1

Wykład 5

Wykład 5

Zasoby ludzkie

Zasoby ludzkie

2

Próby formułowania teorii

Próby formułowania teorii

ludności

ludności



Konfucjusz (551-479 p.n.e.) wraz z

Konfucjusz (551-479 p.n.e.) wraz z

uczniami badali optimum ludności na

uczniami badali optimum ludności na

świecie wskazując na potrzebę idealnej

świecie wskazując na potrzebę idealnej

proporcji między liczbą ludności a

proporcji między liczbą ludności a

wielkością obszaru. Zwracali też uwagę

wielkością obszaru. Zwracali też uwagę

na czynniki kształtujące przyrost

na czynniki kształtujące przyrost

naturalny.

naturalny.



Platon i Arystoteles także formułowali

Platon i Arystoteles także formułowali

politykę i zasady postępowania dla

politykę i zasady postępowania dla

osiągnięcia optimum ludności w

osiągnięcia optimum ludności w

warunkach państwa niewolniczego.

warunkach państwa niewolniczego.

3



Imperium rzymskie wyraźnie preferowało

Imperium rzymskie wyraźnie preferowało

działania pronatalistyczne widząc w dużej

działania pronatalistyczne widząc w dużej

liczbie mieszkańców siłę militarną.

liczbie mieszkańców siłę militarną.



Wiek XVI i XVII sprzyjał zakładaniu rodzin,

Wiek XVI i XVII sprzyjał zakładaniu rodzin,

licznemu potomstwu, kontrolował

licznemu potomstwu, kontrolował

emigrację i imigrację.

emigrację i imigrację.



Pierwszą próbę sformułowania zwartej

Pierwszą próbę sformułowania zwartej

teorii rozwoju ludności powiązanej z

teorii rozwoju ludności powiązanej z

rozwojem gospodarczym podjął T.R.

rozwojem gospodarczym podjął T.R.

Malthus.

Malthus.

„

„

Liczba ludności wzrasta w postępie

Liczba ludności wzrasta w postępie

geometrycznym i podwaja się co 25 lat , a

geometrycznym i podwaja się co 25 lat , a

żywność wzrasta w postępie

żywność wzrasta w postępie

arytmetycznym”

arytmetycznym”

4



Malthus widział dwa rodzaje

Malthus widział dwa rodzaje

oddziaływań umożliwiających

oddziaływań umożliwiających

utrzymanie liczby ludności na

utrzymanie liczby ludności na

właściwym poziomie:

właściwym poziomie:

1.

1.

Prewencyjne (zapobiegawcze), np.

Prewencyjne (zapobiegawcze), np.

opóźnianie wieku zawarcie związku

opóźnianie wieku zawarcie związku

małżeńskiego,

małżeńskiego,

2.

2.

„

„

Pozytywne przeszkody”: wojny,

Pozytywne przeszkody”: wojny,

epidemie

epidemie

5

Współczesne teorie

Współczesne teorie

uwarunkowań procesów

uwarunkowań procesów

demograficznych

demograficznych



Teoria transformacji demograficznej

Teoria transformacji demograficznej

Wz
Wu
60

50

40

30

20

10

Przyrost
naturaln
y

6

Faza 1

Faza 1

wysokostacjonarna

wysokostacjonarna



Naturalny proces reprodukcji

Naturalny proces reprodukcji



Ludność żyjąca na bardzo niskim poziomie

Ludność żyjąca na bardzo niskim poziomie

rozwoju gospodarczego, np. plemiona

rozwoju gospodarczego, np. plemiona

koczownicze na Andamadach, w Amazonii,

koczownicze na Andamadach, w Amazonii,

KWR były w tej fazie w XIX w

KWR były w tej fazie w XIX w



kraje rozwijające się wyszły z tej fazy w 2 poł

kraje rozwijające się wyszły z tej fazy w 2 poł

XX w.

XX w.



jeszcze w latach 70 były w niej kraje

jeszcze w latach 70 były w niej kraje

afrykańskie

afrykańskie



Współczynnik dzietności >6

Współczynnik dzietności >6



Przeciętna trwania życia nie przekracza 45 lat

Przeciętna trwania życia nie przekracza 45 lat

7

Faza 2

Faza 2

wczesnego

wczesnego

wzrostu

wzrostu



Zmniejszanie umieralności przy

Zmniejszanie umieralności przy

utrzymaniu rozrodczości na tradycyjnie

utrzymaniu rozrodczości na tradycyjnie

wysokim poziomie,

wysokim poziomie,



Współczynnik dzietności 4,5-6

Współczynnik dzietności 4,5-6



Przeciętna trwania życia 45-65 lat,

Przeciętna trwania życia 45-65 lat,



Afganistan, Laos, Kambodża i cześć

Afganistan, Laos, Kambodża i cześć

krajów afrykańskich,

krajów afrykańskich,



Pierwotna eksplozja demograficzna i

Pierwotna eksplozja demograficzna i

wtórna eksplozja demograficzan

wtórna eksplozja demograficzan

8

Faza 3

Faza 3

późnego wzrostu

późnego wzrostu



Znaczne obniżenie poziomu rodności w

Znaczne obniżenie poziomu rodności w

porównaniu z poziomem umieralności

porównaniu z poziomem umieralności



przyrost naturalny osiąga maksymalny

przyrost naturalny osiąga maksymalny

poziom,

poziom,



Dzietność na poziomie 3-4,5,

Dzietność na poziomie 3-4,5,



Przeciętna trwania życia 55-65 lat,

Przeciętna trwania życia 55-65 lat,



Egipt, Indie, Arabia Saudyjskakraje

Egipt, Indie, Arabia Saudyjskakraje

afrykańskie, Ameryka Płd,

afrykańskie, Ameryka Płd,

9

Faza 4

Faza 4

niskostacjonarna

niskostacjonarna



Poziom natężenia urodzeń zbliża się

Poziom natężenia urodzeń zbliża się

do poziomu umieralności

do poziomu umieralności



Poziom dzietności <3,

Poziom dzietności <3,



Średnia trwania życia wyższa niż 65

Średnia trwania życia wyższa niż 65

lat,

lat,



Kraje nowouprzemysłowione: Chiny,

Kraje nowouprzemysłowione: Chiny,

Tajlandia, Brazylia,

Tajlandia, Brazylia,



Republiki zakaukaskie WNP, KRL-D

Republiki zakaukaskie WNP, KRL-D

10

Faza 5 neomaltuzjańska

Faza 5 neomaltuzjańska



Natężenie urodzeń przyjmuje wskaźniki

Natężenie urodzeń przyjmuje wskaźniki

mniejsze niż natężenie zgonów, co w

mniejsze niż natężenie zgonów, co w

dłuższym okresie czasu wpłynie na

dłuższym okresie czasu wpłynie na

zmniejszenie liczby ludności,

zmniejszenie liczby ludności,



Wskaźnik dzietności osiąga poziom <2,

Wskaźnik dzietności osiąga poziom <2,



Kraje wysoko gospodarczo rozwinięte,

Kraje wysoko gospodarczo rozwinięte,

kraje Europy Środkowo-wschodniej

kraje Europy Środkowo-wschodniej

11

Czynniki kształtujące

Czynniki kształtujące

przyrost naturalny

przyrost naturalny



Osiągnięty poziom rozwoju

Osiągnięty poziom rozwoju

gospodarczego,

gospodarczego,



Model rodziny,

Model rodziny,



Postawy prokreacyjne ludności,

Postawy prokreacyjne ludności,



Aktywność zawodowa ludności,

Aktywność zawodowa ludności,



Poziom wiedzy seksualnej i dostęp

Poziom wiedzy seksualnej i dostęp

do środków antykoncepcyjnych,

do środków antykoncepcyjnych,



Warunki bytowe ludności

Warunki bytowe ludności

12

Informacje o liczbie i

Informacje o liczbie i

strukturze ludności

strukturze ludności

spisy ludności pochodzące najwcześniej ze

spisy ludności pochodzące najwcześniej ze

starożytności robione dla celów wojskowych,

starożytności robione dla celów wojskowych,

religijnych w Egipcie, Persji i Chinach

religijnych w Egipcie, Persji i Chinach



8000 p.n.e. – 10 mln (80% na Bliskim Wschodzie,

8000 p.n.e. – 10 mln (80% na Bliskim Wschodzie,

Nizina Mandżurska, płd część Półwyspu

Nizina Mandżurska, płd część Półwyspu

indyjskiego),

indyjskiego),



4500 p.n.e.- 20 mln

4500 p.n.e.- 20 mln



początek naszej ery – 160 mln (50 mln Chiny, 35

początek naszej ery – 160 mln (50 mln Chiny, 35

mln Imperium rzymskie, 25 mln Indie)

mln Imperium rzymskie, 25 mln Indie)



1000 r.- 320 mln,

1000 r.- 320 mln,



1600 r.- 500 mln

1600 r.- 500 mln



1830 r.- 1 mld,

1830 r.- 1 mld,

13



1900 r.- 1 580 mln

1900 r.- 1 580 mln



1910 r.- 1 700 mln

1910 r.- 1 700 mln



1920 r.– 1 810 mln

1920 r.– 1 810 mln



1930 r.- 2 mld,

1930 r.- 2 mld,



1940 r.- 2 240 mln,

1940 r.- 2 240 mln,



1950 r. – 2 525 mln

1950 r. – 2 525 mln



1960 r. – 3 mld,

1960 r. – 3 mld,



1970 r.- 3 610 mln,

1970 r.- 3 610 mln,



2000 r. – 6 mld

2000 r. – 6 mld

14

Prognozy co do liczby

Prognozy co do liczby

ludności

ludności

Według prognoz ONZ:

Według prognoz ONZ:



Wariant niskiego przyrostu zakłada, e

Wariant niskiego przyrostu zakłada, e

maksymalną liczbę 7,7 mld ludzkość osiągnie w

maksymalną liczbę 7,7 mld ludzkość osiągnie w

2050r., potem zacznie zmniejszać się do

2050r., potem zacznie zmniejszać się do

poziomu 3,6 w 2150 r.

poziomu 3,6 w 2150 r.



Wariant średni zakłada systematyczny wzrost

Wariant średni zakłada systematyczny wzrost

liczby ludności osiągając w 2150 r. poziom 10,8

liczby ludności osiągając w 2150 r. poziom 10,8

mld

mld



Wariant wysoki z kolei przyjmuje iż przy braku

Wariant wysoki z kolei przyjmuje iż przy braku

ograniczenia płodności w 2150 r. będzie 27 mld

ograniczenia płodności w 2150 r. będzie 27 mld

ludzi na Ziemi.

ludzi na Ziemi.

15

Przyczyny przyspieszeń

Przyczyny przyspieszeń



ok. 10 tys. lat temu rewolucja agrarna,

ok. 10 tys. lat temu rewolucja agrarna,



średniowiecze, powstanie miast, nowy tryb

średniowiecze, powstanie miast, nowy tryb

życia,

życia,



pł. XVIII. Rewolucja przemysłowa,

pł. XVIII. Rewolucja przemysłowa,



pł. XX w. poprawa warunków życia, medycyna,

pł. XX w. poprawa warunków życia, medycyna,



ekspansja przestrzeni,

ekspansja przestrzeni,



wynalazki,

wynalazki,



postęp techniczny,

postęp techniczny,



nowe metody pracy,

nowe metody pracy,



nowa wiedza medyczna.

nowa wiedza medyczna.

16



Obecnie w różnych częściach świata

Obecnie w różnych częściach świata

ludność zwiększa swoja liczbę ze

ludność zwiększa swoja liczbę ze

względu na:

względu na:



zróżnicowanie poziomu rozwoju

zróżnicowanie poziomu rozwoju

gospodarczego,

gospodarczego,



odmienną przeszłość demograficzną,

odmienną przeszłość demograficzną,



odmienną strukturę społeczną,

odmienną strukturę społeczną,



różny poziom współczynnika płodności.

różny poziom współczynnika płodności.

17



W latach 80 i 90 XX wieku liczba

W latach 80 i 90 XX wieku liczba

ludności poszczególnych regionów

ludności poszczególnych regionów

świata zmieniała się w różnym tempie

świata zmieniała się w różnym tempie



W krajach o niskim PKB per capita

W krajach o niskim PKB per capita

(735 USD i mniej) wzrosła o 804 mln;

(735 USD i mniej) wzrosła o 804 mln;



W krajach srednim nizszym poziomie

W krajach srednim nizszym poziomie

(736 – 2935 USD) o 486 mln;

(736 – 2935 USD) o 486 mln;



W krajach o srednim wyższym (2936 –

W krajach o srednim wyższym (2936 –

9075) o 153 mln;

9075) o 153 mln;



W krajach o wysokim( więcej niż 9076

W krajach o wysokim( więcej niż 9076

USD) o 102 mln.

USD) o 102 mln.

18

Działania na rzecz ograniczania liczby

Działania na rzecz ograniczania liczby

ludności:

ludności:



autonomiczne

autonomiczne

, samoograniczenie,

, samoograniczenie,

zmniejszenie skłonności do rozrodu

zmniejszenie skłonności do rozrodu



strukturalne

strukturalne

, wynika ze wzrostu

, wynika ze wzrostu

średniej długości życia, wzrost liczby

średniej długości życia, wzrost liczby

mieszkańców miast, nowy styl życia,

mieszkańców miast, nowy styl życia,



stymulowane

stymulowane

działania państwa

działania państwa

19

Dynamika wzrostu liczby ludności zależy

Dynamika wzrostu liczby ludności zależy

od współczynnika dzietności

od współczynnika dzietności

(płodności).

(płodności).

Oznacza on liczbę urodzeń przypadającą

Oznacza on liczbę urodzeń przypadającą

na 1000 kobiet w wieku rozrodczym

na 1000 kobiet w wieku rozrodczym



WD= 2 – odnowienie populacji,

WD= 2 – odnowienie populacji,



WD<2 – tendencja depopulacyjna,

WD<2 – tendencja depopulacyjna,



WD>2 – przyrost ludności

WD>2 – przyrost ludności

20

W przyszłości współczynnik będzie

W przyszłości współczynnik będzie

malał, ze względu na:

malał, ze względu na:



wzrost poziomu wykształcenia

wzrost poziomu wykształcenia

kobiet,

kobiet,



wyższą aktywność zawodowa kobiet,

wyższą aktywność zawodowa kobiet,



lepszą pozycję społeczną pewnych

lepszą pozycję społeczną pewnych

grup,

grup,



zmniejszenie śmiertelności

zmniejszenie śmiertelności

niemowląt.

niemowląt.

21

PRZYROST NATURALNY:

PRZYROST NATURALNY:

różnica miedzy stopą urodzeń a stopą

różnica miedzy stopą urodzeń a stopą

zgonów

zgonów



Stopa urodzeń to liczba urodzeń

Stopa urodzeń to liczba urodzeń

żywych na 1000

żywych na 1000



Stopa zgonów to liczba zgonów na

Stopa zgonów to liczba zgonów na

1000

1000

22



Wpływ poziomu rozwoju

Wpływ poziomu rozwoju

gospodarczego na przyrost naturalny

gospodarczego na przyrost naturalny

jest bardzo wyraźny szczególnie w

jest bardzo wyraźny szczególnie w

krajach rozwijających się, gdzie

krajach rozwijających się, gdzie

dynamika przyrostu liczby ludności

dynamika przyrostu liczby ludności

jest duża, a ekspansja demograficzna

jest duża, a ekspansja demograficzna

wykazuje tendencję do umacniania

wykazuje tendencję do umacniania

się.

się.

23

Państwa o najniższym

Państwa o najniższym

przyroście naturalnym

przyroście naturalnym



Bostwana przyrost naturalny – 6,03 promili

Bostwana przyrost naturalny – 6,03 promili



Ukraina 5.93,

Ukraina 5.93,



Rosja -4,72,

Rosja -4,72,



Łotwa – 4,66,

Łotwa – 4,66,



Niemcy-2,22,

Niemcy-2,22,



Polska – 0,4,

Polska – 0,4,



Szwecja 0,

Szwecja 0,



Japonia 0,52,

Japonia 0,52,



Wielka Brytania 0,6,

Wielka Brytania 0,6,

24

Państwa o najwyższym

Państwa o najwyższym

przyroście naturalnym

przyroście naturalnym



Uganda 34,5

Uganda 34,5



Jemen 34,4

Jemen 34,4



Irak 27

Irak 27



Pakistan 22

Pakistan 22



Etiopia 23

Etiopia 23

25

Struktura ludności

Struktura ludności

według płci

według płci

Ma wpływ na reprodukcję prze odpowiednie

Ma wpływ na reprodukcję prze odpowiednie

kształtowanie się procesów zawierania

kształtowanie się procesów zawierania

małżeństw, urodzeń i zgonów.

małżeństw, urodzeń i zgonów.



Mierniki oceny struktury ludności według

Mierniki oceny struktury ludności według

płci

płci

:

:

1.

1.

Udziały mężczyzn i kobiet w ogólnej liczbie

Udziały mężczyzn i kobiet w ogólnej liczbie

ludności,

ludności,

2.

2.

Współczynnik feminizacji

Współczynnik feminizacji

– stosunek liczby

– stosunek liczby

kobiet do liczby mężczyzn

kobiet do liczby mężczyzn

3.

3.

Współczynnik maskulinizacji

Współczynnik maskulinizacji

– stosunek

– stosunek

liczby mężczyzn do liczby kobiet

liczby mężczyzn do liczby kobiet

26

1.

1.

Udział chłopców w ogólnej liczbie

Udział chłopców w ogólnej liczbie

urodzeń jest we wszystkich krajach

urodzeń jest we wszystkich krajach

wyższy.

wyższy.



W Polsce wynosi 0,513 – 0,520, co

W Polsce wynosi 0,513 – 0,520, co

stanowi wskaźnik feminizacji na

stanowi wskaźnik feminizacji na

poziomie 94-92%, a współczynnik

poziomie 94-92%, a współczynnik

maskulinizacji 106-108%.

maskulinizacji 106-108%.

2.

2.

Umieralność kobiet w kolejnych

Umieralność kobiet w kolejnych

grupach wiekowych jest niższa niż

grupach wiekowych jest niższa niż

mężczyzn dlatego następuje

mężczyzn dlatego następuje

równowaga w określonej grupie.

równowaga w określonej grupie.

27

Wskaźnik feminizacji w

Wskaźnik feminizacji w

wybranych krajach

wybranych krajach



Egipt 49%

Egipt 49%



Indie 48%,

Indie 48%,



Indonezja 50,1%

Indonezja 50,1%



Dania 50,6%

Dania 50,6%



Holandia 50,4%

Holandia 50,4%



Japonia 51%

Japonia 51%



Szwecja 50,4%

Szwecja 50,4%

28

W krajach słabo gospodarczo rozwiniętych

W krajach słabo gospodarczo rozwiniętych



Na 100 mężczyzn przypada 94 kobiety –

Na 100 mężczyzn przypada 94 kobiety –

Indie, Pakistan, Chiny

Indie, Pakistan, Chiny



100-95- Bangladesz,

100-95- Bangladesz,



100-98 – Turcja,

100-98 – Turcja,

W krajach wysoko gospodarczo

W krajach wysoko gospodarczo

rozwiniętych :

rozwiniętych :



100- 104 –Belgia,

100- 104 –Belgia,



100-105 – Francja,

100-105 – Francja,



100-104 – Niemcy

100-104 – Niemcy



100-102 - Kanada

100-102 - Kanada

29

Liczba kobiet na 100 mężczyzn

Liczba kobiet na 100 mężczyzn



Na Białorusi 113, Litwa 114,

Na Białorusi 113, Litwa 114,

Łotwa

Łotwa

117

117

, Rosja 114,

, Rosja 114,

Ukraina 115,

Ukraina 115,

Włochy 106, Wielka Brytania 103,

Włochy 106, Wielka Brytania 103,

Szwajcaria105, USA 104,

Szwajcaria105, USA 104,

Polska

Polska

106

106

30

Struktura wieku ludności

Struktura wieku ludności



Trzy zasadnicze typy:

Trzy zasadnicze typy:

1.

1.

Typ progresywny,

Typ progresywny,

2.

2.

Typ zastojowy,

Typ zastojowy,

3.

3.

Typ regresywny.

Typ regresywny.

31

Typ progresywny

Typ progresywny



Mamy społeczeństwo młode o

Mamy społeczeństwo młode o

stosunkowo dużej, rosnącej z roku

stosunkowo dużej, rosnącej z roku

na rok liczbie urodzeń, którego

na rok liczbie urodzeń, którego

cechą jest stały wzrost liczby

cechą jest stały wzrost liczby

ludności.

ludności.

32

Typ zastojowy

Typ zastojowy



Charakteryzuje zbiorowość, w której

Charakteryzuje zbiorowość, w której

roczna liczba urodzeń równa się

roczna liczba urodzeń równa się

rocznej liczbie zgonów, a każdy

rocznej liczbie zgonów, a każdy

następny rocznik urodzeń jest

następny rocznik urodzeń jest

liczebnie zbliżony do poprzedniego.

liczebnie zbliżony do poprzedniego.

33

Typ regresywny

Typ regresywny



Społeczeństwo tego typy cechuje

Społeczeństwo tego typy cechuje

malejąca z roku na rok liczba

malejąca z roku na rok liczba

urodzeń.

urodzeń.

34

Starzenie się

Starzenie się

społeczeństwa

społeczeństwa



Oznacza stałe zwiększanie się udziału

Oznacza stałe zwiększanie się udziału

ludności w wieku poprodukcyjnym w

ludności w wieku poprodukcyjnym w

ogólnej liczbie ludności.

ogólnej liczbie ludności.

Głównymi czynnikami powodującymi te

Głównymi czynnikami powodującymi te

zmiany są:

zmiany są:

1.

1.

Zmniejszająca się corocznie liczba

Zmniejszająca się corocznie liczba

urodzeń,

urodzeń,

2.

2.

przedłużanie się przeciętnej trwania życia,

przedłużanie się przeciętnej trwania życia,

3.

3.

Przesuwanie się przez kolejne grupy wieku

Przesuwanie się przez kolejne grupy wieku

ludności, roczników wyżowych i niżowych.

ludności, roczników wyżowych i niżowych.

35

Średnia trwania życia

Średnia trwania życia

zależna jest od fazy rozwoju

zależna jest od fazy rozwoju

demograficznego.

demograficznego.

Najdłużej żyją ludzie w krajach wysoko

Najdłużej żyją ludzie w krajach wysoko

gospodarczo rozwiniętych.

gospodarczo rozwiniętych.



w 1800 r. – średnia trwania życia 35 lat,

w 1800 r. – średnia trwania życia 35 lat,



w 1900 r.- 59

w 1900 r.- 59



w 1950 r.- 66

w 1950 r.- 66



obecnie 75 lat

obecnie 75 lat

36

Podział ludności na grupy

Podział ludności na grupy

wiekowe:

wiekowe:

w krajach rozwijających się

w krajach rozwijających się



dzieci do lat 15- 32,8%

dzieci do lat 15- 32,8%



15-65 lat- 62,2%

15-65 lat- 62,2%



powyżej 65 lat - 5%

powyżej 65 lat - 5%

w krajach rozwiniętych

w krajach rozwiniętych



dzieci do lat 15- 18,3%

dzieci do lat 15- 18,3%



15- 65 lat- 67,5%

15- 65 lat- 67,5%



powyżej 65 lat – 14,2%

powyżej 65 lat – 14,2%

37

Struktura ludności według

Struktura ludności według

cech społeczno-zawodowych

cech społeczno-zawodowych

i wykształcenia

i wykształcenia



Ocena jest dokonywana na

Ocena jest dokonywana na

podstawie kryterium „źródła

podstawie kryterium „źródła

utrzymania”.

utrzymania”.



Rolnicze, pozarolnicze i

Rolnicze, pozarolnicze i

niezarobkowe.

niezarobkowe.

38

Zatrudnienie w trzech

Zatrudnienie w trzech

podstawowych sektorach

podstawowych sektorach

Kraje Słabo Rozwinięte

Kraje Słabo Rozwinięte



I sektor rolnictwo 60%

I sektor rolnictwo 60%



II sektor przemysł – 10%

II sektor przemysł – 10%



II sektor usługi 20%

II sektor usługi 20%

Kraje Średnio Rozwinięte

Kraje Średnio Rozwinięte



I sektor rolnictwo – 30-50%

I sektor rolnictwo – 30-50%



II sektor przemysł – 30%

II sektor przemysł – 30%



II sektor usługi 50 lub 30-40%

II sektor usługi 50 lub 30-40%

Kraje Wysoko Rozwinięte

Kraje Wysoko Rozwinięte



I sektor rolnictwo 1-5%

I sektor rolnictwo 1-5%



II sektor przemysł – 20-30%

II sektor przemysł – 20-30%



II sektor usługi 60-75%

II sektor usługi 60-75%

39



Udział ludności czynnej

Udział ludności czynnej

zawodowo w ogólnej liczbie

zawodowo w ogólnej liczbie

ludności

ludności



W 1990 r. czynni zawodowo

W 1990 r. czynni zawodowo

stanowili 35-60% ludności świata

stanowili 35-60% ludności świata

ogółem.

ogółem.

poziom aktywności zawodowej dla:

poziom aktywności zawodowej dla:



KWR – 40-50%

KWR – 40-50%



KŚR – 30-40%

KŚR – 30-40%



KSR – mniej 20%

KSR – mniej 20%

40

Ludność według

Ludność według

wykształcenia

wykształcenia



Z punktu widzenia następstw gospodarczych,

Z punktu widzenia następstw gospodarczych,

społecznych, kulturowych i demograficznych

społecznych, kulturowych i demograficznych

ważna jest nie tyle umiejętność pisania i

ważna jest nie tyle umiejętność pisania i

czytania co poziom wykształcenia

czytania co poziom wykształcenia

społeczeństwa. Jego miernikiem jest stopień

społeczeństwa. Jego miernikiem jest stopień

skolaryzacji, czyli odsetek uczęszczających do

skolaryzacji, czyli odsetek uczęszczających do

szkół odpowiedniego poziomu we właściwych

szkół odpowiedniego poziomu we właściwych

grupach wiekowych.

grupach wiekowych.



Wskaźnik ten rośnie ale nadal nie osiąga

Wskaźnik ten rośnie ale nadal nie osiąga

optymalnego poziomu, zwłaszcza w krajach

optymalnego poziomu, zwłaszcza w krajach

rozwijających się.

rozwijających się.

41

Ludność według

Ludność według

wykształcenia

wykształcenia



Skolaryzacj na poziomie podstawowym

Skolaryzacj na poziomie podstawowym

jest właściwie pełna poza KSR – 95%, a w

jest właściwie pełna poza KSR – 95%, a w

niektórych krajach afrykańskich wynosi

niektórych krajach afrykańskich wynosi

70-80% i mniej np. Burkina Faso, Niger,

70-80% i mniej np. Burkina Faso, Niger,

Etiopia.

Etiopia.



Skolaryzacja na poziomie średnim jest

Skolaryzacja na poziomie średnim jest

jeszcze niższa. W skali świata wynosi 67%,

jeszcze niższa. W skali świata wynosi 67%,

w KSR -44%, KŚR waha się od 65-91%.

w KSR -44%, KŚR waha się od 65-91%.



Wskaźnik skolaryzacji na poziomie

Wskaźnik skolaryzacji na poziomie

wyższym w KWR wynosi 62%, w średnio

wyższym w KWR wynosi 62%, w średnio

rozwiniętych ok.. 17% a w KSR ok.. 8%.

rozwiniętych ok.. 17% a w KSR ok.. 8%.

42

Rozmieszczenie ludności

Rozmieszczenie ludności

Współczynnik gęstości zaludnienia

Współczynnik gęstości zaludnienia

jest

jest

obliczany jako stosunek liczby ludności do

obliczany jako stosunek liczby ludności do

powierzchni badanego terytorium.

powierzchni badanego terytorium.

Badając rozmieszczenie ludności i gęstość

Badając rozmieszczenie ludności i gęstość

zaludnienia wyznacza się z reguły trzy

zaludnienia wyznacza się z reguły trzy

typy obszarów:

typy obszarów:

1.

1.

Główne obszary koncentracji ludności (np.

Główne obszary koncentracji ludności (np.

Europa, Azja),

Europa, Azja),

2.

2.

Szczególne obszary koncentracji ludności

Szczególne obszary koncentracji ludności

(np. Zagłębie Ruhry, dolina Jangcy),

(np. Zagłębie Ruhry, dolina Jangcy),

3.

3.

Obszary nie zamieszkałe lub o bardzo

Obszary nie zamieszkałe lub o bardzo

rozproszonej sieci osadniczej

rozproszonej sieci osadniczej

43

Podstawowe czynniki

Podstawowe czynniki

determinujące

determinujące

rozmieszczenie ludności

rozmieszczenie ludności

1.

1.

Czynniki przyrodniczo-

Czynniki przyrodniczo-

geograficzne,

geograficzne,

2.

2.

Czynniki społeczno-ekonomiczne,

Czynniki społeczno-ekonomiczne,

3.

3.

Czynniki demograficzne

Czynniki demograficzne

44

Większość ludności świata zamieszkuje na

Większość ludności świata zamieszkuje na

półkuli północnej, miedzy 20-60 stopniem

półkuli północnej, miedzy 20-60 stopniem

szerokości geograficznej północnej,

szerokości geograficznej północnej,



w dolinach rzek, na obszarach

w dolinach rzek, na obszarach

podgórskich, wybrzeżach mórz oraz

podgórskich, wybrzeżach mórz oraz

terenach uprzemysłowionych

terenach uprzemysłowionych



61% - Azję

61% - Azję



13% - Afrykę,

13% - Afrykę,



12% Europę,

12% Europę,



9% - Amerykę Południową

9% - Amerykę Południową



5% Amerykę Północną

5% Amerykę Północną



0,5% Oceanię,

0,5% Oceanię,

45



Trzy typy układu zaludnienia

Trzy typy układu zaludnienia

powstały w oparciu o

powstały w oparciu o

ukształtowanie terenu, siec

ukształtowanie terenu, siec

hydrograficzną, linie

hydrograficzną, linie

komunikacyjną:

komunikacyjną:

1.

1.

związany z ludnością pracującą w

związany z ludnością pracującą w

rolnictwie,

rolnictwie,

2.

2.

oparty na rozmieszczeniu ośrodków

oparty na rozmieszczeniu ośrodków

przemysłowych,

przemysłowych,



nad brzegami mórz.

nad brzegami mórz.

46

Liczba ludności w

Liczba ludności w

państwach świata

państwach świata

Lp.

Lp.

Państwo

Państwo

Liczba

Liczba

ludności w

ludności w

mln

mln

Udział % w świecie

Udział % w świecie

1.

1.

Chiny

Chiny

1 303

1 303

20,22

20,22

2.

2.

Indie

Indie

1 094

1 094

16,9

16,9

3.

3.

USA

USA

300

300

4,6

4,6

4.

4.

Indonezja

Indonezja

219

219

3,4

3,4

5.

5.

Brazylia

Brazylia

181

181

2,8

2,8

6.

6.

Pakistan

Pakistan

160

160

2,48

2,48

7.

7.

Włochy

Włochy

58

58

0,91

0,91

47

8.

8.

Nigeria

Nigeria

156

156

2,43

2,43

9.

9.

Rosja

Rosja

144

144

2,23

2,23

10.

10.

Bangladesz

Bangladesz

135

135

2,09

2,09

11.

11.

Japonia

Japonia

128

128

1,99

1,99

12.

12.

Meksyk

Meksyk

104

104

1,6

1,6

13.

13.

Niemcy

Niemcy

83

83

1,28

1,28

14.

14.

Turcja

Turcja

73

73

1,14

1,14

15.

15.

Egipt

Egipt

69,9

69,9

1,09

1,09

16.

16.

Francja

Francja

60

60

0,9

0,9

48



17.

17.

Wielka Brytania

Wielka Brytania

59,8

59,8

0.93

0.93

18.

18.

Włochy

Włochy

58,6

58,6

0,91

0,91

19.

19.

Ukraina

Ukraina

46,6

46,6

0,72

0,72

20

20

.

.

Polska

Polska

38,12

38,12

0,59

0,59

21.

21.

Australia

Australia

20,5

20,5

0,32

0,32

22.

22.

Czechy

Czechy

10,2

10,2

0,16

0,16

23.

23.

Węgry

Węgry

10

10

0,16

0,16

24.

24.

Izrael

Izrael

6,98

6,98

0,11

0,11

25.

25.

Luksemburg

Luksemburg

0,45

0,45

0,0071

0,0071

49



Gęstość zaludnienia zależy od

Gęstość zaludnienia zależy od

charakteru przestrzeni ekonomicznej

charakteru przestrzeni ekonomicznej

tzn:

tzn:



produktywność ziemi,

produktywność ziemi,



natężenie aktywności gospodarczej,

natężenie aktywności gospodarczej,



pracochłonność podejmowanych działań,

pracochłonność podejmowanych działań,



pracochłonnośc stosowanej tech.

pracochłonnośc stosowanej tech.



Efektywność dziaania,

Efektywność dziaania,



Wielkość przestrzeni potrzebnej do

Wielkość przestrzeni potrzebnej do

życia.

życia.

50

Najrzadziej zaludnione

Najrzadziej zaludnione

państwa swiata

państwa swiata



Mongolia – 1,6 os/km

Mongolia – 1,6 os/km

²

²

;

;



Sahara zachodnia 1,6

Sahara zachodnia 1,6

os/km

os/km

²

²

;

;



Namibia 2,4

Namibia 2,4

os/km

os/km

²

²

;

;



Autsralia 2,7

Autsralia 2,7

os/km

os/km

²

²

;

;



Kanada 3,2

Kanada 3,2

os/km

os/km

²

²

;

;



Rosja 8,4

Rosja 8,4

os/km

os/km

²

²

;

;



Norwegia 14,

Norwegia 14,

os/km

os/km

²

²

;

;

51

Najgęściej zaludnione

Najgęściej zaludnione

państwa

państwa



Monaco 16 946 os/km

Monaco 16 946 os/km

²

²

;

;



Singapur 5 194 os/km

Singapur 5 194 os/km

²

²

;

;



Watykan 1 746 os/km

Watykan 1 746 os/km

²

²

;

;



Malta 1 217 os/km

Malta 1 217 os/km

²

²

;

;



Belgia 342 os/km

Belgia 342 os/km

²

²

;

;



Japonia 339 os/km

Japonia 339 os/km

²

²

;

;



Indie 333 os/km

Indie 333 os/km

²

²

;

;



Izrael 331os/km

Izrael 331os/km

²

²

;

;

52

Rozwój liczebny i

Rozwój liczebny i

rozmieszczenie ludności w

rozmieszczenie ludności w

Polsce

Polsce



w początkowym okresie tworzenia państwowości

w początkowym okresie tworzenia państwowości

Polska liczyła 600 -700 tys. osób,

Polska liczyła 600 -700 tys. osób,



za panowania B. Krzywoustego 1,0-1,2 mln,

za panowania B. Krzywoustego 1,0-1,2 mln,



pł. XIV w. około 1,3 mln,

pł. XIV w. około 1,3 mln,



w wieku XVII - 7,7 mln,

w wieku XVII - 7,7 mln,



około roku 1800 r. – 9,0 mln,

około roku 1800 r. – 9,0 mln,



w 1850 r. – 13,6 mln,

w 1850 r. – 13,6 mln,



w 1900 r.– 25,6 mln,

w 1900 r.– 25,6 mln,



1939 r. – 35,1 mln

1939 r. – 35,1 mln



Obecnie pod względem liczby ludności Polska

Obecnie pod względem liczby ludności Polska

zajmuje 29. miejsce w świecie i 8. w Europie,

zajmuje 29. miejsce w świecie i 8. w Europie,

53

Ruchy wędrówkowe

Ruchy wędrówkowe



Wędrówka lub migracje to zmiany

Wędrówka lub migracje to zmiany

stałego miejsca zamieszkania i

stałego miejsca zamieszkania i

miejsca czasowego pobytu.

miejsca czasowego pobytu.



Migracje- przemieszczenia osób

Migracje- przemieszczenia osób

mających i nie posiadających stałego

mających i nie posiadających stałego

miejsca zamieszkania

miejsca zamieszkania

54

Ruchy wędrówkowe osób

Ruchy wędrówkowe osób

posiadających stałe miejsce

posiadających stałe miejsce

zamieszkania dzielimy na:

zamieszkania dzielimy na:



- definitywne, przesiedleńcze,

- definitywne, przesiedleńcze,



- okresowe.

- okresowe.

Część przemieszczeń nie wiąże się ze

Część przemieszczeń nie wiąże się ze

zmianą zamieszkania i są to

zmianą zamieszkania i są to

przemieszczenia:

przemieszczenia:



- okolicznościowe,

- okolicznościowe,



- wahadłowe.

- wahadłowe.

55

Przyczyny migracji:

Przyczyny migracji:

1.

1.

o charakterze ekonomicznym

o charakterze ekonomicznym

2.

2.

o charakterze pozaekonomicznym.

o charakterze pozaekonomicznym.



pobudki polityczne,

pobudki polityczne,



narodowościowe,

narodowościowe,



religijne,

religijne,



przeniesienia służbowe,

przeniesienia służbowe,



przyczyny społeczne,

przyczyny społeczne,



psychologiczne,

psychologiczne,



kulturowe,

kulturowe,



kataklizmy,

kataklizmy,



klęski żywiołowe.

klęski żywiołowe.

56



Przyjmując za punkt wyjścia cały

Przyjmując za punkt wyjścia cały

obszar kraju można wydzielić pojecie

obszar kraju można wydzielić pojecie

ruchów zewnętrznych (

ruchów zewnętrznych (

emigracja i

emigracja i

imigracja

imigracja

).

).



Emigrantów powracających do kraju

Emigrantów powracających do kraju

ojczystego nazywa się

ojczystego nazywa się

reemigrantami

reemigrantami

. Powrót osób

. Powrót osób

deportowanych, przesiedlanych czy

deportowanych, przesiedlanych czy

uchodźców to

uchodźców to

repatriacja

repatriacja

.

.

57



Ruchy wędrówkowe wewnątrz kraju

Ruchy wędrówkowe wewnątrz kraju

noszą miano ruchu wędrówkowego

noszą miano ruchu wędrówkowego

wewnętrznego. Osoby przemieszczające

wewnętrznego. Osoby przemieszczające

się w granicach kraju obejmuje

się w granicach kraju obejmuje

terminologia: napływ migracyjny i

terminologia: napływ migracyjny i

odpływ migracyjny.

odpływ migracyjny.



Do najważniejszych wędrówek

Do najważniejszych wędrówek

wewnętrznych można zaliczyć:

wewnętrznych można zaliczyć:

a)

a)

ze wsi do miast,

ze wsi do miast,

b)

b)

do obszarów o dużym popycie na siłę

do obszarów o dużym popycie na siłę

roboczą

roboczą

58



Teoretyczną koncepcję

Teoretyczną koncepcję

oddziaływania przestrzennego

oddziaływania przestrzennego

układu jednostek i terenów na

układu jednostek i terenów na

podejmowanie decyzji o migracji i

podejmowanie decyzji o migracji i

kształtowanie się przepływów

kształtowanie się przepływów

migracyjnych opracował B.J. Berty.

migracyjnych opracował B.J. Berty.



Zachowania człowieka są

Zachowania człowieka są

stymulowane pewnymi regułami nie

stymulowane pewnymi regułami nie

zależnymi od woli i świadomości=

zależnymi od woli i świadomości=

prawa behawiorystyczne

prawa behawiorystyczne

59

Prawa behawiorystyczne

Prawa behawiorystyczne



zasada najmniejszego wysiłku,

zasada najmniejszego wysiłku,



subiektywnej percepcji odległości i

subiektywnej percepcji odległości i

szerokości pola informacji,

szerokości pola informacji,



poziom aspiracji,

poziom aspiracji,



zróżnicowanie układu ludnościowego,

zróżnicowanie układu ludnościowego,



ogólnej sytuacji gospodarczej,

ogólnej sytuacji gospodarczej,



występowanie przeszkód pośrednich,

występowanie przeszkód pośrednich,



selektywność migracji

selektywność migracji

60



Mechanizm podejmowania decyzji o

Mechanizm podejmowania decyzji o

migracji, tworzenie strumieni

migracji, tworzenie strumieni

migracji i ich struktura zostały

migracji i ich struktura zostały

uogólnione i przedstawione w

uogólnione i przedstawione w

prawach Ernesta Georga Ravensteina

prawach Ernesta Georga Ravensteina



Prawidłowości dotyczą:

Prawidłowości dotyczą:



zasięgu migracji,

zasięgu migracji,



częstotliwości migracji,

częstotliwości migracji,



struktury społeczno-demograficznej

struktury społeczno-demograficznej

migrujących.

migrujących.

61

Migracje na świecie

Migracje na świecie



W latach 1820-1940 według ONZ z Europy

W latach 1820-1940 według ONZ z Europy

wyemigrowało ok.. 60 mln osób

wyemigrowało ok.. 60 mln osób



Roczne ruchy migracyjne na swiecie oceniane

Roczne ruchy migracyjne na swiecie oceniane

są na 6 mln osob.

są na 6 mln osob.



Często wystepuje zjawisko migracji

Często wystepuje zjawisko migracji

przeciwbieżnych czyli np. migracjom z Europy

przeciwbieżnych czyli np. migracjom z Europy

do USA towarzyszą migracje z USA do Europy.

do USA towarzyszą migracje z USA do Europy.



W wielu krajach wzrost liczby ludności nie jest

W wielu krajach wzrost liczby ludności nie jest

konsekwencją przyrostu naturalnego ale

konsekwencją przyrostu naturalnego ale

imigracji.

imigracji.

62

Migracje na świecie

Migracje na świecie



W Australii 25% mieszkańców

W Australii 25% mieszkańców

stanowią obcokrajowcy, w USA 10%,

stanowią obcokrajowcy, w USA 10%,

w Szwajcarii 20%,

w Szwajcarii 20%,



Problemy zwiazane z nadmierną

Problemy zwiazane z nadmierną

liczbą migrantów to:zagraozenie

liczbą migrantów to:zagraozenie

tozsamosci narodowej, utrata miejsc

tozsamosci narodowej, utrata miejsc

pracy, konieczność niesienia pomocy

pracy, konieczność niesienia pomocy

socjalnej itp..

socjalnej itp..

63

Migracje w Polsce

Migracje w Polsce

1.

1.

Od XIX w do 1939 r. to wędrówki przymusowe

Od XIX w do 1939 r. to wędrówki przymusowe

z przyczyn gospodarczo-politycznych. W

z przyczyn gospodarczo-politycznych. W

latach 1871-1913 wyjechało z Polski 3,5 mln

latach 1871-1913 wyjechało z Polski 3,5 mln

osób. W latach 1914-1918 nasz kraj opuściło

osób. W latach 1914-1918 nasz kraj opuściło

dalsze 3,6 mln osób. W okresie od 1918 r. do

dalsze 3,6 mln osób. W okresie od 1918 r. do

1924 repatriowano 1,2 mln ludzi. Emigracja

1924 repatriowano 1,2 mln ludzi. Emigracja

wojenna i powojenna charakteryzuje się

wojenna i powojenna charakteryzuje się

wzrostem migracji do krajów europejskich.

wzrostem migracji do krajów europejskich.

Ale problemy natury ekonomicznej lat 30

Ale problemy natury ekonomicznej lat 30

powodują pojawienie się migracji sezonowych.

powodują pojawienie się migracji sezonowych.

Ponadto pojawiają się wyjazdy do Palestyny i

Ponadto pojawiają się wyjazdy do Palestyny i

krajów południowoamerykańskich.

krajów południowoamerykańskich.

64

2.

2.

W latach 1939-1944 , latach wojny

W latach 1939-1944 , latach wojny

pojawia się deformujący ruch

pojawia się deformujący ruch

wędrówkowy ludności. Wszystkie

wędrówkowy ludności. Wszystkie

wydarzenia maja charakter

wydarzenia maja charakter

przymusowy i związane są z

przymusowy i związane są z

wydarzeniami wojennymi. Są to

wydarzeniami wojennymi. Są to

wędrówki żołnierzy, jeńców

wędrówki żołnierzy, jeńców

wojennych, uchodźców. Ogółem

wojennych, uchodźców. Ogółem

poza granicami kraju znalazło się 2-

poza granicami kraju znalazło się 2-

5 mln osób.

5 mln osób.

65

3.

3.

Trzeci okres lat 1944-1970 można

Trzeci okres lat 1944-1970 można

podzielić na trzy podokresy:

podzielić na trzy podokresy:

a)

a)

W latach 1944-1950 zmiana granic i

W latach 1944-1950 zmiana granic i

przymusowe wędrówki

przymusowe wędrówki

b)

b)

W latach 1951-1955 zahamowanie

W latach 1951-1955 zahamowanie

wędrówek zewnętrznych

wędrówek zewnętrznych

c)

c)

W Latach 1956-1979 migracje

W Latach 1956-1979 migracje

zewnętrzne dotyczyły repatriacji

zewnętrzne dotyczyły repatriacji

Polaków z d. ZSRR oraz wyjazdy z

Polaków z d. ZSRR oraz wyjazdy z

Polski Żydów i Niemców (akcja

Polski Żydów i Niemców (akcja

łączenia rodzin).

łączenia rodzin).

66

4.

4.

Trwał w latach 1971-1980 i

Trwał w latach 1971-1980 i

charakteryzował się niskim

charakteryzował się niskim

poziomem imigracji, a emigracja

poziomem imigracji, a emigracja

przewyższała go przeszło

przewyższała go przeszło

dziesięciokrotnie.

dziesięciokrotnie.

5.

5.

Ten okres trwa do dziś W ostatnich

Ten okres trwa do dziś W ostatnich

latach wyjechało według szacunków

latach wyjechało według szacunków

od 0,8 do 1,0 mln Polaków.

od 0,8 do 1,0 mln Polaków.

67

Wędrówki wewnętrzne

Wędrówki wewnętrzne

Polaków

Polaków

Rozwój wędrówek po II wojnie

Rozwój wędrówek po II wojnie

światowej jest:

światowej jest:



następstwem wielkich przemian

następstwem wielkich przemian

ustrojowych i politycznych,

ustrojowych i politycznych,



powrotu do macierzy ziem zachodnich

powrotu do macierzy ziem zachodnich

i północnych,

i północnych,



nacjonalizacja i rozbudowa przemysłu,

nacjonalizacja i rozbudowa przemysłu,



reforma rolna.

reforma rolna.

68