Receptory układu

współczulnego-

typy, występowanie, efekty

pobudzenia.

Adrenalina, noradrenalina,

dopamina.

Magdalena Sarnowska

gr.6

Podział

Obwodowy układ nerwowy składa się z:

• autonomicznego układu nerwowego, który zawiera

także część śródścienną układu autonomicznego

• somatycznego układu zstępującego,

unerwiającego mm. szkieletowe

• somatycznego i trzewnego układu wstępującego
 

Autonomiczny układ nerwowy składa się z

trzech głównych części:

• współczulnej (sympatycznej)
• przywspółczulnej (parasympatycznej)
• śródściennej

Autonomiczny układ

nerwowy:

• kontroluje wszystkie drogi odśrodkowe z

centralnego układu nerwowego z wyjątkiem
ruchowego unerwienia mm. szkieletowych

• jest prawie całkowicie niezależny od naszej

woli

• główne regulowane przez niego procesy to:

−skurcz i rozkurcz mięśni gładkich
−całe wydzielanie zewnętrzne i część wydzielania

wewnętrznego

−akcja serca
−niektóre etapy metabolizmu pośredniego

• dwie komórki nerwowe tworzące drogę

autonomiczną są znane jako: przedzwojowa i
zazwojowa.

• We współczulnym układzie nerwowym

synapsy znajdują się w zwojach

współczulnych, które leżą poza centralnym

układem nerwowym i zawierają zakończenia

nerwowe włókien przedzwojowych i ciała

komórkowe zazwojowych.

• Ciała komórek przedzwojowych neuronów

współczulnych znajdują się w rogach

bocznych istoty szarej w segmentach

piersiowych i lędźwiowych rdzenia

kręgowego.

• Po wyjściu z rdzenia kręgowego odłączają

się od nerwów rdzeniowych i biegną do

przykręgowego łańcucha zwojów

współczulnych, który leży obustronnie

bocznie od kręgosłupa.

• Każdy nerw przedzwojowy rozgałęzia się, tworząc

połączenia synaptyczne, za pomocą których łączy

się z komórkami kilku zwojów współczulnych.

• Zwoje te zawierają ciała neuronów zazwojowych,

których aksony ponownie łączą się z nerwem

rdzeniowym.

• Włókna przeznaczone dla narządów jamy

brzusznej i miednicy wychodzą z komórek

znajdujących się w nieparzystych zwojach

przedkręgowych jamy brzusznej

• jedynym odstępstwem od unerwienia

dwuneuronowego jest unerwienie rdzenia

nadnerczy

• Komórki rdzenia nadnerczy są w zasadzie

zmodyfikowanymi neuronami zazwojowymi, a

włókna zaopatrujące gruczoł odpowiadają

włóknom przedzwojowym.

Typy receptorów

W synapsach współczulnych znajdują się

dwie grupy receptorów:

• receptor α

, który może być podzielony na:

−α

1

−α

2

• receptor β

, który może być podzielony na:

−β

1

−β

2

−β

3

Receptor α

1

• jest receptorem postsynaptycznym
• przez stymulację receptorów α

1

, w

następstwie związanej z białkiem G
aktywacji fosfolipazy C, wzrasta stężenia
wewnątrzkomórkowych jonów wapnia

Występowanie i efekt

pobudzenia

Narząd lub układ

Efekt pobudzenia

oko

skurcz mięśnia promienistego

tęczówki

przewód pokarmowy

rozkurcz mięśni gładkich i

zahamowanie perystaltyki

pęcherz moczowy

skurcz mięśni gładkich

narządy płciowe

skurcz pęcherzyków nasiennych

mięśnie pilomotoryczne

skurcz

naczynia krwionośne

skurcz

oskrzela

skurcz

ślinianki

uwalnianie K

+

Receptor α

2

• jest receptorem presynaptycznym

• receptory α

2

są negatywnie sprzężone z

cyklazą adenylanową, więc ich pobudzanie

zmniejsza tworzenie się cAMP i hamuje

kanały wapniowe

Występowanie i efekt

pobudzenia

Narząd lub układ

Efekt pobudzenia

naczynia krwionośne

skurcz

przewód pokarmowy

rozkurcz – efekt presynaptyczny

wyspy trzustkowe

spadek wydzielania insuliny

płytki krwi

agregacja

zakończenia nerwowe -

adrenergiczne

zmniejszenie wydzielania

zakończenia nerwowe -

cholinergiczne

zmniejszenie wydzielania

Receptory β

•

stymulacja receptorów β powoduje- w powiązaniu ze
stymulowanym białkiem G- aktywację cyklazy adenylanowej i
związane z tym zwiększone powstawanie cAMP

•

w sercu dochodzi za pośrednictwem receptorów β

1

, poprzez

fosforylację napięciowozależnych kanałów Ca

2+

, do nasilenia

przepływu jonów wapnia do komórki i w ten sposób
podwyższenia stężenia Ca

2+

wewnątrzkomórkowego. Poza tym

wzrasta przyswajalność Ca

2+

przez siateczkę

sarkoplazmatyczną i zmniejsza się odpływ Ca

2+

•

w mięśniach gładkich natomiast obniża się stężenie
wewnątrzkomórkowych wolnych jonów wapnia, dzieje się to
dzięki receptorom β

2

, poprzez nasilenie transportu na

zewnątrz i magazynowanie w siateczce siarkoplazmatycznej.

Receptor β

1

Występowanie i efekt

pobudzenia

Narząd lub układ

Efekt pobudzenia

serce- węzeł zatokowy

częstość serca 

serce- mięśnie przedsionków

kurczliwość 

serce- węzeł przedsionkowo-

komorowy

szybkość przewodzenia 

serce- mięśnie komór

kurczliwość 

gruczoły trawienne

aktywacja amylazy

wydzielanie reniny

wzmożone

mięśnie gładkie jelit

zwiotczenie

adipocyty

lipoliza

Receptor β

2

Występowanie i efekt

pobudzenia

Narząd lub układ

Efekt pobudzenia

mięśnie szkieletowe

rozkurcz naczyń, drżenia,

zwiększona masa mięśniowa,

glikogenoliza 

naczynia wieńcowe

rozkurcz naczyń

drogi żółciowe

zwiotczenie

wątroba

glikogenoliza , glikoneogeneza 

komórki tłuszczowe

lipoliza 

macica

rozkurcz

naczynia krwionośne

rozkurcz mięśni gładkich

oskrzela

rozkurcz mięśni gładkich

drogi nasienne

rozkurcz

komórki tuczne

zahamowanie wyrzutu histaminy

zakończenia nerwowe -

adrenergiczne

wzrost wydzielania

Receptor β

3

Występowanie i efekt

pobudzenia

Narząd lub układ

Efekt pobudzenia

tkanka tłuszczowa

lipoliza

tkanka tłuszczowa

termogeneza

mięśnie szkieletowe

termogeneza

Ze względu na mechanizm

działania leki adrenergiczne

dzielimy na 2 grupy:

• działające bezpośrednio

• działające pośrednio

Działające bezpośrednio

• łączące się z receptorem adrenergicznym (

α, β lub α i β) i wyzwalające

charakterystyczne reakcje współczulne.

Należą tu m.in. adrenalina, noradrenalina,

izoprenalina i inne

Działające pośrednio

• hamujące rozkład NA przez monoaminooksydazę(MAO)-

inhibitory MAO (selegilina). Leki te były stosowane ze
względu na swoje ośrodkowe działanie przeciwdepresyjne,

• wzmagające wydzielanie NA z zakończeń nerwowych-

efedryna (częściowo również hamuje MAO) i nie
stosowane już w lecznictwie pochodne amfetaminy.
Niektóre z nich działają też częściowo bezpośrednio.
Wywołują tachyfilaksję, która polega na tym, że kolejne
dawki np. efedryny, podawane w krótkich odstępach
czasu, powodują coraz mniejszy efekt

• hamujące wychwyt zwrotny NA przez błonę

presynaptyczną, w wyniku tego zwiększa się stężenie NA
w otoczeniu receptora adrenergicznego, co prowadzi do
stymulacji adrenergicznej. Tak działa np. efedryna
(częściowo) oraz trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne.

Ze względu na punkt uchwytu

działania leki adrenergiczne

dzielimy na 3 grupy

• leki α-adrenergiczne - pobudzające

głównie receptor α (np. NA, nafazolina)

• leki β-adrenergiczne ( β

1

lub β

2

) -

pobudzające głównie receptor β ( β

1

lub

β

2

), izoprenalina, orcyprenalina,

salbutamol, fenoterol, bametan

• leki α i β-adrenergiczne - pobudzające w

równym stopniu receptor α i β (np. A,
efedryna)

Działania niepożądane

Leki adrenergiczne mogą wywoływać wiele

objawów niepożądanych, m. in. :

• reakcje uczuleniowe,
• zaburzenia czynności układu krążenia

(nadmierne reakcje zwężające naczynia i
zaburzenia czynności serca)

• oraz zaburzenia czynności OUN

ZASTOSOWANIE

•

w stanach podciśnienia, zapaści i wstrząsu jako leki
hipertensyjne (głównie leki α-adrenergiczne lub α i
β-adrenergiczne)

•

w zapaleniach i obrzękach, zwłaszcza błon
śluzowych nosa, jako leki zwężające naczynia i
przeciwhistaminowe (głównie leki α-adrenergiczne)

•

w dychawicy oskrzelowej jako leki miolityczne i
przeciwalergiczne (zwłaszcza leki β-adrenergiczne)

•

w stanach znużenia psychicznego, nadmiernej
senności i konieczności intensywnej pracy
umysłowej jako analeptyki wpływające na korę oraz
analeptyki ośrodków autonomicznych (efedryna)

Adrenalina - Epinefryna

• jest hormonem wytwarzanym w części rdzeniowej

nadnerczy w komórkach chromochłonnych kłębka
szyjnego oraz częściowo w zakończeniach
współczulnych.

• odgrywa w organizmie rolę hormonu emocjonalnego

oraz wspólnie z noradrenaliną jest realizatorem

impulsów współczulnych.

• jest wydzielana do krwiobiegu pod wpływem silnych

bodźców zmysłowych i związanych z nimi stanów

psychicznych(radość, ból, strach)

• działa silnie, gwałtownie, lecz krótkotrwale,

ponieważ jest szybko rozkładana w tkankach, m. in.

przez enzym monoaminooksydazę w komórkach

oraz przez katecholotlenometylotransferazę (COMT)

pozakomórkowo, również w szczelinie synaptycznej.

Działanie

• pobudza zarówno receptor α, jak i β,

wyzwalający reakcje współczulne z obu
receptorów.

• najsilniejsze działanie ogólne adrenalina

wywiera przy wprowadzeniu dożylnym

• w małych stężeniach powoduje skurcz naczyń

skóry, błony śluzowej i narządów jamy
brzusznej, rozszerza naczynia mięśni
szkieletowych i serca

• przepływ nerkowy ulega zmniejszeniu dzięki

zwężeniu naczyń wyprowadzających, mimo to
filtracja kłębkowa nie ulega zmniejszeniu

• przepływ mózgowy jest tylko nieznacznie

zmieniony

• stymulacja receptorów β

2

-adrenergicznych

prowadzi do zmniejszenia oporu naczyniowego

na obwodzie i spadku ciśnienia rozkurczowego

krwi

• wzrasta natomiast skurczowe ciśnienie krwi w

następstwie wzrostu objętości wyrzutowej

serca wskutek pobudzenia receptorów β

1

• w razie podania epinefryny w dużych,

niefizjologicznych stężeniach przeważa także

jej działanie β-adrenomimetyczne

• dzięki skurczowi wszystkich naczyń zwiększa

się opór naczyniowy na obwodzie i w wyniku

tego skurczowe ciśnienie krwi, a nawet

rozkurczowe

• wpływ na serce polega na wzmożeniu siły i

częstości skurczów (dodatnie działanie

inotropowe i chronotropowe)

• wzrasta objętość wyrzutowa
• duże dawki epinefryny powodują

powstawanie pobudzenia heterotropowego,
jako następstwo mogą występować skurcze
dodatkowe, a nawet migotanie komór

• powoduje ona wzrost zapotrzebowania na

tlen i dlatego może ona wywołać atak
dusznicy bolesnej

• na mięśniówkę gładką przewodu

pokarmowego i oskrzeli wpływa
zwiotczająco: perystaltyka jest obniżona,
przyswajanie tlenu w płucach ułatwione

• działa rozszerzająco na źrenice u chorych z

nadczynnością tarczycy i cukrzycą

• nie przenika przez barierę krew-płyn

mózgowo-rdzeniowy, obserwowane objawy
ośrodkowe są wyłącznie odruchowe

• wpływa na przemianę materii przez

pobudzenie receptorów β-adrenergicznych,
stężenie cukru we krwi wzrasta, w mięśniu
szkieletowym następuje wzrost stężenia
kwasu mlekowego we krwi

Zastosowanie

• w stanach alergicznych- wstrząs

anafilaktyczny

• w zapaści pochodzenia sercowego
• łącznie z lekami znieczulającymi miejscowo

w celu wywołania niedokrwienia odcinka
znieczulanego i zwiększenia siły i czas
działania środka znieczulającego

• niekiedy- w jaskrze „otwartego kąta

przesączania”

Przeciwwskazania

• nadczynność tarczycy – nadmierna

wrażliwość na adrenalinę

• choroba wieńcowa
• zator płucny
• nadciśnienie, miażdżyca naczyń, tętniak
• znieczulenie ogólne cyklopropanem
• ciąża

Działania niepożądane

• stany lękowe
• uczucie osłabienia i drżenia
• zaburzenia sercowe w postaci

niemiarowości i napadów dusznicy
bolesnej

Preparat i dawkowanie

• Injectio Adrenalini 0,1% - epinefryna

ampułki 0,001 g/1 ml oraz roztwór w
postaci wstrzyknięć podskórnych i
dożylnych (w roztworze 0,9% NaCl) 0,5-
1,0 mg jednorazowo, w razie potrzeby
powtarzając dawkę po 5-10 minutach

Noradrenalina-

Norepinefryna

• jest hormonem wytwarzanym w

zakończeniach nerwów współczulnych oraz
częściowo łącznie z adrenaliną w nadnerczach

• działa głównie na receptor α (α

1

i α

2

)

• powoduje znaczny skurcz wszystkich naczyń

krwionośnych(z wyjątkiem naczyń
wieńcowych), wskutek czego wydatnie
wzrasta ciśnienie krwi

• wywiera nieznaczny wpływ na przemianę

materii

Działanie

• podwyższa, poprzez zwężenie wszystkich

naczyń z wyjątkiem tętnic wieńcowych,

skurczowe i rozkurczowe ciśnienie krwi

• w narządach izolowanych zwiększa częstość

pracy serca i pojemność minutową serca,

natomiast in vivo stwierdza się bradykardię

• wykazuje słabe działanie agonistyczne na

receptory β

2

-adrenergiczne mięśni gładkich

• wpływ zwiotczający na mięśniówkę

przewodu pokarmowego i oskrzeli jest

nieznaczny

• podwyższenie stężenia cukru we krwi jest

niewielkie

Zastosowanie

• w zapaściach naczyniowych i we

wstrząsach

• razem z lekami znieczulającymi w

znieczuleniach infiltracyjnych, w celu

obkurczenia naczyń i przedłużenia czasu

działania środków znieczulających

miejscowo

Przeciwwskazania

• pacjenci z nadczynnością tarczycy

Preparat i dawkowanie

• Levonor – diwinian norepinefryny, ampułki

0,001g/1 ml. Stosuje się go najczęściej w
postaci wlewu kroplowego, pod kontrolą
ciśnienia tętniczego do 0,012g/dobę

Dopamina

• jest naturalnym neuroprzekaźnikiem

mającym swoje receptory w ośrodkowym i
obwodowym układzie nerwowym

• ze względu na bardzo krótki okres

półtrwania (ok. 2 minut) dopamina musi być
podawana w ciągłym wlewie dożylnym

• w zależności od zastosowanej dawki działa

na różne receptory:

−w małych dawkach (0,5-3,0 μg/kg m.c./min.)

pobudza receptory dopaminowe w nerkach,

powodując zwiększenie przepływu nerkowego i

przesączania kłębuszkowego,

−w dawkach większych (5-10 μg/kg m.c./min.)

pobudza receptory β

1

w sercu, zwiększając

objętość wyrzutową i pojemność minutową serca,

−w dawkach powyżej 10 μg/kg m.c./min. stymuluje

receptory α

1

oraz uwalnia noradrenalinę z

zakończeń nerwowych, wywołując uogólniony

skurcz naczyń krwionośnych, przez co dochodzi

do wzrostu ciśnienia tętniczego skurczowego i

rozkurczowego, wzrostu ośrodkowego ciśnienia

żylnego i zmniejszenia przepływu nerkowego

Zastosowanie

• w małych dawkach stosuje się ją u

pacjentów z oligurią (zapobieganie
wystąpienia ostrej niewydolności nerek
jako powikłania, np. przy odwodnieniu)

• w dawkach większych jako lek inotropowy,

zwłaszcza we wstrząsie kardiogennym i
septycznym, po urazach i w
niewyrównanej przewlekłej niewydolności
krążenia

• jest lekiem spełniającym niezbędne

warunki do leczenia wstrząsu:

−z jednej strony zwęża (przemijająco w

sposób niezagrażający życiu) naczynia
skóry i mięśni

−z drugiej strony rozszerza naczynia

nerek i krezki, dzięki czemu zwiększa
szczególnie istotny przepływ nerkowy

−zwiększa siłę skurczu serca

Przeciwwskazania

• nie wolno stosować u chorych z guzem

chromochłonnym nadnerczy

• oraz w zwężeniu lewego ujścia tętniczego

Działania niepożądane

• może wywołać niepokój
• drżenie
• nudności
• kołatanie serca i zaburzenia rytmu serca
• w przypadku podania pozanaczyniowego

wywołuje martwicę tkanek (musi być
podana przez wenflon)

Preparat i dawkowanie

• Dopaminum hydrochloricum 1%-4% -

dopamina, ampułki 0,2 g/10ml; stosuje się
pod kontrolą EKG i ciśnienia tętniczego i.v.
po rozcieńczeniu w 5% glukozie lub 0.9%
NaCl w dawkach 5-20μg/kg m.c./min.

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ