Osteologia

czaszka

Dr Wacław Pawliszyn

Małopolska Wyższa

Szkoła Zawodowa w

Krakowie

Osteologia
budowa czaszki –

wiadomości

wstępne



Widok czołowy i boczny czaszki dorosłego
mężczyzny

Osteologia
budowa czaszki –

wiadomości

wstępne



Czaszkę dzielimy

na dwie części:



Zamkniętą

szczelnie

mózgoczaszkę

(czaszkę

mózgową)



położoną do

przodu,

zbudowaną z

lekkich kości

trzewioczaszkę

(czaszkę

twarzową)

Osteologia
budowa czaszki -

mózgoczaszka



Mózgoczaszka składa się z

ośmiu kości

. Cztery

z nich to kości nieparzyste, mianowicie: kość

czołowa

(os frontale) , kość

potyliczna

(os

occipitale), kość

klinowa

(os sphenoidale) i

kość

sitowa

(os ethmoidale).



Dochodzą do tego dwie kości parzyste,

występujące symetrycznie po prawej i lewej

stronie czaszki mózgowej: kości

ciemieniowe

(ossa parietale) i kości

skroniowe

(ossa temporale). Kości te od góry

tworzą kopułowatą, szczelnie zamkniętą formę

nazywaną

sklepieniem czaszki

.

Osteologia
budowa czaszki



Poszczególne kości czaszki

łączą się ze sobą bardzo

ściśle, wytwarzając cały

szereg zazębiających się

szwów. Granicę między

przednią powierzchnią

mózgo- i trzewioczaszki

stanowią nieco

uwypuklone

łuki

brwiowe

. Boczna

zewnętrzna powierzchnia

czaszki jest nieco

zapadnięta i nosi nazwę

dołu skroniowego.

Osteologia

czaszka



Połączenia kości

czaszki:



Szew węgłowy (1)



Szew potyliczno –

sutkowy (2)



Szew

ciemieniowo –

sutkowy (3)



Szew łuskowy (4)



Szew klinowo –

łuskowy (5)



Szew klinowo –

czołowy (6)



Szew czołowo –

jarzmowy (7)



Szew wieńcowy

(8)



Staw skroniowo –

żuchwowy

(9)

Osteologia
budowa czaszki



Przekrój w płaszczyźnie pośrodkowej (czaszka
dorosłego)

Osteologia
budowa czaszki



Podstawa czaszki i doły mózgoczaszki

Osteologia

budowa czaszki –

podstawa

czaszki



Dolną ścianę zamykającą przestrzeń, w

której zlokalizowane jest mózgowie

nazywamy

podstawą czaszki

. Ma ona

bardzo skomplikowaną budowę. Dół

czaszki nie jest całkowicie płaski, ale

schodzi tarasowato coraz niżej, tworząc

trzy wyraźnie zarysowane poziomy, które

określamy mianem dołów czaszkowych.

Najwyżej położony jest przedni dół

czaszkowy, nieco niżej środkowy, najniżej

położony jest dół czaszkowy tylny.

Osteologia

budowa czaszki –

podstawa

czaszki



Położone dookoła

otworu

potylicznego wielkiego

dwa

wyrostki kłykciowe

kości potylicznej

służą

do połączenia czaszki z

kręgiem szczytowym



Do przodu od nich leżą

otwory szyjne

zewnętrzne



Do przodu od nich leżą

otwory owalne



Ponad podniebieniem

leżą

nozdrza tylne

Osteologia
budowa czaszki –

doły czaszkowe



Doły

czaszkowe

schodzą

kaskadowato

w dół



Tworzą w ten

sposób trzy

wyraźne

poziomy,

jeden nad

drugim, od

tyłu do przodu

Osteologia
budowa czaszki –

dół czaszkowy

przedni



Symetryczne części boczne są

utworzone przez części

oczodołowe

kości czołowej



Pomiędzy nimi leży zawierająca

liczne otworki, przez które

przechodzą nici nerwu

węchowego, blaszka sitowa



W środkowej części blaszki

sitowej wystaje w płaszczyźnie

pośrodkowej

grzebień koguci

.

Jest to miejsce przyczepu

sierpa

mózgu

, rozdzielającego prawą i

lewą półkulę mózgową

Osteologia

budowa czaszki –

dół czaszkowy

przedni



Tylną część dołu tworzą

skrzydła mniejsze kości

klinowej

. U ich podstawy

leży

kanał wzrokowy

,

przez który przechodzi nerw

czaszkowy II (nerw

wzrokowy)



Pod skrzydłem mniejszym

znajduje się

szczelina

oczodołowa górna

. Oddziela

one skrzydła mniejsze i

większe kości klinowej

(skrzydło większe leży już w

dole czaszkowym

środkowym)

Osteologia
budowa czaszki –

dół czaszkowy

środkowy



Dół czaszkowy środkowy ma

kształt motyla lub kokardy



Część środkowa jest

utworzona przez trzon

kości

klinowej



Górna powierzchnia trzonu

jest wklęśnięta i kształtem

przypomina siodło, stąd

nazwa

siodło tureckie

. Na

siodle tureckim spoczywa

przysadka mózgowa



Po obu stronach siodła

symetrycznie znajdują się

rynienkowate

bruzdy

tętnicy szyjnej

Osteologia
budowa czaszki –

dół czaszkowy

środkowy



Części boczne dołu

czaszkowego środkowego

tworzą

skrzydła większe

kości klinowej

oraz częściowo

piramidy kości skroniowej



W skrzydle większym kości

klinowej są trzy otwory:

otwór

okrągły

(przechodzi przez

niego część nerwu

czaszkowego V czyli nerwu

trójdzielnego),

otwór owalny

(przechodzi przez niego część

nerwu trójdzielnego) i

otwór

kolcowy

(przechodzi przez

niego gałązka oponowa nerwu

trójdzielnego)

Osteologia
budowa czaszki –

dół czaszkowy tylny



Dół czaszkowy tylny

zbudowany jest głównie

przez

kość potyliczną

, a do

przodu częściowo

symetrycznie przez części

skaliste

kości klinowej



W centralnej części dołu

znajduje się

otwór

potyliczny wielki

. Jest to

miejsce przejścia rdzenia

przedłużonego w rdzeń

kręgowy

Osteologia
budowa czaszki –

dół czaszkowy

tylny



Obok mają ujścia

kanały

nerwu podjęzykowego

(nerwu XII)



Bocznie od nich leżą

kanały kłykciowe

(miejsce przejścia żył)



Część podstawna kości

potylicznej opadająca od

tyłu w kierunku otworu

potylicznego wielkiego

nosi nazwę

stoku



W dole czaszkowym

tylnym leży

móżdżek

Osteologia
budowa czaszki –

dół czaszkowy

tylny



Na granicy kości

skroniowej i kości

potylicznej leży

otwór

szyjny

. Przez otwór

ten przechodzą

nerwy

X i XI

,

tętnice: szyjna

wewnętrzna i

oponowa tylna



Grzebień potyliczny

wewnętrzny

jest

miejscem przyczepów

sierpa móżdżku i

sierpa mózgu

Osteologia

budowa czaszki

Osteologia

trzewioczaszka



Czaszka trzewna

czyli

twarzoczaszka

zbudowana jest z kości o zupełnie innym
charakterze. Wiele z tych kości jest bardzo
małych, o wybitnie nieregularnych
kształtach, niektóre z kości mają
przestrzenie powietrzne. Na czaszkę trzewną
w znakomitej większości składają się kości
parzyste. Dochodzą to tego trzy kości
nieparzyste. Dwie z nich związane są
bezpośrednio z czaszką, trzecia z kości jest
jedyną kością leżącą samotnie i nie związaną
bezpośrednio z pozostałym kośćcem.

Osteologia

trzewioczaszka



Kości parzyste (6)

to: kości

szczękowe

(kości

szczeki górnej) (maxillae), kości

jarzmowe

(osis zygomaticum), kości

podniebienne

(osis palatinum), kości

nosowe

(osis nasales)

i znajdujące się wewnątrz jamy nosowej

małżowiny nosowe dolne

(conchae nasalis

inferiores), kości

łzowe

(osis lacrimales).



Kości nieparzyste (3)

to:

lemiesz

(vomer) i

żuchwa

(mandibula). Trzecia z kości (nie

związaną bezpośrednio z pozostałym
kośćcem) to kość

gnykowa

(os hyoideum).

Osteologia

trzewioczaszka



Kości twarzoczaszki:



Kk. szczękowe



Kk. jarzmowe



Kk. nosowe



Kk. Łzowe



Kk. Podniebienne



Małżowiny nosowe

dolne



Lemiesz



Żuchwa



K. gnykowa

Osteologia
trzewioczaszka -

jama nosowa



Jama nosowa (cavum nasi) leży

pomiędzy oczodołami



Przedziela ją na dwie części

przegroda

nosowa

, utworzona po części z blaszki

pionowej

kości sitowej

i nieparzystej

kości trzewioczaszki, jaką jest

lemiesz



Wejście do jamy nosowej nazywamy

nozdrzami przednimi

, a jego część

kostną

otworem gruszkowatym

.

Otwór gruszkowaty ograniczają: brzegi

kości nosowych i kości szczękowe.

Osteologia
trzewioczaszka -

jama nosowa



Na bocznych ścianach jamy nosowej

znajdują się trzy blaszki kostne

nazywane

małżowinami

.



Są to małżowiny:

górna, środkowa i

dolna



małżowiny górna i środkowa to to części

kości sitowej, małżowina dolna jest

kością samodzielną

Osteologia

trzewioczaszka -

jama nosowa



Przekrój przez

jamę nosową:



Pośrodkowo

lemiesz



Bocznie

małżowiny



Do góry

oczodoły

, pod

nimi

zatoka

szczękowa

Osteologia

trzewioczaszka -

jama nosowa



Jama nosowa

stanowi pierwszą

przeszkodę dla

powietrza

oddechowego



Włosy w jamie

nosowej są

pierwszym

filtrem dla

dużych

cząsteczek

zanieczyszczeń

powietrza

Osteologia
trzewioczaszka -

jama nosowa



Jama nosowa ma połączenie z

zamkniętymi przestrzeniami kostnymi

wypełnionymi powietrzem, nazywanymi

zatokami obocznymi nosa

. Są to zatoki:



Czołowe

miedzy przednią a tylną blaszką

kości czołowej, nie komunikujące się z

innymi zatokami



Klinowe

w trzonie kości klinowej



Szczękowe

, we wnętrzu trzonów kości

szczękowych, największe ze wszystkich

zatok



Sitowe

, w kości sitowej, w postaci

niewielkich jamek

Osteologia

trzewioczaszka -

jama nosowa



Zatoki

ogrzewają

powietrze

oddechowe, ale

także działają

jak pudło

rezonansowe w

aparacie mowy



Obok:

lewa

zatoka

szczękowa

(zdjęta kość od

zewnątrz)

Osteologia
budowa czaszki –

oczodół

(orbita)



Ma kształt ostrosłupa zbudowanego z czterech

ścian: górnej, dolnej, bocznej i przyśrodkowej



Ściana górna

: część oczodołowa

kości

czołowej

oraz skrzydło mniejsze

kości

klinowej



Ściana boczna

: powierzchnia oczodołowa

skrzydła większego

kości klinowej

oraz

kość

jarzmowa



Ściana dolna

: górna powierzchnia trzonu

szczęki



Ściana przyśrodkowa

: część oczodołowa

kości czołowej

, blaszka oczodołowa

kości

sitowej

,

kość łzowa

i powierzchnia oczodołowa

szczęki

Osteologia
budowa czaszki –

oczodół

(orbita)



Na wierzchołku oczodołu znajduje się

kanał

wzrokowy

. Przebiegają przez niego nerw II

(wzrokowy) i tętnica oczna.



Na górnej krawędzi leży

otwór nadoczodołowy

(przechodzi przez niego nerw nadoczodołowy)



W części przyśrodkowej, na kości łzowej

zaczyna się

kanał nosowo – łzowy

,

stanowiący połączenie oczodołu i jamy nosowej



W części przyśrodkowej oczodołu znajduje się

szczelina oczodołowa górna

. Przechodzą

przez nią z wnętrza czaszki nerwy poruszające

gałką oczną i nerwy czuciowe gałki ocznej



W części dolnej oczodołu znajduje się

szczelina oczodołowa dolna

Osteologia

budowa czaszki –

oczodół

(orbita)



Szczelina oczodołowa

górna



Szczelina oczodołowa

dolna



Kość czołowa



Kość jarzmowa



Kość szczękowa



Kość klinowa



Kanał wzrokowy

Osteologia
budowa czaszki –

żuchwa

(mandibula)



Jedyna ruchoma kość czaszki



Składa się z podkowiastego w kształcie

trzonu żuchwy

i z zagiętych ku górze

gałęzi żuchwy



Przejście trzonu w gałąź tworzy kąt

rozwarty, dobrze wyczuwalny przez skórę



Na wysokości dolnego zęba

przedtrzonowego znajduje się otwór

prowadzący do

kanału żuchwy

. Przechodzi

przez niego gałązka nerwu V (trójdzielnego)

unerwiająca czuciowo zęby żuchwy



Zęby

(u dorosłego w liczbie 16) znajdują się

w

wyrostkach zębodołowych

Osteologia
trzewioczaszka –

żuchwa

(mandibula)



Żuchwa:



Trzon żuchwy



Gałąź żuchwy



Otwór

bródkowy

prowadzący do

kanału żuchwy



Wyrostek

dziobasty



Wyrostek

kłykciowy

(powierzchnia

stawowa)

Osteologia

trzewioczaszka –

zęby



W każdym zębie

wyróżniamy:



koronę



szyjkę



korzeń



Korzeń połączony

jest z zębodołem za

pomocą

ozębnej



Korona zęba pokryta

jest

szkliwem



Korzeń zęba pokryty

jest

kostniwem

(cement)

Osteologia

trzewioczaszka –

zęby



Wnętrze stanowi

komora zęba

wypełniona

miazgą

zębową



Komora przechodzi w

kanał korzenia

kończący się

otworem

szczytowym zęba



Trzon zęba

zbudowany jest z

zębiny

Na schemacie

zaznaczono zęby stałe

i wypychane przez nie

zęby mleczne

Osteologia
trzewioczaszka –

zęby mleczne



W skład uzębienia mlecznego wchodzi

20 zębów:



Dwa sieczne (I)



Jeden kieł (C)



Dwa trzonowe (M) – symetrycznie

w każdej połówce każdego łuku



M M C I I  I I C M M



——————————————————



M M C I I | I I C M M

Osteologia
trzewioczaszka –

zęby mleczne



Okres wyżynania zębów mlecznych:



Siekacze przyśrodkowe

6 – 8/12



Siekacze boczne

7 – 12/12



Trzonowe pierwsze (przednie)

12 – 16/12



Kły

15 – 20/12



Zęby trzonowe drugie (tylne)

20 – 30/12

Osteologia

trzewioczaszka –

zęby stałe



W skład uzębienia stałego wchodzi 32 zęby

:

(po 16 w szczęce)



Dwa sieczne (I)



Jeden kieł (C)



Dwa przedtrzonowe (P)



Trzy trzonowe (M) – symetrycznie w każdej

połówce każdego łuku



M M M P P C I I



I I C P P M M M



——————————————————————



M M M P P C I I

|

I I C P P M M

M

Osteologia

trzewioczaszka –

zęby stałe



Okres wyżynania zębów stałych:



Zęby trzonowe przednie (pierwsze)

6 – 7

lat



Siekacze przyśrodkowe

7 – 8

lat



Siekacze boczne

8 – 9

lat



przedtrzonowe pierwsze (przednie)

9 – 11

lat



Kły

11 – 13

lat



Przedtrzonowe drugie (tylne)

11 – 13

lat



Zęby trzonowe drugie (tylne)

12 – 14

lat



Zęby trzonowe trzecie (mądrości)

17 – 25

lat

Osteologia

trzewioczaszka –

zęby stałe



Układ zębów w szczęce górnej: I-C-P-M

Osteologia
trzewioczaszka –

zęby stałe



Zęby sieczne

(dentes incisivi) mają

koronę w kształcie ostrza siekiery czy

dłuta; powierzchnia wargowa wypukła,

powierzchnia językowa wklęsła; korzeń

siekaczy jest dłuższy, niż ich korona



Kieł

(dens caninus) w kształcie stożka,

korzeń trzy razy dłuższy, niż korona zęba



Zęby przedtrzonowe

(dentes

premolares) mają na powierzchni żującej

rowek przebiegający strzałkowo, tworzący

dwa guzki. Zazwyczaj mają jeden korzeń z

podłużnym rowkiem lub po dwa korzenie

Osteologia
trzewioczaszka –

zęby stałe



Zęby trzonowe

(dentes molares) mają po

kilka guzków na powierzchni korony.

Najmocniejszą budowę mają zęby trzonowe

pierwsze (przednie)



Łuki zębowe nie pokrywają się ze sobą –

zęby górne są odchylone ku przodowi, a

zęby dolne ku tyłowi, tak że każdy ząb łuku

górnego styka się z dwoma zębami łuku

dolnego i odwrotnie



Określamy to mianem

zgryzu