Zdrowie psychiczne

WYKŁAD II

Zdrowie psychiczne

– pojęcie, modele oraz diagnoza

HASŁO: afazja

HASŁO: afazja

PLAN WYKŁADU

1.

Sposoby definiowania zdrowia, zaburzeń
psychicznych i zachowania

2.

Pojęcie normy i normalności a modele zdrowia
i zaburzeń

▫

Model ilościowy zdrowia i zaburzeń

▫

Zdrowie i zaburzenia w ujęciu społeczno-
kulturowym

▫

Teoretyczne koncepcje zdrowia i zaburzeń

3.

Zdrowie psychiczne w ujęciu różnych
kierunków psychologii klinicznej

4.

Model zdrowia psychicznego

SPOSOBY DEFINIOWANIA ZDROWIA,
ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH I
ZACHOWANIA

•

Zaburzenia psychiczne

mental disorders

•

Zaburzenia zachowania

abnormal behaviors

Zdrowie
Zaburzenie psychiczne

właściwości rozwojowe aparatu

psychicznego (charakter,
osobowość)

dojrzałość i przebieg procesów

psychicznych

Zaburzone zachowanie
Nieprawidłowe
zachowanie

ateoretyczność
„zmaganie się” z

behawiorystycznym
rodowodem pojęcia
zachowanie

BRAK ROZSTRZYGNIĘCIA SPORU

BRAK ROZSTRZYGNIĘCIA SPORU

= STOSOWANIE ZAMIENNE/ ANALOGICZNE

= STOSOWANIE ZAMIENNE/ ANALOGICZNE

DEFINIOWANIE

DEFINIOWANIE

NORMALNOŚĆ A ZDROWIE

NORMALNE

NIENORMALNE

 odbiegające od normy
 niepożądane
 zaburzone

Norma a normalność:



norma =

idealny wzór właściwości



normalność =

właściwości przypisane ludziom według wzoru

normalności, czyli normy

 zdrowe ?

Normalność a zdrowie:



normalność =

właściwości przypisane ludziom według wzoru

normalności, czyli normy


zdrowie =

opisuje węższy zakres zjawisk

NORMA ILOŚCIOWA



wynik pomiaru



odzwierciedla rozkład cechy w populacji

np.:



neurotyzm



inteligencja



pojemność pamięci



procedura

wynik konkretnej osoby  porównanie z normą

„

„

normalny”

normalny”

= uzyskał wynik nie niższy od przeciętnej w

populacji

MODEL ILOŚCIOWY
ZDROWIA I ZABURZEŃ

Czy

statystycznie istotna

wielkość

odchylenia od średniej jest wystarczająca
dla zdefiniowania konkretnego zachowania
jako zaburzonego?

ZMIANA STATYSTYCZNA ≠ ZMIANA KLINICZNA

t1

t2

t1

t2

NORMA SPOŁECZNO-
KULTUROWA



powszechne dla

danej

kultury podejście

realistyczno-konwencjonalistyczne

„

„

normalny”

normalny”

= typowy

odchylenie od wzorców społeczno-

kulturowych = dewiacja (grozi sankcjami

społecznymi)



zgodność z normami skodyfikowanymi,

moralnymi i prawnymi

„normalny”

= nienaruszający ładu społecznego

NORMA SPOŁECZNO-
KULTUROWA



relatywistyczna

różna w różnych kulturach



zmienna

zależna od czasu

SPOŁECZNO-KULTUROWE
UJĘCIE ZDROWIA I ZABURZEŃ

•

Respektowanie norm społecznych

▫sumienie ukształtowane w wyniku

socjalizacji

▫obawa przed sankcjami społecznymi lub

kulturowymi

ŁAMANIE

ŁAMANIE

NORM SPOŁECZNYCH =

NORM SPOŁECZNYCH =

NIEPRZYSTOSOWANIE SPOŁECZNE

NIEPRZYSTOSOWANIE SPOŁECZNE

ZABURZONE ZACHOWANIE

ZABURZONE ZACHOWANIE

ŁAMANIE

ŁAMANIE

NORM SPOŁECZNYCH =

NORM SPOŁECZNYCH =

NIEPRZYSTOSOWANIE SPOŁECZNE

NIEPRZYSTOSOWANIE SPOŁECZNE

ZABURZONE ZACHOWANIE

ZABURZONE ZACHOWANIE

PRZESTRZEGANIE

PRZESTRZEGANIE

NORM SPOŁECZNYCH =

NORM SPOŁECZNYCH =





MECHANIZMY ZDROWIA

MECHANIZMY ZDROWIA

(zaspokajanie ważnych potrzeb zgodnie z

(zaspokajanie ważnych potrzeb zgodnie z

normami

normami

społecznymi)

społecznymi)





MECHANIZMY PATOGENNE

MECHANIZMY PATOGENNE

(intrapsychiczne, rezygnacja z

(intrapsychiczne, rezygnacja z

własnych potrzeb)

własnych potrzeb)

PRZESTRZEGANIE

PRZESTRZEGANIE

NORM SPOŁECZNYCH =

NORM SPOŁECZNYCH =





MECHANIZMY ZDROWIA

MECHANIZMY ZDROWIA

(zaspokajanie ważnych potrzeb zgodnie z

(zaspokajanie ważnych potrzeb zgodnie z

normami

normami

społecznymi)

społecznymi)





MECHANIZMY PATOGENNE

MECHANIZMY PATOGENNE

(intrapsychiczne, rezygnacja z

(intrapsychiczne, rezygnacja z

własnych potrzeb)

własnych potrzeb)

NORMA TEORETYCZNA



twierdzenia naukowe



procedura

obserwowalne wskaźniki  porównanie z teoretycznymi

twierdzeniami

„

normalny

normalny”

= taki, który jest zgodny z opisywanym

przez daną teorię modelem normalności



odejście od kryteriów zdroworozsądkowych
i powierzchownych

METATEORETYCZNE MODELE ZDROWIA

OBSZAR

RÓŻNIC

ZAŁOŻE

NIA

DEFINIOWANI

E ZDROWIA

PRZYCZY

NY

CHORÓB

PRZEDMI

OT

BADAŃ

SYSTEM

OPIEKI

Model

biomedyc

zny

Dualizm

Negatywna

koncepcja zdrowia

– zdrowie to brak

objawów

Nie

uwzględnia

wpływu

środowiska

Choroba

Pacjent

traktowan

y

przedmiot

owo

Model

holistycz

no-

funkcjon

alny

Holizm –

wpływ

somy na

psyche i

odwrotnie

Równoważenie

zasobów

(wewnętrzne i

środowiskowe) i

czynników ryzyka

Podmiotowe

i

środowisko

we czynniki

ryzyka

i zasoby

Proces

i

mechanizmy

zdrowia

Pacjent

jako

podmiot:

świadomy

i aktywny

Model

ewolucyj

ny

Ciało i

psyche

powstały

na drodze

ewolucyjn

ej

Choroba to

dysfunkcja

spowodowana

niepowodzeniem

mechanizmów

wewnętrznych w

sprawowaniu

funkcji

przystosowawczyc

h

Interakcja

czynników

genetyczny

ch i

środowisko

wych

Interakcja

czynników

genetycznyc

h

i

środowiskow

ych w

procesie

ewolucji

Pacjent

jako

przedmiot

oddziaływ

ania

Model

ekologicz

no-

systemo

wy

Holizm –

hierarchia

podsyste

mów

ekosystem

u

Zdrowie to

zdolność jednostki

do budowania

ciągle nowej

homeostazy

wewnętrznej ze

zmieniającym się

środowiskiem –

systemem

nadrzędnym

Zaburzenie

równowagi

funkcjonaln

ej

Ewolucja

etapów:

zdrowie –

budowanie

równowagi i

choroba – jej

burzenie i

budowanie

nowej

Leczenie

powinno

być

skierowan

e na

systemy

społ.-

kulturowe.

Promocja

zdrowia

ZDROWIE PSYCHICZNE W
UJĘCIU KIERUNKÓW
PSYCHOLOGII KLINICZNEJ

Reinterpretacja teorii psychologicznych, aby
wydobyć założenia dla koncepcji zdrowia

 Podejście dedukcyjne
 Analiza twierdzeń o adaptacyjnych,

rozwojowych i sensotwórczych mechanizmach
oraz właściwościach jednostki

 Analiza okresu historycznego i kontekstu

kulturowego powstania teorii

 Podstawy pracy klinicznej

ORIENTACJA
PSYCHODYNAMICZNA

DEFINIOWANI

E ZDROWIA

ŹRÓDŁA

ZDROWIA

DIAGNOZA

ZDROWIA

MECHANIZM

Y

ROZWOJOWE

Integralność
ego, autonomia
ego, dojrzałe
obrony

(wyparcie,
tłumienie,
racjonalizacja)

Zasada
psychicznego
determinizmu

Diagnoza
genetyczna

Zasada
rzeczywistości,
relacje z matką
w dzieciństwie

jako podstawa
rozwoju
reprezentacji

self

ORIENTACJA BEHAWIORALNO-
POZNAWCZA

DEFINIOWANI

E ZDROWIA

ŹRÓDŁA

ZDROWIA

DIAGNOZA

ZDROWIA

MECHANIZM

Y

ROZWOJOWE

Przystosowawcz
e umiejętności,
racjonalne
przekonania

i zdolność
samoregulacji

Środowiskowo
ść – człowiek
kształtuje się
pod wpływem

oddziaływań
zewnętrznych

Analiza
zachowań,
czynników
oraz praw

uczenia się –
podejście
empiryczne

Różne formy
uczenia się oraz
kształtowanie
zdolności do

samoregulacji
w oparciu o
wiedzę,

kompetencje,
poczucie
tożsamości
i autonomii

ORIENTACJA EGZYSTENCJALNO-
HUMANISTYCZNA

DEFINIOWANI

E ZDROWIA

ŹRÓDŁA

ZDROWIA

DIAGNOZA

ZDROWIA

MECHANIZM

Y

ROZWOJOWE

Samorealizacja
polega na
rozpoznawaniu
i

urzeczywistniani
u wartości

Pozostawanie
w kontakcie
z własnym
doświadczenie

m

Podejście
holistyczne i
subiektywis-
tyczne

Świadomość
własnego
doświadczenia

ORIENTACJA SYSTEMOWA

DEFINIOWANI

E ZDROWIA

ŹRÓDŁA

ZDROWIA

DIAGNOZA

ZDROWIA

MECHANIZM

Y

ROZWOJOWE

System rodzinny
w cyklu życia
podlega
zmianom, które

są równoważone
siecią nowych
relacji.

Otwartość i
partnerstwo w
komunikacji

Stałość
reguł –
tożsamość
rodziny, a

jednocześnie
rozwój
każdego

członka

Diagnoza
systemu z
uwzględnienie
m założenia o

cyrkularności
interakcji

Zasady
efektywnej
komunikacji,
hierarchia

rodzinna,
rozwojowy
charakter

związków
międzypoko-
leniowych

KONSEKWENCJE



fragmentaryczność



sztywność



sprzeczność



trudności w komunikacji

Uwaga! Brak kryteriów pozwalających rozstrzygnąć,

które podejście jest najtrafniejsze.

PODEJŚCIE PRAGMATYCZNE

•

eklektyzm

eklektyzm

głównie psychoterapia  stosowanie kilku orientacji,

wybieranie najbardziej skutecznej w danym momencie

krytyka: brak spójności, „bałagan” teoretyczny

•

model transteoretyczny

model transteoretyczny

▫

model psychoterapii uwzględniający:



różnice poglądów głównych szkół



wspólne i istotne elementy psychoterapii

▫

opis zmiany w odniesieniu do oddziaływań
terapeutycznych i potrzeb jednostki



zastosowanie

modelu

w praktyce

w praktyce i opis zmian jednostki w wyniku jej

własnej aktywności!

własnej aktywności!

krytyka: brak opisu zmian jakościowych, trudności

weryfikacyjne

MODEL KOMPLETNEGO ZDROWIA
PSYCHICZNEGO
(Keyes, Lopez, 2002

•

Zdrowie psychiczne wyraża się symptomami,
tzn. obserwowalnymi przejawami tego, z jaką
skutecznością zachodzą kluczowe dla jakości
życia procesy psychiczne (symptomy
dobrostanu)

•

Formy zdrowia psychicznego: jakość transakcji
ze środowiskiem wyrażająca się stopniem
skuteczności radzenia sobie z zadaniami
życiowymi i wyzwaniami

Jakie zaburzenie ma pacjent?

Jakie zaburzenie ma pacjent?

Jak pacjent sobie radzi?

Jak pacjent sobie radzi?

•

Przejawy dobrostanu (wymagają zdefiniowania):

▫ Symptomy emocjonalnego dobrostanu
▫ Symptomy psychologicznego dobrostanu
▫ Symptomy społecznego dobrostanu

WYSOKI

WYSOKI

DOBROSTAN

DOBROSTAN

NISKI

NISKI

DOBROSTAN

DOBROSTAN

WYSOKA

WYSOKA

PSYCHOPATOLOGI

PSYCHOPATOLOGI

A

A

NISKA

NISKA

PSYCHOPATOLOGIA

PSYCHOPATOLOGIA

MODEL KOMPLETNEGO ZDROWIA
PSYCHICZNEGO
(Keyes, Lopez, 2002)

WSPÓŁCZESNE POZYTYWNE
KONCEPCJE ZDROWIA

•

Resiliency
B. Fredrickson, 1998, 2000

•

Optymalne doświadczenia
(flow)
Csikszentmihalyi , 2000

•

Nadawanie zdarzeniom sensu
(Niederhoffer i Pennbaker,
2002, Folkman i Moskovitz,
2006)

•

Auto-determinacja
(Ryan, Deci, 2000)