Witam Państwa na wykładzie z
podstaw makro-ekonomii, :)…

1

1

R Y N E K P I E N I Ą D Z A

3

1. PIENIĄDZ I KORZYŚCI Z JEGO ISTNIENIA

4

PIENIĄDZ

■

PIENIĄDZEM jest wszystko to, co spełnia

funkcję

ŚRODKA WYMIANY, a także jest

MIERNIKIEM WAR-

TOŚCI i ŚRODKIEM

PRZE

CHOWYWANIA OSZCZĘD- NOŚCI.

Zęby delfina na wyspach Polinezji, tytoń i whisky

dawno temu w niektórych stanach USA,
papierosy w obozach jenieckich, monety i
banknoty w Polsce…

5

KORZYŚCI Z ISTNIENIA PIENIĄDZA (FUNKCJE
PIENIĄ-DZA)

6

ŚRODEK WYMIANY

Gospodarka pieniężna

Łatwiej jest znaleźć partnera, transakcja staje się

dwuetapo-wa…

Więc

maleją

KOSZTY

TRANSAKCYJNE i rozwija się ry-nek.

7

ZADANIE
a)

W

gospodarce

pieniężnej

zbieżność

zapotrzebowania i oferty uczestników transakcji
przestaje

być

warunkiem

koniecznym

jej

zawarcia. Transakcja zostaje podzielona na etapy.
Podaj przy-kład.

8

ZADANIE
a)

W

gospodarce

pieniężnej

zbieżność

zapotrzebowania i oferty uczestników transakcji
przestaje

być

warunkiem

koniecznym

jej

zawarcia. Transakcja zostaje podzielona na etapy.
Podaj przy-kład.

Powiedzmy, że Piotr ma jabłko, a potrzebuje rybę.
Aby doszło do wymiany, W GOSPODARCE
NATURALNEJ Piotr musi spotkać kogoś, kto ma
rybę i chce dostać jabłko.

Natomiast W GOSPODARCE PIENIĘŻNEJ

wystar-czy, że Piotr najpierw spotka kogoś, kto
szuka jabłka i ma pienią-dze, a potem - zapewne
już w innym miejscu i czasie - kogoś, kto ma rybę
i potrzebuje pieniędzy.

b) Dlaczego takie rozbicie transakcji na etapy
powoduje

zmniej-szenie

się

kosztów

transakcyjnych?

9

ZADANIE
a)

W

gospodarce

pieniężnej

zbieżność

zapotrzebowania i oferty uczestników transakcji
przestaje

być

warunkiem

koniecznym

jej

zawarcia. Transakcja zostaje podzielona na etapy.
Podaj przyk-ład.

Powiedzmy, że Piotr ma jabłko, a potrzebuje rybę.
Aby doszło do wymiany, w gospodarce naturalnej
Piotr musi spotkać kogoś, kto ma rybę i chce
dostać

jabłko.

Natomiast

w

gospodarce

pieniężnej wystarczy, że Piotr najpierw spotka
kogoś, kto szuka jabłka i ma pieniądze, a potem -
zapewne już w innym miejscu i czasie - kogoś, kto
ma rybę i potrzebuje pieniędzy.

b) Dlaczego takie rozbicie transakcji na etapy
powoduje

zmniej-szenie

się

kosztów

transakcyjnych?

W gospodarce pieniężnej Piotrowi jest łatwiej
spotkać kogoś chcącego zawrzeć transakcję.
Odpowiednimi

kandydatami

są

wszyscy

potrzebujący jabłka i mający pieniądze, a nie
tylko ci potrzebujący jabłka, którzy mają rybę.

W drugim etapie transakcji partnerami

Piotra

stają

się

potrzebujący

pieniędzy

posiadacze ryby. W rezultacie, w gospo-darce
pieniężnej wysiłek Piotra związany z zawarciem,
jedna po drugiej, dwóch transakcji etapowych
jest mniejszy niż wysiłek niezbędny do zawarcia
odpowiedniej transakcji barterowej.

10

MIERNIK WARTOŚCI

Jest mniej cen, co ułatwia rachunki i handel.

Dobro

Gospodarka

pieniężna

Gospodarka

naturalna

A

P

A

A/B; A/C;

A/D

B

P

B

B/C; B/D

C

P

C

C/D

D

P

D

11

ZADANIE
W gospodarce są tylko 4 dobra: A, B, C, D. a) Ile
„cen” jest w tej gospodarce, kiedy nie ma pieniądza,
a ile, kiedy pieniądz jest?

12

ZADANIE
W gospodarce są tylko 4 dobra: A, B, C, D. a) Ile
„cen” jest w tej gospodarce, kiedy nie ma pieniądza,
a ile, kiedy pieniądz jest?

Kiedy nie ma pieniądza, istnieje co najmniej 6
„cen”: A/B; A/C; A/D; B/C; B/D; C/D. „Co najmniej”,
bo odwrotności tych stosunków wymiennych także
można uznać za ceny. Oczywiście, w gospodarce z
pieniądzem istnieją tylko 4 ceny. W przypadku
większej liczby dóbr ta różnica staje się bardzo
duża.

b) Dlaczego większa liczba cen utrudnia wymianę?

13

ZADANIE
W gospodarce są tylko 4 dobra: A, B, C, D. a) Ile
„cen” jest w tej gospodarce, kiedy nie ma pieniądza,
a ile, kiedy pieniądz jest?

Kiedy nie ma pieniądza, istnieje co najmniej 6
„cen”: A/B; A/C; A/D; B/C; B/D; C/D. „Co najmniej”,
bo odwrotności tych stosunków wymiennych także
można uznać za ceny. Oczywiście, w gospodarce z
pieniądzem istnieją tylko 4 ceny. W przypadku
większej liczby dóbr ta różnica staje się bardzo
duża.

b) Dlaczego większa liczba cen utrudnia wymianę?

Trudniej jest zapamiętać i porównać wszystkie
„ceny”. Może się np. zdarzyć, że „bezpośredni”
stosunek wymienny 2 dóbr (np. B/C) różni się od
stosunku ustalonego w sposób „pośredni” (B/C
wynika-jący z A/C i A/B). Komplikuje to i utrudnia
handel.

14

ŚRODEK OSZCZĘDZANIA

Łatwiej jest przechowywać wartość…

15

Zatem,

dzięki

istnieniu

pieniądza

W

GOSPODARCE MALEJĄ KOSZTY TRANSAKCYJNE i
ROŚNIE EFEKTYWNOŚĆ GOS-PODAROWANIA.

Oprócz tych – BEZPOŚREDNICH – korzyści z
istnienia pieniądza są jeszcze wynikające z nich
korzyści POŚREDNIE.

16

Oprócz

bezpośrednich

korzyści

z

istnienia

pieniądza są jeszcze wy-nikające z nich korzyści
POŚREDNIE.

1. Pieniądz ułatwia SPECJALIZACJĘ, sprzyja

ROZWOJOWI

RYNKU,

i

wzmaga

KONKURENCJĘ (efektywność!).

17

Oprócz bezpośrednich korzyści z istnienia

pieniądza są jeszcze wynikające z nich korzyści
POŚREDNIE.

2. Pieniądz ułatwia porównywanie nakładów i

efektów

projek-tów

inwestycyjnych.

Taki

RACHUNEK

EKONOMICZNY

ułatwia

EFEKTYWNĄ ALOKACJĘ ZASOBÓW (efektyw-
ność!).

18





i

i

Ni

Ei

Powiedzmy,

że

spośród

wielu

projektów

inwestycyjnych

chcemy

wybrać

najlepszy.

Wskaźnik efektywności i-tego projektu, Φ

i

,

(grec. f) równa się:

E

i

– odpowiadające i-temu projektowi efekty (np.

99 par sanda-łów, 38 par półbutów, 9 par butów z
cholewką)

N

i

– odpowiadające i-temu projektowi nakłady

(np. 5 litrów ben-zyny, godzina pracy hydraulika)

Φ

i

=

Bez pieniądza i cen odpowiednie sumowania i
ustalenie

współ-czynników

efektywności

rozważanych

projektów

byłoby

trudne

lub

niemożliwe.

19

ZADANIE
a) Czy ważne przez miesiąc bony towarowe do
sklepu „Geant”, które dano Ci w pracy przed
świętami są pieniądzem i powinny zo-stać włączone
do M

1

lub M

2

? W szczególności, czy takie bony są:

(i) Środkiem wymiany? (ii) Środkiem mierzenia
wartości? (iii) Środ-kiem oszczędzania? Dlaczego?

20

a) Czy ważne przez miesiąc bony towarowe do
sklepu „Geant”, które dano Ci w pracy przed
świętami są pieniądzem i powinny zo-stać włączone
do M

1

lub M

2

? W szczególności, czy takie bony są:

(i) Środkiem wymiany? (ii) Środkiem mierzenia
wartości? (iii) Środ-kiem oszczędzania? Dlaczego?

Takie bony pełnią funkcje pieniądza w tym bardziej
ograniczonym stopniu, im węższa jest oferta
Geanta, a także im krótszy jest okres ich ważności.
BYĆ PIENIĄDZEM MOŻNA W WIĘKSZYM LUB
MNIEJSZYM STOPNIU.

Nie sądzę, aby takie bony były na tyle

bliskim i powszech-nie stosowanym substytutem
pieniądza, żeby należało je włączyć do M

1

lub M

2

.

b) Powiedzmy, że wszystkie sklepy w mieście
ustaliły, że przez nas-tępny rok będą akceptować
zapłatę w tych bonach towarowych. Czy wywrze to
jakiś wpływ na treść odpowiedzi na pytania z punk-
tu (a)?

21

a) Czy ważne przez miesiąc bony towarowe do
sklepu „Geant”, które dano Ci w pracy przed
świętami są pieniądzem i powinny zo-stać włączone
do M

1

lub M

2

? W szczególności, czy takie bony są:

(i) Środkiem wymiany? (ii) Środkiem mierzenia
wartości? (iii) Środ-kiem oszczędzania? Dlaczego?

Takie bony pełnią funkcje pieniądza w tym bardziej
ograniczonym stopniu, im węższa jest oferta
Geanta, a także im krótszy jest okres ich ważności.
Być pieniądzem można w większym lub mniejszym
stopniu.

Nie sądzę, aby takie bony były na tyle

bliskim i powszech-nie stosowanym substytutem
pieniądza, żeby należało je włączyć do M

1

lub M

2

.

b) Powiedzmy, że wszystkie sklepy w mieście
ustaliły, że przez nas-tępny rok będą akceptować
zapłatę w tych bonach towarowych. Czy wywrze to
jakiś wpływ na treść odpowiedzi na pytania z punk-
tu (a)?

BYĆ PIENIĄDZEM MOŻNA W WIĘKSZYM LUB
MNIEJSZYM STOPNIU. Im więcej sklepów przez
coraz dłuższy okres akceptuje takie bony, tym
bardziej upodobniają się one do pieniądza...

22

Ważne cechy substancji pieniądza:

TRWAŁOŚĆ,

RZADKOŚĆ,

PODZIELNOŚĆ,

JEDNORODNOŚĆ.

23

Pieniądz może być:

-TOWAROWY
-SYMBOLICZNY (PRZYMUSOWY) (ang. fat money)
- BEZGOTÓWKOWY (bankowy, wkładowy, żyrowy)

24

Przypomnij sobie ruch okrężny wydatków i
dochodów w gospodar- ce i odpływający w bok
strumień oszczędności , S…

Przemianę oszczędności, S, w inwestycje, I,
umożliwia SYSTEM FI-NANSOWY, czyli m. in.
RYNKI FINANSOWE i POŚREDNICY FINANSOWI.

X

I

PRZEDSIĘBIORSTWA

GOSPODARSTWA

DOMOWE

Y

d

= Y

2

- NT

Y

2

PAŃSTWO

G

NT=T

d

–B

Z

S

C

Y

1

=

C+I+G+X-Z

2. BANKI W SYSTEMIE FINANSOWYM

BANKI

25

Na

RYNKACH

FINANSOWYCH

handlują

pożyczkami – bezpoś-rednio – oszczędzający i
inwestorzy.

Np.

oszczędzający

kupują

od

inwestujących akcje i obligacje.

Natomiast POŚREDNICY FINANSOWI [np.

BANKI, fundusze wspólnego inwestowania (ang.
mutual funds)] pomagają oszczędzającym i
inwestującym w uzgodnieniu planów.

26

■

BANKI KOMERCYJNE przechowują pieniądze,

płacąc

właś-cicielom

odsetki.

Zgromadzone

wkłady pożyczają, za wyższe wy-nagrodzenie,
przedsiębiorstwom, konsumentom, państwu.

Stopa rezerw (r) to relacja zasobu gotówki banku
komercyjnego (R) do ulokowanych weń wkładów
płatnych na żądanie (D) (r=R/D).

27

200
8

Bilans Bank of Hypothetia sporządzony na dzień
31 grudnia 2008 r. (w mln gb)

Przyjrzyjmy

się

uproszczonemu

przykładowi

bilansu banku…

28

Prócz banków komercyjnych istnieje także BANK
CENTRAL-NY…

■

Bank centralny w imieniu państwa dba o

jakość pienią- dza, prowadzi politykę pieniężną,
wpływając

na

wielkość

zagregowanych

wydatków w gospodarce, pomaga innym

bankom

i nadzoruje ich działalność.

29

Jest wiele miar ilości pieniądza w gospodarce…
1. M

0

= R+C

2. M

1

= C + D

3. M

2

= M

1

+ „małe” wkłady terminowe

4. M

3

= M

1

+ wszystkie wkłady terminowe

5. Jest jeszcze NIBY-PIENIĄDZ (ang. near money),

czyli inne

bardzo płynne aktywa…

---------------------------------------------------------------

---------------

R – Gotówka w kasach banków komercyjnych (ich

rezerwy)

C – Gotówka w obiegu poza kasami banków
D – Wkłady płatne na żądanie (rachunki czekowe)

ILE PIENIĄDZA JEST W GOSPODARCE?

30

30

DYGRESJA

W końcu 2002 r. w USA rozróżniano 4 rodzaje podaży
pieniądza: M

1

, M

2

, M

3

, L. (Rekompensatą za ich malejąca

płynność jest coraz wyższe oprocen-towanie).

M

1

– zasoby wysoce płynnego środka płatniczego

(gotówka* plus np. różne nieoprocentowane i
oprocentowane wkłady czekowe ) ; (M

1

: 4 190$/os.).

M

2

– ten agregat DODATKOWO obejmuje pewne mniej

płynne aktywa, np. wkłady oszczędnościowe (trzeba
zawiadomić bank o zamiarze ich tran-sferu na rachunek
czekowy), małe (do 100 000$) wkłady terminowe (ich wy-
cofanie przed uzgodnionym terminem jest karane
obniżką odsetek); udzia-ły w funduszach inwestycyjnych
rynku pieniądza (czeki wystawiane przez ich właścicieli
muszą mieć pewną minimalną wysokość); (M

2

: 20

080$/os.).

M

3

– DODATKOWO obejmuje np. duże wkłady terminowe

i duże wkłady bankowe dokonywane na indywidualnych
warunkach; (M

3

: 29 480$/os.).

L – DODATKOWO obejmuje aktywa, które nie są
pieniądzem, lecz jego bliskim substytutem (np.
obligacje rządu USA dla „małych ciułaczy”; bo-ny
skarbowe „krótsze” niż 12 miesięcy).

----------

•Zgodnie z danymi FED w 1995 r. w USA na osobę przypadało
prawie 1400$ gotów-ki; przeciętny Amerykanin trzymał ok. 100$
gotówki (wielkie ilości gotówki obsługi-wały zatem płatności w
„szarej strefie” i za granicą).

KONIEC DYGRESJI

W praktyce granice oddzielające „pieniądz” od
„niepieniądza” i poszcze-gólne funkcje spełniane przez
pieniądz są trudne do wytyczenia. Kiedyś za pieniądz
uważano środek wymiany, który nie daje odsetek, lecz
jest płynny. Jednak w latach 80-tych XX w. wkłady
czekowe zaczęły dawać oprocentowanie. Podobnie,
możliwe stało się czerpanie płynnej gotówki z wkładów
oszczędnościowych bez straty odsetek.

31

KREACJA

PIENIĄDZA

PRZEZ

BANKI

KOMERCYJNE

W Hipotecji JEST 5 BANKÓW KOMERCYJNYCH,
Hipotecjanie nie preferują żadnego z nich…

g = C/D = 0
(Hipotecjanie zdecydowanie wolą D od C!)

r = R/D = 0,1
(Zdaniem bankierów każde 10 gdybów wkładów na
żądanie wy-maga 1 gb rezerwy gotówkowej).

W obiegu pojawia się oto 1000 gb dodatkowej
gotówki: ktoś znalazł skarb i ulokował go w Bank
of Hypothetia, który przystąpił do kre-acji
pieniądza…

32

Wycinek bilansu Bank of Hypothetia, luty

2008

AKTYWA

PASYWA

1.1

100

0

+ 900 1000

+ 900

1.2

100 + 900 1000

+

0

1.3

280 + 900 1180

+

0

2.1

280 + 106

2

1180

+ 162

2.2

118 + 106

2

1180

+

0

2.3 150,

4

+ 106

2

1212,

4

+

0

3.1 ………………

……

…………………

………

…………………………………………

…………………....

Źródło: Hypothetian Banking, nr 3,
2008 r., s. 234.

33

AKTYWA

PASYWA

1.1

100

0

+ 900 1000

+ 900

1.2

100 + 900 1000

+

0

1.3

280 + 900 1180

+

0

2.1

280 + 106

2

1180

+ 162

2.2

118 + 106

2

1180

+

0

2.3 150,

4

+ 106

2

1212,

4

+

0

3.1 ………………

……

…………………

………

…………………………………………

…………………....

Ile pieniądza powstało po zakończeniu „2. cyklu
kreacji pieniądza” w Bank of Hypothetia? Tyle:

C + D

1

= 849,6 gb D

2

= 1212,4 gb

A zatem, TYLKO TEN JEDEN BANK z 1000 gb na
naszych oczach „zrobił” 849,6 gb + 1212,4 gb =
2062 gb środka płatniczego!

34

A wszystkie 5 banków w Hipotecji? Ile pieniądza są
one w stanie stworzyć z 1000 gb gotówki
nieoczekiwanie pojawiającej się w obie-gu?



























D

g

C

D

r

R

D

C

g

D

R

r





































D

g

D

r

M0

D

D

g

M1

C

R

M0

D

C

M1

g)

(r

D

1)

(g

D

M0

M1

g)

(r

D

M0

1)

(g

D

M1































Kp

g

r

1

g

M0

M1









A to znaczy, że jeśli M0 wzrośnie o ΔM0, to – ceteris
paribus - M1 wzrośnie o ΔM1=Kp• ΔM0!

35

Kp

g

r

1

g

M0

M1









■

MNOŻNIK KREACJI PIENIĄDZA to

liczba, która in-

formuje, o ile – ceteris

paribus – MOŻE

*

wzrosnąć podaż

pieniądza M

1

pod wpływem zwiększenia się podaży pien-
niądza M

0

o ΔM

0

.

---------------
*

Warunkiem jest, ze „g” i „r” się nie zmienią.

36

Pora na analizę działania rynku pieniądza.
Towarem jest tu środek płatniczy M

1

. Po kolei

omówimy:
1.PODAŻ PIENIĄDZA (środka płatniczego) na
rynku pienią-dza.
2.POPYT NA PIENIĄDZ (środek płatniczy) na rynku
pieniądza.
3.RÓWNOWAGĘ na rynku pieniądza i powstawanie
STOPY PROCENTOWEJ.

3. RYNEK PIENIĄDZA

3
7

PODAŻ PIENIĄDZA

Podażą pieniądza steruje bank centralny…

Operacje
otwartego
rynku

Stopa
dyskontowa

stopa rezerw
minimalnych

M

1

=M

0

•kp=M

0

•(1+g)/

(g+r)

3
8

OPERACJE OTWARTEGO RYNKU

OPERACJE

OTWARTEGO
RYNKU

Stopa
dyskontowa

stopa rezerw
minimalnych

M

1

=M

0

•kp=M

0

•(1+g)/

(g+r)

3
9

STOPA REZERW MINIMALNYCH

Operacje
otwartego
rynku

Stopa
dyskontowa

STOPA REZERW
MINIMALNYCH

M

1

=M

0

•kp=M

0

•(1+g)/

(g+r)

4
0

STOPA DYSKONTOWA

Operacje
otwartego
rynku

S

TOPA

DYSKONTOW
A

stopa rezerw
minimalnych

M

1

=M

0

•kp=M

0

•(1+g)/

(g+r)

41

i

n

M

M

S

A/

0

i

n

M

B/

0

Podaż pieniądza i jej
zmiany

S
3

M

S

1

M

S

2

M

W

naszym

prostym

modelu

oferowana

w

gospodarce ilość środka płatniczego, M

1

, nie zależy

zatem od poziomu stopy procentowej. Przecież
wśród zmiennych decydujących o wielkości M

1

nie

ma sto-py procentowej [M

1

=M

0

•kp=M

0

•(1+g)/

(g+r)].

42

POPYT NA PIENIĄDZ

Popyt na środek płatniczy powstaje, kiedy
gospodarstwa domowe i firmy rezygnują z
trzymania części swojego majątku w formie np.
nieruchomości, papierów wartościowych i wkładów
oszczędnościo-wych i trzymają go w formie
gotowego do użytku środka płatnicze-go (KASY
TRANSAKCYJNEJ).

43

POPYT NA PIENIĄDZ

Pomyśl o korzyściach z trzymania pieniądza, M

1

…

Główne motywy skłaniające do trzymania

pieniądza:

-Transakcyjny
-Przezornościowy
-Portfelowy

44

MB

M

MB

0

Otóż krańcowa korzyść z trzymania

pieniądza, MB (ang. marginal beneft), MALEJE…

Np. zmiany wielkości produkcji w

gospodarce zmieniają popyt na pieniądz.

45

A teraz pomyśl o stratach spowodowanych
trzymaniem pieniądza, M

1

. Te straty to: realna

wartość utraconego oprocentowania+stra-ta
wartości (siły nabywczej) M

1

.

46

A teraz pomyśl o stratach spowodowanych
trzymaniem pieniądza, M

1

. Te straty to: realna

wartość utraconego oprocentowania+stra-ta
wartości (siły nabywczej) M

1

.

Krańcowy koszt trzymania pieniądza, MC (ang.
marginal cost), jest proporcjonalny do
nominalnej stopy procentowej i stały.

M

MC*

0

M
C

Wielkość „MC” jest
wprost
proporcjonalna do
i

n

=i

r

+π

47

Konfrontacja malejącej krańcowej korzyści z
trzymania kolejnych porcji środka płatniczego,
MB

1

, ze stałym kosztem krańcowym ich trzymania,

MC,

wyznacza

zapotrzebowanie

na

środek

płatniczy, M

D

. Na rysunku wynosi ono M

1

.

MB, MC

MB

1

0

M

D

M

1

MC

1

48

Jak się okazuje, zapotrzebowanie na pieniądz jest
wprost propor-cjonalne do wielkości produkcji w
gospodarce, Y, i odwrotnie pro-porcjonalne do
poziomu nominalnej stopy procentowej, i

n

.

MB, MC

MB

1

0

M

D

MB

2

M

2

M

1

MB, MC

0

M

D

MB

M

1

M

2

MC
*

MC

1

MC

2

Popyt na pieniądz i jego zmiany

49

A zatem, w powyższym układzie współrzędnych
zmiany nominalnej stopy procentowej, i

n

, powodują

przesunięcia wzdłuż linii popytu na pieniądz, M

D

, a

zmiany wielkości produkcji, Y, przesunięcia ca-łej
tej linii.

i

n

0

M

D

M

D

M

1

M

2

0

M

D

M

1

M

2

i

n

B

A

B/

A/

A

B

D
2

M

D

1

M

1

n

i

2
n

i

*

n

i

50

W gospodarce powstaje taka cena środka
płatniczego, M

1

, czyli sto-pa procentowa, i

n

, której

poziom zapewnia zrównanie się zapo-trzebowania
na M

1

z zaoferowana ilością M

1

. Dzieje się to na

rynku pieniądza.

i

n

0

M

M

D

M

*

E

*

n

i

M

S

RÓWNOWAGA

NA

RYNKU

PIENIĄDZA

I

POWSTAWANIE STOPY PROCENTOWEJ

51

Np., po zmniejszeniu się popytu na pieniądz z M

D1

do M

D2

przy stopie procentowej zapotrzebowanie

na pieniądz jest mniejsze od zaoferowanej na rynku
ilości pieniądza (M

2

<M*). M

1

jest za dużo i ludzie

zamieniają nadwyżki M

1

na papiery wartościowe,

więc np. cena obligacji wzrasta, co oznacza, że
obniża się stopa zysku od przeznaczonego na ich
zakup kapitału.

Banki

odnotowują

wzrost

wkładów

oszczędnościowych i mogą sobie pozwolić na
zmniejszenie ich oprocentowania.

2
n

i

i

n

0

M

M

D1

M

*

E

*

n

i

M

S

2
n

i

M

2

M

D2

M

D

↓→i↓

52

i

n

0

M

M

D2

M

*

E

*

n

i

M

S

1

n

i

M

1

M

D1

Po zwiększeniu się popytu na pieniądz z M

D1

do M

D2

przy stopie procentowej

chętni chcą trzymać

więcej środka płatniczego, niż pozwala na to
zaoferowana

w

gospodarce

ilość

środka

płatniczego (M

1

>M*).

Spada wtedy cena papierów wartościowych i

rośnie stopa zwrotu z inwestycji w ich kupno.

Również

banki

podwyższają

oprocentowanie.

1

n

i

M

D

↑→i↑

53

Bank centralny zmniejsza ilość pieniądza z M

1

do

M

2

(np. sprze-daje papiery wartościowe). Przy

dotychczasowym poziomie stopy procentowej, i

n

1

,

ludzie chcą trzymać M

1

środka płatniczego. Jed-

nak niektórzy mają go za mało (bo kupili zań
papiery

banku!),

więc

na

M

1

zamieniają

oszczędności i papiery wartościowe.

Tanieją obligacje (i akcje), czyli rośnie

stopa

procentowa.

Także

banki

podnoszą

oprocentowanie, usiłując zapobiec wycofy-waniu
wkładów oszczędnościowych.

0

i

n

M

D

M

M

2

M

1

M

S

M

S

1

i

n

1

E

2

E

1

i

n

*

M

S

↓→i↑

54

Bank centralny zwiększa podaż M

1

(np. skupuje

bony skarbowe). Przy i

n

1

ludzie chcą trzymać M

1

pieniądza. Okazuje się jednak, że niektórzy mają
M

1

za dużo, więc zamieniają M

1

na papiery

wartościowe i wkłady oszczędnościowe.

Na rynku kapitałowym drożeją obligacje (i

akcje), czyli spada stopa procentowa. W obliczu
napływu wkładów oszczęd-nościowych także banki
obniżają oprocentowanie.

M

S

↑→i↓

0

M

D

M

M

1

M

2

M

S

M

S

1

i

n

1

i

n

*

E

1

E

2

i

n

55

Ta

TEORIA

STOPY

PROCENTOWEJ,

KTÓRA

ZALEŻY OD PREFERENCJI PŁYNNOŚCI (ang.
liquidity preference theory of intrest) wyjaśnia
powstawanie bardzo krótkoterminowych stóp pro-
centowych na rynku międzybankowym. Od nich
zależą z kolei śred-nioterminowe i długoterminowe
stopy procentowe.

56

Zadanie

Banki

komercyjne

całkowicie

wykorzystują

możliwości

kreacji

pieniądza.

Ich

rezerwy

gotówkowe /R/ wynoszą 1000 gb, co stanowi 10%
zgromadzonych

wkładów

(D).

W

obiegu

pozabankowym znajduje się 8000 gb gotówki /C/. a)
Ile

wynosi

baza

monetarna,

podaż

środka

płatniczego i mnożnik kreacji pieniądza?

57

Zadanie

Banki

komercyjne

całkowicie

wykorzystują

możliwości

kreacji

pieniądza.

Ich

rezerwy

gotówkowe /R/ wynoszą 1000 gb, co stanowi 10%
zgromadzonych

wkładów

(D).

W

obiegu

pozabankowym znajduje się 8000 gb gotówki /C/. a)
Ile

wynosi

baza

monetarna,

podaż

środka

płatniczego i mnożnik kreacji pieniądza?

Zasób pieniądza wielkiej mocy, M

0

, wynosi w tej

gospodarce (R + C) = 1000 + 8000=9000 gb. Podaż
środka

płatniczego,

M

1

,

równa

się

(C+D)=8000+10000=18000 gb. (Wkłady czekowe,
D, w bankach są dziesięciokrotnie większe od
równych 1000 rezerw gotówkowych banków, R, i
wynoszą 10000 gb). Parametry: r

oraz g wynoszą –

od-powiednio - r

= R/D = 1000/10000 = 0,1 oraz g =

C/D = 8000/10000 = 0,8. A zatem, mnożnik kreacji
pieniądza jest równy 2.

58

Zadanie

Banki

komercyjne

całkowicie

wykorzystują

możliwości

kreacji

pieniądza.

Ich

rezerwy

gotówkowe /R/ wynoszą 1000 gb, co stanowi 10%
zgromadzonych

wkładów

(D).

W

obiegu

pozabankowym znajduje się 8000 gb gotówki /C/. a)
Ile

wynosi

baza

monetarna,

podaż

środka

płatniczego i mnożnik kreacji pieniądza?

M

0

=9000 gb. M

1

= 18000 gb. Mnożnik kreacji

pieniądza = 2.

b) Preferencje mieszkańców dotyczące struktury
posiadanego M

1

w sposób trwały zmieniły się: w

rezultacie 2000 gb gotówki (C) wy-cofano z obiegu
i złożono w banku w formie depozytów (D). Stopa
rezerw, r, nie zmieniła się. Oblicz nowy mnożnik
kreacji pieniądza.

59

Zadanie

Banki

komercyjne

całkowicie

wykorzystują

możliwości

kreacji

pieniądza.

Ich

rezerwy

gotówkowe /R/ wynoszą 1000 gb, co stanowi 10%
zgromadzonych

wkładów

(D).

W

obiegu

pozabankowym znajduje się 8000 gb gotówki /C/. a)
Ile

wynosi

baza

monetarna,

podaż

środka

płatniczego i mnożnik kreacji pieniądza?

M

0

=9000 gb. M

1

= 18000 gb. Mnożnik kreacji

pieniądza = 2.

b) Preferencje mieszkańców dotyczące struktury
posiadanego M

1

w sposób trwały zmieniły się: w

rezultacie 2000 gb gotówki (C) wy-cofano z obiegu
i złożono w banku w formie depozytów (D). Stopa
rezerw, r, nie zmieniła się. Oblicz nowy mnożnik
kreacji pieniądza.

Nowy poziom parametru g wynosi C’/D’ =
6000/12000 = 0,5. W tej zmienionej sytuacji
mnożnik kreacji pieniądza jest równy: k

p

’ = 1,5/[0,1

+ 0,5] = 1,5/0,6 = 2,5.

60

Zadanie

Banki

komercyjne

całkowicie

wykorzystują

możliwości

kreacji

pieniądza.

Ich

rezerwy

gotówkowe /R/ wynoszą 1000 gb, co stanowi 10%
zgromadzonych

wkładów

(D).

W

obiegu

pozabankowym znajduje się 8000 gb gotówki /C/. a)
Ile

wynosi

baza

monetarna,

podaż

środka

płatniczego i mnożnik kreacji pieniądza?

M

0

=9000 gb. M

1

= 18000 gb. Mnożnik kreacji

pieniądza = 2.

b) Preferencje mieszkańców dotyczące struktury
posiadanego M

1

w sposób trwały zmieniły się: w

rezultacie 2000 gb gotówki (C) wy-cofano z obiegu
i złożono w banku w formie depozytów (D). Stopa
rezerw, r, nie zmieniła się. Oblicz nowy mnożnik
kreacji pieniądza.

Nowy poziom parametru g wynosi C’/D’ =
6000/12000 = 0,5. W tej zmienionej sytuacji
mnożnik kreacji pieniądza jest równy: k

p

’ = 1,5/[0,1

+ 0,5] = 1,5/0,6 = 2,5.

c) Jak zmieni się podaż środka płatniczego w tej
gospodarce?

61

Zadanie

Banki

komercyjne

całkowicie

wykorzystują

możliwości

kreacji

pieniądza.

Ich

rezerwy

gotówkowe /R/ wynoszą 1000 gb, co stanowi 10%
zgromadzonych

wkładów

(D).

W

obiegu

pozabankowym znajduje się 8000 gb gotówki /C/. a)
Ile

wynosi

baza

monetarna,

podaż

środka

płatniczego i mnożnik kreacji pieniądza?

M

0

=9000 gb. M

1

= 18000 gb. Mnożnik kreacji

pieniądza = 2.

b) Preferencje mieszkańców dotyczące struktury
posiadanego M

1

w sposób trwały zmieniły się: w

rezultacie 2000 gb gotówki (C) wy-cofano z obiegu
i złożono w banku w formie depozytów (D). Stopa
rezerw, r, nie zmieniła się. Oblicz nowy mnożnik
kreacji pieniądza.

Nowy poziom parametru g wynosi C’/D’ =
6000/12000 = 0,5. W tej zmienionej sytuacji
mnożnik kreacji pieniądza jest równy: k

p

’ = 1,5/[0,1

+ 0,5] = 1,5/0,6 = 2,5.

c) Jak zmieni się podaż środka płatniczego w tej
gospodarce?

W opisywanej sytuacji wielkość M

0

nie zmienia się.

(Co prawda z obiegu pozabankowego wycofano
pewną ilość C, ale jednocześnie - dokładnie o tyle
samo - zwiększyła się ilość gotówki w bankach, R; a
przecież M

0

= R + C). Skoro tak, to nowa wielkość

podaży pieniądza wynosi M

1

’=M

0

•k

p

’

= 9000 gb •

2,5 = 22500 gb.

62

Zadanie

Banki

komercyjne

całkowicie

wykorzystują

możliwości

kreacji

pieniądza.

Ich

rezerwy

gotówkowe /R/ wynoszą 1000 gb, co stanowi 10%
zgromadzonych

wkładów

(D).

W

obiegu

pozabankowym znajduje się 8000 gb gotówki /C/. a)
Ile

wynosi

baza

monetarna,

podaż

środka

płatniczego i mnożnik kreacji pieniądza?

M

0

=9000 gb. M

1

= 18000 gb. Mnożnik kreacji

pieniądza = 2.

b) Preferencje mieszkańców dotyczące struktury
posiadanego M

1

w sposób trwały zmieniły się: w

rezultacie 2000 gb gotówki (C) wy-cofano z obiegu
i złożono w banku w formie depozytów (D). Stopa
rezerw, r, nie zmieniła się. Oblicz nowy mnożnik
kreacji pieniądza.

Nowy poziom parametru g wynosi C’/D’ =
6000/12000 = 0,5. W tej zmienionej sytuacji
mnożnik kreacji pieniądza jest równy: k

p

’ = 1,5/[0,1

+ 0,5] = 1,5/0,6 = 2,5.

c) Jak zmieni się podaż środka płatniczego w tej
gospodarce?

c) W opisywanej sytuacji wielkość M

0

nie zmienia

się. (Co prawda z obiegu pozabankowego wycofano
pewną ilość C, ale jednocześnie - dokładnie o tyle
samo - zwiększyła się ilość gotówki w bankach, R; a
przecież M

0

= R + C). Skoro tak, to nowa wielkość

podaży pieniądza wynosi M

1

’=M

0

•k

p

’

= 9000 gb •

2,5 = 22500 gb.

d) Ile pieniądza bankowego zostało dodatkowo
stworzone? Dla-czego banki komercyjne - w
oparciu o 2000 gb dodatkowej gotówki (R) - nie
stworzyły po prostu 20000 gb nowych depozytów
(D)?

63

Zadanie

Banki

komercyjne

całkowicie

wykorzystują

możliwości

kreacji

pieniądza.

Ich

rezerwy

gotówkowe /R/ wynoszą 1000 gb, co stanowi 10%
zgromadzonych

wkładów

(D).

W

obiegu

pozabankowym znajduje się 8000 gb gotówki /C/. a)
Ile

wynosi

baza

monetarna,

podaż

środka

płatniczego i mnożnik kreacji pieniądza?

M

0

=9000 gb. M

1

= 18000 gb. Mnożnik kreacji

pieniądza = 2.

b) Preferencje mieszkańców dotyczące struktury
posiadanego M

1

w sposób trwały zmieniły się: w

rezultacie 2000 gb gotówki (C) wy-cofano z obiegu
i złożono w banku w formie depozytów (D). Stopa
rezerw, r, nie zmieniła się. Oblicz nowy mnożnik
kreacji pieniądza.

k

p

’ = 1,5/[0,1 + 0,5] = 1,5/0,6 = 2,5.

c) Jak zmieni się podaż środka płatniczego w tej
gospodarce?

M

0

nie zmienia się.

d) Ile pieniądza bankowego zostało dodatkowo
stworzone? Dlacze-go banki komercyjne - w
oparciu o 2000 gb dodatkowej gotówki (R) - nie
stworzyły po prostu 20000 gb nowych depozytów
(D)?

M

1

, zwiększyło się do 22500 gb. Proporcja C/D

odpowiada nowemu parametrowi g’, który jest
równy 0,5. Zatem: C+D=22500 gb i C/D =0,5.
Zatem: C=7500 gb a D=15000 gb. Zatem, banki
stworzyły

dodatkowo

5000

gb

pieniądza

bankowego.

Banki komercyjne nie mogły stworzyć aż

20000 gb depozytów (D) w oparciu o 2000 gb
gotówki (C ), która do nich wpłynęła. Właściciele
dodatkowych depozytów (D) muszą zwiększyć także
ilość posiadanej gotówki (C). Przecież ich
zachowanie opisuje stały parametr g’=C/D. A
zatem, kiedy D zwiększa się, wzrosnąć musi także
C. Kreacji dodatkowych depozytów (D) towarzyszy
od-pływ gotówki z banków. Zmniejsza to możliwość
kreacji przez banki komercyjne dodatkowych
depozytów. W rezultacie powstaje „tylko” 5000 gb
nowego pieniądza bankowego.

64

Zadanie

e) Czy po zakończeniu kreacji pieniądza stosunek
gotówki w ban-kach (R) do depozytów (D)
odpowiada minimalnej stopie rezerw.

e) Tak. Skoro C = 7500, to R = 1500. Przecież w
obiegu jest 9000 gb gotówki. Ponieważ D = 15 000,
więc R/D = 1500/15000 = 0,1.

65

ANEKS

W praktyce banki centralne zamiast zmieniać M

1

,

aby wyznaczyć i

n

i w ten sposób wpłynąć na AE

PL

w

gospodarce, często działają odwrotnie, ustalając
WPROST i

n

za pomocą operacji otwartego rynku.

M

1

dostosowuje się wtedy do ustalonego przez bank

cen-tralny poziomu i

n

(EBC: stopa refinansowa,

FED: stopa dyskonto-wa).

66

DYGRESJA

U schyłku XX w. doszło do wielu INNOWACJI
FINANSOWYCH. Np.:

1. Rachunki czekowe, które wcześniej nie były
oprocentowane, zaczęły przynosić wysokie odsetki.

2. Fundusze inwestycyjne umożliwiły wystawianie czeków
właścicielom ak-cji i obligacji, które nabrały w ten sposób
płynności środka płatniczego, więc zaczęły być nazywane
niby

pieniądzem

(ang.

near

money).

(Podobnie,

bankomaty zaczęły - na żądanie - wypłacać gotówkę z
rachunków oszczęd-nościowych, co nie wpływa na
oprocentowanie tych lokat).

W efekcie pieniądz i „niby pieniądz” stały się

bliskimi substytu-tami, a gospodarstwa domowe mogły je
szybko i wygodnie zamieniać na siebie. Skutkiem były
silne wahania popytu na pieniądz, M

1

, i – przy stałej

podaży pieniądza - stóp procentowych, co utrudniało
prowadzenie skutecz-nej polityki stabilizacyjnej, czyli
minimalizowanie odchyleń rzeczywistej wielkości
produkcji, Y

E

, od potencjalnej wielkości produkcji, Y

p

.

Reagując na te zjawiska, od 1987 r. FED zaczął

sterować

M

2

(zamiast

M

1

).

Na

początku

lat

dziewięćdziesiątych XX w. kontroli poddano M

3

. To

nie

rozwiązało problemu. (FED nie ma skutecznych narzędzi,
umoż-liwiających wpływanie na podaż niby pieniądza; np.
wielu rodzajów niby pieniądza nie dotyczą przepisy o
rezerwie obowiązkowej).

W końcu w 1993 r. kierujący FED Alan Greenspan

ogłosił, że FED będzie przykładał mniejszą wagę do
podaży pieniądza w gospodarce, próbując raczej
BEZPOŚREDNIO ustalać stopę procentową na uznanym
za właściwy poziomie. (Podobne rozwiązania stosowano w
USA w latach pięćdziesiątych XX w.).

KONIEC DYGRESJI

66

67

JAK

BANK

CENTRALNY

BEZPOŚREDNIO

KONTROLUJE STOPĘ PROCENTOWĄ, i

n

?

Oto przykład:

Kiedy rynkowa stopa procentowa, i, spada poniżej
pożądanego po-ziomu i* (i<i*), bank centralny
zaciąga na rynku na tyle dużo po-życzek, płacąc za
nie oprocentowanie i*, aby rynkowa stopa pro-
centowa, i, wróciła do poziomu i*.

68

JAK

BANK

CENTRALNY

BEZPOŚREDNIO

KONTROLUJE STOPĘ PROCENTOWĄ, i

n

?

Oto przykład:

Kiedy rynkowa stopa procentowa, i, spada poniżej
pożądanego po-ziomu i* (i<i*), bank centralny
zaciąga na rynku na tyle dużo po-życzek, płacąc za
nie oprocentowanie i*, aby rynkowa stopa pro-
centowa, i, wróciła do poziomu i*.

W praktyce bank centralny sprzedaje

zainteresowanym (np. bankom komercyjnym)
krótkoterminowe papiery wartościo-we (np. bony
skarbowe), zgodnie z umową odkupując je później
po odpowiednio wyższej cenie. (To się nazywa
transakcja repo; ang. repurchasing agreement).
Różnica ceny kupna i ceny odsprzedaży wyznacza
oprocentowanie tego kredytu. (To się nazywa stopa
re-po). (Oczywiście, kiedy bank centralny zaciąga
wiele drogiego kredytu, inne banki nie chcą
udzielać kredytu po niższej cenie). W efekcie
wzrasta

stopa

procentowa

na

rynku

międzybankowym.

69

ZADANIE
14-dniowa

stopa

procentowa

na

rynku

międzybankowym wynosi 33,(3)%. Na masową
skalę bank centralny zaczął właśnie sprzeda-wać
14-dniowe bony pieniężne po 50, a nie – jak do tej
pory – po 75. (Takie bony są odkupywane przez
bank centralny po 14 dniach za 100). a) O ile
zmieniła się cena za oferowany bankowi centralne-
mu kredyt na 14 dni?

70

ZADANIE
14-dniowa

stopa

procentowa

na

rynku

międzybankowym wynosi 33,(3)%. Na masową
skalę bank centralny zaczął właśnie sprzeda-wać
14-dniowe bony pieniężne po 50, a nie – jak do tej
pory – po 75. (Takie bony są odkupywane przez
bank centralny po 14 dniach za 100). a) O ile
zmieniła się cena za oferowany bankowi centralne-
mu kredyt na 14 dni?

Za udzielany sobie 14-dniowy kredyt bankowy
bank centralny ofe-ruje teraz 100%, a nie 33,(3)%
wynagrodzenia.

b) O ile zmieni się 14-dniowa stopa procentowa na
rynku między-bankowym?

71

ZADANIE
14-dniowa

stopa

procentowa

na

rynku

międzybankowym wynosi 33,(3)%. Na masową
skalę bank centralny zaczął właśnie sprzeda-wać
14-dniowe bony pieniężne po 50, a nie – jak do tej
pory – po 75. (Takie bony są odkupywane przez
bank centralny po 14 dniach za 100). a) O ile
zmieniła się cena za oferowany bankowi centralne-
mu kredyt na 14 dni?

Za udzielany sobie 14-dniowy kredyt bankowy
bank centralny ofe-ruje teraz 100%, a nie 33,(3)%
wynagrodzenia.

b) O ile zmieni się 14-dniowa stopa procentowa na
rynku między-bankowym?

14-dniowa stopa procentowa wzrośnie z 33,(3)%
do 100%, czyli o prawie 67 p. proc.

c) Dlaczego?

72

ZADANIE
14-dniowa

stopa

procentowa

na

rynku

międzybankowym wynosi 33,(3)%. Na masową
skalę bank centralny zaczął właśnie sprzeda-wać
14-dniowe bony pieniężne po 50, a nie – jak do tej
pory – po 75. (Takie bony są odkupywane przez
bank centralny po 14 dniach za 100). a) O ile
zmieniła się cena za oferowany bankowi centralne-
mu kredyt na 14 dni?

Za udzielany sobie 14-dniowy kredyt bankowy
bank centralny ofe-ruje teraz 100%, a nie 33,(3)%
wynagrodzenia.

b) O ile zmieni się 14-dniowa stopa procentowa na
rynku między-bankowym?

14-dniowa stopa procentowa wzrośnie z 33,(3)%
do 100%, czyli o prawie 67 p. proc.

c) Dlaczego?

W przeciwnym wypadku nikt nie będzie chciał
pożyczać pieniędzy komukolwiek innemu niż bank
centralny, gdyż nie będzie to opła-calne.