Teorie

Teorie

Psychospołecz

Psychospołecz

ne

ne

Alfred Adler

Alfred Adler

ur. 7 lutego 1870, zm. 28 maja 1937 –
austriacki psychiatra, psycholog i
pedagog, twórca psychologii
indywidualnej.

Według Adlera człowiek od wczesnych lat dzieciństwa przeżywa — z
powodu swoich braków — poczucie małej wartości, które kompensuje
dążeniem do przewagi i mocy nad innymi. Ta świadomość własnych
braków oraz potrzeba kompensacji wpływa na kształtowanie się
jeszcze w dzieciństwie indywidualnego planu życiowego, który
wyznacza ideały i kierunki działania jednostki, jak również kształtuje
osobowość tej jednostki. Zadaniem wychowania jest udzielenie
jednostce pomocy w harmonizowaniu jej rozwoju: w przezwyciężaniu
zarówno poczucia małej wartości, jak dążenia do przewagi nad
innymi, co zresztą z trudem się udaje. Szczególnie wartościowym
terenem kompensacji poczucia małej wartości może być działalność
społeczna, w której jednostka ma szansę wykazać swoją wartość.
Teoria dążenia do przewagi i mocy okazała się zbieżna z ogłoszoną
wcześniej teorią kratyzmu Władysława Witwickiego.

Fikcja jako cel

Fikcja jako cel



Ludzie są w większym stopniu

motywowani przez swoje oczekiwania

niż przez swe doświadczenia z

przeszłości Cele istnieją tu i teraz

jako dążenia czy ideały, które

wpływają na zachowanie. Ostateczny

cel może być fikcją tj. ideałem, który

jest niemożliwy do zrealizowania, ale

jest realnym bodźcem ludzkich dążeń

i ostatecznym wyjaśnieniem

postępowania człowieka.

Dążenie do wyższości

Dążenie do wyższości



Agresja odgrywa ważniejszą rolę niż

seksualność. Adler utożsamiał moc
w męskości, a słabość w kobiecości.



Idea „męskiego protestu”: pewna

forma hiperkompensacji, do której
uciekają się zarówno mężczyźni jak
i kobiety, gdy czują się
niezadowoleni z siebie i gorsi od
innych.



Wyższość nie oznacza

społecznych wyróżnień,
przywództwa ani pozycji w
społeczeństwie. Jest to dążenie
do pełni doskonałej. Jest to „wielki
pęd ku górze”.



Pęd ku wyższości jest wrodzony.

Nie stanowi części życia, jest
wręcz samym życiem.

Poczucie niższości i

Poczucie niższości i

kompensacja

kompensacja



Adler uważał, że przyczyną danego
schorzenia jest podstawowa słabość a
osoba, która jej doświadcza często
stara się kompensować tę słabość.
Obejmuje ona wszelkie uczucia
niższości, zarówno te, które biorą
początek w rzeczywistej słabości
fizycznej, jak i te, które wynikają z
subiektywnie odczuwanego braku
zdolności psychicznych lub
społecznych.

Zainteresowanie

Zainteresowanie

społeczne

społeczne



Adler, który był rzecznikiem

sprawiedliwości społecznej i
zwolennikiem socjaldemokracji,
wzbogacił swą koncepcję człowieka o
czynnik zainteresowania społecznego.



Zainteresowanie społeczne polega na

tym, że jednostka pomaga
społeczeństwu osiągnąć cel w postaci
stworzenia społeczeństwa
doskonałego.



Zainteresowanie społeczne jest

wrodzone, ludzie są istotami
społecznymi z natury, a nie z
nawyku.



Nie ujawnia się jednak

samorzutnie-konieczne jest
ukierunkowanie i ćwiczenie.

Styl życia

Styl życia



Główne hasło teorii osobowości

Adlera



Jest zasadą systemową, zgodnie z

którą funkcjonuje osobowość
danej jednostki.



Wyjaśnia swoistość i

niepowtarzalność danej osoby.



Decyduje o tym, jak człowiek radzi

sobie z problemami życiowymi.

Użyteczna i bezużyteczna

Użyteczna i bezużyteczna

strona życia

strona życia



Kiedy jednostka próbuje uporać się z

zadaniami kieruje się
zainteresowaniem społecznym,
wówczas znajduje się po „użytecznej
stronie życia”. Jeżeli osobista
wyższość zajmuje jako cel miejsce
zainteresowania społecznego,
wówczas dana osoba dystansuje się
od zadań życiowych i zajmuje
„bezużyteczną stronę życia”.

Twórcza jaźń

Twórcza jaźń



Koncepcja ta jest najwyższym osiągnięciem

Adlera jako teoretyka osobowości.



Zintegrowana, spójna, twórcza jaźń jest

suwerenem w strukturze osobowości.



Nie jesteśmy w stanie określić samej

twórczej jaźni, możemy jedynie

obserwować jej skutki.



Ludzie sami kształtują swą osobowość.

Budują ją z dwóch surowców-

dziedziczności i doświadczenia.



Nadaje sens życiu, stwarza cel, a także

środki do jego osiągnięcia.



Jest aktywną zasadą życia ludzkiego.

Nerwica

Nerwica



Symptomy nerwicy mają charakter

obronny.



Neurotyk sztywno dąży do nadkompensacji

postrzeganych u siebie słabości.



Neurotyk nabywa symptomy jako ochronę

przed przytłaczającym poczuciem

niższości.



Nieustanne poszukiwanie tej obrony staje

się błędnym kołem, ponieważ brak

zainteresowania społecznego, który

doprowadził do powstania problemu,

uniemożliwia również jego rozwiązanie.



Niezdolność do uporania się z

problemami skłania go do
stworzenia „zabezpieczeń”. Są
one analogiczne do freudowskich
mechanizmów obronnych, ale
służą do chronienia neurotyka
przed niską samooceną
wynikającą z poczucia niższości.

Trzy kategorie

Trzy kategorie

„zabezpieczeń”

„zabezpieczeń”



Usprawiedliwieni

a



Agresja



Dystansowanie

się

Charakterystyczne badania i

Charakterystyczne badania i

metody badawcze

metody badawcze



Empiryczne obserwacje Adler

prowadził głównie w sytuacji
terapeutycznej; polegały one na
rekonstruowaniu przeszłości na
podstawie wspomnień pacjenta i
interpretowaniu jego obecnego
zachowania.

Kolejność urodzeń a

Kolejność urodzeń a

osobowość

osobowość



Adler zauważył, że osobowości

najstarszego, średniego i
najmłodszego dziecka w rodzinie
są zwykle inne. Różnice te
przypisał odmiennym
doświadczeniom, jakie ma każde
dziecko jako członek grupy
społecznej.

Erich Fromm

Erich Fromm

ur. 23 marca 1900 r. we Frankfurcie,
zm. 18 marca 1980 r. w Szwajcarii –
niemiecki filozof, socjolog, psycholog i
psychoanalityk pochodzenia
żydowskiego.

Można określić jego osobę mianem marksistowskiego
teoretyka, choć ona sam wolał nazywać się humanistą
dialektycznym.



Idea: człowiek jest samotny i

wyobcowany, bo zerwał
powiązanie z przyrodą i innymi
ludźmi.



Wolność jest stanem, od którego

człowiek stara się uciec, gdyż
staje się przez nią osamotniony.

Sposoby na „ucieczkę od

Sposoby na „ucieczkę od

wolności”

wolności”



Ucieczka poprzez

autorytaryzm



Ucieczka poprzez

destruktywność



Ucieczka poprzez

automatyczny konformizm



Fromm próbował wykazać, że każda

forma społeczeństwa, jaką stworzył
człowiek, stanowi próbę rozwiązania
podstawowej sprzeczności, w jaką
uwikłani są ludzie. Sprzeczność ta
polega na ty, że człowiek jest
zarówno włączony do natury jak i od
niej oddzielony, jest zwierzęciem i
ludzka istotą. „ zrozumienie psychiki
ludzkiej musi opierać się na analizie
jego potrzeb, wynikających z
warunków jego egzystencji.

5 potrzeb wynikających z

5 potrzeb wynikających z

ludzkiej egzystencji

ludzkiej egzystencji



Potrzeba powiązań



Potrzeba transcendencji



Potrzeba zakorzenienia



Potrzeba tożsamości



Potrzeba systemu orientacji

Dodatkowa potrzeba

Dodatkowa potrzeba



Potrzeba pobudzenia i stymulacji



Odróżnienie bodźców prostych od
aktywujących

◦

bodźce proste- popędy, często wywołują
znudzenie

◦

Bodźce aktywujące- pociągają do doążenia
do celu



Potrzeby są właściwe tylko ludziom



Dążenia nie są wytworem
społeczeństwa, są osadzone w ludzkiej
naturze

5 typów charakteru

5 typów charakteru

społecznego

społecznego



Receptywny



Eksploatatorski



Gromadzący



Handlowy



Produktywny



Nekrofiliczny



Biofiliczny

Mieć, czy być?

Mieć, czy być?



Nastawienie na mieć- rywalizacja

o posiadanie i konsumowanie
dóbr,



Nastawienie na być- koncentracja

na tym, kim się jest, nie na tym,
co się ma, a także na
współuczestniczeniu a nie
rywalizacji.



Aby społeczeństwo mogło właściwie

funkcjonować, charakter dziecka
musi być kształtowany zgodnie z
potrzebami tego społeczeństwa.



Społeczeństwo wypacza ludzi,

nakładając na nich wymagania
sprzeczne z naturą.



Wszelkie zmiany w społeczeństwie

powodują zaburzenia w charakterze
społecznym ludzi.

Związek człowieka ze

Związek człowieka ze

społeczeństwem

społeczeństwem



Ludzie mają podstawową, wrodzoną
naturę



Społeczeństwo jest stworzone przez
ludzi w celu urzeczywistnienia tej
podstawowej natury



Żadne stworzone dotychczas
społeczeństwo nie zaspokaja
podstawowych potrzeb egzystencji
ludzkiej



Możliwe jest stworzenie takiego
społeczeństwa.

Humanistyczny Socjalizm

Humanistyczny Socjalizm

Wspólnoty

Wspólnoty



Każdy miałby jednakowe

możliwości



Nie byłoby samotności, uczuć

izolacji ani rozpaczy



Przekształcenie alienacji

człowieka w systemie własności
prywatnej w możliwość
samorealizacji jako
społeczeństwa

Karen Horney

Karen Horney

ur. 16 września 1885, zm. 4 grudnia
1952 - niemiecka psychoanalityk i
psychiatra najbardziej popularna
przedstawicielka koncepcji
psychodynamicznych, współtwórczyni
neopsychoanalizy.

Współzałożycielka Amerykańskiego Instytutu
Psychoanalitycznego. W swoich pracach podkreślała
społeczno-kulturowe uwarunkowania rozwoju osobowości i
zaburzeń, dystansując się wobec biologizmu koncepcji
Freuda. Jej najsłynniejsze dzieło to Neurotyczna osobowość
naszych czasów (1937).



Krytykowała Freuda i propagowała
własną kobiecą psychologię.



Dążyła do wyeliminowania błędów
zawartych w koncepcji Freuda, po to
aby psychoanaliza mogła w pełni
zrealizować swe możliwości jako nauka
o ludziach.



Wg niej obawy dotyczące
bezpieczeństwa oraz alienacji stanowią
główne siły motywujące osobowości.



Sprzeciwiała się koncepcji Freuda
zakładającej, że zazdrość o członek
(penis envy)jest czynnikiem
wpływającym w decydujący sposób na
psychikę kobiet.



Twierdziła, że podstawowe cech
psychiki kobiecej to brak pewności
siebie i przywiązanie nadmiernej wagi
do miłości, co ma bardzo niewiele
wspólnego z anatomią żeńskich
narządów płciowych.

Lęk podstawowy

Lęk podstawowy



Dzieci z natury doświadczają lęku,

bezradności, poczucia zagrożenia



U dzieci, którym brak pełnego

miłości pokierowania,
pomagającego nauczyć im się
radzenia z zagrożeniami, może
rozwinąć się lęk podstawowy-
uczucie osamotnienia i
bezradności.



Czynniki wpływające na lęk podstawowy
np. bezpośrednia lub pośrednia dominacja,
obojętność, brak poszanowania, itp.
stanowią zło podstawowe (basic evil).



Zło podstawowe w naturalny sposób
wywołuje urazę, czyli wrogość podstawową
(basic hostility).



To z kolei powoduje wystąpienie u dziecka
dylematu czy konfliktu, ponieważ
wyrażając wrogość ryzykuje, że zostanie
ukarane i pozbawione miłości rodzicielskiej.



Dzieci radzą sobie z wrogością

poprzez wyparcie



Trzy różne strategie wyparcia to:

◦

„ muszę wypierać swoją wrogość, bo was
potrzebuję”

◦

„ muszę wypierać swoją wrogość, bo się
was boję”

◦

„ muszę wypierać swoją wrogość, bo boję
się tracić waszą miłość”

Potrzeby neurotyczne

Potrzeby neurotyczne



Neurotyczna potrzeba miłości i

aprobaty



Neurotyczna potrzeba posiadania

partnera



Neurotyczna potrzeba ograniczania

swoich potrzeb i oczekiwań



Neurotyczna potrzeba władzy



Neurotyczna potrzeba wykorzystania

otoczenia w każdy możliwy sposób



Neurotyczna potrzeba prestiżu i

uznania społecznego



Neurotyczna potrzeba bycia

podziwianym



Neurotyczna chęć osiągnięcia

sukcesu w życiu



Neurotyczna potrzeba

samowystarczalności i niezależności



Neurotyczna potrzeba doskonałości i

odporności na wszelkie ataki.

Trzy rozwiązania

Trzy rozwiązania



Podział potrzeb na 3

kategorie:

◦

Dążenia ku ludziom

◦

Odsuwanie się od ludzi

◦

Występowanie przeciw

ludziom

Alienacja

Alienacja



Alternatywna strategia radzenia sobie
neurotyka: neurotyk może obronnie
odwrócić się od swego Ja realnego ku
jakiejś wyidealizowanej alternatywie.



Alienacja jest konsekwencją prób
uporania się przez dziecko z lękiem
podstawowym.



Lęk i wrogość prowadzą do odrzucenia „
Ja realnego” i powstania „Ja
pogardzanego” by w końcu stworzyć
„ Ja idealne” jakim dziecko chce być.



Neurotycy mogą obronnie stwarzać

„ślepe plamki” lub „ segmenty”,
kiedy wolą nie widzieć rozbieżności
między swoim zachowaniem a „ Ja
idealnym”



Uciekają się też do racjonalizacji,

cynizmu lub nadmiernej samokontroli



Eksternalizacja( nie chcę nikogo

wykorzystywać, to oni wykorzystują
mnie).

Harry Stack Sullivan

Harry Stack Sullivan

ur. 21.02.1892 w Norwich, zm.
14.01.1949 w Paryżu.
Psychiatra i psychoanalityk
amerykański. Jeden z przedstawicieli
psychoanalizy.

Sullivan uważany jest za twórcę
"interpersonalnej teorii psychiatrii",
podkreślał bowiem znacznie czynników
interpersonalnych w psychiatrii, twierdząc
nawet, że psychiatria i psychologia
społeczna obejmują ten sam obszar. Był to
nowy pogląd, jako że współczesna mu
psychiatria zajmowała się przede wszystkim
badaniem dynamiki intrapsychicznej.

Struktura Osobowości

Struktura Osobowości



Osobowość jest bytem czysto

hipotetycznym.



Osobowość to „iluzja”, którą

należy badać jedynie w
sytuacjach interpersonalnych.



Osobowość zorganizowana jest

ze zdarzeń interpersonalnych.



„Psychiatria jest to badanie

zjawisk, jakie zachodzą w
sytuacjach interpersonalnych, w
konfiguracjach złożonych z dwóch
lub więcej osób, z których
wszystkie prócz jednej mogą być
mniej lub bardziej urojone”.



Sullivan przyznaje osobowości

jedynie status hipotetycznego
bytu, choć też stwierdza, że
stanowi ona dynamiczny ośrodek
różnych procesów, które
zachodzą w wielu polach
interpersonalnych.

Najważniejsze z nich to:

Najważniejsze z nich to:



Dynamizmy



Personifikacje



Procesy

poznawcze

Dynamizmy

Dynamizmy



Najmniejsze jednostki , jakimi można się

posługiwać w badaniach osobowości.



Dynamizm jest wzorem zachowań, który

trwa i powtarza się, jest więc nawykiem.



Wzorzec to: „ otoczka nieistotnych

różnic szczegółowych”, czyli do wzorca

można dodawać nowe cechy, nie

zmieniając go, jeśli nie różni się dalej od

innych treści otoczki. Jeśli jednak różni

się istotnie, to zmienia dany wzorzec na

inny.

Dynamizmy o charakterze

Dynamizmy o charakterze

ludzkim

ludzkim



Charakteryzują stosunki

interpersonalne danej osoby.



Dynamizm posługuję się konkretną

sferą ciała: usta, ręce, odbyt czy

narządy płciowe. Za jej pomocą

wchodzi w interakcje z otoczeniem.



Sfera zawiera: aparat efektorowy-

służący do wykonania działania, i

aparat łączący (edukator), który

łączy mechanizm receptorowy z

mechanizmem efektorowym.



Większość dynamizmów

służy zaspokojeniu
podstawowych potrzeb
organizmu. Jednak istnieje
dynamizm, który rozwija się
w wyniku lęku-nazywamy
go systemem jaźni.

System jaźni

System jaźni



Lęk jest wytworem stosunków

interpersonalnych



Aby uniknąć bądź zredukować

poziom lęku ludzie stosują różne

środki ochronne, które tworzą

system jaźni, który sankcjonuje

pewien rodzaj zachowania ( „dobre

ja”), zabraniania innych form („złe

ja”) i nie dopuszcza innych zbyt

odrażających i obcych ( „ ja-to-nie-

ja”)



Sullivan posługiwał się terminem

selektywna uwaga dla określenia
nieświadomej odmowy zwracania
uwagi na wywołujące lęk
zdarzenia i uczucia. Proces ten
podobny jest do mechanizmów
obronnych opisywanych przez
Freuda, a także do modelu
obrony Ja Carla Rogersa.

Personifikacje

Personifikacje



Personifikacja to wyobrażenie,

jakie dana jednostka ma o sobie
lub o kimś innym.



To zespół uczuć, postaw i

przekonań, których źródłem są
doświadczenia związane z
zaspokajaniem potrzeb i z lekiem.



Personifikacje wspólne dla wielu

ludzi noszą nazwę stereotypów.

Procesy poznawcze

Procesy poznawcze



Trójdzielna klasyfikacja

doświadczeń:

◦

Prototaktyczne

◦

Parataktyczne

◦

Syntaktyczne



Doświadczenia prototaktyczne można

przyrównać do prostych wrażeń,

obrazów i uczuć przepływających

przez umysł czującej istoty.



Parataktyczny typ myślenia polega na

dostrzeganiu związków

przyczynowych między zdarzeniami.



Syntaktyczny typ myślenia jest

najwyższym z typów doświadczeń.

Polega na potwierdzonej przez

konsensus aktywności symbolicznej,

głównie o charakterze werbalnym.

Dynamika osobowości

Dynamika osobowości



Sullivan ujmuje osobowość jako

system energetyczny, którego
zasadnicze działanie polega na
czynnościach redukujących
napięcie. Nie ma żadnej potrzeby
dodawania określenia „psychiczny”
do terminów „energia” czy
„napięcie”, ponieważ używa się ich
w tym samym sensie, w jakim
stosowane są one w fizyce.

Napięcie

Napięcie



Są dwa główne źródła napięcia:

◦

Potrzeby organizmu- są związane z
fizjomechanicznymi wymaganiami
życia( brak pokarmu, wody czy tlenu)

◦

Lęk- jest odczuciem napięcia, które
wynika z rzeczywistego lub
wyobrażonego zagrożenia
bezpieczeństwa danej osoby.

Transformacje energii

Transformacje energii



Energia podlega transformacji

przy wykonaniu pracy. Praca to
czynności zewnętrzne lub
umysłowe. Ich celem jest
redukcja napięcia. Są w dużej
mierze uwarunkowane przez
społeczeństwo.

Rozwój osobowości

Rozwój osobowości



Sullivan rozpatrywał osobowość z

perspektywy określonych stadiów
rozwojowych. Nie zaprzeczał, że
czynniki biologiczne warunkują
rozwój osobowości, to jednak
społeczne wyznaczniki rozwoju
psychicznego uważał za
ważniejsze.

Stadia rozwoju

Stadia rozwoju



Niemowlęctwo



Dzieciństwo



Wiek młodociany



Okres poprzedzający dorastanie



Okres wczesnego dorastania



Okres późnego dorastania

Wyznaczniki rozwoju

Wyznaczniki rozwoju



Sullivan uznaje rolę dziedziczności,

jeśli chodzi o wyposażenie
jednostki w pewne uzdolnienia,
wśród których podstawowe
znaczenie mają uzdolnienia do
odbierania i przetwarzania doznań
czy doświadczeń. Dziedziczność i
dojrzewanie dostarczają
biologicznego podłoża rozwoju
osobowości.



Pierwszym kształcącym wpływem

jest wpływ lęku, który zmusza

młody organizm do odróżniania

wzrostu napięcia od jego spadku i

do ukierunkowania swej

aktywności, tak by osiągnąć

redukcję napięcia.



Drugą siłą kształcącą są próby i

sukcesy. Sukces powoduje zwykle

utrwalenie czynności, która

doprowadziła do gratyfikacji.

Charakterystyczne badania i

Charakterystyczne badania i

metody badawcze

metody badawcze



Sullivan pracował z pacjentami

cierpiącymi na różnego rodzaju

zaburzenia osobowości, lecz głownie

ze schizofrenikami i z osobami

cierpiącymi na nerwicę natręctw.

Zainteresował się badaniami

czynników, które utrudniają, bądź

ułatwiają komunikowanie się dwojga

ludzi. W wyniku rozważań rozwinął

swą koncepcje terapeuty jako

obserwatora uczestniczącego.

Wywiad

Wywiad



Wywiad psychiatryczny to

sytuacja „twarzą w twarz” między
pacjentem a terapeutą.



„ System lub wiele systemów

procesów interpersonalnych
wynikających obserwacji
uczestniczącej, w której
prowadzący wywiad wyciąga
pewne wnioski o rozmówcy”.

Cztery fazy wywiadu

Cztery fazy wywiadu



Formalny początek



Rekonesans



Szczegółowe

badanie



Zakończenie