,

• AFEKTYWNE a

REFLEKSYJNE
mechanizmy
wartościowania

PROCESY PSYCHICZNE

PROCESY PSYCHICZNE

INSTRUMENTALNE USTOSUNKOWANIA

recepcja, percepcja, emocje

pamięć, wyobrażenia, motywacje
uwaga, myślenie, mowa (

przetwarzanie

(deskryptywne kodowanie ewaluatywne,
i przetwarzanie informacji, postawy,
ukierunko-
czynności wykonawcze) wanie zachowania)

PROCESY EMOCJONALNE

PROCESY EMOCJONALNE

- wszelkie – świadome i nieświadome - procesy

wartościowania

każdej stymulacji

Dla porównania - Definicje w: Psychologia, red. J. Strelau
(2000), t. 1.
“Emocje: subiektywny stan psychiczny...”

„Ilość informacji docierającą w ciągu sekundy na powierzchnie
recepcyjne naszych zmysłów szacuje się na 100 miliardów bitów,
podczas gdy w tej samej sekundzie jesteśmy w stanie uświadomić
sobie nie więcej niż 100 bitów.”

Andrzej Wróbel (2001)

GŁÓWNE MITY i STEREOTYPY

DO PODWAŻENIA

I. Mit, że regulacja psychiczna oparta jest głównie o

procesy świadome, a emocje to wyłącznie
doznania i przeżycia

II. Mit, że uczucia i rozum funkcjonują całkowicie

niezależnie

III.Mit, że emocje zwierząt i ludzi nie różnią się -

bądź też, że

są całkowicie odmienne

Podstawowe zróżnicowanie reguł funkcjonowania:

AUTOMATYCZNE versus REFLEKSYJNE

O KLUCZOWEJ

TAJEMNICY

ZRÓŻNICOWANIA

BUDOWY UKŁADU NERWOWEGO

D Ó Ł - G Ó R A

* Znaczenie cech fizycznej konstrukcji układu
nerwowego:
rola DŁUGOŚCI dróg łączących różne ośrodki
nerwowe

* CZAS przebiegu impulsów drogami nerwowymi
jako wyznacznik
odmiennych cech zachowania

* Procesy świadome zależą od aktywności
ośrodków korowych
- to jest od aktywności ośrodków położonych
DALEKO od
receptorów

* Główne siedliska emocji znajdują się NIŻEJ:
w ośrodkach podkorowych

FIGURA 6 - 13

DOLNE I GÓRNE DROGI DO CIAŁA MIGDAŁOWATEGO

KORA

górna droga

WZGÓRZE

CIAŁO

MIGDAŁOWATE

REAKCJA

EMOCJONALNA

dolna droga

(za: LeDoux 1996, str. 164)

BODZIEC

„INSTANCJE” połączone drogą dolną

RECEPTORY
eksteroreceptory
interoreceptory

WZGÓRZE - zgrubne „rozpoznawanie”
bodźców:
na podstawie jego parametrów
zmysłowych

CIAŁO MIGDAŁOWATE (amygdala) -
„odczytywanie”
(afektywnego) znaczenia bodźca

EFEKTORY
zewnętrzne
wewnętrzne

(za: LeDoux 1996, str. 164)

Dolne i górne drogi do ciała migdałowatego

Droga DOLNA, biegnąca bezpośrednio ze wzgórza do ciała migdałowatego jest krótsza,

a zatem przekaz informacji ZEWNĘTRZNYCH jest SZYBSZY niż wtedy, gdy impuls
przebiega przez korę.

Ponieważ omija ona korę, dostarcza ciału migdałowatemu impulsy nieprzetworzone
świadomie.
Jest to zatem droga, która umożliwia rozpoczęcie reagowania zanim możemy się
przekonać,
co istotnie reprezentuje bodziec. Jest więc odpowiedzialna za reakcje emocjonalne
NIEŚWIADOME.

• Gdy CIAŁO MIGDAŁOWATE zostaje zniszczone, zwierzęta

i ludzie tracą umiejętność odczytywania emocjonalnego
znaczenia bodźców, choć nie tracą zdolności
spostrzegania danych bodźców jako obiektów, bo

• POSTRZEGANIE obiektu i jego EWALUACJA są oparte o

informacje przetwarzane przez mózg oddzielnie.

• Bodziec wywołuje w mózgu rozpoczęcie procesu

wartościowania, zanim systemy spostrzegania w pełni
przetworzą bodziec.

• Jest zaprawdę możliwe, że

- twój mózg będzie wiedział, co jest dobre a co
złe,
- zanim ty dowiesz się szczegółowo, co to jest.

• Mechanizmy mózgu, które wywołują emocje są związane

z różnymi strukturami mózgu, ale AFEKT jako składowa
emocji pochodna jest od procesów wzbudzanych w
obszarze ciała migdałowatego.

[za: LeDoux 1996, str.69 ]

*POBUDZENIE DROGI DOLNEJ i GÓRNEJ
* Gdy afekt pierwotny jest silny -

silnie determinuje przebieg procesów poznawczych

,

bowiem pojawia się wcześniej, a impulsy są przekazywane z ciała migdałowatego do kory.
* Ten mechanizm wyjaśnia powody, dla których nie mamy kontroli nad emocjami
- nie tylko wtedy, gdy reakcje emocjonalne powstają drogą dolną i nie jesteśmy ich
świadomi, ale

także wtedy, gdy świadomi swych reakcji nie potrafimy nad nimi

zapanować.

Rysunek LeDoux przedstawia drogi impulsów wywołujących emocje,
pochodzących spoza CUN (z ekstero- i interoreceptorów).
* Sam umysł jednak jest także źródłem emocji: w następstwie procesów
symbolicznych
(myśli, konkluzji, przewidywań) powstają reakcje emocjonalne.
*

A zatem konieczne jest wskazanie - obok dróg dolnej i górnej impulsów zewnętrznych - drogi

trzeciej: prowadzącej od KORY do CIAŁA MIGDAŁOWATEGO

.

*

WIELKI PODZIAŁ MÓZGU

• Każda z dwóch półkul mózgu ma specyficzne

funkcje - nazwano to ASYMETRIĄ
PÓŁKULOWĄ.

• Przyjmujemy, że asymetria półkul ma związek
• z tzw. ASYMETRIĄ POZYTYWNO-

NEGATYWNĄ emocji oraz

• z odrębnością dwóch systemów

wartościowania: AUTOMATYCZNEGO
i REFLEKSYJNEGO

LATERALIZACJA: czynnościowa asymetria symetrycznych
organów ciała.
Np. słowa i muzyka ulegają przetworzeniu w różnych częściach
mózgu:
scyntygram po lewej przedstawia rozświetlenie się lewej kory
słuchowej,
gdy badany słucha słów, natomiast po prawej widoczna jest
aktywacja
prawej kory słuchowej, zachodząca na dźwięk muzyki.

Ośrodek mowy w lewej półkuli jest podzielony na szereg stref,
z których
każda wykonuje odmienne zadania. CARTER

(1998), S.147

Mowa Muzyka

Granica wielkiego podziału

Skupienie uwagi
na kształcie litery
„L” wzbudza
aktywność w
prawej półkuli
(A), natomiast
koncentrowanie
się na literze „D” -
aktywność lewej
(B). Dwie półkule
mózgu zajmują się
rozmaitymi
aspektami tego
samego bodźca.

Obie półkule łączy SPOIDŁO WIELKIE, ale zanim nastąpi przepływ impulsów
w każdej z półkul zachodzą procesy specyficzne dla niej -
jak w przypadku przykładu na powyższym rysunku (CARTER 1998, s. 39)

Rysunek 3.21 Specjalizacja półkul mózgowych

Wg. Zimbardo P.G - Psychologia i życie. Wyd.I wg wyd.XIII ameryk.PWN, Warszawa 1999, s.107

Badania nad „lokalizacją’ emocji o różnym

ZNAKU

(por. Budohosha i Grabowska 1994)

PRZYKŁADY

* „Wstał z łóżka LEWĄ nogą...”

* Pacjent Paul - por. Eysenck i Eysenck (1998)
te same słowa - „Paul”, „matka”, „seks” -

- oceniane negatywnie gdy eksponowane do
lewego pola
widzenia,
- oceniane pozytywnie gdy eksponowane do
prawego pola
widzenia.

Dwa mózgi - Dwa style poznawcze

Funkcje PRAWEGO i LEWEGO mózgu opisuje się - na podstawie
obserwacji zgromadzonych w czasie od pierwszego przypadku
pacjenta z uszkodzenym spoidłem - w terminach składających się
na pięć głównych kategorii:

PRAWA półkula LEWA półkula

Niewerbalna, wizualno - przestrzenna Werbalna

Równoczesna Sekwencyjna

Holistyczna, synkretyczna Logiczna,
analityczna

Intuicyjna Racjonalna

SPRINGER i DEUTSCH (1998, s. 292)

Niektóre IMPLIKACJE

(przykłady na dalszych

rycinach)

• W przypadku DYSOCJACJI funkcji

półkuli prawej i lewej -

• - możliwy odbiór intuicyjny bez zdolności

werbalizacji

• - możliwe są wzajemnie sprzeczne

wartościowania i motywacje

• UWAGA: każda z półkul steruje

procesami świadomymi i
nieświadomymi!

Spójrz na te dwa domki - jeden zwyczajny, a drugi taki sam, ale z
dymem
wydostającym się z lewego okna.

Gdy patrzą na nie pacjenci z uszkodzeniami
półkuli prawej, mówią, że domki są takie same.

Ale gdy zapytać, w którym byłoby lepiej być, wszyscy mówią, że
woleliby mieszkać w tym bez ognia.

Zapytani dlaczego, nie wiedzą

i odpowiadają: “Nie mam pojęcia” czy “Zawsze wybieram rzeczy z
lewej” lub “Po prostu wygląda ładniej”.

Syndrom „OBCEJ RĘKI” -

z historii choroby - Carter, 1998):

„W czasie przygotowania omletu lewa ręka „służyła pomocą” prawej,
dorzucając na patelnię parę nie roztłuczonych jaj, nie obraną cebulę
czy solniczkę soli.
Zdarzało się też, że lewa ręka umyślnie zatrzymywała prawą w trakcie jakiegoś
zajęcia. W pewnym momencie poprosiłem, by umieściła prawą rękę w małym
otworze. Nie mogę - ta druga jej nie pozwala - oświadczyła M.P.
Rzeczywiście, zauważyłem, że jej lewa ręka mocno trzyma prawą
za nadgarstek.”

A

FEKTY PIERWOTNE

FEKTY PIERWOTNE

AFEKT PIERWOTNY

to termin używany w dwóch znaczeniach:

1)“pierwotny” - FUNKCJONALNIE - bo wyprzedza świadome
rozpoznanie
bodźca

(mechanizm opisany jako możliwy dzięki “drodze dolnej” impulsów
z obwodu
do ciała migdałowatego),

2)“pierwotny” – DYSPOZYCYJNIE - bo wrodzony.

Ponieważ do dziś nie udało się rozstrzygnąć jakie afekty (lub jakie ich składowe) są
wrodzone,
termin ten w znaczeniu (2), dotyczącym predyspozycji,
odnoszony jest do wzorców reagowania afektywnego najwcześniejszych rozwojowo.

[Jarymowicz 2002: analiza pierwotnych źródeł i form agresywności)

Przyjęliśmy listę 8-u afektów pierwotnych wg. Plutchika 1980.

c

A

cc

e

p

ta

n

ce

Lu

b

ie

n

ie

Jo

y

Rad

ość

Anticipation

Oczekiwanie

An

ge

r

Zł

oś

ć

D

is

g

u

st

W

st

rę

t

Fe

ar

St

ra

ch

Surprise

Zaskoczenie

S

ad

ne

ss

Sm

ut

ek

FIGURE 11.4

A cross section of the emotion solid.(Plutchik,1980)

KOŁOWY MODEL

STRUKTURY AFEKTÓW PIERWOTNYCH

wg. Psychoewolucyjnej teorii emocji

PLUTCHIKA (1980)

Diady przeciwstawnych afektów
(nie mogących powstawać
równocześnie):

ZASKOCZENIE - OSWOJENIE

WSTRĘT - LUBIENIE

STRACH - ZŁOŚĆ

SMUTEK - RADOŚĆ

PIERWOTNE AFEKTY i

PIERWOTNE AFEKTY i

AFEKTY WTÓRNE:

AFEKTY WTÓRNE:

EMOCJE MIESZANE

EMOCJE MIESZANE

(diady I stopnia)

(diady I stopnia)

(wg. PLUTCHIK 1980)

LUBIENIE
(acceptance)

STRACH
(fear)

RADOŚĆ
(joy)

ZASKOCZENIE
(surprise)

OCZEKIWANIE
(anticipation)

SMUTEK
(sadness)

ZŁOŚĆ
(anger)

WSTRĘT
(digust)

ULEGŁOŚĆ

PRZYWIĄZANIE

PANIKA

ROZCZAROWANIE

AGRESYWNOŚĆ

SKRUCHA

NIENAWIŚĆ

OPTYMIZM

EMOCJE BEZ ŚWIADOMOŚCI:

NIEŚWIADOMOŚĆ PIERWOTNA

(NIEMOŻNOŚĆ UŚWIADOMIENIA)

Źródła nieświadomości pierwotnej :
•

Stymulacje podprogowe

• Stymulacje nadprogowe - poza zakresem uwagi

• Stymulacje w polu uwagi, gdy brak zdolności
rozpoznania

NIEŚWIADOMOŚĆ WTÓRNA

1. Nieświadome zniekształcanie informacji pod
wpływem afektu

* Nieświadomość:
(A) własnych intencji samooszukiwania
(ich źródło: uprzednie doświadczenia, w którym
doszło do
skojarzenia danego typu informacji z negatywnym
afektem);
(B) wpływu własnych lęków i intencji na przetwarzanie
informacji;
(C) zniekształceń, które nastąpiły;
2

. Nieświadomość czasowa (latentna zawartość

psychiki)

POZIOMY REGULACJI

POZIOMY REGULACJI

(wg. RADO)

(wg. RADO)

Poziom I

(“HOMEOSTATYCZNO-HEDONISTYCZNY”)

Poziom podporządkowania zachowań
doraźnym stymulacjom zmysłowym i
doznaniom: przyjemności (dążenie ku) bądź przykrości (unikanie)

Poziom II

(“EMOCJI

ZWIERZĘCYCH”)

Zdolność reagowania na bodźce zmysłowe z dystansu:
pochodzące z pamięci i antycypacji (możliwa ucieczka dzięki pamięci
doświadczeń i przewidywaniu możliwości powtórzenia się sytuacji).
Zachowanie podporządkowane afektom:
przyjemności bądź przykrości – te ostatnie zróżnicowane
na strach (ucieczka), gniew (atak), smutek (pasywność)

POZIOMY REGULACJI

POZIOMY REGULACJI

(wg. RADO)

(wg. RADO)

Poziom III

(“MYŚLENIA EMOCJONALNEGO”)

Dalsze podporządkowanie zachowania emocjom, ALE dzięki zdolności MYŚLENIA

Poziom IV

(“MYŚLENIA AEMOCJONALNEGO”)

Związany z rozwojem intelektu i myślenia abstrakcyjnego. Pojawia się
zdolności:

(

1) są one bardziej złożone (“mieszane” – jak wstyd, obawa, zazdrość),

(2) pojawia się możliwość wyparcia, samooszukiwania,

(

3) możliwe są bardziej odległe antycypacje i planowanie zachowań (np. sposobów zniszczenia

wroga)

(1) rozumienia świata, opartego nie tylko o dane percepcyjne, ale i “wykraczającego
poza dostarczone informacje” (Bruner),

(2) dalekosiężnych antycypacji (przewidywań),

(3) organizowania działań niezależnie od nacisku afektów (formułowanie celów –
motywacje “zadaniowe”, “celowościowe”, “wzrostowe”)

(4) tolerancji na odroczenia
wzmocnień

Funkcjonuje potocznie dychotomia SERCE i

ROZUM

- jej analizowanym tu odpowiednikiem jest

rozróżnienie funkcji AFEKTU i INTELEKTU

ZAŁOŻENIA WSPÓLNE (potoczne i naukowe)

(1) Istnieją dwa odrębne systemy wartościowania

(2) Kierują się one odmiennymi racjami (ALE: jakimi?)

(3) Operują wg. odmiennych zasad
SERCE: reakcje spontaniczne, emocjonalne

niekontrolowalne

(„serce nie sługa”, de gustibus non

disputandum)
ROZUM: zachowania oparte o namysł, wiedzę,

myślenie

racjonalne

(4) Są względem siebie konkurencyjne

(5) Jeden z systemów może zdominować drugi

ZAŁOŻENIA NAUKOWE SPECYFICZNE

dotyczące dwóch systemów wartościowania

(1) Pierwszy to system AUTOMATYCZNY

* oparty o NIEKONTROLOWANE
reakcje AFEKTYWNE

* wartościowania zależą od homeostazy
biologicznej bądź
psychologicznej - ZŁE to, co PRZYKRE
DOBRE to, co PRZYJEMNE

* operuje niezależnie od udziału
świadomości

* i głównie poza świadomością

* nieświadome - UTAJONE - mogą być

(a) źródła emocji (zewnętrzne bądź
wewnętrzne),
( b) same emocje,
(c) ich wpływ na myślenie i zachowanie

(2) Drugi system wartościowania to system REFLEKSYJNY

* oparty o myślenie - o udział INTELEKTU
w przetwarzaniu informacji

* operuje świadomie - JAWNIE: podstawą sądów są
wyartykułowane pojęcia i standardy oceniania

* DOBRO i ZŁO to oceny stanów rzeczy zgodne
z rozumieniem znaczeń, niezależnie od odczuwanej
przyjemności czy przykrości

(3) Systemy te mają odmienne
a- podłoże anatomiczne
b- genezę: system automatyczny jest wcześniejszy i
„tworzy się sam”, a system refleksyjny wymaga
celowej aktywności podmiotu

OCENA

to forma wartościowania, wyrażająca się w postaci sądu

opartego
o przesłanki zwerbalizowane.

EMOCJE

to procesy wartościowania, przejawiające się

AUTOMATYCZNYMI REAKCJAMI AFEKTYWNYMI lub

OCENAMI i AFEKTAMI WTÓRNYMI

względem stymulacji wszelkiego rodzaju,

pochodzących ze

źródeł zmysłowych bądź symbolicznych – doraźnych,
pamięciowych lub antycypowanych.

EMOCJE to procesy mające atrybuty:
- fizjologiczne - afektywne - ekspresyjne (utajone lub

jawne)

- poznawcze (utajone lub jawne) - behawioralne

W obszarze TRWAŁYCH DYSPOZYCJI emocje mają postać:

(1) wzorców reagowania afektywnego oraz (2) przekonań,
dotyczących tego co w rozmaitych obiektach i stanach rzeczy
(aktualnych, przeszłych i przyszłych) pozytywne, a co
negatywne.

INTELEKT W PROCESACH

INTELEKT W PROCESACH

WARTOŚCIOWANIA

WARTOŚCIOWANIA

PIAGET Jean (1967):

intelekt – przejawiający się m. in. zdolnością



różnicowania (pojęć, perspektyw),



decentracji (przenoszenia uwagi, zmiany punktu widzenia),



rozumienia

jest podstawą rozwoju społecznego i uczuciowości.

“ Na pierwszy rzut oka wydaje się, że życie afektywne ma charakter czysto

intuicyjny i że jego spontaniczność wyklucza wszystko, co przypominałoby
operowanie inteligencją.

W rzeczywistości jednak, ta romantyczna teza jest prawdziwa jedynie dla

okresu wczesnego dzieciństwa. Uczuciowość jest niczym bez inteligencji,

która podsuwa jej środki i rozjaśnia cele”.

STANDARDY OCENIANIA

STANDARDY OCENIANIA

JAKO PODSTAWA WARTOŚCIOWANIA

JAKO PODSTAWA WARTOŚCIOWANIA

Definicja

Definicja

Standardy oceniania to pojęciowe, wyartykułowane kryteria
wartościowania.

Funkcje

Funkcje

Standardy takie leżą u podstaw formułowania przez nas s ą d
ó w
o rzeczywistości (o świecie i o sobie samym).

Geneza

Geneza

Standardy mogą mieć genezę afektywną bądź intelektualną:

w uzasadnianiu ocen odwołujemy się do kryteriów, które uprzednio
wyartykułowaliśmy kierując się:

(1) emocjonalnym doświadczeniem bądź

(2) wiedzą i przemyśleniami.

Oparte są o osobiste doświadczanie - Wykraczają poza

doświadczanie

o to, co człowiek widział, słyszał są oparte o wiedzę o stanach
rzeczy i
dotykał itd. oraz możliwych sytuacjach oraz
odczuł jako przyjemne bądź przykre, o rozumienie dobra i zła
normalne bądź nienormalne

Język doznań i odczuć: Język z użyciem pojęć

abstrakcyjnych:

dobre to, co smaczne, pachnące, dobre to, co np. postępowe,
sensowne,
wygodne, akceptowane przez opinię, twórcze, konstruktywne,
szlachetne,
typowe, dające siłę, moc, wpływy demokratyczne,
wynegocjowane

STANDARDY OCENIANIA

STANDARDY OCENIANIA

JAKO PODSTAWA WARTOŚCIOWANIA

JAKO PODSTAWA WARTOŚCIOWANIA

Podstawowe różnice

Podstawowe różnice

STANDARDY O GENEZIE

STANDARDY O GENEZIE

AFEKTYWNEJ INTELEKTUALNEJ

(1) AFEKTYWNE vs (2) INTELEKTUALNE

PODSTAWY

STANDARDÓW OCENIANIA

(Gołąb i Reykowski 1985, Reykowski 1990, Jarymowicz 1999)

I. ORGANIZMALNO- HEDONISTYCZNE

(1) doznania zmysłowe i odczucia

(smaczna potrawa, wygodny samochód, przystojny

partner)

(2) wiedza o organizmie i świecie materialnym

(zdrowa potrawa, samochód o bezpiecznych

parametrach, partner
bez uzależnienia nikotynowego to w przyszłości...)

II. NORMATYWNE

(3) wzorce zachowań społecznych i doświadczenia

związane ze wzmocnieniami - uznane zakazy i nakazy

(należy pościć w Wielki Piątek, okazywać szacunek

starszym)

(4) przemyślenia dotyczące norm społecznych

(a przecież Hiszpanie w Wielki Piątek weselą się:

niektórzy starcy zasługują na wielki szacunek)

III. POZNAWCZE

A. POZNAWCZO-PRAGMATYCZNE

(5) zapis napływających informacji

(tego, co naoczne)

(Słońce kręci się wokół Ziemi, ktoś zachowuje się „dziwacznie” - bo
nietypowo)

(6) koncepcje: wyjaśnienia, przewidywania

(Ziemia kręci się wokół Słońca, ów człowiek zachowuje się niekonwencjonalnie

, z

fantazją)

B. AKSJOLOGICZNE (wartości moralne)

7) poczucia dotyczące wartości : wiązanie wartości z odczuciami

(dobry człowiek bo mi współczuł, wolność - bo mogę zawsze robić to,
co chcę)

8) pojęcia moralne i wyartykułowane ideały

(dobry człowiek, bo rozumie sens sprawiedliwości;
wolność - to niezależność od własnych popędów)

EMOCJE

MOTYWACJE

PROCESY

WARTOŚCIOWANIA

UKIERUNKOWANIA

CZYNNOŚCI

I. AFEKTYWNE

przyjemnoś

ć

przykrość

zbliżanie

unikanie

II. UZNAWANE WARTOŚCI

wartości

cele : dążenia oparte
o programy działań

EMOCJE:

PROCESY WARTOŚCIOWANIA

ATRYBUTY

INDYWIDUALNE

ATRYBUTY

GATUNKOWE,

UNIWERSALNE

NIEŚWIADOME

ŚWIADOME

odczucia

Nieświadome pierwotnie

reakcje afektywne

na bodźce podprogowe i

nadprogowe poza uwagą

oceny i sądy

Nieświadome wtórnie

afekty - wyparte, obronne,

i inne latentne

3 4

1 2

DWA SYSTEMY

WARTOŚCIOWANIA

AUTOMATYCZNY - REFLEKSYJNY

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Funkcjonalnie związane głównie z ośrodkami

podkorowymi i półkulą prawą - korowymi i półkulą lewą

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

samoczynny - przemyślany

trudny do werbalizacji - związany z

artykułowaniem

szybki - operujący dłużej
paralelny - sekwencyjny

holistyczny - analityczny

“czarno-biały” - złożony
subiektywnie pewny - pewność

stopniowalna

WŁAŚCIWOŚCI dwóch

systemów REGULACJI

REGULACJA AUTOMATYCZNA

REGULACJA AUTOMATYCZNA

POZYTYWNE

• Nacisk korzystny adaptacyjnie (przełamywanie pasywności)
• Uproszczony mechanizm: oszczędność energii
• Uproszczony mechanizm: szybkość reagowania
• Orientacja poza uwagą (uwalnianie zasobów uwagi)
• Intuicja (wiedza mimo woli, bezwysiłkowa)

NEGATYWNE

• Dezorientacja (samooszukiwanie, nietrafne rozpoznania, mylne

intuicje)

• Holistyczność wartościowań: niemożność stopniowania,

relatywizowania

• Irracjonalność (myślenie nielogiczne, wyznaczone przez afekt i

intuicje)

• Ograniczenia w kontroli poznawczej (wglądów w przebieg procesów)
• Trudności w kontroli sprawczej (w panowaniu nad własnymi reakcjami)

REGULACJA REFLEKSYJNA

POZYTYWNE

• Racjonalność (odwoływanie się do informacji i przetwarzanie logiczne)
• Orientacja precyzyjna + myślenie perspektywiczne, przewidywania
• Relatywność ocen (np. własnego nieszczęścia) + uniwersalizm

wartości

• Uprzedmiotowienie siebie (dystans, autokrytycyzm, samokontrola,

pokora)

• Przejmowanie perspektywy innego (rozumienie, tolerancja,

przebaczanie)

NEGATYWNE

• Energo- i czasochłonność
• Podatność na afekt (obniża racjonalność)
• Ograniczony dostęp do przesłanek (do wiedzy)
• Zależność od woli (gdy brak motywacji) i wartości (gdy są

destruktywne)

• Zależność od sprawności intelektu (w tym, chwilowej)

WŁAŚCIWOŚCI dwóch

systemów REGULACJI