1

Temat 4

Myśl i polityka

merkantylizmu

2

Merkantylizm - kupiecki

kapitalizm

XVI – I poł. XVIII

mercante, z j. włoskiego, kupiec

3

Podłoże gospodarcze i polityczne

• Stały i nieprzerwany rozwój handlu

(rozwinięte rynki, klasa kupiecka)

• Powstanie handlowych miast (Wenecja,

Florencja, Amsterdam, Londyn)

• Wzrost wpływów kupców na politykę rządów

4

Ważne wydarzenia

• Podróże odkrywcze do Ameryki i na

Daleki Wschód

• Wielki ruch cen w górę
• Pojawienie się i umocnienie władzy

nowoczesnego państwa

5

Rozwój merkantylizmu

Wczesny – pierwsze podboje i przywożenie

kruszców, pieniędzy jest tak dużo, że
generują impulsy inflacyjne, handel w
zdobywaniu kruszców jest niedoceniany

Rozwinięty (bulionizm) – to okres rozwoju

produkcji i handlu, nacisk kładzie się na
eksport, sprzedaż to przypływ pieniądza,
a kupno to odpływ pieniądza.

6

Doktryna merkantylizmu

Jedynym bogactwem są zasoby kruszców.

Podstawowymi wyznacznikami działalności i

wzrostu

gospodarczego

są

czynniki

pieniężne, a nie realne. Zmiany ilości
pieniądza

wywołują

zmiany

poziomu

produkcji.

Każda osoba jest ekonomistą dla samej siebie

(rachunek ekonomiczny).

7

Zasoby kruszców a wzrost

Posiadanie kruszcu umożliwia:
• utrzymanie wojska, floty,
• finansowanie inwestycji,
• zwiększanie konsumpcji,
• dokonywanie zakupów za granicą

8

Źródła pozyskania kruszców

• Wydobycie złóż w kraju i w koloniach
• Dodatni bilans handlowy

9

Dodatni bilans handlowy

Można było osiągnąć za pośrednictwem

odpowiednio skonstruowanego systemu
protekcjonistycznego:

- ogólny – zakładał nakładanie ceł na wszelki

przywóz i ułatwianie wywozu przez
zwolnienia od ceł i premie. Jednocześnie
zakazuje się wywozu kruszców, popierając ich
przywóz

- szczegółowy – określa się strukturę eksportu

i importu (ostatecznie protekcja przybiera
najczęściej postać protekcji przemysłu).
Prowadzi to w konsekwencji do wspierania
idei industrializmu.

10

Dodatni bilans handlowy

i warunki jego uzyskania

(u podstaw tej teorii leżał pogląd o niemożności

osiągania korzyści przez jednego bez krzywdy

drugiego)

• Niskie ceny zakupu

surowców i niskie
koszty produkcji
(cel ten realizowano
poprzez ograniczanie
płac, cen
sprowadzanych
surowców i
produktów gotowych
oraz monopolizowanie
rynków zakupu)

• Możliwie

najwyższe ceny
sprzedaży dóbr
(realizowany nawet
drogą przymusu i
presji politycznej,
monopole handlowe)

11

- w krótkim okresie, posiadanie pieniądza

daje możliwość realizowania wydatków
bieżących

- w długim, kruszec traktowano nie tylko

jako pieniądz, ale również kapitał

Kruszec jako bogactwo

12

Zasadniczym czynnikiem rozwoju gospodarczego

jest ingerencja państwa w życie gospodarcze

(powinna zmierzać w kierunku zapewnienia

dodatniego bilansu handlowego).

Państwo powinno prowadzić politykę

protekcjonistyczną, bo tylko taka zapewnia

bogactwo kraju.

13

Postulowana ingerencja państwa

• Zakaz wywozu kruszców (wczesny

merkantylizm tzw. monetaryzm lub bulionizm),
z drugiej strony forsowanie ich przywozu

• Ograniczanie importu, głównie dóbr

przemysłowych, zachęcanie do importu
surowców do produkcji i do eksportu towarów
przetworzonych.

• Wysokie cła na artykuły importowane, które

mogą być wytworzone w kraju

14

• Brak ceł na importowane surowce dla przemysłu

krajowego, tania żywność dla utrzymania niskich
płac robotników i niskich kosztów wytwarzania

• Uprzemysłowienie, zakładanie z własnych

środków manufaktur i rozwój produkcji
przemysłowej, popieranie prywatnych
przedsiębiorstw, sprowadzanie
wykwalifikowanych robotników.

15

• Rozwój infrastruktury gospodarczej

przyczyniającej się do szybkiego rozwoju
gospodarczego – ułatwianie komunikacji,
tworzenie kompanii handlowych,
rozbudowa floty

• Celem jest osiągnięcie takiego rozwoju

przemysłu i rolnictwa oraz powiązanie ich
ze sobą, by import nie był potrzebny

16

Polityka konkurencji

• Kupcy wykazywali negatywną postawę wobec

konkurencji (bo obniża ceny sprzedaży).

• Interesom kupieckim służyły ugody i

porozumienia, co do cen między
sprzedawcami, dążono do przyznanie im
przez króla monopolu na określony produkt
lub na handel z częścią świata.

Kompanie Handlowe

Kompanie Handlowe

17

Problem - kwestia ludnościowa

Powody:
- powszechne wyniszczenie populacji w

wyniku wojen i epidemii

- motyw taniej siły roboczej (w imię realizacji

celu zdobycia „bogactwa dla kraju” duża

część ludności musi być z tego bogactwa

wydziedziczona)

Polityka zatrudnienia i płac

18

Cel polityki ludnościowej –

uproduktywnienie społeczeństwa

- popieranie wzrostu liczby ludności

- nakaz pracy (nawet dzieci w wieku 5-6 lat)

- zakazu żebractwa oraz czerpania środków

utrzymania z dobroczynności publicznej
dla ludzi młodych i zdolnych do pracy
produkcyjnej

- kary fizyczne dla zwiększenia wydajności

19

Organizacja pracy

- Manufaktury – zamknięte obozy pracy

(czas pracy 12-14 godzin, płaca na

poziomie minimum egzystencji,

wartownicy )

- Praca nakładcza i rękodzielnictwo (wyzysk

pod groźbą głodu)

20

Uzasadnienie niskich płac

Robotnik musi pracować przy tak niskich

płacach, aby:

A) nie miał możliwości oszczędzania

B) nie dysponował wolnym czasem

C) zwiększył pracowitość

21

Procent

Finansowanie operacji handlowych zostało

prawnie

usankcjonowane.

Dopuszczono

możliwość udzielania kredytu, o ile był
wykorzystywany w celu zwiększenie ilości
kruszcu w gospodarce.

22

Główni przedstawiciele myśli

merkantylistycznej

ANGLIA

Thomas Mun, Josiah Child, Charles Davenant,

John Law
FRANCJA

Jean Bodin, Antoine de Montchretien, Jean

Baptiste Colbert

WŁOCHY
Antonio Serra, Marco de Santis
POLSKA
Stanisław Cikowski, Jan Grodwagner, Andrzej

Fredro, Krzysztof Opaliński

23

Thomas Mun (1571-1641)

Dyrektor Kompanii Indii Wschodnich.

„Bogactwo Anglii w handlu zagranicznym” 1664r
Metody zwiększenia bogactwa i pomyślności

Anglii.

- Czasem zakaz wywozu złota może być

szkodliwy, gdyż kruszec może okazać się

potrzebny do zakupu surowców do produkcji,

- Powinno się unikać zbyt wielkiej konsumpcji

zagranicznych towarów (raczej zwiększać

konsumpcję krajowych dóbr),

24

- Trzeba produkować tanio, bo towary na

eksport muszą być tańsze od
konkurencji.

- Zawsze sprzedawaj drogo cudzoziemcom

to, czego nie posiadają, a tanio to, co
mogą w inny sposób zdobyć.

- Używaj własnych statków do eksportu.

- Kupuj tanio, gdzie tylko możliwe, raczej

od kupców z dalekich krajów niż
sąsiednich miast handlowych.

25

ANTOINE de MONCHRETIEN

„

Traktat o ekonomii politycznej” 1615r

• wprowadził pojęcie ekonomii politycznej –

państwo nie może być oderwane od
rozwoju ekonomicznego,

• nacisk na niezależny, samodzielny rozwój

przemysłu i rzemiosła. Kupiectwo jest
równie ważne. Każda dziedzina
działalności gosp. może wytwarzać wyroby
na eksport.

26

• handel zagraniczny (z przewagą eksportu)

– droga do bogacenia się państwa.

• Organizacja rzemiosła w systemie cechów

– by podnosić jakość cechy dawały
uprawnienia do prowadzenia działalności
rzemieślniczej, a klasyfikacją była jakość.

• Analiza roli pieniądza w gospodarce.

Nadal przeważa pieniądz kruszcowy –
monety. Zaczyna pojawiać się pieniądz
papierowy – weksle, listy zastawne.