Ryszard Ławniczak Wykład
Nr. 4

Rola i zadania
państwa w

gospodarce

POJĘCIE PAŃSTWA

PAŃSTWO:

       

oznacza złożoną, zróżnicowaną

wewnętrznie, wieloszczeblową

strukturę administracyjną

społeczeństwa zamieszkującego

określone terytorium,

dysponującą władzą

ustawodawczą, wykonawczą i

sądowniczą.

Ogólna tendencja:



W większości rozwiniętych krajów gospodarki
rynkowej na przestrzeni ostatnich 5o lat można
zaobserwować tendencje stałego wzrostu
udziału państwa / sektora publicznego w
gospodarce mierzonego głównie udziałem
wydatków państwa w PKB.



Wynika to ze stale rozszerzającego się zakresu
obowiązków przejmowanych przez państwo.



W Polsce i innych byłych krajach
socjalistycznych można zaobserwować
tendencję odwrotną.

ROLA I ZADANIE PAŃSTWA W

GOSPODARCE

Rola państwa:



Polega ona na stworzeniu programu
gospodarczego wraz z narzędziami
oddziaływania na proces gospodarczy, czyli
polityki gospodarczej

Zadanie państwa:



stworzenie warunków do realizacji wzrostu
gospodarczego kraju oraz wzmocnienie jego
pozycji w systemie gospodarki światowej.

ARGUMENTY ZA EKONOMICZNĄ

ROLĄ PAŃSTWA

•

Niedoskonałości rynku i konkurencji w praktyce

•

Występowanie negatywnych

efektów

zewnętrznych

w zakresie produkcji i

konsumpcji

•

Istnienie dóbr szczególnie niekorzystnych lub

korzystnych społecznie, których konsumpcja ze

względów społecznych jest szczególnie

niepożądana

•

Konieczność zabezpieczenia systemu

gospodarczego od strony instytucjonalno-

prawnej.



Istnienie dóbr publicznych



Występowanie takich zjawisk, jak duże
wahania aktywności gospodarczej,
bezrobocie, niepełne wykorzystanie mocy
wytwórczych oraz inflacja.



Istnienie pozbawionych opieki ludzi
starszych, niedołężnych, upośledzonych i
chorych.



Powstawanie zbyt dużych, nie
akceptowanych społecznie, różnic
dochodowych i majątkowych.

Niedoskonałości rynku i tzw. efekty
zewnętrzne są głównymi argumentami
uzasadniającymi interwencję państwa w
gospodarce

Można wyróżnić następujące zdarzenia, przy których
państwo powinno interweniować:



niedoskonałość i zawodność mechanizmów

rynkowych. Chodzi tu głównie o tzw.

rynki

monopolistyczne

- podnoszone są wówczas ceny

przy pomocy zmniejszania podaży danego dobra;



istnienie tzw.

efektów zewnętrznych.

Powstają

skutki korzystne i niekorzystne dla osób, które nie

biorą udziału w tych transakcjach. Negatywne

efekty zewnętrzne państwo powinno ograniczać a

pozytywne wspomagać.

Zawodność/niedoskonałość
rynku



(market failures) jest sytuacją, w
której mechanizm rynkowy, czyli
proces obejmujący działania
podmiotów na rynku, w wyniku,
którego dochodzi do ustalenia
równowagi rynkowej nie prowadzi
do efektywnej alokacji zasobów.

Efekty zewnętrzne

-

zjawisko polegające na przeniesieniu części

kosztów lub korzyści wynikających z
działalności jednego podmiotu na
podmioty trzecie bez odpowiedniej
rekompensaty. Zazwyczaj jest to uboczny
skutek działalności danego podmiotu
gospodarczego, którego konsekwencje
(pozytywne bądź negatywne) ponosi
szersze grono odbiorców niezależnie od
swojej woli.

Rodzaje efektów zewnętrznych:

W zależności od tego, czy dana działalność

powoduje występowanie u osób trzecich

kosztów, czy korzyści, wyróżnia się

odpowiednio:



negatywne efekty zewnętrzne (koszty

zewnętrzne) – np. zanieczyszczanie

środowiska naturalnego);



pozytywne efekty zewnętrzne (korzyści

zewnętrzne) np. korzystanie z parku.

ARGUMENTY PRZECIW AKTYWNEJ

ROLI PAŃSTWA



Pojawienie się stanów nierównowagi na
rynku (gospodarka niedoborów –
Kornai).



Zniekształcone informacje .



Zmniejszona elastyczność systemu
gospodarczego.



Niereprezentatywność państwa (rządu ).



Upolitycznienie przedsiębiorstw
państwowych i publicznych.

FUNKCJE PAŃSTWA

1.

TWORZENIE ŁADU
INSTYTUCJONALNO-PRAWNEGO

2.

FUNKCJA ALOKACYJNA

3.

FUNKCJA STABILIZACYJNA

4.

FUNKCJA REDYSTRYBUCYJNA

1. TWORZENIE ŁADU

INSTYTUCJONALNO-PRAWNEGO:



tworzenie norm prawnych oraz instytucji, które
chronią własność prywatną, prawa
poszczególnych jednostek, prawa większych
zbiorowości i społeczeństwa jako całości,



organizowanie sprawnego systemu obiegu
informacji ekonomicznych,



ustanowienie zasad funkcjonowania instytucji
obsługujących rynek (giełdy, inne instytucje
finansowe) i zasad prowadzenia działalności
gospodarczej.

W praktyce oznacza to:

dobre współdziałanie różnych, formalnych
niezależnych od siebie, organów władzy

państwowej,

w tym organów:



władzy ustawodawczej,



władzy wykonawczej (zwłaszcza rządu)



władzy sądowniczej



organów władzy centralnej



organów władzy lokalnej

2. FUNKCJA ALOKACYJNA

polega na podejmowaniu działań
sprzyjających optymalnej alokacji
zasobów gospodarczych.
W gospodarce rynkowej chodzi
przede wszystkim i ochronę

własności

prywatnej

oraz o wspomaganie i

uzupełnianie, a w pewnych sytuacjach
także o korygowanie lub zastępowanie
mechanizmu rynkowego.

Istotne zadania państwa to:



określenie niezbędnego zakresu
własności publicznej- poszukiwanie takich
rozwiązań instytucjonalno-prawnych, które
pozwolą na precyzyjne rozgraniczenie
praw własności od poszczególnych
zasobów między różne społeczności,
instytucje.



wspieranie konkurencji przez zbliżenie

warunków, w jakich funkcjonują podmioty
gospodarcze, do warunków
odpowiadających założeniom konkurencji
doskonałej.

3. FUNKCJA STABILIZACYJNA

polega na podejmowaniu przez państwo działań

stabilizujących gospodarkę przez realizację

głównie takich celów jak:



      osiągnięcie i utrzymanie w dłuższym okresie

wysokiego tempa wzrostu gospodarczego;



       wyeliminowanie lub przynajmniej

ograniczenie do minimum inflacji i bezrobocia;



     zmniejszenie amplitudy wahań poziomu

aktywności gospodarczej;
       możliwie najlepsze wykorzystanie

rzeczowych czynników produkcji.

Dwa zasadnicze rodzaje polityki

makroekonomicznej państwa:

Polityka fiskalna - polega głównie na

manipulowaniu poziomem podatków

płaconych przez społeczeństwo i wydatków

państwa

Polityka monetarna

-

polega na

manipulowaniu przez bank centralny, w

imieniu państwa, stopą wzrostu podaży

pieniądza

Państwo może w ten sposób :



Promować postęp techniczny (zwiększanie
nakładów na badania i rozwój)



Stabilizować rynek pieniężny

•

Tworzyć bodźce do oszczędzania

•

Oddziaływać na kwalifikacje pracowników
(kształcenie zawodowe)

•

Wpływać na takie czynniki, jak
zatrudnienie, wydajność pracy, inwestycje

Instrumentami bezpośrednimi są:



Administracyjny nakaz ograniczenia jakiejś
produkcji lub przeniesienie jej w inne miejsce



Norma zanieczyszczenia powietrza



Zakaz odprowadzania ścieków do danego
zbiornika wodnego lub rzeki



Minimalna stawka płac (zarazem obowiązkowa)

 

Instrumenty oddziaływania
państwa

:

Instrumentami pośrednimi są

 

 

    



Obniżenie lub podwyższenie przez
bank

centralny stopy

redyskontowej (stopy kredytu
zaciągniętego w banku centralnym)



   Zmiana stopy opodatkowania
dochodów



Zmiana kursu walutowego

4. FUNKCJA

REDYSTRYBUCYJNA

polega przede wszystkim na
działaniach zmierzających do
niwelowania zbyt dużych i nie
akceptowanych społecznie różnic
dochodowych i majątkowych oraz
pomocy ludziom starym,
upośledzonym i chorym, którzy nie
są w stanie radzić sobie sami.

Głównymi instrumentami realizacji tej

funkcji są:



System podatkowy



Wydatki budżetowe



  Składki na ubezpieczenia społeczne



  Systemy różnego typu opłat i cen

 

Głównymi formami pomocy ze strony państwa

są:



Świadczenia pieniężne, w tym świadczenia

dofinansowywane przez państwo np. emerytury,

renty, zasiłki inwalidzkie i chorobowe, zasiłki dla

bezrobotnych.



Świadczenia finansowane w całości przez państwo

np. zasiłki dla osób o niskich dochodach, zasiłki dla

osób niepełnosprawnych, dodatki rodzinne, dodatki

mieszkaniowe.



Świadczenia w naturze np. świadczenia tego typu

w ramach powszechnej służby zdrowia i oświaty.

Główne przyczyny korzystania z pomocy

Główne przyczyny korzystania z pomocy

społecznej w 2004 roku

społecznej w 2004 roku

PODSUMOWANIE

Podstawowym celem polityki państwa jest:
zwiększenie efektywności ekonomicznej

systemu rynkowego obniżanego przez

okresowe recesje i inne przyczyny (np.

niesprawne działanie rynków w wyniku

istnienia monopolu) oraz istnienia w coraz

większym zakresie tzw. efektów zewnętrznych

(np. zanieczyszczenie środowiska).
Aby ustrzec się zagrożeń wynikających z

„niedoskonałości” rynku państwu przypisuje

się odpowiednie funkcje korygujące rynek.