ENCYKLOPEDIA PRAWA

Prowadzący: dr Wojciech Gliniecki

WYKŁAD 3

I. Prawo podmiotowe

II. Tworzenie prawa

I. PRAWO PODMIOTOWE

Prawo podmiotowe – przyznana i zabezpieczona przez

normy prawa cywilnego oraz wynikająca ze stosunku

prawnego możność postępowania w określony sposób.

W prawie cywilnym:

- prawo podmiotowe zakreśla granice sfery możności działania

uprawnionego,

- każde prawo podmiotowe ma źródło w przepisach prawa cywilnego,

- prawo podmiotowe występuje tylko w ramach stosunku prawnego

(prawu podmiotowemu odpowiada ciążący na innej osobie

obowiązek),

- prawo podmiotowe czerpie z norm prawnych środki ochrony,

- prawo podmiotowe obejmuje jedno lub więcej uprawnień, związanych

ze sobą funkcjonalnie i stanowiących element danego typu stosunku

prawnego.

- prawo podmiotowe jest nadrzędne w stosunku do uprawnienia.

Roszczenie – skonkretyzowane uprawnienie skierowane

do oznaczonej osoby.

Podział praw podmiotowych w prawie cywilnym:

1) Prawa podmiotowe bezwzględne – skuteczne przeciwko

każdej osobie.

(tzw. prawa osobiste, prawa rzeczowe, prawo do

spadku, niektóre prawa na dobrach niematerialnych)

.

Wypełnienie obowiązku stanowiącego korelat prawa

podmiotowego bezwzględnego polega na biernym

zachowaniu się

2) Prawa podmiotowe względne – przysługujące tylko

względem oznaczonej osoby

(wierzytelności)

.

Korelatem prawa podmiotowego względnego jest

obowiązek określonego zachowania się, polegającego

na działaniu lub zaniechaniu działania.

II. TWORZENIE PRAWA

Akt tworzenia prawa – władczy akt organu

władzy państwowej, który składa się z norm

ogólnych.

FORMY TWORZENIA PRAWA:

1) Prawo stanowione sensu stricto.

2) Prawo kontraktowe.

3) Prawo precedensowe.

4) Prawo zwyczajowe.

5) Prawo religijne.

6) Prawo prawnicze.

Ad 1)

Najważniejsze formy prawa stanowionego sensu stricto:

- prawo ustawowe,

- prawo stanowione przez instytucje rządowe i inne

organy administracji publicznej (zjawisko tzw.

administratywizacji prawa).

Ad 2)

- układy zbiorowe pracy w prawie pracy,

- prawo międzynarodowe publiczne (prawo traktatowe),

- traktaty założycielskie Unii Europejskiej i Wspólnot

Europejskich (tzw. prawo pierwotne).

Ad 3)

Precedens – zawarta w decyzji sądowej norma

ogólna, która de iure lub de facto wpływa na

podejmowanie decyzji przez inne sądy.

Rodzaje precedensów:

- formalnie wiążące (de iure):

W krajach anglosaskich obowiązuje zasada związania sądu

precedensem (stare decisis).

- formalnie niewiążące (de facto)

W krajach Europy kontynentalnej precedensy stanowią jeden z

podstawowych instrumentów interpretacji prawa (toposów

prawniczych).

Ad 4)

Odgrywa istotną rolę w większości państw afrykańskich i

azjatyckich

oraz w prawie międzynarodowym publicznym, a także rolę

subsydiarną

w niektórych krajach europejskich (zwłaszcza

niemieckojęzycznych).

Warunki uznania normy za normę prawa zwyczajowego:

- powszechna akceptacja zwyczaju w środowisku, którego zwyczaj

dotyczy,

- uznanie zwyczaju przez sądy lub ine organy stosujące prawo,

- akceptacja zwyczaju jako wiążącego przez doktrynę prawniczą.

Zwyczaj – akceptowane w określonej grupie lub

środowisku, chociaż

nieuznawane za wiążące przez organy państwowe reguły

postępowania.

Ad 5)

W prawie Islamu bezpośrednim źródłem prawa jest Koran,

a konkretnie

zawarty w nim zbiór wskazań w zakresie ludzkich czynów

(tzw.

szariat).

Ad 6)

Prawo prawnicze aktualnie nie jest zaliczane do źródeł

prawa.

- ius respondendi: nadane przez Cesarza Augusta

rzymskim prawnikom prawo do udzielania porad z

upoważnienia cesarskiego,

- znaczenie opinii wyrażanych przez doktrynę prawa w

opracowywaniu prawa zwyczajowego (pogląd

niemieckiej szkoły historycznej),

- podręczniki prawa w krajach anglosaskich (tzw. books of

authority).

- współczesna doktryna prawa wywiera coraz większy

wpływ na kształtowanie się orzecznictwa sądowego.

TRYB TWORZENIA PRAWA

Istnieją dwie kategorie podmiotów uczestniczących w

tworzeniu prawa:

- podmioty posiadające formalną kompetencję do

tworzenia prawa

(np. Parlament, Rada Ministrów, ministrowie),

- podmioty faktycznie biorące udział w tworzeniu prawa

(np. zespoły ekspertów, doradców, komisje).

Etapy tworzenia ustaw:

1) inicjatywa ustawodawcza – takie zgłoszenie projektu

ustawy przez upoważniony organ, który zobowiązuje

parlament do jego rozpatrzenia,

2) dyskusja nad projektem – prace nad projektem w

komisjach sejmowych lub na plenum Sejmu i zgłaszanie

poprawek,

3) głosowanie – oparte jest na zasadzie większości:

- większość zwykła,

- większość bezwzględna,

- większość kwalifikowana.

Quorum – minimalna liczba członków niezbędna do tego,

aby ciało kolegialne mogło w sposób ważny

funkcjonować.

4) podpisanie i ogłoszenie.

ZASADY TECHNIKI PRAWODAWCZEJ:

Zasady techniki prawodawczej (legislacyjnej) –

dyrektywy

wskazujące, jak poprawnie redagować akty normatywne.

Kategorie zasad techniki legislacyjnej:

1) dyrektywy systematyki wewnętrznej aktu

normatywnego:

Dotyczą m.in. budowy tekstu prawnego, kolejności przepisów, sposobu

redagowania

przepisów.

2) dyrektywy systematyki zewnętrznej aktu

normatywnego:

- dyrektywy systematyzacji poziomej

(dotyczą kwestii, jak

uregulować zakres

podmiotowy i przedmiotowy aktu w relacji do innych tekstów

prawnych),

- dyrektywy systematyzacji pionowej

(dotyczą relacji

hierarchicznych

pomiędzy aktami normatywnymi różnego szczebla, m.in. przepisy

upoważniające).

3) dyrektywy adresata przepisu i warunków jego

zastosowania.

4) dyrektywy języka aktu:

Dotyczą m.in. poprawnego formułowania przepisów, wyboru języka

aktu w zależności

od celów zamierzonych przez ustawodawcę, sposobu definiowania

pojęć.

Wybór języka aktu normatywnego:

- pojęcia ostre i nieostre,

- pojęcia otwarte i zamknięte,

- pojęcia klasyfikacyjne i typologiczne.

BUDOWA TEKSTU PRAWNEGO:

Tekst prawny

– dokument, w którym zawarte są

normy prawne.

W każdym tekście prawnym można wyróżnić:

- część nieartykułowaną (tytuł, określenie podstawy prawnej,

preambuła),

- część artykułowaną (część aktu normatywnego, która składa się z

przepisów prawnych).

A. Podział przepisów prawnych na jednostki

redakcyjne:



artykuł/paragraf,



ustęp,



punkt,



litera



tiret.

B. Podział przepisów prawnych na jednostki

systematyzacyjne:



oddziały,



rozdziały,



działy,



tytuły,



księgi,



części.

C. Podział przepisów prawnych według

kryterium ich treści:

1. Przepisy merytoryczne:

- ogólne:



określają podmiotowy i przedmiotowy zakres stosunków

regulowanych przez dany akt,



służą zamieszczeniu elementów wspólnych dla wielu przepisów

merytorycznych,



zawierają zasady prawa,



zawierają definicje ustawowe.

- szczegółowe:



zawierają katalog podstawowych instytucji regulowanych przez dany

akt.

2. Przepisy zmieniające.

3. Przepisy przejściowe i dostosowujące:

Przepisy przejściowe – normują wpływ nowego prawa

na stosunki powstałe pod rządami prawa

dotychczasowego, a zwłaszcza:

- sposób zakończenia postępowania w toczących się sprawach,

- rozstrzyga, czy i w jakim zakresie stosuje się nowe przepisy do

uprawnień i obowiązków powstałych pod działaniem

dotychczasowego prawa,

- rozstrzyga, czy i przez jaki czas utrzymuje się w mocy instytucje,

które znosi nowe prawo,

- rozstrzyga, czy zachowuje się w mocy dotychczasowe przepisy

wykonawcze.

Przepisy dostosowujące – normują przede wszystkim

sposób powoływania nowych organów i instytucji,

przekształcania oraz likwidacji organów dotychczas

istniejących.

4. Przepisy końcowe:

W ramach przepisów końcowych należy wyróżnić:

- przepisy uchylające,

- przepisy o wejściu aktu normatywnego w życie,

- przepisy o wygaśnięciu mocy aktu normatywnego.

Nowelizacja – zmiana aktu normatywnego.

Nowelizacja przybiera formę odrębnej ustawy nowelizującej lub

przepisu nowelizującego w innej ustawie.

Nowelizacja polega na wprowadzeniu przepisów:

- zmieniających,

- uchylających dany akt,

- uzupełniających nowelizowany akt.

Tekst jednolity ustawy – tekst uwzględniający wszystkie

zmiany dokonane w ustawie.

Ogłoszenie tekstu jednolitego w Dzienniku Ustaw następuje w formie

obwieszczenia Marszałka Sejmu, a tekst jednolity stanowi załącznik

do obwieszczenia.

Sprostowanie błędów – dotyczy wyłącznie błędów

czysto redakcyjnych (omyłek pisarskich) i nie może

prowadzić do merytorycznej zmiany aktu prawnego.