Przedmiot:

Handel międzynarodowy

Prowadzący: dr Piotr Rubaj

Międzynarodowa konkurencyjność

gospodarek

Problem konkurencyjności gospodarek stał się jednym z

podstawowych zagadnień badawczych w naukach

ekonomicznych w ostatnich dwóch dekadach XX wieku i

w XXI wieku. O międzynarodowej konkurencyjności

decydują najogólniej dwa czynniki:

1. Wielkość walorów ekonomicznych, którymi rozporządzają

poszczególne kraje:
-

zasoby

czynników

produkcji

oraz

efektywność

ich

wykorzystania (ziemia, surowce, praca, kapitał)
- zasoby intelektualne – poziom rozwoju oraz efektywność

wykorzystania wiedzy (w szczególności technicznej)

2. Sprawność systemów społeczno- gospodarczych:
- polityka ekonomiczna
- polityka społeczna
- polityka międzynarodowa

Międzynarodowa konkurencyjność

gospodarek

Philip Cotler, autor marketingu narodów uważa, że przy
ocenie bogactwa narodów należy uwzględnić cztery
podstawowe czynniki:

1. Kapitał naturalny – wartość ziemi, wody, minerałów, roślinności
oraz innych zasobów naturalnych

2. Kapitał materialny – wartość maszyn budynków i zakładów
publicznych

3. Kapitał ludzki – produktywna wartość ludzi

4. Kapitał społeczny – wartość rodziny, społeczności oraz różnych
organizacji, które łączą społeczeństwo w jedną całość

Międzynarodowa konkurencyjność

gospodarek

Istotne jednak na tym etapie rozważań jest
przedstawienie relacji zachodzących pomiędzy
takimi

pojęciami,

jak:

międzynarodowa

zdolność

konkurencyjna,

międzynarodowa

konkurencyjność

oraz

międzynarodowa

pozycja konkurencyjnej gospodarki narodowej.
Pojęcia te często są ze sobą mylone lub
stosowane zamiennie i choć odnoszą się do
tematu szeroko pojętej konkurencyjności
gospodarki, to mają różny zakres pojęciowy.

Międzynarodowa konkurencyjność

gospodarek

Międzynarodowa

zdolność

konkurencyjna

jest

pojęciem szerszym niż międzynarodowa konkurencyjność i
odnosi się do szeroko rozumianych możliwości stwarzania
optymalnych warunków rozwoju gospodarki na różnych jej
poziomach

działalności

pozwalających

uzyskiwać

najwyższy poziom konkurencyjności. Zmiana zdolności
konkurencyjnej kraju określana jest sumaryczną zmianą
wartości czynników ją określających, do których należą
inwestycje w działalność gospodarczą o wyższej wartości
dodanej, tj. przechodzenie z sektorów oraz branż o
wysokiej produktywności, wysokiej technologii oraz
opartych na wiedzy, a co za tym idzie – poprawianie
struktury eksportu zgodnie z odpowiednimi zmianami w
gospodarce regionalnej i eksporcie regionalnym.

Zdolność konkurencyjna

W warunkach globalnej gospodarki światowej
zdolność konkurencyjna poszczególnych
krajów związana jest z elastycznością
publicznych i prywatnych podmiotów
gospodarczych w dostosowaniu do warunków
konkurencji globalnej, stabilnością instytucji
gwarantujących poszanowanie prawa,
sprawność wykorzystania czynników produkcji
oraz prorozwojowa polityka państwa.

Międzynarodowa pozycja konkurencyjna

Międzynarodowa pozycja konkurencyjna

danego kraju (najwęższe z kolei pojęcie) odnosi się do
oceny konkurencyjności w danym momencie i/lub w
określonym przedziale czasowym. Punktem wyjścia do
oceny konkurencyjności danego kraju jest jego pozycja
konkurencyjna. Jest ona określana przede wszystkim
przez potencjał gospodarczy danego kraju, który z kolei
jest determinowany przez poziom technologiczny,
jakość instytucji, infrastruktury i stopień liberalizacji
gospodarki

Konkurencyjność międzynarodowa

Dążąc do obiektywnego określenia miejsca

zajmowanego przez dany kraj w gospodarce światowej
oraz jego konkurencyjności należy ustalić sposoby
porządkowania i porównywania wskaźników
ekonomicznych pozwalających tą konkurencyjność
opisywać. W literaturze odnajdujemy szereg sposobów
porównywania gospodarek narodowych, ale zasadny
wydaje się podział na tzw. wskaźniki konkurencyjności
gospodarki tradycyjnej i wskaźniki konkurencyjności
tzw. „nowej gospodarki”.

Wskaźniki konkurencyjności

gospodarki

Wskaźniki konkurencyjności

Gospodarka tradycyjna

„Nowa gospodarka”

- wskaźniki ilościowe

-

wskaźniki

jakości

czynników wytwórczych

-

wskaźniki

cenowe

i

kosztowe

- wskaźniki uwzględniające
wiedzę

- wskaźniki produktywności

- wskaźniki opisujące
otoczenie
makroekonomiczne

Źródło: M. Jagiełło, Wskaźniki międzynarodowej konkurencyjności gospodarki, Instytut Koniunktur i Cen
Handlu Zagranicznego, Warszawa 2003, s. 7.

Wskaźniki konkurencyjności

gospodarki

Do oceny gospodarki tradycyjnej stosuje się zazwyczaj
tradycyjne wskaźniki makroekonomiczne, które w
sposób ilościowy (czasami również opisowy) prezentują
efekty działalności podmiotów gospodarczych w skali
całego

kraju.

Podział

takich

miar

zdolności

konkurencyjnej proponuje m.in. W. Bieńkowski:

1) wskaźniki ogólnego rozwoju gospodarczego (PKB,
zatrudnienie/bezrobocie, inflacja i bilans płatniczy, tzw.
formuła magicznego czworoboku)

2) zmiany w wielkości i strukturze czynników produkcji
(w tym również zasoby i poziom technologii,
efektywność wykorzystania zasobów produkcyjnych),

Wskaźniki konkurencyjności gospodarki

3) miary zyskowności działań ekonomicznych w skali
makro (operating surplus tj. udział zysku w PKB) oraz
wskaźniki efektywności wykorzystania czynników
produkcji (stopa zwrotu i jednostkowy koszt pracy)

4) miary zmian instytucjonalnych określających
swobodę przemieszczania się (alokacji) czynników
produkcji (m.in. miary dotyczące struktury rynku,
odzwierciedlające stopień monopolizacji)

5) miary międzynarodowej pozycji konkurencyjnej
(m.in. udział w eksporcie światowym, wskaźniki
penetracji importowej, bilans handlowy).

Wskaźniki konkurencyjności gospodarki

Podobny podział, z uwzględnieniem gospodarki tradycyjnej

i tzw. „nowej gospodarki” prezentuje również J. Misala:

1) wskaźniki ogólnego tempa rozwoju gospodarczego

danego kraju: tempo wzrostu PKB, kształtowanie się stopy

bezrobocia, stopa inflacji, stan budżetu państwa, saldo

bilansu obrotów bieżących, saldo bilansu płatniczego,

poziom rezerw dewizowych, zadłużenie wewnętrzne i

zewnętrzne,
2) wskaźniki informujące o zmianach strukturalnych i o

zmianach efektywności wykorzystania poszczególnych

czynników produkcji, a także o swobodzie przemieszczania

się czynników wytwórczych w kraju i w układzie

międzynarodowym,
3) wskaźniki informujące o stopniu zaangażowania w

międzynarodowej wymianie gospodarczej.

Wskaźniki konkurencyjności gospodarki

Tradycyjne wskaźniki konkurencyjności

gospodarki, możemy podzielić na trzy grupy: wskaźniki
ilościowe, wskaźniki cenowo-kosztowe oraz wskaźniki
produktywności.

Wskaźniki ilościowe, do których należą tempo

wzrostu gospodarczego, stopa bezrobocia, poziom
inflacji, saldo bilansu płatniczego oraz wskaźniki
dotyczące efektywności handlu zagranicznego
zazwyczaj pozwalają ocenić ogólną sytuację gospodarki
ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji w handlu
zagranicznym.

Wskaźniki konkurencyjności gospodarki

Do grupy wskaźników ilościowych możemy zaliczyć:

- udział w światowych obrotach towarami i usługami,
- saldo obrotów handlowych,
- saldo obrotów bieżących,
- kurs walutowy i terms of trade,
- zasoby dewizowe i kurs waluty narodowej.

Wybrane wskaźniki konkurencyjności

gospodarki

Udział procentowy danego kraju w eksporcie
światowym - wskaźnik ten określa międzynarodową
pozycję konkurencyjną danego kraju na podstawie jego
udziału w światowym eksporcie. Jeżeli udział ten nie
zmienia się lub rośnie, to przyjmuje się, że
międzynarodowa pozycja konkurencyjna danego kraju
umacnia się. Podstawowym jego mankamentem jest to,
że nie uwzględnia on wielu zmiennych czynników,
takich jak kurs walutowy, cykl koniunkturalny czy też
szczególnych preferencji w handlu.

Wybrane wskaźniki konkurencyjności

gospodarki

Wskaźnik penetracji importowej – wyraża, jaka

część konsumpcji krajowej zaspokajana jest importem.
Wzrost udziału dóbr importowanych w rynku
wewnętrznym nie oznacza automatycznie spadku
konkurencyjności danej gospodarki, ale jedynie jej
większe zaangażowanie w międzynarodowy podział
pracy.

Wskaźnik

ten

powinien

być

zazwyczaj

rozpatrywany

w

połączeniu

ze

wskaźnikiem

specjalizacji eksportowej. Wzrost wskaźnika penetracji
importowej w połączeniu ze spadkiem wskaźnika
penetracji

eksportowej

wskazuje

na

spadek

konkurencyjności gospodarki.

Wskaźniki konkurencyjności gospodarki

Terms of trade – określają wpływ zmian cen krajowych i
zagranicznych na równowagę bilansu handlowego.
Utrzymywanie się tego wskaźnika powyżej jedności jest
korzystne i oznacza, że rośnie siła nabywcza eksportu
mierzona w cenach importowych. W takiej sytuacji
mamy do czynienia z dodatnim saldem w bilansie
handlowym.

Terms of trade często traktowane są jako ważny
wskaźnik międzynarodowej konkurencyjności, zgodnie
z zasadą, że dany kraj staje się bardziej konkurencyjny,
kiedy ceny za granica rosną szybciej od cen krajowych.

Wskaźniki konkurencyjności gospodarki

Saldo bilansu handlowego – jest to dość powszechnie
stosowany wskaźnik międzynarodowej konkurencyjności
gospodarki,

zgodnie

z

założeniem,

że

kraj

o

konkurencyjnej strukturze i efektywnej gospodarce nie
powinien mieć kłopotów ze zrównoważeniem swego
saldo bilansu handlowego. Oczywiście mogą istnieć
okoliczności tłumaczące przejściowe trudności w
równoważeniu salda bilansu handlowego, ale w dłuższej
perspektywie powinno ono być dodatnie. Istnieją w
literaturze ekonomicznej dyskusje na temat zakresu
pojęcia bilansu handlowego, jak również wyższości
bilansu obrotów bieżących na bilansem handlowym, ale
nie zmienia to postaci rzeczy, że są to bardzo często
analizowane wskaźniki gospodarcze.

Wskaźniki konkurencyjności gospodarki

Wskaźniki typu

kosztowo-cenowego zazwyczaj odnoszą

się do relatywnych (cen) kosztów wyrażonych we
wspólnej walucie. Jednym z najczęściej stosowanych
wskaźników w tej grupie jest realne efektywny kurs
walutowy (real effective exchange rate). Aprecjacja
tego wskaźnika interpretowana jest jako pogorszenie
się pozycji konkurencyjnej

Wskaźniki konkurencyjności gospodarki

Na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku w Stanach
Zjednoczonych pojawiło się określenie „nowa
gospodarka” (New Economy) odnoszące się do
gospodarki opartej o najnowsze technologie
informatyczne i telekomunikacyjne. Zdolność szybkiego
przyswajania informacji w takiej gospodarce oraz
praktyczne wykorzystywanie posiadanej wiedzy pozwala
uzyskiwać przewagę konkurencyjną między podmiotami
gospodarczymi. Charakterystyczne cechy takiej
gospodarki to: dominująca rola sektora usług w
wytwarzaniu PKB oraz zatrudnieniu, pierwszoplanowa
rola sektorów opartych o technologie high tech oraz
wysoki poziom konkurencyjności w gospodarce
światowej.

Wskaźniki konkurencyjności gospodarki

Wskaźniki konkurencyjności „nowej gospodarki” odnoszą
się, więc zazwyczaj do analizy jakości czynników
wytwórczych, analizy poziomu posiadanej przez
społeczeństwo wiedzy oraz wskaźników opisujących
otoczenie makroekonomiczne. Przykładem wskaźników
dotyczących jakości czynników wytwórczych mogą być:
stopień edukacji, inwestycje w kapitał ludzki, wskaźniki
jakości kapitału rzeczowego czy też bezpośrednie
inwestycje zagraniczne. Ostatni z wymienionych
wskaźników jest bardzo ważny, gdyż w znacznym stopniu
przyczynia się do jakości kapitału rzeczowego, tzn.
takiego, który odgrywa ogromną rolę w procesie
wprowadzania i wykorzystywania nowych technologii.

Wskaźniki konkurencyjności gospodarki

Wśród wskaźników dotyczących poziomu posiadanej wiedzy

oraz poziomu rozwoju społecznego pierwszoplanową role

odgrywa wskaźnik HDI (Human Development Index), czyli

wskaźnik poziomu rozwoju społecznego. W metodologii tego

wskaźnika zawarte są cztery podstawowe miary: przeciętny

okres trwania życia, ogólny wskaźnik skolaryzacji brutto dla

wszystkich poziomów nauczania, wskaźnik umiejętności

czytania ze zrozumieniem i pisania oraz produkt krajowy

brutto przypadający na jednego mieszkańca.
Wartość wskaźnika HDI może przyjmować wartości z

przedziału 0-1, przy czym za względu na jego wartość

określono następujący podział krajów:
- 0-0,5 – kraje słabo rozwinięte;
- 0,501-0,8 – kraje średnio rozwinięte,
- 0,801-1,0 – kraje wysoko rozwinięte.

Wskaźniki konkurencyjności gospodarki

Corocznie przez ONZ wydawany jest Human

Development Report, który

zawiera Human

Development Indeks (Indeks Rozwoju Człowieka)
dotyczący przede wszystkim jakości życia ludzkiego i
poziomu rozwoju społecznego. Raport ten uwzględnia
trzy zasadnicze grupy czynników: poziom produktu
krajowego brutto, przewidywalna długość życia oraz
dostępność edukacji. W rzeczywistości raport ma cechy
studium porównawczego wiążącego poziom życia
mieszkańców z gospodarczo-społecznym rozwojem
kraju. W raporcie tym zwykle najwyższe pozycje
zajmują kraje skandynawskie oraz Kanada.

Wskaźniki konkurencyjności gospodarki

Jako

przykład

wskaźników

„nowej

gospodarki”

opisujących otoczenie makroekonomiczne możemy
przedstawić analizę czynników konkurencyjności,
według IMD (International Institute for Management
Development), analizujących gospodarkę na czterech
poziomach: wyników gospodarczych, efektywności
państwa, efektywności biznesu, jakości infrastruktury.

Otoczenie konkurencyjne

Czynniki określające otoczenie konkurencyjne kraju według IMD

Wyniki

gospodarcze

Efektywność

państwa

Efektywność

biznesu

Jakość

infrastruktury

Gospodarka
krajowa

Finanse publiczne

Wydajność

Podstawowa

Handel
międzynarodowy

Polityka fiskalna,
instytucje

Rynek pracy,
finanse

Technologiczna,
naukowa

Inwestycje
międzynarodowe

Prawo
gospodarcze

Zarządzanie

Zdrowia,
środowisko
naturalne

Zatrudnienie i
ceny

Edukacja

Wpływ
globalizacji

System wartości

Źródło: M. Runiewicz, Międzynarodowa, op.cit., s. 55.

Międzynarodowe rankingi

konkurencyjności

Przez różne organizacje ekonomiczne prowadzone są

międzynarodowe rankingi konkurencyjności, pozwalające

ocenić pozycję danego kraju w gospodarce światowej. Do

tych najważniejszych i najbardziej znanych należą:

1) World Competitiveness Yearbook (WCY) publikowany przez

International Institute for Management Development (IMD) –

Międzynarodowy Instytut Rozwoju Zarządzania w Lozannie,
2) Global Competitiveness Report (GCR) – publikowany przez

World Economic Forum (WEF) – Światowe Forum Gospodarcze,
3) Human Development Report,
4) Index of Economic Freedom, publikowany przez Heritage

Foundation i The Wall Street Journal
5) Transparency International Corruption Perception Index –

publikowany przez Transparency International.

Międzynarodowe rankingi

konkurencyjności

World Competitiveness Yearbook jest publikacją Instytutu
Rozwoju Ekonomicznego w Lozannie, wydawaną corocznie od 1989
roku obejmującą w ocenie konkurencyjności gospodarki cztery
kategorie czynników. Konkurencyjność kraju w ocenie tego Instytutu
jest przede wszystkim związana z pozycją na międzynarodowym
rynku oraz z liberalnym porządkiem ekonomicznym. Autorzy raportu
WCY przyjmują międzynarodowa konkurencyjność przedsiębiorstwa,
jako podstawę do oceny konkurencyjności kraju. Podkreślają oni
jednocześnie znaczenie nie tylko bieżącej konkurencyjności, ale
jakość otoczenia biznesowego, makroekonomicznego i systemowego
oraz infrastruktury, czyli czynników określających zdolność do
długofalowego rozwoju. Zwracają jednocześnie uwagę, że
konkurencyjność niektórych krajów opiera się przede wszystkim na
zasobach naturalnych, tak jak jest to np. w przypadku Rosji czy
Brazylii, zaś innych na sprawnej organizacji i systemie
ekonomicznym, tak jak ma to miejsce w Japonii czy Szwajcarii.

Międzynarodowe rankingi

konkurencyjności

World Economic Forum (Światowe Forum Gospodarcze)
jest prywatną szwajcarską instytucją badającą zmiany
konkurencyjności i zdolności konkurencyjnej krajów,
publikującą swoje wyniki w formie raportu, zwanego
Global Competitiveness Report. Podobnie jak raporty IMD,
tak i raport GCR w swojej analizie zmian konkurencyjności
i zdolności konkurencyjnej krajów kładzie nacisk na
aspekty konkurencyjności przedsiębiorstw. Raport ten
rozróżnia konkurencyjność wynikową i zdolność
konkurencyjną i obejmuje dwa rodzaje indeksów: Indeks
makroekonomicznej zdolności konkurencyjnej krajów
(Global Competitiveness Index – GCI) oraz Indeks
mikroekonomicznej konkurencyjności krajów
(Microeconomic Competitiveness Index – MCI).

Międzynarodowe rankingi

konkurencyjności

Do czynników determinujących konkurencyjność autorzy
raportu GCI zaliczają: stopień otwartości gospodarki,
jakość rządów, finanse, poziom rozwoju infrastruktury,
technologię, zarządzanie na poziomie przedsiębiorstw,
stosunki i poziom rozwoju siły roboczej oraz szeroko
pojętą jakość instytucji.

GCI w porównaniu do WCY kładzie większy nacisk na
analizę jakości instytucji oraz bardziej szczegółowo
ocenia sferę infrastruktury. Zdaniem autorów WEF
konkurencyjność zależy od działań rządu, który wywiera
wpływ na możliwość rozwoju gospodarki poprzez
politykę edukacyjną, zakupy rządowe, regulacje importu
itp.

Międzynarodowe rankingi

konkurencyjności

Index of Economic Freedom – Indeks wolności gospodarczej

sporządzany jest corocznie przez amerykańskie organizacje Heritage

Foundation i The Wall Street Journal. Indeks ten definiuje wolność

ekonomiczną jako brak wymuszania i ograniczania działalności

produkcyjnej, konsumpcji towarów oraz usług poza poziom niezbędny

dla ochrony i jej podtrzymania. Przy obliczaniu tego wskaźnika

uwzględnia się dziesięć następujących czynników:
- politykę handlową,
- politykę podatkową,
- interwencję rządową,
- politykę monetarną,
- bariery dla inwestycji zagranicznych,
- system bankowy,
- kontrolę płac i cen,
- prawa własności,
- ograniczenia działalności gospodarczej,
- czarny rynek

Międzynarodowe rankingi

konkurencyjności

Indeks wolności gospodarczej dokonuje podziału analizowanych

krajów na cztery grupy:

1) Kraje wolnorynkowe o wysokim poziomie wolności

gospodarczej, których wartość indeksu wolności wynosi poniżej

1,95;

2)

Kraje

o

stosunkowo

wysokim

poziomie

wolności

gospodarczej, których wskaźnik wolności mieści się w

przedziale 2-2,95;

3) Kraje o niskim poziomie wolności gospodarczej, tzw. kraje

silnie regulowane, dla których wartość indeksu znajduje się w

przedziale 3-3,95;

4) Kraje o skrajnie niskim poziomie wolności ekonomicznej,

określane jako kraje represyjne, dla których wskaźnik wolności

przewyższa wartość 4.

Międzynarodowe rankingi

konkurencyjności

Indeks wolności gospodarczej ma bardzo

duże znaczenie jako raport oceniający stopień
swobody

prowadzenia

działalności

gospodarczej

oraz

poziomu

ingerencji

czynników instytucjonalnych w działalność
sektora prywatnego. W mniejszym stopniu
analizuje

makroekonomiczną

sytuację

gospodarczą poszczególnych krajów oraz ich
międzynarodową konkurencyjność.

Podsumowanie

Podsumowując dotychczasowe rozważania dotyczące
czynników,

sposobów

pomiaru

oraz

rankingów

międzynarodowej konkurencyjności należy podkreślić,
że:
- w ujęciu syntetycznym o konkurencyjności gospodarki
decydują:

wielkość

walorów

ekonomicznych

posiadanych przez dany kraj oraz sprawność jego
systemu społeczno-ekonomicznego,
-

najogólniej

czynniki

międzynarodowej

konkurencyjności możemy podzielić na cztery grupy:
związane z zasobami naturalnymi, kapitałem ludzkim,
kapitałem materialnym oraz poziomem rozwoju
gospodarczo-społecznego,

Podsumowanie

- istnieje wielowymiarowość pojęcia konkurencyjności
gospodarki przejawiająca się w różnych kategoriach
wskaźników mniej lub bardziej złożonych,
- porównując międzynarodową konkurencyjność krajów
należy rozróżniać różne aspekty tej konkurencyjności
obejmujące: międzynarodowa zdolność konkurencyjną,
międzynarodową konkurencyjność oraz międzynarodową
pozycję konkurencyjną gospodarki narodowej,
- porównywaniem międzynarodowej konkurencyjności
krajów zajmuje się wiele organizacji, które tworzą listy
rankingowe uwzględniające zróżnicowane dane
statystyczne i ankietowe, dążąc do w miarę
obiektywnego porównania krajów pod względem
gospodarczym, społecznym i politycznym.

Podsumowanie

W świetle współczesnych teorii ekonomicznych
dotyczących polityki gospodarczej uczestnictwo danego
kraju w wymianie międzynarodowej wpływa na
wielkość i strukturę dochodu narodowego, poziom
efektywności gospodarowania oraz dynamikę dochodu
narodowego a tym samym na poziom dobrobytu
społecznego. W międzynarodowych raportach
dotyczących konkurencyjności gospodarek coraz
częściej podnoszony jest problem poziomu rozwoju
społecznego, standardu życia oraz gwarancji
zatrudnienia a nie tylko utrzymania wysokiego tempa
wzrostu gospodarczego i kontroli wskaźników
makroekonomicznych.