działanie