Nierówności społeczne 

i systemy stratyfikacyjne    

w12

1 Nierówności społeczne
2 Klasyczne spojrzenia na podziały 
społeczne
3 Klasy i warstwy społeczne
4 Zróżnicowanie społeczno-zawodowe

5 Ruchliwość społeczna

6 Przemiany struktury społecznej w 

społeczeństwach 
   postindustrialnych

Ad 1) Nierówności społeczne

Nierówność społeczna to nierówność dostępu (lub szans dostępu) 
do społecznie cenionych dóbr wynikająca z przynależności 
do różnych grup, albo z zajmowania  różnych pozycji społecznych, 
a nie z racji jakichkolwiek cech cielesnych czy psychicznych.
Dobra generujące nierówności społeczne: dobra materialne, władza,
prestiż, wykształcenie, zdrowie. 

Problem nierówności i niesprawiedliwości zawsze był tematem, 
wokół którego krystalizowały się bunty masowe, rewolucje,
 ruchy społeczne.
Nierówność stanowi niezwykle istotną cechę społeczeństwa.
W koncepcjach etycznych równość lub nierówność to istotne

 wartości moralne.

Ad 2) Klasyczne spojrzenia na 

podziały społeczne

W socjologii występują trzy klasyczne ujęcia podziałów społecznych:
1/ Koncepcja klas Karola Marksa, czyli biegunowy podział na
-klasę właścicieli środków produkcji,
-proletariat.

2/ Koncepcja Maxa Webera trzech płaszczyzn zróżnicowania
-ekonomiczna (podział na klasy według szans na rynku),
-uznania społecznego/prestiżu (podział na stany),
-polityczna (podział na partie).

3/ Koncepcje stratyfikacji (uwarstwienia) czyli hierarchicznego 
uszeregowania  różnego rodzaju grup na skalach istotnych społecznie 
cech różnicujących (W.L. Warner, K. Davis, W.E. Moor).

Ad 3) Klasy i warstwy społeczne

Klasa i warstwa to terminy używane powszechnie 
do opisu podziałów, zróżnicowań i nierówności 
społecznych.

Klasyczne i współczesne sposoby rozumienia terminu „klasa”:
„...W europejskiej tradycji socjologicznej klasy są definiowane 
poprzez stosunki kontroli nad produkcją oraz dystrybucją dóbr i 
usług. Stosunki te, będące pochodną stosunków własności, 
dotyczą przede wszystkim procesu pracy i jego organizacji” 
(Słomczyński, Janicka, Mach, Zaborowski 1996).

Termin „warstwa” w ujęciu strukturalnym pojawia się w 
marksistowskim oglądzie struktury społecznej, gdy podział na 
klasy okazuje się niewystarczający (np. inteligencja jako 
warstwa). 
W ujęciu stratyfikacyjnym „warstwa” jest wyróżniana najczęściej 
jako kategoria empiryczna na podstawie kryteriów mierzalnych 
takich jak dochód, wykształcenie prestiż zawodu.

Ad 4) Zróżnicowanie społeczno-

zawodowe

Pozycje zawodowe i wykonywanie związanych z 
nimi ról jest 
w społeczeństwach nowoczesnych podstawowym 
czynnikiem, który 
sytuuje ludzi w układzie nierówności 
społecznych.

Klasyfikacje zawodów w poszczególnych krajach i 
Międzynarodowa Klasyfikacja Zawodów dostarczają 
podstawy do skonstruowania skal zawodów według 
złożoności pracy, według kryterium prestiżu, 
według kryterium pozycji społeczno-zawodowej. Skale 
zawodów 
pozwalają hierarchicznie usytuować przedstawicieli 
poszczególnych kategorii zawodowych w badanej 
przestrzeni społecznej.

Prestiż zawodu wyznaczany jest głównie przez 
dochód i wykształcenie.

Ad 5) Ruchliwość społeczna

Ruchliwość społeczna oznacza przemieszczanie się jednostek lub grup
w systemie społecznego zróżnicowania.
Rodzaje ruchliwości:
-pionowa: wewnątrzpokoleniowa oraz międzypokoleniowa,
-pozioma: np. terytorialna.

Grupy czynników ruchliwości społecznej:
-cechy jednostek oraz ich rodziców,
-stopień otwartości społeczeństwa,
-zmiany na rynku pracy.

Natężenie ruchliwości społeczno-zawodowej jest sumarycznym 
wskaźnikiem dystansów i barier społecznych.

Ad 6) Przemiany struktury 

społecznej 

w społeczeństwach 

postindustrialnych

1/ „Śmierć klas”

2/  Wzrost klasy średniej

3/ Underclass i marginalizacja społeczna