Toksykologia zajmuje się badaniem 

własności czynników toksycznych i 

negatywnymi skutkami ich 

oddziaływania na organizmy.

Takimi własnościami są:
• toksyczność 
• mutagenność 
• kancerogenność 
• teratogenność 
• alergogenność

 

Toksyczność - cecha związków 

chemicznych polegająca na powodowaniu 
zaburzeń funkcji lub 
śmierci komórek żywych, organów lub organiz
mów po dostaniu się w ich pobliże.

Związki chemiczne wywierają działania 

toksyczne po przedostaniu się do organizmów 
m.in.:

• po wchłonięciu drogą doustną
• drogami oddechowymi
• lub przez absorpcję

• OCENA TOKSYCZNOŚCI SUBSTANCJI:  

• Ilość (dawka)  
• Droga podawania  
• Częstość podawania  
• Czas potrzebny do wystąpienia zmian 

(efektów) 

• Zakres i stopień uszkodzenia

Toksyczność zanieczyszczeń w środowisku

• LD - (Lethal dose) ilościowe określenie 

toksyczności 

• LD50 - dawka, przy której nastąpiła śmierć 50 

ze 100 testowanych organizmów którym 

podawano dany związek

• LC (Lethal concentration) - stężenie 

śmiertelne- stężenie zw powodujące śmierć 

określonego % osobników w określonym 

czasie LC

50/t

 

(t=24h – najczęściej)

• LC50 stężenie przy którym nastąpiła śmierć 50 

ze 100 testowanych organizmów

• EC50 - (effect concentration) – stężenie 

subst. toks. które wywołuje określony efekt 
na 50 % osobników w określonym czasie 
(np. śmierć – LC

50

)

• NOEC  – najwyższego stężenia nie 

powodującego powstania efektów testowych

• LOEC - (lowest observed effect 

concentration) – najniższe wartości, przy 
której jest obserwowalny efekt działania 
substancji toksycznej na osobnika.

• Biomonitoring - Obserwacja zmian 

zachodzących w ekosystemach na podstawie 

pewnych wskaźników i ładunków 

zanieczyszczeń doprowadzanych do 

środowiska. Przeprowadza się badania 

laboratoryjne i w terenie.

• Toksyczność ostra – odnosi się do testów, 

gdzie obserwuje się szybkie zmiany w 

organizmie (czas optymalny:24h, max:96h) na 

ich podstawie określa się czas letalny (śmierci).

• Toksyczność chroniczna – obserwacja zmian 

zachodzących w organizmach przez długi okres 

(zależny od czasu rozwoju organizmów, zwykle 

min. 3 pokolenia). W testach stosuje się 

stężenia podprogowe. Obserwujemy zmiany 

we: wzroście, aktywności pokarmowej i 

rozrodczej. 

Testy toksykologiczne

Bioindykacja - jest metodą analizy 

środowiska na podstawie reakcji żywego 
układu tzw bioindykatora. Pozwala na 
ocenę biologicznej aktywności badanej 
próbki. 

Cel analizy bioindykacyjnej zależy od 

rodzaju próbki. Jeżeli jest nią konkretna 
substancja chemiczna, jej forma 
użytkowa (np. pestycyd), wtedy celem 
analizy jest określenie stężenia 
toksycznego (EC50).

Jeżeli przedmiotem analizy bioindykacyjnej jest 

próbka środowiskowa np. woda powierzchniowa, 

podziemna, ściek, odciek z wysypiska itp. 

podejście powinno być dwustopniowe. 

W pierwszym etapie wykonywany jest  test 

skriningowy  – przesiewowy. Oceniana jest 

tylko toksyczność próbek nierozcieńczonych. 

Jeżeli efekt testowy nie jest większy niż efekt dla 

próbki kontrolnej, próbka jest uważana za 

nietoksyczną. Natomiast jeśli efekt jest znaczący 

– wtedy przeprowadzany jest drugi etap analizy – 

test z rozcieńczeniami. Umożliwia on ocenę 

stopnia toksyczności próbki, dzięki czemu można 

porównywać próbki między sobą, a także 

analizować np. zmiany toksyczności w czasie.

Test skriningowy

Próbki dzieli się na 5 klas:
I. Brak zagrożenia – żaden z testów nie wykazał efektu 

toksycznego: PE ≤ 20%

II. Niskie zagrożenie  – co najmniej jeden test wykazał efekt 

testowy w zakresie: 20% < PE ≤ 50%

III. Ostre zagrożenie  – co najmniej jeden test wykazał efekt 

testowy w zakresie:  50% < PE < 100%

IV. Wysokie ostre zagrożenie – co najmniej jeden test wykazał 

efekt testowy: PE = 100%

V. Bardzo wysokie ostre zagrożenie – wszystkie testy wykazały 

efekt testowy: PE = 100%.

Test z rozcieńczeniami

Długość szeregu rozcieńczeń zależy od spodziewanej toksyczności 

próbki i waha się od 4 (zakres stężeń od 12,5% do 100%) do 

nawet 11 (stężenia już od 0,1%). Dla każdego rozcieńczenia 

wyznacza się wartość PE, a następnie oblicza się EC50.

Podobnie jak w teście skriningowym próbki są dzielone na 5 klas:
I. Brak ostrej toksyczności – żaden z testów nie wykazał efektu 

toksycznego

II. Niska ostra toksyczność  – co najmniej jeden test wykazał efekt 

testowy w zakresie: 0,4 < TU ≤ 1

III. Ostra toksyczność  – co najmniej jeden test wykazał efekt testowy 

w zakresie: 1 < TU ≤ 10

IV. Wysoka ostra toksyczność  – co najmniej jeden test wykazał efekt 

testowy w zakresie: 10 < TU ≤ 100

V. Bardzo wysoka ostra toksyczność – co najmniej jeden test wykazał 

efekt testowy: TU > 100.

Gdzie TU = (1 / EC50) * 100