AGRESJA

AGRESJA

GENEZA

GENEZA

Większość psychologów przez agresję rozumie każde

Większość psychologów przez agresję rozumie każde

zamierzone działanie - w formie otwartej czy symbolicznej -

zamierzone działanie - w formie otwartej czy symbolicznej -

mające na celu wyrządzenie komuś lub czemuś szkody,

mające na celu wyrządzenie komuś lub czemuś szkody,

straty, bólu fizycznego lub cierpienia moralnego. Mówi się o

straty, bólu fizycznego lub cierpienia moralnego. Mówi się o

agresji przejawianej w formie czynności fizycznych,

agresji przejawianej w formie czynności fizycznych,

werbalnych, symbolicznych, kierowanych złością, chęcią

werbalnych, symbolicznych, kierowanych złością, chęcią

szkodzenia innym, dążeniem do sprawienia przykrości i

szkodzenia innym, dążeniem do sprawienia przykrości i

cierpienia.

cierpienia.

Do bezpośrednich zachowań napastliwych należą proste

Do bezpośrednich zachowań napastliwych należą proste

zachowania cechujące się stosunkowo krótkimi atakami

zachowania cechujące się stosunkowo krótkimi atakami

fizycznymi, stosowanymi przy użyciu prostych narzędzi.

fizycznymi, stosowanymi przy użyciu prostych narzędzi.

Agresja w sensie ogólnym wyraża się często w formie

Agresja w sensie ogólnym wyraża się często w formie

złożonych zachowań napastliwych i przybiera wtedy postać

złożonych zachowań napastliwych i przybiera wtedy postać

bójek, zastraszania kogoś, niesprawiedliwego traktowania.

bójek, zastraszania kogoś, niesprawiedliwego traktowania.

Pośrednie zachowania napastliwe występują zazwyczaj jako

Pośrednie zachowania napastliwe występują zazwyczaj jako

dokuczanie, przeszkadzanie, polegają także na niszczeniu

dokuczanie, przeszkadzanie, polegają także na niszczeniu

lub uszkodzeniu rzeczy stanowiących własność osoby

lub uszkodzeniu rzeczy stanowiących własność osoby

będącej przedmiotem agresji.

będącej przedmiotem agresji.

Na ogół jednak w definicjach agresji akcentowane są dwa

Na ogół jednak w definicjach agresji akcentowane są dwa

zasadnicze elementy: agresywne zachowanie niesie ze sobą

zasadnicze elementy: agresywne zachowanie niesie ze sobą

negatywne skutki dla ofiary oraz jest intencjonalne, przy

negatywne skutki dla ofiary oraz jest intencjonalne, przy

czym sprawcę opisuje się jako pragnącego zranić bądź

czym sprawcę opisuje się jako pragnącego zranić bądź

uszkodzić fizycznie lub psychicznie ofiarę.

uszkodzić fizycznie lub psychicznie ofiarę.

AGRESJA JAKO INSTYNKT

AGRESJA JAKO INSTYNKT



Ten rodzaj agresji powstał w drodze ewolucji i jest

Ten rodzaj agresji powstał w drodze ewolucji i jest

potrzebny, a nawet konieczny do utrzymania gatunku.

potrzebny, a nawet konieczny do utrzymania gatunku.

Tak rozumiana agresja nie została nabyta w toku życia.

Tak rozumiana agresja nie została nabyta w toku życia.

Człowiek rodzi się z nią, z gotowym instynktem.

Człowiek rodzi się z nią, z gotowym instynktem.

Oceniając z pedagogicznego punktu widzenia, ta teoria

Oceniając z pedagogicznego punktu widzenia, ta teoria

nie jest zjawiskiem całkowicie szkodliwym społecznie.

nie jest zjawiskiem całkowicie szkodliwym społecznie.

Zachowania agresywne mogą występować w formie

Zachowania agresywne mogą występować w formie

dopuszczalnej, akceptowanej, a nawet wręcz korzystnej

dopuszczalnej, akceptowanej, a nawet wręcz korzystnej

ze społecznego punktu widzenia.

ze społecznego punktu widzenia.

Badania zoopsychologów i fizjologów wykazały

Badania zoopsychologów i fizjologów wykazały

wprawdzie, że agresywne zachowanie ma swoje

wprawdzie, że agresywne zachowanie ma swoje

podłoże fizjologiczne, nie potwierdziły jednak tezy o

podłoże fizjologiczne, nie potwierdziły jednak tezy o

istnieniu instynktu agresji, który by jako czynnik

istnieniu instynktu agresji, który by jako czynnik

endogenny pobudzał organizm do działania

endogenny pobudzał organizm do działania

agresywnego.

agresywnego.

AGRESJA JAKO REAKCJA NA

AGRESJA JAKO REAKCJA NA

FRUSTRACJĘ

FRUSTRACJĘ



Powstawanie i utrwalanie się zachowań agresywnych w

Powstawanie i utrwalanie się zachowań agresywnych w

wyniku frustracji można wyjaśnić, opierając się na

wyniku frustracji można wyjaśnić, opierając się na

podstawowych twierdzeniach dotyczących zmian w

podstawowych twierdzeniach dotyczących zmian w

zachowaniu się osobnika pod wpływem uprzednich

zachowaniu się osobnika pod wpływem uprzednich

doświadczeń.

doświadczeń.

Osiągnięcie celu można traktować jako nagrodę

Osiągnięcie celu można traktować jako nagrodę

wystarczającą do utrwalenia danego sposobu

wystarczającą do utrwalenia danego sposobu

postępowania. Zachowania nieprowadzące do realizacji

postępowania. Zachowania nieprowadzące do realizacji

celu przez sam fakt ich nieskuteczności są karane.

celu przez sam fakt ich nieskuteczności są karane.

Rozumienie zachowania agresywnego jako odpowiedzi

Rozumienie zachowania agresywnego jako odpowiedzi

na frustrację ma podstawy fizjologiczne. Fizjologowie

na frustrację ma podstawy fizjologiczne. Fizjologowie

twierdzą, że różne rodzaje reakcji, zarówno

twierdzą, że różne rodzaje reakcji, zarówno

agresywnych jak i lękowych, podobnie jak uczucia,

agresywnych jak i lękowych, podobnie jak uczucia,

rozdrażnienie gniew, strach, muszą mieć swoje

rozdrażnienie gniew, strach, muszą mieć swoje

odpowiedniki fizjologiczne. Ogół skutków, które

odpowiedniki fizjologiczne. Ogół skutków, które

powstają w ustroju pod wpływem jakiegokolwiek

powstają w ustroju pod wpływem jakiegokolwiek

czynnika określa się pojęciem stresu.

czynnika określa się pojęciem stresu.

AGRESJA JAKO NAWYK

AGRESJA JAKO NAWYK



Analizując agresję jako nawyk, przyjmujemy, że jest to

Analizując agresję jako nawyk, przyjmujemy, że jest to

zachowanie utrwalone, do tego stopnia, że jest już

zachowanie utrwalone, do tego stopnia, że jest już

zautomatyzowane i realizowane bez pełnej kontroli

zautomatyzowane i realizowane bez pełnej kontroli

świadomości.

świadomości.

Zachowania, które utrwaliły się musiały być poprzednio

Zachowania, które utrwaliły się musiały być poprzednio

wielokrotnie wzmacniane bezpośrednio lub pośrednio.

wielokrotnie wzmacniane bezpośrednio lub pośrednio.

Wzmocnienie bezpośrednie to takie, kiedy nagroda

Wzmocnienie bezpośrednie to takie, kiedy nagroda

dotyczy zachowań samego uczącego się. Natomiast

dotyczy zachowań samego uczącego się. Natomiast

wzmocnienie pośrednie odnosi się do zachowania

wzmocnienie pośrednie odnosi się do zachowania

innych osób, które są "modelami" dla uczącego się.

innych osób, które są "modelami" dla uczącego się.

Już utrwalone zachowania agresywne mogą być

Już utrwalone zachowania agresywne mogą być

likwidowane także drogą uczenia. Takie uczenie, a

likwidowane także drogą uczenia. Takie uczenie, a

raczej oduczanie, może polegać na konsekwentnym

raczej oduczanie, może polegać na konsekwentnym

odmawianiu nagrody albo na aktywnym karaniu.

odmawianiu nagrody albo na aktywnym karaniu.

ZŁOŻONE POSTACI AGRESJI

ZŁOŻONE POSTACI AGRESJI



Siła, częstość występowania agresji, rodzaj manifestowanych

Siła, częstość występowania agresji, rodzaj manifestowanych

zachowań zależą, tak jak w ogóle osobowość człowieka, od

zachowań zależą, tak jak w ogóle osobowość człowieka, od

zadatków wrodzonych, aktywności własnej, wpływów środowiska i

zadatków wrodzonych, aktywności własnej, wpływów środowiska i

od wychowania. W każdym przypadku agresji można by więc

od wychowania. W każdym przypadku agresji można by więc

teoretycznie wyróżnić kilka czynników:

teoretycznie wyróżnić kilka czynników:

1. Czynnik wrodzony - u wszystkich ludzi występuje mniej więcej w

1. Czynnik wrodzony - u wszystkich ludzi występuje mniej więcej w

jednakowym stopniu.

jednakowym stopniu.

2. Czynnik aktywnościowy - stwarzający różne możliwości w zakresie

2. Czynnik aktywnościowy - stwarzający różne możliwości w zakresie

zdobywania przez dziecko doświadczeń.

zdobywania przez dziecko doświadczeń.

3. Czynnik frustracyjny - zależy w dużym stopniu od środowiska i

3. Czynnik frustracyjny - zależy w dużym stopniu od środowiska i

postaw rodzicielskich.

postaw rodzicielskich.

4. Czynnik naśladowczy - zależy głównie od środowiska. Można go

4. Czynnik naśladowczy - zależy głównie od środowiska. Można go

modyfikować przez wychowanie dostarczające odpowiednich

modyfikować przez wychowanie dostarczające odpowiednich

wzorców.

wzorców.

5. Czynnik instrumentalny - w szczególnie dużym stopniu zależy od

5. Czynnik instrumentalny - w szczególnie dużym stopniu zależy od

pozostałych czynników oraz od wpływów wychowawczych.

pozostałych czynników oraz od wpływów wychowawczych.

Wszystkie wymienione czynniki są dynamicznie ze sobą powiązane

Wszystkie wymienione czynniki są dynamicznie ze sobą powiązane

zwłaszcza przez powszechnie funkcjonujące mechanizmy uczenia

zwłaszcza przez powszechnie funkcjonujące mechanizmy uczenia

się Pozwala to sądzić, że nie istnieje zarówno u dzieci jak i u ludzi

się Pozwala to sądzić, że nie istnieje zarówno u dzieci jak i u ludzi

dorosłych agresja w postaci prostej.

dorosłych agresja w postaci prostej.

Agresja

Agresja

w szkole

w szkole



Szkoła jest środowiskiem wychowawczym kierującym

Szkoła jest środowiskiem wychowawczym kierującym

świadomie rozwojem dziecka oraz kształtującym jego

świadomie rozwojem dziecka oraz kształtującym jego

osobowość. Może się jednak zdarzyć, że szkoła będzie

osobowość. Może się jednak zdarzyć, że szkoła będzie

zaburzała osobowość, prowadziła do nasilania się lęku i

zaburzała osobowość, prowadziła do nasilania się lęku i

agresji (rozumianej jako zachowanie mające na celu

agresji (rozumianej jako zachowanie mające na celu

wyrządzenie szkody lub przykrości) wobec szkoły lub

wyrządzenie szkody lub przykrości) wobec szkoły lub

wszystkiego, co jest związane ze szkołą. Źródła przemocy

wszystkiego, co jest związane ze szkołą. Źródła przemocy

tkwiące w szkole mogą być wielorakie. Mogą wynikać z

tkwiące w szkole mogą być wielorakie. Mogą wynikać z

relacji między nauczycielami a uczniami; źródłem agresji

relacji między nauczycielami a uczniami; źródłem agresji

mogą być niepowodzenia w nauce szkolnej, ocena szkolna,

mogą być niepowodzenia w nauce szkolnej, ocena szkolna,

system kar stosowany przez nauczyciela - godzący w

system kar stosowany przez nauczyciela - godzący w

godność ucznia i upokarzający go, brak akceptacji ucznia

godność ucznia i upokarzający go, brak akceptacji ucznia

przez nauczyciela, niedocenianie jego pracy, pośpiech,

przez nauczyciela, niedocenianie jego pracy, pośpiech,

nadmierne wymagania stawiane uczniowi. Źródłem

nadmierne wymagania stawiane uczniowi. Źródłem

przemocy rówieśniczej może być również atmosfera

przemocy rówieśniczej może być również atmosfera

szkolna, w której często nauczyciele nie liczą się z

szkolna, w której często nauczyciele nie liczą się z

osobowością ucznia; atmosfera, w której nie ma przyjaciół i

osobowością ucznia; atmosfera, w której nie ma przyjaciół i

nie ma z kim pokonywać szkolnych trudów.

nie ma z kim pokonywać szkolnych trudów.

WSPÓŁCZESNA SZKOŁA

WSPÓŁCZESNA SZKOŁA



W życiu współczesnej szkoły narasta poczucie bezradności

W życiu współczesnej szkoły narasta poczucie bezradności

wobec agresji i przemocy. Zasada współpracy i wzajemnej

wobec agresji i przemocy. Zasada współpracy i wzajemnej

pomocy została zastąpiona zasadą dominacji, wymuszania i

pomocy została zastąpiona zasadą dominacji, wymuszania i

siły. Prowokacyjne zachowania uczniów, nadpobudliwość

siły. Prowokacyjne zachowania uczniów, nadpobudliwość

ruchowa, niezdolność do koncentracji i niechęć do

ruchowa, niezdolność do koncentracji i niechęć do

zdobywania wiedzy sprawiają, że nauczanie stało się

zdobywania wiedzy sprawiają, że nauczanie stało się

niezwykle trudne. Coraz częściej pojawiają się przypadki

niezwykle trudne. Coraz częściej pojawiają się przypadki

ignorowania poleceń nauczyciela, ośmieszania dorosłych i

ignorowania poleceń nauczyciela, ośmieszania dorosłych i

wandalizmu. Uczniowie rozgrywają swoistą walkę z

wandalizmu. Uczniowie rozgrywają swoistą walkę z

nauczycielami, a także z rówieśnikami. Powstaje

nauczycielami, a także z rówieśnikami. Powstaje

komunikacja oparta na zdobywaniu przewagi i wymuszania

komunikacja oparta na zdobywaniu przewagi i wymuszania

uległości. Korytarz szkolny stał się areną niepożądanych

uległości. Korytarz szkolny stał się areną niepożądanych

zachowań. Przemoc słowna: wulgaryzmy, przekleństwa,

zachowań. Przemoc słowna: wulgaryzmy, przekleństwa,

wyzwiska padają nie tylko z ust chłopców, ale coraz częściej

wyzwiska padają nie tylko z ust chłopców, ale coraz częściej

dziewcząt. Obserwuje się również przemoc fizyczną:

dziewcząt. Obserwuje się również przemoc fizyczną:

popychanie, zabieranie przedmiotów, bójki.

popychanie, zabieranie przedmiotów, bójki.

ROZMIARY AGRESJI

ROZMIARY AGRESJI



O rozmiarach agresji wiemy niewiele, ponieważ

O rozmiarach agresji wiemy niewiele, ponieważ

uczeń często z obawy przed powtórnym pobiciem,

uczeń często z obawy przed powtórnym pobiciem,

sponiewieraniem, ośmieszaniem nie zechce o tym

sponiewieraniem, ośmieszaniem nie zechce o tym

komukolwiek powiedzieć. Podobną postawę

komukolwiek powiedzieć. Podobną postawę

przejawiają niejednokrotnie i sami rodzice, nawet

przejawiają niejednokrotnie i sami rodzice, nawet

jeżeli wiedzą o kłopotach swojego dziecka.

jeżeli wiedzą o kłopotach swojego dziecka.

Nauczyciele też często bagatelizują informacje na

Nauczyciele też często bagatelizują informacje na

temat tych zjawisk. Z jednej strony narzekają na

temat tych zjawisk. Z jednej strony narzekają na

uczniów, z drugiej zaś twierdzą, że to nieprawda,

uczniów, z drugiej zaś twierdzą, że to nieprawda,

że problem ten nie dotyczy uczniów ich klasy czy

że problem ten nie dotyczy uczniów ich klasy czy

szkoły. Tymczasem przemoc miała i ma miejsce w

szkoły. Tymczasem przemoc miała i ma miejsce w

szkole, na terenach przyległych do szkoły i na

szkole, na terenach przyległych do szkoły i na

drodze dom - szkoła.

drodze dom - szkoła.

ŹRÓDŁA AGRESJI W SZKOLE

ŹRÓDŁA AGRESJI W SZKOLE



Źródeł powstawania agresji jest bardzo wiele

Źródeł powstawania agresji jest bardzo wiele

i są one różnorodne. Duży wpływ stanowi

i są one różnorodne. Duży wpływ stanowi

rodzina i osłabienie jej roli wychowawczej,

rodzina i osłabienie jej roli wychowawczej,

nieodpowiednie środowisko rówieśnicze,

nieodpowiednie środowisko rówieśnicze,

transformacja ustrojowa, która stwarza

transformacja ustrojowa, która stwarza

szereg nowych oczekiwań, możliwości, norm

szereg nowych oczekiwań, możliwości, norm

postępowania i zagrożeń społecznych.

postępowania i zagrożeń społecznych.

Szkoła, w której dominuje dydaktyka,

Szkoła, w której dominuje dydaktyka,

odsuwając funkcję wychowawczą i

odsuwając funkcję wychowawczą i

opiekuńczą, a także środki masowego

opiekuńczą, a także środki masowego

przekazu - telewizja, ukazująca w filmach

przekazu - telewizja, ukazująca w filmach

sceny okrucieństwa, agresji i zabijania.

sceny okrucieństwa, agresji i zabijania.

PRZYCZYNY AGRESJI

PRZYCZYNY AGRESJI

ZE STRONY NAUCZYCIELI

ZE STRONY NAUCZYCIELI

WOBEC DZIECI

WOBEC DZIECI



stres zawodowy

stres zawodowy



agresja ze strony dzieci

agresja ze strony dzieci



przepracowanie

przepracowanie



niewykonywanie poleceń

niewykonywanie poleceń



niedocenianie zawodu

niedocenianie zawodu



trudności materialne

trudności materialne



niepewność pracy

niepewność pracy



manipulowanie uczniami,

manipulowanie uczniami,



przedmiotowy stosunek do ucznia.

przedmiotowy stosunek do ucznia.

PRZYCZYNAMI PRZEMOCY ZE STRONY

PRZYCZYNAMI PRZEMOCY ZE STRONY

DZIECI WOBEC INNYCH DZIECI ORAZ

DZIECI WOBEC INNYCH DZIECI ORAZ

WOBEC DOROSŁYCH SĄ:

WOBEC DOROSŁYCH SĄ:



destruktywne grupy rówieśnicze

destruktywne grupy rówieśnicze



alkoholizm w rodzinie

alkoholizm w rodzinie



bezrobocie

bezrobocie



trudności materialne

trudności materialne



telewizja, wideo, kino

telewizja, wideo, kino



gry komputerowe

gry komputerowe



pisma młodzieżowe

pisma młodzieżowe



narkomania

narkomania



rozbicie rodziny, brak kontaktu ze szkołą, niewydolność

rozbicie rodziny, brak kontaktu ze szkołą, niewydolność

wychowawcza rodziny

wychowawcza rodziny



agresja w rodzinie, znęcanie się nad dziećmi, brak

agresja w rodzinie, znęcanie się nad dziećmi, brak

akceptacji, patologia

akceptacji, patologia



zaburzenia emocjonalne, wady rozwojowe

zaburzenia emocjonalne, wady rozwojowe



zemsta za zbyt niskie oceny, poczucie skrzywdzenia.

zemsta za zbyt niskie oceny, poczucie skrzywdzenia.

MASSMEDIA A PRZEMOC

MASSMEDIA A PRZEMOC



Obecnie bardzo duży wpływ na postępującą przemoc i agresję wśród uczniów mają

Obecnie bardzo duży wpływ na postępującą przemoc i agresję wśród uczniów mają

masmedia - kino, telewizja, video, czasopisma dla młodzieży - jako czynniki

masmedia - kino, telewizja, video, czasopisma dla młodzieży - jako czynniki

wpływające na rozwój agresywnych postaw. Wszystkie te wizualne środki przekazu

wpływające na rozwój agresywnych postaw. Wszystkie te wizualne środki przekazu

wywierają znaczący wpływ na zachowania młodzieży. Czas, jaki dziecko poświęca na

wywierają znaczący wpływ na zachowania młodzieży. Czas, jaki dziecko poświęca na

oglądanie telewizji oraz gry komputerowe, ma zasadniczy wpływ na jego skłonności

oglądanie telewizji oraz gry komputerowe, ma zasadniczy wpływ na jego skłonności

do agresywnych zachowań, gdy będzie już dorosłe. Telewizor jest nie tylko źródłem

do agresywnych zachowań, gdy będzie już dorosłe. Telewizor jest nie tylko źródłem

informacji, ale jest interaktywny, obecny w około 99% polskich rodzin. Stał się

informacji, ale jest interaktywny, obecny w około 99% polskich rodzin. Stał się

trzecim rodzicem, który wychowuje nasze dzieci. Musimy zatem stawiać mu moralne

trzecim rodzicem, który wychowuje nasze dzieci. Musimy zatem stawiać mu moralne

wymagania i kontrolować jego wpływ na dziecko. Telewizja działa jak bomba z

wymagania i kontrolować jego wpływ na dziecko. Telewizja działa jak bomba z

opóźnionym zapłonem, powoduje zobojętnienie i brak wrażliwości na cierpienie.

opóźnionym zapłonem, powoduje zobojętnienie i brak wrażliwości na cierpienie.



W przypadku wystąpienia zachowań agresywnych szczególnie ważne jest

W przypadku wystąpienia zachowań agresywnych szczególnie ważne jest

rozpoznanie i zdiagnozowanie sytuacji w klasie, gdzie agresja stała się problemem;

rozpoznanie i zdiagnozowanie sytuacji w klasie, gdzie agresja stała się problemem;

wyjaśnienie zdarzenia - wysłuchanie dwóch stron i sprawcy, i ofiary - przedsięwzięcie

wyjaśnienie zdarzenia - wysłuchanie dwóch stron i sprawcy, i ofiary - przedsięwzięcie

szybkiego, właściwego działania. Warto sobie zdawać sprawę z tego, że agresywne

szybkiego, właściwego działania. Warto sobie zdawać sprawę z tego, że agresywne

zachowania uczniów służą m.in.:

zachowania uczniów służą m.in.:



· odreagowaniu złości, wyżycia się

· odreagowaniu złości, wyżycia się



· osiągnięciu jakiegoś celu

· osiągnięciu jakiegoś celu



· zwrócenie na siebie uwagi

· zwrócenie na siebie uwagi



· zaspokojenie potrzeb

· zaspokojenie potrzeb



· rozładowanie lęków i napięć

· rozładowanie lęków i napięć



· demonstracji siły

· demonstracji siły



· maskowaniu lęku i słabości

· maskowaniu lęku i słabości



· zdobyciu akceptacji grupy

· zdobyciu akceptacji grupy



· odpowiedzi na agresję - "przemoc rodzi przemoc".

· odpowiedzi na agresję - "przemoc rodzi przemoc".

JAK ZAPOBIEGAĆ

JAK ZAPOBIEGAĆ

AGRESJI U DZIECI?

AGRESJI U DZIECI?



1. Potrzebne jest ustalenie systemu kar i nagród. Ważne

1. Potrzebne jest ustalenie systemu kar i nagród. Ważne

jest, aby były nagrody! Kary są skuteczne tylko pod

jest, aby były nagrody! Kary są skuteczne tylko pod

pewnymi warunkami:

pewnymi warunkami:



· atmosfera w rodzinie musi być ogólnie dobra,

· atmosfera w rodzinie musi być ogólnie dobra,



· konieczny jest silny związek emocjonalny między

· konieczny jest silny związek emocjonalny między

rodzicem a dzieckiem,

rodzicem a dzieckiem,



· dziecko musi mieć zapewnione odpowiednie otoczenie

· dziecko musi mieć zapewnione odpowiednie otoczenie

dające poczucie bezpieczeństwa; inaczej będzie uczyć się

dające poczucie bezpieczeństwa; inaczej będzie uczyć się

agresji i przenosić ją na inne obiekty (osoby słabsze,

agresji i przenosić ją na inne obiekty (osoby słabsze,

zwierzęta, przedmioty),

zwierzęta, przedmioty),



· Kara nie może fizyczna, nie powinna być zastosowana

· Kara nie może fizyczna, nie powinna być zastosowana

zbyt długo po nieakceptowanym zachowaniu dziecka,

zbyt długo po nieakceptowanym zachowaniu dziecka,

najlepiej jest, gdy połączymy ją z tłumaczeniem i rozmową.

najlepiej jest, gdy połączymy ją z tłumaczeniem i rozmową.

Zawsze jej siła musi być dostosowana do wagi przewinienia

Zawsze jej siła musi być dostosowana do wagi przewinienia

dziecka. Kara także nie może być związana z ośmieszaniem

dziecka. Kara także nie może być związana z ośmieszaniem

dziecka i odebraniem mu rodzicielskiej miłości.

dziecka i odebraniem mu rodzicielskiej miłości.



2. Dbajmy o to, by w domu panowała miła,

2. Dbajmy o to, by w domu panowała miła,

bezpieczna, spokojna atmosfera. Dziecku

bezpieczna, spokojna atmosfera. Dziecku

potrzeba miłości, serdeczności, poczucia

potrzeba miłości, serdeczności, poczucia

pewności, iż bez względu na to, jakim jest, co

pewności, iż bez względu na to, jakim jest, co

potrafi, nigdy nie zostanie przez rodziców

potrafi, nigdy nie zostanie przez rodziców

odrzucone. Starajmy się więc pokazać mu, iż

odrzucone. Starajmy się więc pokazać mu, iż

to konkretne formy zachowania nie są przez

to konkretne formy zachowania nie są przez

nas akceptowane, nigdy zaś samo dziecko.

nas akceptowane, nigdy zaś samo dziecko.

Oprócz wygaszania zachowań negatywnych

Oprócz wygaszania zachowań negatywnych

ważne jest również wzmacnianie zachowań

ważne jest również wzmacnianie zachowań

pozytywnych poprzez ich dostrzeganie i

pozytywnych poprzez ich dostrzeganie i

nagradzanie.

nagradzanie.



3. Konflikty między rodzicami należy

3. Konflikty między rodzicami należy

rozwiązywać wówczas, gdy dziecko nie jest

rozwiązywać wówczas, gdy dziecko nie jest

tego obserwatorem. Kłótnie między

tego obserwatorem. Kłótnie między

rodzicami, awantury powodują u dziecka stan

rodzicami, awantury powodują u dziecka stan

napięcia emocjonalnego, zagrożenie i lęk, a to

napięcia emocjonalnego, zagrożenie i lęk, a to

jest źródłem agresywnego zachowania. Jeżeli

jest źródłem agresywnego zachowania. Jeżeli

jednak nie unikniemy konfrontacji z drugą

jednak nie unikniemy konfrontacji z drugą

osobą w obecności dziecka, starajmy się

osobą w obecności dziecka, starajmy się

przedstawiać własny punkt widzenia z

przedstawiać własny punkt widzenia z

jednoczesnym poszanowaniem godności

jednoczesnym poszanowaniem godności

drugiego człowieka.

drugiego człowieka.



4. Pamiętajmy o tym, że najważniejszymi

4. Pamiętajmy o tym, że najważniejszymi

osobami dla dziecka, które stanowią wzór,

osobami dla dziecka, które stanowią wzór,

model do naśladowania są rodzice. Od nich,

model do naśladowania są rodzice. Od nich,

drogą obserwacji, dziecko uczy się

drogą obserwacji, dziecko uczy się

zachowań społecznych, sposobów

zachowań społecznych, sposobów

reagowania na trudności, rozwiązywania

reagowania na trudności, rozwiązywania

konfliktów, sposobów regulowania

konfliktów, sposobów regulowania

stosunków z drugą osobą. Ważne jest więc,

stosunków z drugą osobą. Ważne jest więc,

aby rodzice poprzez własne zachowanie i

aby rodzice poprzez własne zachowanie i

właściwe postawy w sytuacjach, gdy

właściwe postawy w sytuacjach, gdy

doznają porażki, gdy rozwiązują konflikt z

doznają porażki, gdy rozwiązują konflikt z

drugą osobą, pokazywali właściwe formy

drugą osobą, pokazywali właściwe formy

radzenia sobie z trudnościami.

radzenia sobie z trudnościami.



5. Innymi sposobami możliwymi do

5. Innymi sposobami możliwymi do

zaproponowania dziecku w celu wyrażenia złości

zaproponowania dziecku w celu wyrażenia złości

są:

są:



· wszelkie formy ruchu: sport, taniec zabawy

· wszelkie formy ruchu: sport, taniec zabawy

ruchowe i inne formy wysiłku fizycznego

ruchowe i inne formy wysiłku fizycznego



· śpiew, tworzenie czy słuchanie muzyki,

· śpiew, tworzenie czy słuchanie muzyki,



· masaże,

· masaże,



· "baraszkowanie" połączone z kontrolowanym

· "baraszkowanie" połączone z kontrolowanym

siłowaniem się,

siłowaniem się,



· wyrażanie agresji w formie symbolicznego

· wyrażanie agresji w formie symbolicznego

rysunku lub inne zabawy - np. "narysuj swoją

rysunku lub inne zabawy - np. "narysuj swoją

złość", "bazgrolenie na papierze", "wrzuć do worka

złość", "bazgrolenie na papierze", "wrzuć do worka

to, co cię złości", kontrolowane gniecenie i darcie

to, co cię złości", kontrolowane gniecenie i darcie

papieru, krzyki z głową pod poduszką

papieru, krzyki z głową pod poduszką



6. W zapobieganiu agresji naśladowczej istotne jest

6. W zapobieganiu agresji naśladowczej istotne jest

zabezpieczenie dzieci i młodzieży przed szkodliwym

zabezpieczenie dzieci i młodzieży przed szkodliwym

wpływem modeli agresywnego zachowania się.

wpływem modeli agresywnego zachowania się.

Obserwujmy więc jakimi programami, filmami

Obserwujmy więc jakimi programami, filmami

interesują się nasze dzieci, w jakie gry komputerowe

interesują się nasze dzieci, w jakie gry komputerowe

grają i czy wywołują one niekorzystne zmiany w

grają i czy wywołują one niekorzystne zmiany w

zachowaniu się dzieci. Sceny agresywne powinny być

zachowaniu się dzieci. Sceny agresywne powinny być

odpowiednio komentowane przez rodziców w celu

odpowiednio komentowane przez rodziców w celu

wytworzenia postaw i ocen moralnych

wytworzenia postaw i ocen moralnych

przeciwdziałających agresywnemu zachowaniu.

przeciwdziałających agresywnemu zachowaniu.

Równocześnie należy starać się zainteresować dzieci

Równocześnie należy starać się zainteresować dzieci

programami telewizyjnymi i książkami ukazującymi

programami telewizyjnymi i książkami ukazującymi

pozytywne modele postępowania. Powinny one

pozytywne modele postępowania. Powinny one

zawierać przykłady osób nie wchodzących w konflikty z

zawierać przykłady osób nie wchodzących w konflikty z

otoczeniem; aprobujące koleżeństwo, przyjaźń,

otoczeniem; aprobujące koleżeństwo, przyjaźń,

wzajemną życzliwość, gotowość udzielania pomocy i

wzajemną życzliwość, gotowość udzielania pomocy i

opiekowania się słabszymi.

opiekowania się słabszymi.



7. Pamiętajmy, iż dziecko będzie mniej

7. Pamiętajmy, iż dziecko będzie mniej

skłonne z rodzicami współpracować,

skłonne z rodzicami współpracować,

kiedy w wypowiedziach rodziców

kiedy w wypowiedziach rodziców

znajdować się będą wyrażenia obrażające

znajdować się będą wyrażenia obrażające

dzieci, ośmieszające, zawstydzające je.

dzieci, ośmieszające, zawstydzające je.

Również nieustanna krytyka, wytykanie

Również nieustanna krytyka, wytykanie

dziecku jego błędów, wad i braku różnego

dziecku jego błędów, wad i braku różnego

rodzaju umiejętności może stanowić

rodzaju umiejętności może stanowić

źródło zachowań agresywnych.

źródło zachowań agresywnych.



8. Bardzo potrzebne dzieciom jest

8. Bardzo potrzebne dzieciom jest

uwrażliwianie ich na potrzeby i

uwrażliwianie ich na potrzeby i

uczucia innych, ćwiczenie

uczucia innych, ćwiczenie

przewidywania skutków własnego

przewidywania skutków własnego

postępowania, np. na podstawie

postępowania, np. na podstawie

opowiadań, bajek, filmów, w

opowiadań, bajek, filmów, w

zabawach tematycznych z zamianą

zabawach tematycznych z zamianą

ról.

ról.



9. Interesujmy się światem dziecka:

9. Interesujmy się światem dziecka:

ich uczuciami, problemami,

ich uczuciami, problemami,

zainteresowaniami, przyjaźniami.

zainteresowaniami, przyjaźniami.

Łatwiej będzie nam wtedy rozumieć

Łatwiej będzie nam wtedy rozumieć

dzieci, udzielić im pomocy, zanim

dzieci, udzielić im pomocy, zanim

dziecko sięgnie samo po sposoby

dziecko sięgnie samo po sposoby

radzenia sobie z określonymi

radzenia sobie z określonymi

problemami, których my nie

problemami, których my nie

akceptujemy.

akceptujemy.

ZAKOŃCZENIE

ZAKOŃCZENIE

Na zakończenie warto przypomnieć raz jeszcze, że

Na zakończenie warto przypomnieć raz jeszcze, że

najskuteczniejszą szansą ograniczenia zachowań

najskuteczniejszą szansą ograniczenia zachowań

agresywnych jest kształtowanie prawidłowych postaw

agresywnych jest kształtowanie prawidłowych postaw

społecznych młodych ludzi. I choć wszyscy jesteśmy

społecznych młodych ludzi. I choć wszyscy jesteśmy

upoważnieni do przeciwdziałania takim zachowaniom

upoważnieni do przeciwdziałania takim zachowaniom

to jednak największe pole do popisu mają tu rodzice.

to jednak największe pole do popisu mają tu rodzice.

Jedną z najważniejszych rzeczy, jaką oni mogą zrobić

Jedną z najważniejszych rzeczy, jaką oni mogą zrobić

dla swoich dzieci, jest rzecz z pozoru najłatwiejsza:

dla swoich dzieci, jest rzecz z pozoru najłatwiejsza:

dać miłość. Jeśli rodzice mówią dzieciom, że je

dać miłość. Jeśli rodzice mówią dzieciom, że je

kochają, przytulają i głaszczą, dzieci uczą się, że jest

kochają, przytulają i głaszczą, dzieci uczą się, że jest

to zdrowe uczucie. Taka lekcja sprawia, że zaczynają

to zdrowe uczucie. Taka lekcja sprawia, że zaczynają

sobie lepiej radzić w kontaktach z innymi. Zaś ci,

sobie lepiej radzić w kontaktach z innymi. Zaś ci,

którzy czują się bezpiecznie w swoich relacjach z

którzy czują się bezpiecznie w swoich relacjach z

rodzicami i mają zaspokojone potrzeby, szczególnie

rodzicami i mają zaspokojone potrzeby, szczególnie

bezpieczeństwa, miłości i uznania są z reguły mniej

bezpieczeństwa, miłości i uznania są z reguły mniej

agresywni.

agresywni.

DZIĘKUJEMY ZA OBEJRZENIE

DZIĘKUJEMY ZA OBEJRZENIE

PREZENTACJI!

PREZENTACJI!



Katarzyna Bisek

Katarzyna Bisek

M alw in a C z arkows ka

M alw in a C z arkows ka



Maria Ligęcka

Maria Ligęcka