Farmakologia układu

współczulnego

Klinika Chorób Wewnętrznych

i Farmakologii Klinicznej UM

w Łodzi

Podział

• Układ przywspółczulny

( parasympatyczny)

objawy pobudzenia -

zwiększenie wydzielania gruczołów (przewodu pokarmowego,
oskrzeli, łzowych), nasilenie czynności mięśniówki trzewnej,
rozkurcz mięśniówki naczyń, zwolnienie czynności serca,
ujemne działanie na tropizmy serca, wpływ na oko (zwężenie
źrenicy i spadek ciśnienia śródocznego).

• Układ współczulny (sympatyczny)

objawy pobudzenia - pobudzenie układu współczulnego może
przebiegać różnie w zależności, czy jest powodowane tylko
przez wzmożone wydzielanie norepinefryny, czy adrenaliny.
Rozróżniamy cztery rodzaje receptorów adrenergicznych.

Efekt pobudzenia układu

autonomicznego

• Współczulny
• serce:  1 efekt - (przyspieszenie

czynności serca, wzrost siły

skurczu i przewodnictwa, wzrost

zużycia tlenu)

• naczynia skórne i trzewne: 

1efekt - skurcz = wzrost

ciśnienia

• naczynia mięśni szkieletowych 

2 efekt - rozkurcz = spadek

ciśnienia

• mięśnie oskrzeli  2: efekt -

rozkurcz

• oko: alfa i beta - efekt

rozszerzenie
źrenicy

• macica  2 - rozkurcz

• Przywspółczulny (receptor

muskarynowy)

• serce: muskarynowy

zwolnienie czynności serca

• naczynia skórne i trzewne:

efekt - rozkurcz = spadek
ciśnienia

• mięśnie oskrzeli - skurcz
• oko: zwężenie źrenicy

Epinefryna I

preparat:Adrenalinum 0,001g/ml

• Działanie:

•Wykazuje działanie

sympatykomimetyczne
zależne od pobudzenia
receptorów 



, 



, 



, 



lub

dopaminergicznych.

Epinefryna II

• Wskazania:
• stany zagrożenia życia: reanimacja krążeniowo

-oddechowa w przypadku zatrzymania krążenia
spowodowanego asystolią,

• wstrząs anafilaktyczny,
• napad astmy oskrzelowej i inne nasilone reakcje

alergiczne.

• w sytuacjach, gdy stosowanie innych leków

inotropowych dodatnich nie przynosi oczekiwanego
efektu, np. bezpośrednio po operacjach
kardiochirurgicznych.

• jako dodatek do środków znieczulających miejscowo w

celu opóźnienia wchłaniania leku w miejscu podania.

Epinefryna III

Przeciwwskazania:
• Guz chromochłonny,
• Przełom nadciśnieniowy.
• Wstrząs hipowolemiczny,
• Jaskra z zamykającym się kątem przesączania

(rozszerzenie źrenicy może wywołać ostry atak
jaskry),

• Choroba Parkinsona,
• Łagodny rozrost gruczołu krokowego,
• Poród.

Epinefryna IV

• Działania niepożądane:

Objawy pobudzenia układu
współczulnego:
(tachykardia, zaburzenia rytmu serca,
kołatania, dławica piersiowa,
nadciśnienie tętnicze, niepokój,
drażliwość, bezsenność, bóle i
zawroty głowy, bladość powłok,
drżenia, osłabienie.

)

Inj. Adrenalini 0,1%

• nazwa handlowa Inj. Adrenalini 0,1%
• postać

roztwór do wstrzykiwań

• dawka

0,001 g/ml

• opakowanie

10 amp. 1 ml

• producent Polfa Warszawa
• dostępnośćlek dostępny na receptę
• lek z wykazu

A (zawiera substancje bardzo silinie

działające)

• ostrzeżeniabrak

Noradrenalina

• Działanie:

Aktywuje głównie receptory 

1

, co

powoduje skurcz naczyń tętniczych i
żylnych.

(Powstaje w warunkach fizjologicznych w

pozazwojowych neuronach
adrenergicznych i komórkach
chromochłonnych rdzenia nadnerczy,
otrzymywana syntetycznie nosi nazwę
norepinefryna).

Noradrenalina

Wskazania:
• Ostra obwodowa niewydolność krążenia,
• Wstrząs anafilaktyczny, septyczny,

pourazowy (po wyrównaniu hipowolemii).

• Reakcje anafilaktyczne polekowe i

poprzetoczeniowe.

• Dodawana jest do środków znieczulenia

miejscowego w celu opóźnienia
wchłaniania leku w miejscu podania.

Noradrenalina

Przeciwwskazania:
• wstrząs hipowolemiczny,
• choroby zakrzepowe,
• stosowanie anestetyków wziewnych,
• ciężkie niedotlenienie lub

hiperkapnia (może wywołać ciężkie
zaburzenia rytmu serca). Nie
stosować w czasie porodu.

Noradrenalina

Działania niepożądane:

(Objawy pobudzenia układu współczulnego)

• niepokój,
• drażliwość,
• bezsenność,
• drżenia,
• osłabienie,
• bóle i zawroty głowy,
• bladość powłok,
• nadciśnienie tętnicze,
• potliwość,
• tachykardia, zaburzenia rytmu serca,
• bóle zamostkowe.

Levonor

• nazwa handlowa Levonor
• postać

roztwór do wlewu i.v.

• dawka

0,001 g/ml

• opakowanie

5 amp. 4 ml

• producent Polfa Warszawa
• dostępnośćlecznictwo zamknięte
• lek z wykazu

A (zawiera substancje bardzo silinie

działające)

• ostrzeżenialek może upośledzać sprawność psychofizyczną;

po przyjęciu leku należy zachować ostrożność podczas
prowadzenia pojazdów i obsłudze urządzeń mechanicznych

Levonor

• nazwa handlowa Levonor
• postać

roztwór do wlewu i.v.

• dawka

0,001 g/ml

• opakowanie

10 amp. 1 ml

• producent Polfa Warszawa
• dostępnośćlecznictwo zamknięte
• lek z wykazu

A (zawiera substancje bardzo silinie

działające)

• ostrzeżenialek może upośledzać sprawność psychofizyczną;

po przyjęciu leku należy zachować ostrożność podczas
prowadzenia pojazdów i obsłudze urządzeń mechanicznych

DOPAMINA I

Działanie:

• pobudza receptory

dopaminergiczne

• receptory adrenergiczne 

1

i 



.

Dopamina

• W małych dawkach, 0,5–3 g/kg mc./min,

dopamina rozszerza naczynia nerkowe i trzewne.

Zwiększa przepływ nerkowy.

• W zakresie dawek średnich: 5–10 g/kg mc./min,

dopamina stymuluje zarówno receptory -

adrenergiczne, jak i 

1

w sercu: zwiększa

kurczliwość m. sercowego, objętość wyrzutową i

pojemność minutową serca, przyspiesza czynność

serca. Powoduje wzrost ciśnienia tętniczego.

• W dawkach większych niż 10 g/kg mc./min

zaczyna przeważać działanie obkurczające

naczynia krwionośne

DOPAMINA III

• Przeciwwskazania:

• Guz chromochłonny.
• Zwężenie drogi odpływu z lewej komory.
• Zaburzenia rytmu z szybką czynnością serca:

napadowy częstoskurcz, liczne skurcze dodatkowe,
migotanie komór.

• Łagodny rozrost gruczołu krokowego,
• Choroby naczyń obwodowych (choroba Raynauda,

angiopatia cukrzycowa).

• Nadwrażliwość na składniki preparatu, a zwłaszcza

na wodorosiarczan sodu.

Dopamina

• Działania niepożądane:

• Objawy pobudzenia układu współczulnego:

kołatania serca, bóle wieńcowe, zaburzenia

rytmu serca (przedwczesne pobudzenia

komorowe, skurcze dodatkowe), niepokój,

drżenia.

• Zawroty i bóle głowy, nudności, wymioty,

bladość powłok, nadciśnienie tętnicze,

potliwość.

• Niedokrwienie obwodowe może być przyczyną

np. zgorzeli stopy. Po przedostaniu się leku

poza żyłę dochodzi do martwicy skóry.

• Duże dawki mogą powodować zastój w krążeniu

małym na skutek wzrostu oporu obwodowego.

Dopaminum Hydrochloricum 1%

• nazwa handlowa

Dopaminum Hydrochloricum

1%

• postać

roztwór do wlewu i.v.

• dawka

0,01 g/ml

• opakowanie

10 amp. 5 ml

• producent

Polfa Warszawa

• dostępność

lecznictwo zamknięte

• lek z wykazu

B (zawiera substancje silnie

działające)

• ostrzeżenia

brak

Dopaminum Hydrochloricum 4%

• nazwa handlowa

Dopaminum Hydrochloricum

4%

• postać

roztwór do wlewu i.v.

• dawka

0,04 g/ml

• opakowanie

10 amp. 5 ml

• producent

Polfa Warszawa

• dostępność

lecznictwo zamknięte

• lek z wykazu

B (zawiera substancje silnie

działające)

• ostrzeżenia

brak

DOBUTAMINA II

• Wskazania:
• Stosuje się w sytuacjach, gdy korzystne

jest zwiększenie siły skurczu m.

sercowego i pojemności minutowej

serca, bez podnoszenia ciśnienia

tętniczego, gdy skurczowe ciśnienie

tętnicze wynosi 80–90 mmHg lub więcej.

Ostra niewydolność serca (zawał,

zapalenie m. sercowego, prawo- lub

lewokomorowa niewydolność serca,

zabiegi kardiochirurgiczne).

DOBUTAMINA II

• Przeciwwskazania:

• Zwężenie drogi odpływu z lewej komory.

• kardiomiopatia przerostowa z

podzastawkowym zwężeniem aorty.

• Ostrożnie w migotaniu przedsionków,

• Ostra faza zawału serca oraz wstrząs

septyczny i kardiogenny z istotnie niskim

ciśnieniem tętniczym (<80 mmHg) i

upośledzeniem czynności m. sercowego.

• Nadwrażliwość na dobutaminę.

DOBUTAMINA III

• Działania niepożądane:
• Objawy pobudzenia układu

współczulnego (zwykle słabiej
wyrażone niż w przypadku
stosowania innych leków
sympatykomimetycznych);

• Obniżenie ciśnienia tętniczego,
• Tachykardia oraz zaburzenia rytmu.

Dobutamine

• nazwa handlowa

Dobutamine

• postać

liof. do przyg. roztworu do wlewu i.v.

• dawka

0,25 g

• opakowanie

25 fiol.

• producent

Polfa Tarchomin

• dostępność

lecznictwo zamknięte

• lek z wykazu

B (zawiera substancje silnie

działające)

• ostrzeżenia

brak

EFEDRYNA

• Działanie:
• Działa rozszerzająco na oskrzela,

zmniejsza wydzielanie śluzu w drogach
oddechowych i stymuluje oddychanie.

• Wpływa na serce ino- i

chronotropowododatnio.

• Zwęża naczynia krwionośne, powoduje

wzrost ciśnienia tętniczego krwi.

• Pobudza OUN

EFEDRYNA

• Wskazania:
• Idiopatyczne ortostatyczne spadki ciśnienia krwi

oraz stany hipotensyjne, np. powstające przy
znieczuleniach rdzeniowych.

• Zakażenia dróg oddechowych – jako składnik w

mieszanek wykrztuśnych.

• Miastenia rzekomoporażenna.
• Miejscowo w celu

obkurczenia naczyń w stanach

zapalnych błon śluzowych.

EFEDRYNA

Przeciwwskazania:

• Nadwrażliwość na efedrynę.
• Choroba niedokrwienna serca,
• Zaburzenia rytmu (zwłaszcza częstoskurcze

napadowe i niemiarowości ekstrasystoliczne),

• Nadciśnienie tętnicze,
• Nadczynność tarczycy,
• guz chromochłonny,
• łagodny rozrost gruczołu krokowego z zastojem

moczu,

• jaskra z zamykającym się kątem przesączania.

EFEDRYNA

Działania niepożądane:

• Wzrost ciśnienia tętniczego,

• Zaburzenia rytmu serca.

• Zwiększenie pobudliwości psychomotorycznej,

lęk, niepokój, drżenia, bóle i zawroty głowy,

trudności z zaśnięciem, uczucie suchości w gardle

i nosie, wzmożone pragnienie, poty.

• Trudności w oddawaniu moczu.

• Rzadko skórne odczyny alergiczne.

• Przedawkowanie może objawiać się epizodami

psychotycznymi i drgawkami.

• Po długim stosowaniu może rozwinąć się

uzależnienie – pojawia się wzrost agresywności i

zaburzenia psychiczne.

Ephedrinum Hydrochloricum

• nazwa handlowa Ephedrinum Hydrochloricum
• postać

roztwór do wstrzykiwań i.m. i s.c.

• dawka

0,025 g/ml

• opakowanie

10 amp. 1 ml

• producent Polfa Warszawa
• cena leku w aptece

11,61 zł

• dostępnośćlek dostępny na receptę
• lek z wykazu

B (zawiera substancje silnie działające)

• ostrzeżenialek może upośledzać sprawność psychofizyczną;

po przyjęciu leku należy zachować ostrożność podczas
prowadzenia pojazdów i obsłudze urządzeń mechanicznych

ATROPINA

Działanie:

• Atropina jest konkurencyjnym,

wybiórczym antagonistą
pozazwojowych receptorów
cholinergicznych M-1 i M-2, przez co
znosi działanie acetylocholiny.

• Jej działanie można częściowo

odwrócić, podając inhibitor Ach.

ATROPINA

Serce:

• poprzez swoje działanie znoszące

wpływ nerwu błędnego na serce
powoduje zwiększenie częstotliwości
rytmu serca

ATROPINA

• przewód pokarmowy: powoduje

zmniejszenie napięcia mięśni
gładkich ścian przewodu
pokarmowego, osłabia perystaltykę
jelit, powoduje spadek wydzielania
żołądkowego i zaleganie treści
żołądkowej, działa przeciwwymiotnie;

ATROPINA

• układ moczowy: zmniejsza napięcie

mięśni gładkich ścian moczowodów i
pęcherza moczowego;

ATROPINA

• gruczoły wydzielania

zewnętrznego: zmniejsza
wydzielanie łez, potu, śliny, śluzu
i enzymów trawiennych;

ATROPINA

• gałka oczna: rozszerzenie źrenicy

(mydriasis) i porażenie m.
rzęskowego (cycloplegia).

ATROPINA

• Wskazania:

• stosowana w reanimacji oddechowo-krążeniowej (w

asystolii, blokach serca),

• premedykacji przed znieczuleniem ogólnym,

• w leczeniu odruchowej bradykardii,

• nadmiernego wydzielania i skurczu oskrzeli, stanów

spastycznych przewodu pokarmowego, dróg

żółciowych i moczowodów.

• w okulistyce w celu długotrwałego rozszerzenia

źrenicy .

• w zatruciu glikozydami naparstnicy i inhibitorami

AChE.

• zapobiegawczo w chorobie lokomocyjnej.

ATROPINA

Przeciwwskazania:

•

nadwrażliwość na atropinę.

•

jaskra z zamykającym się kątem przesączania,

•

niedrożność przewodu pokarmowego,

•

zwężenie odźwiernika,

•

choroba refluksowa żołądka,

•

zwężenie szyi pęcherza moczowego.

•

choroba niedokrwienna serca,

•

atak dławicy piersiowej, zawał serca, tachykardia,
niewydolność serca. Tyreotoksykoza, myasthenia
gravis, zatrucie ciążowe.

Atropinum Sulfuricum

• nazwa handlowa

Atropinum Sulfuricum

• postać

roztwór do wstrzykiwań

• dawka

0,001 g/ml; 0,5 mg/ml

• opakowanie

10 amp. 1 ml

• producent

Polfa Warszawa

• cena leku w aptece 12,62 zł
• dostępność

lek dostępny na receptę

• lek z wykazu

A (zawiera substancje bardzo

silnie działające)

• ostrzeżenia

brak

Własćiwości farmakologiczne beta blokerów

Średnia
dobowa

dawka

Kardioselektywn

ość

Rozpuszczalność

w tłuszczach

ISA

Własciwości

membrano-

stabilizujące

Acebutolol
Atenolol
Esmolol
Labetalol
Metoprolol
Nadolol
Pindolol
Propranolol
Sotalol

400 – 1200
50 – 200
50 – 150
400-800
100-200
40-80
5-30
40-160
80-320

Tak
Tak
Tak
Nie
Tak
Nie
Nie
Nie
Nie

Umiarkowana
Słaba
Słaba
Słaba
Umiarkowana
Słaba
Umiarkowana
Wysoka
Słaba

Tak
Nie
Nie

Możliw

a

Nie
Nie
Tak
Nie
Nie

Tak
Nie
Nie
Nie
Nie
Nie
Tak
Tak
Nie

Mechanizm działania beta blokerów

• Beta blokery są konkurencyjnymi

antagonistami receptorów beta
adrenergicznych.

• Zahamowanie receptorów beta 1

znajdujących się w sercu:

– hamuje częstość pracy serca,
– poprawia jego kurczliwość i
– przewodzenie przedsionkowo – komorowe.

Wskazania do beta blokerów

• Nadciśnienie tętnicze
• Dusznica bolesna
• Zawał serca
• Nadkomorowe i komorowe zaburzenia rytmu

serca

• Rozwarstwienie aorty
• Kardiomiopatia przerostowa
• Wypadanie płatka zastawki mitralnej
• Zespół wydłużenia odstępu QT
• Niewydolność serca

Przeciwwskazania do beta

blokerów

•Hipotensja
•Astma
•Przewlekła obturacyjna

choroba płuc