Zaburzenia osobowości

Zdrowie psychiczne

WYKŁAD XI

PLAN

•

Definicje, kryteria, trudności

diagnostyczne

•

Specyficzne zaburzenia osobowości

(F60):



O. paranoiczna



O. schizoidalna



O. dyssocjalna



O. chwiejna emocjonalnie



O. histrioniczna



O. anankastycna



O. lękowa



O. zależna

•

Kategorie zaburzeń osobowości

ZABURZENIA OSOBOWOŚCI

- DEFINICJA

•

ICD-10: głęboko zakorzenione i
utrwalone wzorce zachowań,
przejawiające się mało elastycznymi
reakcjami na różnorodne sytuacje
indywidualne i społeczne

•

DSM-IV (oś II): trwały wzorzec
doświadczeń wewnętrznych i zachowanie
znacznie odbiegające od jednostkowych
norm kulturowych (kryteria)

ZABURZENIA OSOBOWOŚCI

- kryteria wg DSM-IV

•

A. Wzorzec musi ujawniać się
przynajmniej w

dwóch

z następujących

dziedzin:



Poznanie



Emocjonalność



Relacje międzyludzkie



Kontrola odruchów

ZABURZENIA OSOBOWOŚCI

- kryteria wg DSM-IV

•

B. Wzorzec musi być niezmienny i

obejmować

szeroki zakres

sytuacji

osobistych i społecznych

•

C. Wzorzec prowadzi do stanu rozpaczy

wymagającego

interwencji

klinicznej

•

D. Wzorzec jest

stabilny

i

długotrwały

•

E. Wzorca nie można wyjaśnić objawami

innego zaburzenia psychicznego

ZABURZENIA OSOBOWOŚCI

- TRUDNOŚCI DIAGNOSTYCZNE

•

Kryteria mało precyzyjne i trudne do
zastosowania w praktyce, np.



pacjent „posuwa się zbyt daleko w celu

uzyskania opieki i wsparcia innych”



pacjent „ma trudności w podejmowaniu

codziennych decyzji bez wyraźnych
zapewnień o ich słuszności i rad osób
trzecich”

ZABURZENIA OSOBOWOŚCI

- TRUDNOŚCI DIAGNOSTYCZNE

•

Kryteria nie wykluczają się nawzajem:
diagnozowanie więcej niż jednego
zaburzenia osobowości

•

Cechy osobowości mają charakter
wielowymiarowy, tzn. mogą
występować w formie od łagodnej do
patologicznie nasilonej (=także u ludzi
normalnych)

Specyficzne ZABURZENIA
OSOBOWOŚCI

–

O. PARANOICZNA



brak tolerancji na niepowodzenia i brak
akceptacji ze strony otoczenia



tendencja do długotrwałego przeżywania
przykrości



sensytywność



podejrzliwość i skłonność do
zniekształconego spostrzegania
rzeczywistości

WG ICD-10 (F60.0)



niewspółmierne do potrzeb, natarczywe
domaganie się własnych praw



nieuzasadnione podejrzenia dotyczące
wierności partnera



nadmierne poczucie własnej wartości



realizacja celów bez uwzględnienia
kosztów społecznych swoich działań



„spiskowe” wyjaśnianie wydarzeń

WG ICD-10 (F60.0)

Specyficzne ZABURZENIA
OSOBOWOŚCI

–

O. PARANOICZNA

DSM-IV

Osobowość paranoiczna

STRATEGIE 

Czujność, nieufność

STRATEGIE 

Spokój, zaufanie

A INNE ZP

Schizofrenia paranoidalna

UWAGI

Rzadko objawy psychotyczne

Specyficzne ZABURZENIA
OSOBOWOŚCI

–

O. PARANOICZNA

Specyficzne ZABURZENIA OSOBOWOŚCI

–

O. SCHIZOIDALNA



unikanie bliższych kontaktów
emocjonalnych i społecznych, połączone
z wyraźną tendencją do samotnictwa i
izolacji



brak syntonii



ograniczenie zdolności do wyrażania
uczuć i odczuwania przyjemności

WG ICD-10 (F60.1)



rezerwa i dystans do otoczenia
(niewrażliwość na normy społeczne)



skłonność do fantazjowania



reakcje lękowe lub ksobne w relacjach
międzyosobowych

WG ICD-10 (F60.1)

Specyficzne ZABURZENIA OSOBOWOŚCI

–

O. SCHIZOIDALNA

DSM-IV

Osobowość schizoidalna

STRATEGIE 

Niezależność, izolacja

STRATEGIE 

Intymność, wzajemność

A INNE ZO

Zaburzenia schizotypowe (DSM-IV)

A INNE ZP

Negatywne objawy schizofrenii,

psychoza poronna

UWAGI

Brak przyjemności z seksu

Specyficzne ZABURZENIA OSOBOWOŚCI

–

O. SCHIZOIDALNA

Specyficzne ZABURZENIA OSOBOWOŚCI

–

O. DYSSOCJALNA



trwała niezdolność do związków
uczuciowych



bezosobowy stosunek do życia
seksualnego



brak poczucia winy i wstydu



postawa nieodpowiedzialności i
lekceważenia norm społecznych



nieumiejętność odraczania satysfakcji



utrwalone zachowania antyspołeczne

WG ICD-10 (F60.2)

Specyficzne ZABURZENIA OSOBOWOŚCI

–

O. DYSSOCJALNA



autodestrukcyjny wzorzec życia



nieumiejętność planowania odległych
celów



niezdolność przewidywania skutków
własnego postępowania



zmienność i nietrwałość dążeń



brak wglądu

WG ICD-10 (F60.2)

Specyficzne ZABURZENIA OSOBOWOŚCI

–

O. DYSSOCJALNA



sprawna ogólna inteligencja



nie rozróżnianie granicy między
rzeczywistością a fikcją (kłamstwo
patologiczne)



brak lęku



nietypowa reakcja na alkohol



częste szantażowanie otoczenia
samobójstwem



tendencja do samouszkodzeń

WG ICD-10 (F60.2)

DSM-IV

Antyspołeczne zaburzenie
osobowości

-

po 15 r.ż. przynajmniej 3 zach. antyspołeczne

- przed 15 r.ż. przynajmniej 3 zach. dewiacyjne

- zachowanie nie jest przejawem innego ZP

EPIDEMIOLOG

IA

M>K

STRATEGIE 

Bojowość, wykorzystywanie innych,

drapieżność

STRATEGIE 

Empatia, wzajemność, wrażliwość

społ.

A INNE ZO

O. narcystyczna

A INNE ZP

Schizofrenia, epizod manii, nerwice,
upośledzenie umysłowe

UWAGI

Nie psychopatia!

Specyficzne ZABURZENIA OSOBOWOŚCI

–

O. DYSSOCJALNA

Specyficzne ZABURZENIA OSOBOWOŚCI

–

O. CHWIEJNA EMOCJONALNIE

WG ICD-10 (F60.3)

OSOBOWOŚĆ CHWIEJNA

EMOCJONALNIE

zachowania impulsywne,

brak samokontroli emocji

TYP

IMPULSYWNY

(F60.30)

TYP

BORDERLINE

(F60.31)

O. CHWIEJNA EMOCJONALNIE

- TYP IMPULSYWNY



niestabilność emocjonalna



nadmierna drażliwość



skłonność do wybuchów złości, gniewu,
nienawiści, agresji, rozpaczy, czasem
uwielbienia



zachowania gwałtowne, zagrażające bez
przewidywania ich konsekwencji



tendencja do podtrzymywania tych
zachowań, gdy są krytykowane lub kończą
się niepowodzeniem

O. CHWIEJNA EMOCJONALNIE

- TYP borderline (z POGRANICZA)



niezdolność do kontrolowania zachowań
emocjonalnych



skłonność do działań gwałtownych



niezrównoważenie emocjonalne



intensywne, ale nietrwałe związki



impulsywne zachowania autodestrukcyjne

O. CHWIEJNA EMOCJONALNIE

- TYP borderline (z POGRANICZA)



powtarzające się samouszkodzenia lub
próby samobójcze



stałe uczucie pustki wewnętrznej



zaburzenie obrazu własnego „ja”,
zwłaszcza poczucia tożsamości



pozornie dobre przystosowanie
społeczne

DSM-IV

Osobowość typu borderline

EPIDEMIOLOGI

A

8% (l. ambulatoryjne); 15% (hospitalizacja)
K (75%)>M. (25%)

STRATEGIE 

Manipulacja (rozczarowanie)

A INNE ZO

Histrioniczne, antyspołeczne i

schizotypowe

A INNE ZP

Zaburzenia nastroju, zaburzenia

lękowe, zaburzenia odżywiania,
uzależnienie od narkotyków

UWAGI

Depresja odporna na większość leków
Zachowania ryzykowne

O. CHWIEJNA EMOCJONALNIE

- TYP borderline (z POGRANICZA)

Specyficzne ZABURZENIA OSOBOWOŚCI

–

O. HISTRIONICZNA



płytkość, chwiejność i nieautentyczność

demonstrowanych uczuć



egocentryzm, nieuwzględnianie potrzeb

innych osób



zmienna, żywa i przesadna emocjonalność



teatralność zachowań i skłonność do

dramatyzowania



sugestywność, łatwość ulegania wpływowi

innych osób lub okoliczności



zależność od otoczenia

WG ICD-10 (F60.4)

WG ICD-10 (F60.4)

Specyficzne ZABURZENIA OSOBOWOŚCI

–

O. HISTRIONICZNA



rozległy świat marzeń i fantazji



dążenie do skupiania uwagi na sobie,

zyskiwania uznania, podziwu i aprobaty



brak tolerancji na frustrację i krytykę



postawa żądań, wymagań i pretensji

wobec ludzi



tendencja do manipulowania otoczeniem

dla osiągnięcia własnych celów



nieprawidłowości sfery seksualnej

DSM-IV

Osobowość histrioniczna

EPIDEMIOLOGI

A

K>M

STRATEGIE 

Ekshibicjonizm, ekspresywność,

wywieranie wrażenia

STRATEGIE 

Refleksyjność, kontrola,

uporządkowanie

A INNE ZO

Osobowość borderline

UWAGI

Nastawienie badającego a diagnoza!

Specyficzne ZABURZENIA OSOBOWOŚCI

–

O. HISTRIONICZNA

Specyficzne ZABURZENIA
OSOBOWOŚCI

–

O. ANANKASTYCZNA



sztywność zasad moralnych



przesadne poczucie odpowiedzialności i

obowiązku



nadmierna sumienność, skrupulatność i

skupienie się na działaniach

produktywnych z zaniedbaniem

przyjemności oraz kosztem związków

międzyludzkich



dążenie do perfekcjonizmu

WG ICD-10 (F60.5)

WG ICD-10 (F60.5)

Specyficzne ZABURZENIA
OSOBOWOŚCI

–

O. ANANKASTYCZNA



zamiłowanie do porządku, ładu i czystości



pochłonięcie przez szczegóły



pedanteria i uległość wobec konwencji

społecznych



poczucie niepewności i stale nawracające

wątpliwości



pojawianie się natarczywych, a

niechcianych i niepożądanych myśli lub

impulsów

DSM-IV

Obsesyjno-kompulsyjne
zaburzenie osobowości

EPIDEMIOLOGI

A

30% pacjentów

STRATEGIE 

Kontrola, odpowiedzialność

STRATEGIE 

Spontaniczność, poczucie humoru

A INNE ZO

Osobowość narcystyczna,

dyssocjalna, schizoidalna

A INNE ZP

Nerwica natręctw

UWAGI

Samokrytycyzm!

Specyficzne ZABURZENIA
OSOBOWOŚCI

–

O. ANANKASTYCZNA

specyficzne ZABURZENIA
OSOBOWOŚCI

–

O. LĘKLIWA (unikająca)



uporczywe i wszechogarniające uczucie

napięcia, niepokoju i lęku



poczucie niepewności, nieśmiałości,

nieprzystosowania, nieatrakcyjności i

małej wartości



silne pragnienie akceptacji i uznania



styl życia uwarunkowany potrzebą

poczucia bezpieczeństwa



ciągła samokontrola i przesadne

analizowanie własnego zachowania

WG ICD-10 (F60.6)

DSM-IV

Osobowość unikająca

STRATEGIE  Podatność na wpływ otoczenia,

zahamowanie

STRATEGIE  Pewność siebie, towarzyskość
A INNE ZO

Osobowość zależna

A INNE ZP

Zespół lękowy

UWAGI

Reakcja na krytykę!

specyficzne ZABURZENIA
OSOBOWOŚCI

–

O. LĘKLIWA (unikająca)

Specyficzne ZABURZENIA
OSOBOWOŚCI

–

O. ZALEŻNA



bierne podporządkowanie się otoczeniu



bezwolne opieranie się na innych w

podejmowaniu decyzji ze skłonnością do

przenoszenia na nich odpowiedzialności



nadmierna obawa przed porzuceniem

przez osoby bliskie i osamotnieniem



poczucie niepewności, bezradności,

bezsilności i niekompetencji

WG ICD-10 (F60.7)

WG ICD-10 (F60.7)

Specyficzne ZABURZENIA
OSOBOWOŚCI

–

O. ZALEŻNA



uległość wobec życzeń i wymagań innych

ludzi, zwłaszcza osób starszych lub

posiadających autorytet



unikanie trudności oraz wycofywanie się

z podjętych decyzji i działań



nadwrażliwość na stresy psychiczne i

somatyczne



niedostateczne wypełnianie codziennych

zadań

DSM-IV

Osobowość zależna

STRATEGIE  Poszukiwanie pomocy, uczepienie

się kogoś

STRATEGIE  Samowystarczalność, mobilność
A INNE ZO

Borderline, histrioniczna, unikająca

A INNE ZP

Napady paniki, zespół uogólnionego
lęku, zaburzenia odżywiania

UWAGI

Często wzywanie lekarza bez
potrzeby

Specyficzne ZABURZENIA
OSOBOWOŚCI

–

O. ZALEŻNA

KATEGORIE ZABURZEŃ
OSOBOWOŚCI

(DSM-IV)



GRUPA A

– zachowania ekscentryczne,

nieufność, podejrzliwość, wyobcowanie

(zaburzenia paranoiczne, schizoidalne i

schizotypowe)



GRUPA B

– tendencja do dramatyzowania,

emocjonalność i niekonsekwencja

(zaburzenia histrioniczne, narcystyczne,

antyspołeczne i z pogranicza)



GRUPA C

– dominacja lęku

(zaburzenia unikające, zależne i obsesyjno-

kompulsyjne)