Uzależnienie

od substancji psychoaktywnych

Zdrowie psychiczne

WYKŁAD XII

PLAN

•

Wprowadzenie: substancje psychoaktywne,

następstwa kontaktu z substancją psychoaktywną,

rozpowszechnienie

•

Koncepcje i modele uzależnienia



uwarunkowania biologiczne



psychologiczne koncepcje patomechanizmów

uzależnienia



modele psychopatologii rozwojowej

•

Uzależnienie od alkoholu:



przesiewowe metody oceny problemów alkoholowych



kryteria diagnostyczne



rozsądny limit picia

•

Przyczyny palenia papierosów wg palaczy!

SUBSTANCJA PSYCHOAKTYWNA

Substancja

psychoaktywna

–

naturalna lub syntetyczna

substancja, która wpływa

bezpośrednio na przebieg

procesów mózgowych

i przez to na

funkcjonowanie

psychiczne

hyperreal.info/drugs

SUBSTANCJA PSYCHOAKTYWNA



Alkohol



Opiaty,
np. morfina, heroina,
„kompot”, metadon



Kanabinole,
np. marihuana, haszysz



Leki uspokajające
i nasenne,
np. barbiturany



Kokaina

ICD-10



Inne substancje
pobudzające,
np. kofeina,
amfetamina



Substancje
halucynogenne,
np. LSD



Tytoń



Lotne
rozpuszczalniki,
np. kleje, benzyna,
nafta, emalie

NASTĘPSTWA KONTAKTU Z SP

- RYZYKOWNE UŻYWANIE

Ryzykowne używanie SP –

model

przyjmowania, który może prowadzić do
powstania szkód zdrowotnych i
pogorszenia relacji z innymi ludźmi
(obecnie nie przynosi wyraźnych
skutków w postaci zmian stanu
somatycznego i psychicznego).

UŻYTECZNY W DZIAŁANIACH

PROFILAKTYCZNYCH

NASTĘPSTWA KONTAKTU Z SP

- NADUŻYWANIE SP

Nadużywanie SP –

patologiczne przyjmowanie SP, które

powoduje ryzykowne zachowania

(np. prowadzenie alkoholu pod

wpływem alkoholu), a także stałe

przyjmowanie tych substancji, mimo

występujących z tego powodu

problemów psychicznych, zawodowych,

zdrowotnych i społecznych

NASTĘPSTWA KONTAKTU Z SP

- UZALEŻNIENIE OD SP

Uzależnienie od SP –

zespół zjawisk fizjologicznych,
behawioralnych i poznawczych, wśród
których przyjmowanie SP dominuje nad
innymi zachowaniami, które miały
poprzednio dla pacjenta większą
wartość.

NASTĘPSTWA KONTAKTU Z SP

- UZALEŻNIENIE OD SP

KRYTERIA ICD-10 (min. 3)



Głód

substancji, silne pragnienie jej użycia

albo odczuwanie przymusu używania



Trudności

kontrolowania

zachowania

(np. trudności w wypiciu zakładanej ilości
alkoholu)



Wystąpienie charakterystycznych dla danej
substancji

objawów abstynencyjnych

(odstawienia) po zaprzestaniu lub
zmniejszeniu ilości przyjmowanej substancji

NASTĘPSTWA KONTAKTU Z SP

- UZALEŻNIENIE OD SP

KRYTERIA ICD-10 (min. 3)



Tolerancja

, czyli potrzeba używania większych

niż poprzednio dawek w celu uzyskania tego
samego efektu



Coraz większe

zaniedbywanie

ważnych

uprzednio

zainteresowań i źródeł przyjemności

,

coraz większa ilość czasu poświęcanego na
zdobywanie substancji, bycie pod jej wpływem i
dochodzenie do siebie



Przyjmowanie substancji mimo świadomości

szkodliwości jej działania

Liczba osób
uzależnionych od
alkoholu

ok. 2%
populacji

ok. 800
tys.

ok.
2.000
osób

ok. 500
osób

ok. 200
osób

Dorośli żyjący w
otoczeniu alkoholika
(współmałżonkowie,
rodzice)

ok. 4%
populacji

ok. 1,5
mln

ok.
4.000
osób

ok.
1.000
osób

ok. 400
osób

Dzieci wychowujące
się w rodzinach
alkoholików

ok. 4%
populacji

ok. 1,5
mln

ok.
4.000
osób

ok.
1.000
osób

ok. 400
osób

Osoby pijące
szkodliwie

5-7% populacji

2-2,5 mln

5.000-
7.000
osób

1.250-
1.750
osób

ok. 500-
700 osób

Ofiary przemocy
domowej w rodzinach
z problemem
alkoholowym

2/3 osób
dorosłych oraz
2/3 dzieci z
tych rodzin

Razem
ok 2 mln
osób:
dorosłych
i dzieci

ok.
5.300
osób:d
orosłyc
h i
dzieci

Około
1.330
osób:
dorosł
ych i
dzieci

Około 530
osób:
dorosłych i
dzieci

W gminie
10 tys.
mieszk.

W
mieści
e 25
tys.
mieszk
.

W
mieście
100 tys.
mieszk.

W Polsce
38,6 mln

ROZPOWSZECHNIENIE

STRUKTURA SPOŻYCIA NAPOJÓW ALKOHOLOWYCH

W PROCENTACH W LATACH 2000-2005

OBLICZENIA PARPA NA PODSTAWIE DANYCH GUS

 

2000

rok

2001

rok

2002

rok

2003

rok

2004 rok

Wyroby
spirytusowe

28,3%

25,8%

24,5%

30,5%

31,0%

Wino i miody
pitne

20,2%

19,2%

19,4%

17,3%

15,2%

Piwo

51,5%

55,0%

56,1%

52,2%

53,8%

http://www.parpa.pl

2004

rok

31,4%

12,9%

55,7%

Substancja

Miara niebezpieczeństwa

B. Niebezp. Dość

niebezp

Nie bardzo
niebezpieczna

Bezpieczna

nie
wiem

Heroina

88.8

8.8

0.7

0.1

1.7

Kokaina

74.0

20.8

3.0

0.2

2.0

Crack

73.4

16.6

2.5

0.3

7.2

LSD

65.2

23.3

2.7

0.1

8.6

Ecstasy

63.5

28.7

4.7

0.1

3.1

Morfina

60.8

26.2

6.2

0.7

6.0

Kleje

47.0

32.4

11.3

1.1

8.1

Amfetamina

40.9

37.5

9.3

1.0

11.4

Sterydy

32.8

40.1

16.6

1.6

8.9

Marihuana

20.6

27.0

36.6

11.5

4.3

Nikotyna

12.4

35.7

41.3

9.6

1.1

Alkohol

12.9

34.9

43.4

7.4

1.1

STOPIEŃ NIEBEZPIECZEŃSTWA

PRZYPISYWANY

PRZYPISYWANY SUBSTANCJOM

PSYCHOAKTYWNYM (UE)

Level of Risk

Type of Activity/Exposure

Approxim

ate.

numerical

Categori

cal

Drug Use

Leisure

Activity

Disease /

Illness

Accident /

Injury

Other

Exposures

1 in 10

Extreme

ly High

-

Russian

Roulette*

-

-

Brain Surgery

1 in 100

Very

High

Tobacco

Methadone

Injecting

Jumping

Serious

Climbing

Grand

Prix

Racing

Heart

Disease

Cancer

Respirato

ry

Disease

Space

Travel

Deep Sea

Fishing

1 in 1,000

Quite

High

Heroin

Morphine

Barbiturates

Alcohol

Parachuti

ng

Motorbik

e Racing

Climbing

Mental

Disorders

Strokes

Prostate

Cancer

Violence

(all)

Sudden

Infant

Death

Pollution

White

Asbestos

Mining

Risk of Death from Various Recreational Drugs

Compared to Other Activities/Exposures

dancesafe.org

KONCEPCJE I MODELE
UZALEŻNIENIA

UWARUNKOWANIA BIOLOGICZNE

Płeć

Zgodność w

parach

MZ

Zgodność w

parach

DZ

Dziedzicznoś

ć

Mężczyźn

i

60%

31%

58%

Kobiety

39%

22%

40%

1. Zgodność w parach i dziedziczność wzorców picia w badaniach nad

bliźniętami MZ i DZ

2. Predyktory nadużywania lub uzależnienia od marihuany

(badania harwardzkie w latach 1965-1975):

KONCEPCJE I MODELE
UZALEŻNIENIA

UWARUNKOWANIA BIOLOGICZNE

3. Badania nad dziećmi adoptowanymi (Cloninger i in., 1987,

2000 – typy
alkoholizmu; Babor i in. 1992 – typy narkomanii)

KRYTERIA

WYMIARY

TYP I – TYP A

TYP II – TYP B

OGÓLNE

Etiologia

Środowisko

Dziedziczenie

Płeć

M i K

M>K

Czynniki ryzyka:
dzieciństwo-
adolescencja

Brak lub niewiele

Trudności wychowawcze,

niskie wyniki w nauce,

zaburzenia kontroli

zachow.

SPOSÓB

PICIA/

BRANIA

Wiek nadużywania

Późny – po 25 r. ż.

Wczesny – przed 25 r. ż.

Alkohol a inne
środki
psychoaktywne

Zaznaczone okresy

używania, nadużywania i

uzależnienia (jeden

środek)

Szybkie pojawienie się

uzależnienia

(kilka różnych środków)

Okresy abstynencji

Występują

Brak

CECHY

OSOBOW.,

ZABURZENI

A

Cechy osobowości

Słabo nasilone

poszukiwanie nowości,

unikanie szkody

Wysoko nasilone

poszukiwanie nowości,

impulsywność

Zaburzenia
psychiczne przed
nadużywaniem

Nie występują (większe

nasilenie lęku)

Osobowość antyspołeczna i

zachowania antyspołeczne

Zaburzenia
psychiczne w
wyniku używania

Słabo nasilone

Znacznie nasilone

KONCEPCJE I MODELE
UZALEŻNIENIA

MODELE PSYCHOPATOLOGII
ROZWOJOWEJ

Na podstawie: Cierpiałkowska,
2007

UZALEŻNIENIE OD ALKOHOLU



Przesiewowe

metody oceny
problemów
alkoholowych



Kryteria

diagnostyczne



Rozsądny limit

picia

dancesafe.org

UZALEŻNIENIE OD ALKOHOLU -

PRZESIEWOWE METODY OCENY
PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH

•

Test Rozpoznawania
Zaburzeń Związanych z
Piciem Alkoholu AUDIT,
WHO

•

Test CAGE

•

Michigan Alcoholism
Screening Test, MAST

Jak często pije Pan/

Jak często pije Pan/

Pani napoje zawierające

Pani napoje zawierające

alkohol?

alkohol?

(0) nigdy

(0) nigdy

(1)

(1)

Raz w miesiącu lub

Raz w miesiącu lub

rzadziej

rzadziej

(2)

(2)

2-4 razy w miesiącu

2-4 razy w miesiącu

(3)

(3)

2-3 razy w tygodniu

2-3 razy w tygodniu

(4)

(4)

4 i więcej razy w

4 i więcej razy w

tygodniu

tygodniu

UZALEŻNIENIE OD ALKOHOLU

-AUDIT

WYWIAD ALKOHOLOWY



PICIE RYZYKOWNE

1.

Częstotliwość picia

2.

Typowa ilość wypijanego alkoholu

3.

Częstotliwość nadmiernego picia



OBJAWY UZALEŻNIENIA

1.

Utrata kontroli nad piciem

2.

„Ważność” picia

3.

Potrzeba porannego picia



PICIE SZKODLIWE

1.

Poczucie winy po wypiciu alkoholu

2.

Zaniki pamięci

3.

Urazy fizyczne

4.

Zainteresowanie innych osób

piciem danej osoby



DOZNANE URAZY
FIZYCZNE

1.

Urazy głowy doznane po 18
r.ż.

2.

Złamania kości doznane po 18
r.ż.



BADANIE KLINICZNE

1.

Zaczerwienienie spojówek

2.

Odbiegające od normy
unaczynienie skóry

3.

Drżenie rąk

4.

Drżenie języka

5.

Powiększenie wątroby



BADANIE KRWI

1.

GGTP

UZALEŻNIENIE OD ALKOHOLU

-ALKOHOLOWY ZESPÓŁ
ABSTYNENCYJNY



Objawy uzależnienia
od alkoholu (wywiad)



Objawy psychiczne:



Lęk



Nastrój

dysforyczny lub

przygnębiony



Zaburzenia snu,

bezsenność,

marzenia senne o

treści lękowej



Objawy somatyczne:



Drżenie mięśniowe



Wzmożona potliwość



Wzrost ciśnienia

tętniczego krwi (spadki

ortostatyczne)



Tachykardia



Podwyższona ciepłota

ciała, rozszerzenie

źrenic



Nudności, wymioty i

biegunka



Bóle i zawroty głowy

UZALEŻNIENIE OD ALKOHOLU

-

MAJACZENIE DRŻENNE



Uzależnienie od
alkoholu (wywiad)



Objawy zespołu

abstynencyjnego



Objawy prodromalne

występujące po

zaprzestaniu lub

ograniczeniu picia

alkoholu:



Zaburzenia snu



Drżenie mięśniowe



Lęk



Objawy podstawowe:



Jakościowe zaburzenia

świadomości



Żywe omamy i złudzenia

wzrokowe, słuchowe i

dotykowe,



Urojenia prześladowcze



Objawy towarzyszące:



Podniecenie



Bezsenność lub odwrócony

rytm snu i czuwania



Wzmożone objawy

wegetatywne



Napady drgawkowe

UZALEŻNIENIE OD ALKOHOLU

- OSTRA HALUCYNOZA
ALKOHOLOWA

•

Uzależnienie od alkoholu (z wywiadu)

•

Omamy słuchowe komentujące, groźby „w

osobie trzeciej” pod adresem pacjenta, „sąd”

nad nim

•

Lęk i poczucie zagrożenia

•

Urojenia prześladowcze i odnoszące,

narastanie objawów w związku z piciem

alkoholu, jasna świadomość, zwarta struktura

osobowości

UPOJENIA ALKOHOLOWE
PATOLOGICZNE (STAN
POMROCZNY)



Brak cech uzależnienia
od alkoholu



Nagły początek i krótki
czas trwania



Jakościowe zaburzenia
świadomości z
dezorientacją auto- i
allopsychiczną



Urojeniowe
zapoznawanie
otoczenia

Psychoza, w której alkohol odgrywa rolę

czynnika spustowego



Pobudzenie z agresją

lub pozornie zborne

zachowanie



Zachowanie sprzeczne

z dotychczasową

osobowością



Zejście w postaci snu

terminalnego



Pełna amnezja

przebytego stanu

psychotycznego

UZALEŻNIENIE OD ALKOHOLU

- ZESPÓŁ WERNICKEGO-
KORSAKOWA



Uzależnienie od
alkoholu trwające
kilka lat



Zaburzenia pamięci



Konfabulacje



Nastrój przeważnie
euforyczny, niekiedy
dysforyczny



Bezkrytycyzm



Objawy neurologiczne



Brak zaburzeń

świadomości



Brak cech otępienia

globalnego



Przedmiotowe dane

wskazujące na

organiczne uszkodzenie

OUN

OTĘPIENIE W PRZEBIEGU

UZALEŻNIENIA

OD ALKOHOLU

UZALEŻNIENIE OD ALKOHOLU

•

DEPRESJA ALKOHOLOWA

•

PRZEWLEKŁE PSYCHOZY

ALKOHOLOWE



PRZEWLEKŁA HALUCYNOZA

ALKOHOLOWA



PARANOJA ALKOHOLOWA (ZESPÓŁ

OTELLA)

ROZSĄDNY LIMIT PICIA

DLA KOBIET

nie więcej niż dwie

porcje standardowe

do 5 razy w tygodniu

DLA MĘŻCZYZN

nie więcej niż cztery

porcje standardowe

do 5 razy w tygodniu

<

Porcja standardowa to 10 g czystego alkoholu etylowego.

W związku z tym:

•puszka 0,5 l piwa 5% = 2,5 porcji standardowej,
•puszka 0,5 l piwa strong = 3,75 porcji standardowej

200 ml

piwa

100 ml

wina

25 ml

wódki

5%

10-12%

40%

PRZYCZYNY PALENIA
PAPIEROSÓW
WG PALACZY

1.

Nie jestem w stanie rzucić palenia

2.

Palenie jest jedyną przyjemnością, jaka

pozostała mi w życiu

3.

Palenie odpręża mnie

4.

Palenie pozwala mi kontrolować wagę

i utrzymać szczupłą sylwetkę

5.

Obawiam się, że nie jestem w stanie dać sobie

rady

z objawami odstawienia nikotyny

6.

Już jest za późno na rzucenie palenia, a szkody

wyrządzone przez palenie są nieodwracalne

7.

Palenie jest częścią mojego obrazu siebie