P ODS TAW OWE M E CH A NI ZM Y

M OT YWA CYJN E

Patrycja Głębocka

drobna korekta: Małgorzata Godlewska

PODSTAWOWE

MECHANIZMY

MOTYWACYJNE

AFEKTYWNE
POZNAWCZE

A F E K T Y W N E M E C H A N I Z M Y M O T Y WA C Y J N E

Pobudzenie emocjonalne

Pobudzenie

emocjonalne-

stan

organizmu,

charakteryzujący

się

energetyzacją somatyczną i zmianami
świadomości (zwężenie jej pola).

Regulacja poziomu pobudzenia-
siatkowaty

układ

aktywizujący

i

autonomiczny układ nerwowy.

Pobudzenie wprowadza organizm w
stan

ułatwiający

przejawianie

zachowań adaptacyjnych w warunkach
zwiększonych

wymagań

(

serce

bije

gwałtowniej, krew kierowana jest do mięśni oraz mózgu,
którego aktywność bioelektryczna wzrasta).

Teoria Hebba

Ani niski ani wysoki poziom pobudzenia

nie sprzyja efektywnemu funkcjonowaniu.

Optymalny

jest

średni

poziom

pobudzenia.

Zależność między wielkością pobudzenia a

sprawnością funkcjonowania

Pytanie

Wraz ze wzrostem pobudzenia powinna
rosnąć sprawność organizmu, jednak- jak
widać

na

poniższym

wykresie-

po

przekroczeniu pewnego poziomu zasada ta
ulega odwróceniu.

Dlaczego?

Odpowiedź

Organizm wyposażony jest w mechanizm,
przypominający bezpieczniki elektryczne. Zbyt
wysoki poziom zewnętrznej stymulacji powoduje
przeciążenie informacyjne systemu.

Wówczas

układ

siatkowaty

uruchamia

mechanizmy:

•

Blokujące dostęp do świadomości części
informacji.

•

Modyfikujące znaczenie informacji

W licznych badaniach wykazano, że średni poziom
pobudzenia sprzyja efektywności podejmowanych
działań – co potwierdziło założenia Hebba;
Ale pojawiały się również eksperymenty, których
wyniki zaprzeczają w/w założeniom.

Teoria psychologicznej zmiany

ukierunkowania – Michael Apter

Jak wyjaśnić rozbieżności w wynikach
badań?

Istnieją dwa poziomy pobudzenia, optymalne z
perspektywy efektywności funkcjonowania.

To, który z nich będzie w danej sytuacji
korzystny, zależy od przyjętej przez podmiot
orientacji wobec zewnętrznej rzeczywistości.

Orientacje

te

Apter

nazywa

stanami

metamotywacyjnymi.

Stany metamotywacyjne

 Stan teliczny
Ukierunkowanie na realizację celu. Uwaga
skoncentrowana na celu i działaniach,
zmierzających do jego realizacji. Uczucie
satysfakcji wiąże się ze zbliżaniem się do celu
lub jego osiągnięciem.

 Stan parateliczny
Nastawienie na samą aktywność, nie zaś jej
końcowy wynik. Uwagę podmiotu pochałania
działanie i to z niego czerpie on satysfakcję i
zadowolenie.

 Stan teliczny

Optymalny niski poziom pobudzenia.
Silne pobudzenie  odczuwane jako negatywna
emocja, ograniczone możliwośći przetwarzania
informacji.
Osoby

znajdujące

się

w

stanie

telicznym

zorientowane są na unikanie pobudzenia.

 Stan parateliczny

Im

wyższy

poziom

pobudzenia,

tym

lepsze

funkcjonowanie. Odczuwanie przyjemnego stanu
podniecenia, szybkie i sprawne funkcjonowanie.
Niskie pobudzenie poczucie znudzenia.
Osoby w stanie paratelicznym zorientowane są na
poszukiwanie pobudzenia.

Stany metamotywacyjne c.d.

Na stan metamotywacyjny wpływ mają:

Zmiana warunków zewnętrznych

Czynniki osobowościowe

Ludzie różnią się trwałym nastawieniem na

funkcjonowanie

w

trybie

telicznym

lub

paratelicznym, co wpływa na różnice w sprawności

ich funkcjonowania w

określonych stanach

pobudzenia emocjonalnego.

Programy działania

Poszczególne

emocje

urachamiają

odpowiadające im programy działania.

6 emocji podstawowych Ekmana:

gniew

zaskoczenie

wstręt

strach

radość

smutek

Teoria motywacyjna emocji

Silvan Tomkins
Każdy organizm żywy ma do zrealizowania wiele
celów oraz ustala wiele życiowych priorytetów. O
wyborze kwestii, które uzyskają status priorytetu
oraz tych, które zostaną odłożone na później,
decydują emocje.

Emocje:

 Kierują uwagę jednostki na kwestie w danym
momencie najważniejsze.

 Stanowią wskazówkę, że coś istotnego dzieje się w
środowisku, ciele, bądź systemie poznawczym
podmiotu.

Motyw

Ukierunkowanymi zachowaniami ludzi steruje
motyw.

Motyw

• Obuchowski-

uświadomienie

celu

i

programu, umożliwiające danej osobie
podjęcie określonej czynności.

• Tomkins- sygnał określonej potrzeby. Bez

emocji jest za słaby, by uruchomić program
działania.

Emocje jako filtr

Podczas podejmowania decyzji, ludzie nie
rozpatrują

szczegółowo

wszystkich

dostępnych im informacji i możliwości (strata
czasu, przeładowanie informacyjne).

Emocje

ułatwiają

dokonanie

szybkiej

kategoryzacji

bodźców

i

obiektów

na

zdecydowanie dobre oraz zdecydowanie złe.

*Badania

Damasio

na

pacjentach

z

uszkodzonymi fragmentami płatów czołowych.

Emocje jako wypełniacz luk

informacyjnych

W warunkach deficytu informacyjnego emocje i
nastroje

pełnią

funkcję

dodatkowych

informacji:

Pozytywne- bieg wydarzeń jest w zgodzie z
interesem

jednostki,

zbliża

się

ona

do

osiągnięcia celu.

Negatywne-

należy

podjąć

działania

o

charakterze interwencyjnym, bądź korekcyjnym.

Negatywny

nastrój-

motywacja

do

systematycznego przetwarzania informacji.

Pozytywny nastrój- większa skłonność
do posługiwania się heurystykami.

Charles Carver i Michael Scheier

 Pozytywna emocja łączy się z płynnym,
niezakłóconym

działaniem

ukierunkowanym na cel.

 Negatywna- z zakłóceniami w przebiegu
czynności, utykaniem.

P O Z N AW C Z E M E C H A N I Z M Y

M O T Y WA C Y J N E

Ciekawość poznawcza

Ciekawość poznawcza- dwie perspektywy:

Sytuacyjna- ciekawość jako reakcja na
zmianę (nowość).

Dyspozycyjna- jako właściwość osoby;
gotowość reagowania na wszelkie zmiany i
innowacje.

Wspólną miarą obu powyższych jest
preferencja nowości.

Ciekawość poznawcza c.d.

 Silny związek pomiędzy preferencją
nowości a osiągnięciami poznawczymi.

 Sukcesy intelektualne wiążą się w
większym stopniu z uruchamianym motywem
ciekawości i wytrwałym dążeniem do jej
zaspokojenia, niż ze zdolnościami.

 Ciekawość i uruchamiane przez nią dążenia
bywają silniejszym motywem działania niż
inne, bardziej podstawowe potrzeby.

Oczekiwania

Oczekiwania vs przewidywania:

 Przewidywania
Sytuacje o charakterze losowym (efekty nie
zależą od mojego działania). Predykcja
dotycząca możliwych konsekwencji.

 Oczekiwania
Sytuacje o charakterze sprawnościowym
(efekty zależą od mojego działania).
Spodziewanie

się

konkretnych

konsekwencji swojego działania.

W

obu

przypadkach

dokonuje

się

oszacowania

prawdopodobieństwa

wystąpienia pewnego wydarzenia, ale tylko
w przypadku oczekiwań dotyczy ono
osobistego

wkładu

w

owo

prawdopodobieństwo.

Oczekiwania c.d.

Oczekiwania mogą być stopniowane- jako niskie,
wysokie itp.

Levin-

poziom

oczekiwań

pozostaje

w

pozytywnym związku z motywacją do realizacji
założonego wyniku.

Wyższe oczekiwania Wyższa motywacja Lepsze
wyniki Większa satysfakcja z rezultatu

***W przypadku, gdy oczekiwania przekraczają
możliwości realizacji, ludzie niekiedy „dodają
wartości”

rezultatom,

poprzez

interpretację

sytuacji, powodującą nadanie jej nowego sensu- np.
obronne atrybucje wyników.

Aspiracje

Aspiracje vs oczekiwania

Oczekiwania- sąd na temat wyniku, jaki zostanie
osiągnięty.

Aspiracje- sąd na temat wyniku pożądanego.

Nie należy mylić aspiracji z marzeniami, bądź
fantazjami. W przeciwieństwie do aspiracji, nie
muszą one zakładać żadnych działań własnych.

Aby lepiej zrozumieć różnicę, warto zwrócić uwagę
na poniższe zdania:

„Pragnę, aby zapanował pokój na świecie”
(marzenie)

„Pragnę doprowadzić do pokoju na świecie”
(aspiracja)

Aspiracje c.d.

Spróbujcie zatem ocenić skuteczność
następującego wyobrażenia na motywację
do odchudzania:

„Wyobraź sobie, o ile piękniej będziesz

wyglądała mając 20 kilo mniej”

-

Fantazja

(brak

aktywności

własnej)

-

Doświadczenie

gratyfikacji

pomimo nieosiągnięcia celu

- Ryzyko osłabienia motywacji do
działania

Aspiracje c.d.

Aspiracje (oraz inne formy marzeń i
fantazji) uruchamiają motywację, gdy:

Dotyczy to sytuacji sprawnościowych, w
których

wynik

zależy

od

wykonania

określonych działań.

Wyobrażania zostaną przekształcone w cele
działania (np. poprzez przypisanie im
charakteru osiągnięcia).

W przeciwnym wypadku marzenia zamieniają
się w przejawy nierealistycznego optymizmu.

Defensywny pesymizm

Nierealistycznie niska ocena

szans na osiągnięcie sukcesu.

Straszenie siebie samego, które

prowadzi do inwestowania w

zadania większego wysiłku.

„Na pewno nie zdam!!!”

Niezgodność

Niezgodność
rozbieżność,

sprzeczność,

niestosowność,

konflikt,

dysonans, nierównowaga

Ujęcie klasyczne:

Każda sytuacja, w której występuje niezgodność między
danymi poznawczymi, jest źródłem przykrości.

Przykrość jest tym większa, im większe pojawią się
tendencje do usunięcia jej źródła:

- Większa niezgodność.

- Większa ważność danych poznawczych pozostających

w niezgodności.

- Trudność w usunięciu niezgodności.

Niezgodność c.d.

Trzy rodzaje niezgodności

[wedle kryterium informacji]

1. Między dwiema informacjami napływającymi.

Przykład: Wzajemnie wykluczające się wypowiedzi dwóch
osób.

2. Między informacjami stanowiącymi element
struktury

poznawczej

(np.

przekonaniami)

a

informacjami z otoczenia.

Przykład: Informacje kwestionujące doświadczenie podmiotu.

3. Między dwiema różnymi ifnormacjami
stanowiącymi składniki struktury poznawczej.

Przykład: Dwie przeczące sobie myśli, przekonania

.

Niezgodność c.d.

Dysonans uruchamia działania:

 Dzieci więcej czasu poświęcały obrazkom
zawierającym niezgodności niż obrazkom, które
ich nie zawierały.

 Dzieci wystawione na niezgodność, bez żadnych
dodatkowych zachęt, spontanicznie ją usuwały.

Zachowania samoutrudniające- mają na celu
redukcję dysonansu w sytuacji uzyskania wyniku
lepszego niż oczekiwany.

Modyfikacje teorii

1. Zaangażowanie interesu osobistego jako

warunek konieczny do uruchomienia
motywacji dysonansowej. Albo dysonans albo
dążenie do utrzymania lub podwyższenia
własnej wartości. Dysonans jako mechanizm
działający w służbie ego.

2. Istota mechanizmu dysonansowego polega na

dążeniu do osiągnięcia i udokumentowania
słuszności, nie zaś do usunięcia niezgodności

Powyższe warunki mogą występować w
niektórych sytuacjach, zaś w innych nie być
koniecznymi do uruchomienia motywacji.

Czynniki decydujące o formie

usuwania następstw niezgodności

 Zmiany zachowania są konsekwencją zmiany
jednego z niezgodnych elementów albo zdobycia
dodatkowych argumentów na rzecz umocnienia
jednego z przekonań.

 Wielkość motywacji  wielkość niezgodności 
wielkość różnicy między danymi (od zgodności do
sprzeczności), stopnia ważności niezgodnych
danych, stopnia usuwalności niezgodności.

 Wielkość niezgodności wyznacza nie tylko
intensywność motywacji, ale i sposób jej
usunięcia.

Bardzo duża: akomodacja własnych struktur,
ich zmiana i uległość wobec napływających
informacji.
Duża: kompromisowe uzgodnienia, częściowe
ustępstwa ze stanowiska, modyfikacja informacji
pozostających w niezgodności.
Średnia:

aktywne

formy

usuwania

niezgodności- szczególnie przez obronę własnych
przekonań czy sądów. Próby wpływania na źródło
informacji

lub

jej

treść-

modyfikowanie

otoczenia.
Mała: aktywność orientacyjna, eksploracyjna,
ewentualnie tolerowanie niezgodności.

NI

EZ

GO

DN

OŚ

Ć

Przeciwdziałanie niezgodności