Leki pobudzające układ adrenergiczny – sympatykomimetyki:

Sympatykomimetyki pośrednie:

Należą tu leki działające bezpośrednio na receptory adrenergiczne, ale również działające pośrednio, np.: inhibitory MAO:

• Tranylcypromina – nieodwracalny inhibitor;

• Moklobemid – selektywny inhibitor izoenzymu MAO-A.

MAO posiada dwa izoenzymy: MAO-A (rozkładająca NA, A, serotoninę) i MAO-B (rozkładająca dopaminę).

Należą tu również takie substancje jak kokaina, amfetamina, metamfetamina. Są to często nadużywane środki sympatykomimetyczne o podobnym działaniu ośrodkowym. Zwiększają stężenie NA w złączu nerwu efektorowym. Skuteczność takich leków zmniejsza się (tachyfilaksja), przy wyczerpaniu się w pęcherzykach zmagazynowanej NA. W OUN wywołują stany dobrego samopoczucia, euforii, wzrost aktywność fizycznej oraz spadek uczucia głodu i znużenia. Stymulują procesy pamięciowe, ale informacja wchodzą do pokładów pamięci krótkotrwałej.

Kokaina wywołuje efekt sensyfilacji, czyli uwrażliwienia neuronu na kolejne dawki i zwiększania efektu pobudzenia przy tych samych dawkach.

Amfetamina zwiększa stężenia NA i DA w szczelinie synaptycznej poprzez:

• Hamowanie enzymów metabolizujących;

• Hamowanie białek odpowiedzialnych za wychwyt zwrotny;

• Wyrzucanie NA i DA z pęcherzyków synaptycznych.

Do sypatykomimetyków pośrednich zaliczamy również Pseudoefedryna i efedrynę.

Pseudoefedryna:

Amina sympatykomimentyczna działająca obwodowo podobnie jak A oraz ośrodkowo słabiej od amfetaminy. Wskazania do jej stosowania:

• Nieżyt nosa;

• Zapalenie zatok;

• Zapalenie górnych dróg oddechowych spowodowane w astmie oskrzelowych.

Jest składnikiem preparatów m.in.: Sudafed, Cirrus, Tabcin.

Efedryna:

Stosowana jest w celu zwężenia naczyń krwionośnych w przebiegu obniżenia ciśnienia w czasie znieczulenia zwłaszcza przewodowego. Jest lekiem z wyboru stosowanym w położnictwie, ponieważ nie zmniejsza przepływu krwi poprzez macicę (nie przechodzi przez łożysko). Stosowana we wszystkich przypadkach niedociśnienie. Doustnie stosowana w długotrwałym leczeniu stanów spastycznych oskrzeli, do leków miejscowo znieczulających, aby lek działała miejscowo. Niestosowana w przypadku miejscowego znieczulenia przy zrywaniu paznokcia (ze względu na pojedynczą tętnice, którą dopływa krew w to miejsce) oraz wraz z kokaina (kokaina wykazuje własne działanie obkurczające).

Nieselektywni agoniści receptorów adrenergicznych:

Efekty pobudzenia receptorów α₁:

Naczynia krwionośne	Skurcz
Oskrzela	Skurcz, ↓wydzielania śluzu
Serce	Wzrost pobudzenia
Nerki	↓ przesączania
Jelita	Skurcz zwieraczy
Nasieniowody	Skurcz, wytrysk
Oko	Rozszerzenia źrenicy

Efekty pobudzenia receptorów α₂:

Naczynia krwionośne	Rozkurcz
Zakończenia neuronów	↓ uwalniania neuroprzekaźników
Płytki krwi	↑ agregacji
Trzustka	↓ insuliny
OUN	Efekt sedatywny, hipotensyjny.

Adrenalina:

Obecnie rzadko stosowana, we wstrząsie anafilaktycznym, przy zatrzymaniu akcji serca. We wstrząsach stosowana jest w ampułkostrzykawkach do wstrzyknięć podskórnych lub po złamaniu ampułki na błony śluzowe.

Noradrenalina:

Stosowana w niektórych postaci wstrząsu. Istnieje duże ryzyko pogorszenia ukrwienia narządów na skutek skurczu naczyń krwionośnych, szczególnie niebezpiecznie konsekwencje niedokrwienia nerek (co skutkuje aktywacją układu RAA i dalsze osłabienia perfuzji nerek).

Selektywni agoniści receptorów α₁-adrenergicznych:

Należą tu:

• Fenylefryna;

• Metoksamina;

• Mefentermina;

• Metaraminol;

• Ksylometazolina;

• Nafazolina;

• Oksymetazolina.

Zastosowanie:

• Podanie miejscowe w celu odburczenia naczyń krwionośnych błon śluzowych nosa i spojówek;

• Podawane miejscowo wraz z lekami miejscowo znieczulającymi, aby ograniczyć ich działanie;

• Wstrząs;

• Podciśnienia;

• Napadowe częstoskurcze przedsionków, aby obniżyć ciśnienie tętnicze krwi.

Selektywni agoniści receptorów α₂-adrenergicznych:

Klonidyna, karbastyna:

Leczenie ustalonego nadciśnienia tętniczego krwi: klonidyna. Wykorzystuje się działanie obwodowe (pobudzenie receptorów α₂ presynpatycznych) i ośrodkowe (ośrodki mózgowe kontrolujące napięcię obwodowych neuronów współczulnych – podwzgórze, jądro pasma samotnego). Klonidyna stosowana jest także w migrenowych bólach głowy, zespołach abstynencji morfinowej i alkoholowej.

Działanie niepożądane:

• Hipotonia ortostatyczna (gwałtowny spadek ciśnienia przy zmianie pozycji z leżącej na stojącą);

• Bradykardia;

• Senność;

• Niekiedy obrzęki ze względu na zatrzymanie sodu.

!!! Po gwałtownym przerwaniu podawania klonidyny obserwuje się objawy abstynencji z gwałtownym wzrostem ciśnienia tętniczego !!!

Nieselektywni agoniści receptorów β - adrenergicznych:

Orcyprenalina:

Silniej pobudza receptory β₂ niż β­­₁, dlatego stosuje się ją w napadach dychawicy oskrzelowej.

Dobutamina:

Silniej pobudza receptory β₁ niż β₂ (działanie to wykorzystywane jest we wstrząsie kardiogennym).

Zastosowanie nieselektywnych β-adrenomimetyków:

• Wstrząs kardiogenny – dobutamina;

• Astma oskrzelowa – Orcyprenalina i izoprenalina.

• Zespół MAS – (blok serca III° czyli brak przewodnictwa pomiędzy przedsionkami a komorami z jednoczesnym ustaniem rytmu komorowego z ośrodków ekotopowych – jest to zagrożenie życia) – Izoprenalina (wykorzystuje się jej dodatnie batmotropowe działanie);

• Stany skurczowe obwodowych naczyń krwionośnych – choroba Burgera (dotyczy naczyń krwionośnych nóg), choroba Raynalda (dotyczy naczyń rąk). Lepsze wyniki daje zastosowanie selektywnych agonistów β­­­₂.

Selektywni agoniści receptorów β₂-adrenrgicznych:

Salbutamol
Fenoterol
Salmeterol
Bametan
Tertbutalina
Pirbuterol
Proketrol
Ritodryna

Ritodryna jest zarezerwowana wyłącznie w celu zahamowanie skurczy mięśnia macicy.

Zastosowanie:

• Astma oskrzelowa;

• Przedwczesne skyrcze porodowe;

• Stany skurczowe obwodowych naczyn krwionośnych (ch.Burgera, ch.Raynolda).

Korzystne działanie agonistów receptorów β w terapii astmy:

• Rozkurczają mięsnie gładkie oskrzeli;

• Hamują uwalnianie mediatorów z komórek tucznych, eozynofili i makrofagów;

• ↑sekrecję śluzu w drzewie oskrzelowym;

• Hamują obrzęk płuc;

• Zmniejszają nadwrażliwość w drzewie oskrzelowym.

Krótko działające:

• Salbutamol, tertbutalina. Działają w ciągu paru minut. Tutaj można też zaliczyć adrenaline i Izoprenalinę.

Długo działające:

• Formoterol, salmeterol. Działają nawet do 12 godzin.

Działanie niepożądane:

• Tachykardia;

• Dodatkowe skurcze komorowe;

• Drżenie mięśni szkieletowych;

• Hiperglikemia (w wyniku zwiększonej glikogenolizy);

• Hipoksja (rozszerzenie oskrzeli prowadzi do hiperwentylacjo płuc).

Przeciwwskazania:

• Częstoskurcz;

• Niewydolność wieńcowa;

• Nadczynność tarczycy.

Leki blokujące receptory adrenergiczne:

Nieselektywne blokery receptorów α-adrenergicznych:

Fentolamina, tolazolina:

• Diagnostyka i przygotowanie do operacji usunięcia guza chromochłonnego rdzenia nadnerczy (w przygotowaniu przedoperacyjnym stosuje się ponadto selektywne blokery receptorów β-adrenergicznych);

• Stany skurczowe obwodowych naczyń krwionośnych;

• Zapobiegają przełomom nadciśnieniowym.

Alkaloidy sporyszu:

• Migrenowe bóle głowy spowodowane skurczem naczyń mózgowych;

• Zaburzenia krążenia mózgowego;

• Np.: Hydalot (zawierający dihydroergotaminę), półsyntetyczna pochodna - nicergolina;

• Kwas lizergowy ma właściwości halucynogenne.

Selektywni antagoniści receptorów α₁-adrenergicznych:

Leki starszej generacji (I):

• Prazosyna;

• Zastosowanie:

  • Leczenie nadciśnienia tętniczego;

• Wady:

  • Krótki okres biologicznego półtrwania;

  • Efekt pierwszej dawki, z tego względu zaleca się stosowanie zmniejszonej porcji dawki na noc (jest efekt najsilniejszego działania pierwszej podanej dawki);

Leki nowszej generacji (II):

• Terazosyna;

• Doksazosyna;

• Zastosowanie:

  • Leczenie nadciśnienia tętniczego;

  • Łagodny przerost gruczołu krokowego.

• Nie wykazują efektu pierwszej dawki, maja długi czas biologicznego półtrwania, ↑HDL, ↓ LDL i VLDL cholesterolu.

Leki III generacji:

• Alfuzosyna;

• Tamsulosyna.

β-blokery:

Leki I generacji – działanie niewybiórcze, blokują receptory β₁ i β₂:

Bez aktywności wewnętrznej (agonistycznej):

• Nadolol;

• Propranolol (przechodzi przez BBB, stosowany również jako anksjolityk);

• Tymolom (jako krople do oczu);

• Sotalol (do arytmi);

• Tetralol.

Z częściową aktywnością wewnętrzną (agonistyczną):

• Alprenolol;

• Oksprenolol;

• Pindolol;

• Penbutolol;

• Praktolol.

Z aktywnością chinidyno podobną (stabilizacja błony komórkowej):

• Alprenolol;

• Oksprenolol;

• Propranolol.

Leki II generacji (leki kardioselektywne) – antagoniści β₁:

• Acebutolol;

• Atenolol;

• Betaksolol;

• Bisoprolol;

• Metoprolol.

• Pomimo znacznej kardioselektywności nie powinny być stosowane u chorych z astmą oskrzelową, zaawansowaną cukrzycą i chorobami naczyń obwodowych.

Leki III generacji:

• Łączą właściwości β-adrenolityczne z działaniem rozszerzającym naczynia krwionośne - jednocześnie blokują receptory β i α₁;

• Labetalol;

• Dilewolol;

• Karwedilol;

• Celiprolol (wykazuje działanie β₂-agonistyczne);

• Nebiwalol – stymuluje syntezę NO przez śródbłonek naczyń krwionośnych.

Zastosowanie β-blokerów:

• Choroba niedokrwienna serca, w tym okres po zawale mięśnia sercowego (obniża zapotrzebowanie serca na tlen i związki energetyczne);

• Nadciśnienie tętnicze – obniża pojemność minutową i wyrzutową serca, obniża aktywność reninową osocza, hamuje uwalnianie NA, blokuje presynaptyczne β₂;

• Zaburzenia rytmu serca (II klasa leków p/arytmicznych);

• Nadczynność tarczycy, działanie anksjolityczne (trema, te które przenikają do OUN).

Działanie niepożądane:

• Nadmierne obniżenie ciśnienia krwi;

• Zaburzenia przewodnictwa w układzie bodźco-przewodzącym;

• Skurcz oskrzeli;

• Uczucie zmęczenia, znużenia, depresja;

• Zaburzenia gospodarki lipidowo-węglanowej (↑TG, ↑LDL, ↓HDL, hiperglikemia);

• Zespół oczno-śluzówkowo-skórny po praktololu.

Leki hamujące struktury presynaptyczne – leki blokujące neurony adrenergiczne:

Guanetydyna:

Mechanizm działania:

• Wypiera NA z pęcherzyków synaptycznych (przejściowy wzrost ciśnienia), a następnie długotrwale hamuje magazynowanie NA w pęcherzykach (obniżenie ciśnienia krwi).

Zastosowanie:

• Ciężkie postacie nadciśnienia tętniczego.

Działanie niepożądane:

• Hipotonia ortostatyczna;

• Spadek przesączania w kłębuszkach nerkowych

Przeciwwskazania:

• Niewydolność nerek;

• Zaawansowana miażdżyca;

• Nadciśnienie w przebiegu gruczolaka chromochłonnego nadnerczy.

!!! Większość środków używanych do znieczulenia ogólnego podawanych chorym leczonym guanetydyną może wywołać zapaść naczyniową !!!

Rezerpina:

Mechanizm działania:

• Opróżnianie pęcherzyków synaptycznych z NA oraz hamowanie gromadzenia się NA w ich wnętrzu.

• Obniżanie stymulacji współczulnej.

Działanie:

• Spadek ciśnienia tętniczego obserwuje się po kilku dniach stosowania; jest to wynikiem dwu fazowego działania rezerpiny (wyrzut NA z pęcherzyków oraz późniejsze hamowanie magazynowania). Powrót do sytuacji wyjściowej jest możliwe po odbudowaniu się pęcherzyków synaptycznych.

Działanie niepożądane:

• Czynnościowa przewaga układu przywspółczulnego (biegunki, uczynnienie choroby wrzodowej, zwolnienie akcji serca).

• Działa na OUN – senność, uczucie zmęczenia, niekiedy stany depresyjne.

• Przy dłuższym stosowaniu daje objawy parkinsonizmu (ze względu na zubożenie neuronów ośrodkowych w DA).

• Zatrucie powoduje śpiączkę, zwężenie źrenic, drgawki, silny spadek ciśnienia.

Jej stosowanie jest ograniczone (jedynie w niektórych przypadkach nadciśnienia tętniczego).

Metyldopa:

Jest fałszywym substratem w torze syntezy amin katecholowych (zamiast DOPA). Powstająca we włóknach noradrenergicznych α-metylnoradrenalina znacznie słabiej niż NA pobudza receptory α₁, natomiast pobodnie do klonidyny pobudza receptory α₂. Wskazaniem do stosowania metyldopy będzie nadciśnienie ustalone.