Zasady budowania indywidualnych
programów i systemów oceniania
dla dzieci i młodzieży
o specjalnych potrzebach edukacyjnych

Autorzy:
Anna Nowak
Agata Fischer

Treść:
1. Kim są uczniowie o specjalnych
potrzebach edukacyjnych
2. Podział i charakterystyka
psychopedagogiczna poszczególnych
grup dysfunkcyjnych. Zadania dlas
nauczyciela.
3. Analiza wskazań zawartych w
orzeczeniach i opiniach PPP
4. Dostosowanie wymagań
programowych do możliwości
psychofizycznych ucznia
5. Zasady konstrukcji indywidualnych
programów
6. Tworzenie przedmiotowego systemu
oceniania dzieci i młodzieży z deficytami
rozwojowymi

Kim są uczniowie o specjalnych

potrzebach edukacyjnych

Specjalne potrzeby edukacyjne wg Pani prof. M. Bogdanowicz
Dotyczą tych uczniów, którzy nie mogą podołać wymaganiom
powszechnie obowiązującego programu edukacyjnego.

Mają oni, bowiem znacznie większe trudności w uczeniu się
niż ich rówieśnicy. Są w stanie kontynuować naukę,
ale potrzebują pomocy pedagogicznej w formie specjalnego
programu nauczania i wychowania, specjalnych metod,
dostosowanych do ich potrzeb, możliwości i ograniczeń.

Powinni być nauczani przez specjalistyczną kadrę pedagogiczną
w odpowiednich warunkach bazowych przy uwzględnieniu
odmiennych rozwiązań organizacyjnych.

Są one w stanie kontynuować naukę,
ale potrzebują pomocy pedagogicznej
w formie specjalnego programu nauczania,
specjalnych metod nauczania dostosowanych
do ich potrzeb, ograniczeń i możliwości.

Często też potrzebują odmiennych rozwiązań
organizacyjnych, ograniczenia materiału
nauczania, przeznaczenia większej ilości
czasu na jego opanowanie i indywidualnego
systemu oceniania.

Również dokumenty Kościoła Katolickiego mówią o uczniach
o specjalnych potrzebach edukacyjnych.
Dyrektorium Ogólne o Katechizacji mówi, że
"Każda wspólnota chrześcijańska za osoby wyjątkowo
umiłowane przez Pana uważa tych, którzy - szczególnie
wśród najmniejszych - cierpią upośledzenie fizyczne, umysłowe
i inne braki" ( nr 189).

Dlatego każdy katecheta musi indywidualnie dla każdego
z wychowanków ustalić poziom osiągnięć, którymi
powinien wykazać się uczeń na poszczególnych etapach
procesu kształcenia oraz dostosować system oceniania
do dysfunkcji rozwojowych wychowanka

PODZIAŁ I CHARAKTERYSTYKA

PSYCHOPEDAGOGICZNA

POSZCZEGÓLNYCH GRUP

DYSFUNKCYJNYCH

poniższy schemat przedstawia najczęściej
spotykane w naszych szkołach grupy dzieci zeP
specyficznymi trudnościami w uczeniu się

Niepełnosprawno
ść
Intelektualna:
lekka
umiarkowana
znaczna
głęboka

Pogranicze
upośledzenia
i normy

Zespół
Nadpobudliwo
ści

Psychoruchow
ej ADHD

Głuchota
i
niedosłuch

Ślepota
I niedowidzenie

Mózgowe
porażenie
dziecięce

?

Dysleksja
Dysgrafia
Dysortografia

?

Zanim przejdziemy do charakterystyki
poszczególnych grup dysfunkcyjnych,
chcemy zwrócić uwagę na bardzo ważną sprawę,
a mianowicie to że, jedną podstawowych potrzeb
wszystkich dzieci jest uznanie indywidualności
oraz dostrzeganie w niej pozytywnych wartości.

UCZNIOWIE NIEPEŁNOSPRAWNI INTELEKTUALNIE

Do zadań nauczyciela (po analizie dokumentów dotyczących

poziomu intelektualnego ucznia i zaleceń poradni psychologiczno-

pedagogicznej) należą:

- opracowanie indywidualnego programu nauczania,
- opracowanie planu pracy edukacyjnej i szczegółowego planu

wynikowego z uwzględnieniem celów nauczania i umiejętności

ucznia.

UCZEŃ UPOŚLEDZONY UMYSŁOWO W STOPNIU LEKKIM

Uczniowie upośledzeni w stopniu lekkim:

– mają zaburzenia pamięci trwałej i logicznej, przy dobrej pamięci

mechanicznej;

– zaburzone jest spostrzeganie wzrokowe (np. niewłaściwą

percepcję liter, figur geometrycznych);

– dysponują ubogim zasobem słownictwa;

– ich myślenie jest konkretno - obrazowe (muszą mieć dużą ilość

pomocy wizualnych);

– nie potrafią myśleć abstrakcyjnie i uogólniać;

- nie wyodrębniają najważniejszych cech;

– nie zadają sobie sprawy z konsekwencji

zachowania;

– maja zwolnione tempo pracy (brak wyobraźni i

pomysłowości);

– są gorzej uspołecznieni i mniej odpowiedzialni;

– mają zaburzone relacje ze środowiskiem

rówieśniczym;

– są gorzej uspołecznieni i mniej odpowiedzialni;

– mają zaburzone relacje ze środowiskiem

rówieśniczym;

– szybko załamują się i zniechęcają;

– nie potrafią się oceniać adekwatnie do efektów

pracy;

– w rozwoju motorycznym wykazują różnicę w

precyzji, szybkości i równoczesności ruchów

obydwu rąk (u 18% populacji dzieci

upośledzonych występują zaburzenia lateralizacji,

leworęczność).

– występują wady wymowy (częściej, 68%, u

chłopców).

UCZEŃ UPOŚLEDZONY

UMYSŁOWO W STOPNIU

UMIARKOWANYM I ZNACZNYM

Tą grupę uczniów określa się często jako uczniów głębiej

upośledzonych. Zazwyczaj uczniowie ci pobierają naukę w szkołach

specjalnych, jednak zdarzają się sytuacje, że rodzice nie zgadzają się

na naukę dziecka w placówce specjalnej i dzieci takie trafiają. do

szkół masowych.

Myślenie pozostaje na poziomie konkretno-obrazowym, co nie

pozwala na przyswajanie pojęć abstrakcyjnych i rozumienie

zachodzących związków logicznych. Rozwój poznawczy pozostaje na

poziomie przedoperacyjnym. Proces spostrzegania przebiega wolno i z

zaburzeniami, a pamięć jest nietrwała i mechaniczna.

Dzieci głębiej upośledzone nie posiadają uwagi dowolnej.

Koncentracja ich jest mimowolna i tylko na przedmiotach i

czynnościach, które budzą żywe zainteresowanie

Możliwości rozwojowe osób głębiej upośledzonych umysłowo są

ograniczone.

UCZEŃ UPOŚLEDZONY UMYSŁOWO W

STOPNIU GŁĘBOKIM

Osoby upośledzone w stopniu głębokim nie są w stanie

samodzielnie funkcjonować w społeczeństwie, wymagają

stałej opieki. W najcięższych przypadkach osoby te nie

wykraczają poza poziom życia wegetatywnego. Bardzo

często upośledzeniu temu towarzyszą nieprawidłowości

w rozwoju fizycznym, zmiany w budowie narządów

wewnętrznych oraz niedorozwój narządów zmysłów

(uszkodzenia lub brak wzroku, słuchu). Najczęściej osoby

te nie mówią i nie rozumieją mowy (czasem rozumieją

proste słowa i polecenia). Uwaga mimowolna i pamięć ma

charakter cząstkowy lub nie występuje wcale.

W pracy z dziećmi i młodzieżą niepełnosprawną

intelektualnie wybór metod pracy należy do nauczyciela.

Obowiązuje go jednak stosowanie podstawowych zasad

ortodydaktyki, a mianowicie:

Zasada gruntownej znajomości dziecka i przychodzenia mu z

racjonalną, specjalistyczną pomocą.

Zasada dostosowania poczynań pedagogicznych do możliwości
i potrzeb uczniów oraz warunków środowiskowych:
-

zasada indywidualizacji wymagań, metod doboru środków

dydaktycznych oraz organizacji i tempa pracy,
- zasada przystępności treści nauczania,
- zasada stopniowania trudności

Zasada aktywnego i świadomego udziału dziecka w procesie
nauczania- uczenia się.

Zasada wszechstronnej poglądowości i przykładu.

Zasada zintegrowanego oddziaływania

(spójność, korelacja wewnątrz przedmiotowa
i międzyprzedmiotowa, współdziałanie specjalistów) .

Zasada trwałości osiągnięć, umiejętnego korzystania z nich i

dalszego ich doskonalenia

-

zasada systematyczności ( planowy i logiczny układ materiału

nauczania),

- zasada trwałości wiedzy ( stałe utrwalanie nabytych wiadomości i

umiejętności

- zasada wiązania teorii z praktyką ( zastosowanie w życiu

codziennym) .

UCZEŃ ZE SPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ

NIŻSZĄ OD PRZECIĘTNEJ

Populacja uczniów z inteligencją niższą niż przeciętna jest 

zróżnicowana zarówno pod względem właściwości

psychicznych, jak i tła opóźnień rozwoju oraz możliwości ich

wyrównywania.

   Podstawową grupę tych dzieci stanowią uczniowie o

względnie trwale obniżonym poziomie rozwoju we

wszystkich sferach. Dzieci te uzyskują słabe wyniki w

nauce, pomimo dużego własnego nakładu pracy  a niekiedy

nawet, mimo intensywnej stymulacji rozwoju. Największe

trudności mają  w rozumowaniu i logicznym myśleniu we

wszystkich jego formach i przejawach. Nieudolnie

interpretują dane spostrzeżeniowe, mają trudności z analizą

i syntezą  informacji, a także z samodzielnym

formułowaniem uogólnień słownych. Poziom ich rozwoju

słowno- pojęciowego  odpowiada wcześniejszej fazie

rozwojowej, posiadają ubogi słownik oraz budują zdania o 

nieprawidłowej strukturze gramatycznej.

• Wśród uczniów z inteligencją niższą niż przeciętna, są też tacy,

którzy mają największe trudności w sferze zadań słowno-

pojęciowych, a stosunkowo dobrze radzą sobie z zadaniami

pamięciowymi i percepcyjnymi.

• Inni uczniowie mają trudności już na poziomie postrzegania i

zapamiętywania.

• Odrębną grupę dzieci o obniżonej inteligencji stanowią uczniowie

zaniedbani pedagogicznie, u których jest brak bądź niedostatek

stymulacji środowiskowej.

Różne jest też tempo pracy tych dzieci . Niektóre są bardzo

spowolnione zarówno pod względem motorycznym, jak i przebiegu

procesów poznawczych i czynności uczenia się, inne są w normie

motorycznej a spowolniałe w zakresie przebiegu procesów

umysłowych. Jeszcze inne nie przejawiają  znaczących odchyleń w

zakresie tempa pracy. 

DZIECKO Z ZESPOŁEM NADPOBUDLIWOŚCI
PSYCHORUCHOWEJ

Kryteria nadpobudliwości:
Zaburzenia koncentracji uwagi (nie potrafi skupić się
na szczegółach robi błędy przez nieuwagę, ma
trudności z utrzymaniem uwagi na zadaniu, nie słyszy
tego co się do niego mówi, nie wykonuje
poleceń i nie kończy zadań szkolnych, nie odrabia
pracy domowej, gubi zeszyty przedmioty itp.)

Hiperaktywność (często wykonuje nogami i rękoma
mimowolne ruchy, nie może usiedzieć na miejscu,
biega po całym pomieszczeniu, jest ciągle w ruchu, za
dużo mówi, zmienia formy aktywności bez ukończenia
zadania)
Impulsywność (wyrywa się do odpowiedzi, ma
trudności z oczekiwaniem na swoją kolejność,
agresywność)

„W domu, gdzie mieszka ktoś z ADHD nawet

kot i złota rybka mogą potrzebować terapii.”

Zasady, o których należy pamiętać w pracy z
dzieckiem nadpobudliwym:
1. Optymalnym miejscem nauczania dziecka z ADHD
jest mało liczna klasa o charakterze integracyjnym.
2. Nie karać za objawy.
3. Częste kontakty z rodzicami.
4. Nie wzmacniać niewłaściwych zachowań.
5. Mówić tak , aby słyszało.
6. Stworzyć uporządkowany ład.
7. Miejsce w klasie.
8. Dziecko z ADHD musi się ruszać więcej niż jego
rówieśnicy!
9. Dziecko z ADHD może pracować krótko.

DZIECKO GŁUCHE I NIEDOSŁYSZĄCE

Dla osób pracujących z dzieckiem z uszkodzonym słuchem

bardzo ważna jest wiedza o tym, kiedy nastąpiła utrata

słuchu. Dlatego bardzo często w orzeczeniach poradni

czytamy: dziecko z głuchotą prelingwalna, głuchota

perilingwalna czy też głuchota postlingwalna.

Głuchota prelingwalna oznacza, że utrata słuch nastąpiła

przed okresem ukształtowania się mowy i języka, głuchota

perilingwalna to utrata słuchu w czasie trwania

kształtowania się mowy i języka, zaś głuchota

postlingwalna to utrata słuchu po tym okresie.

Wady słuchu najczęściej nie widać.. Widzimy tylko aparaty

słuchowe noszone przez dzieci. Trudności pojawiają się

wtedy, gdy chcemy nawiązać z dzieckiem kontakt słowny,

gdy dziecko chce powiedzieć coś od siebie, odpowiedzieć

na pytanie, śledzić tok lekcji, dyskusję itp.

Jakie są zadania nauczyciela mającego w klasie dziecko z wadą słuchu?

1. Pierwszą i najważniejszą rzeczą jest ustalenie odpowiedniego miejsca

w klasie. Najlepszym miejscem dla dziecka z niedosłuchem jest

miejsce w pierwszej ławce, bezpośrednio pod oknem. Uczeń znajduje

się wówczas w bliskiej odległości od nauczyciela i ma optymalne

warunki do słuchania jego wypowiedzi. Może również obracać się

każdorazowo w kierunku mówiącego, widzieć oświetlone twarze

wypowiadających się kolegów, podczas gdy jego samego światło

padające z okna nie oślepia.

2. Nauczyciel powinien maksymalnie ograniczyć chodzenie po klasie

podczas prowadzenia lekcji, a szczególnie podczas mówienia,

powinien również jak najmniej gestykulować i poruszać głową,

ponieważ zakłóca to uczniowi n niedosłuchem śledzenie toku lekcji.

3. Wykład czy pogadanka powinny być wsparte zdjęciami, ilustracjami,

przedmiotami, napisami itp. Pomocą są również tzw. Słowa- klucze

czy trudne wyrazy zapisane na tablicy, podyktowane uczniowi lub

podane na kartce. Co jakiś czas należy sprawdzać, czy dziecko

nadąża za tokiem lekcji.

• 3. Wykład czy pogadanka powinny być wsparte zdjęciami,

ilustracjami, przedmiotami, napisami itp. Pomocą są również

tzw. Słowa- klucze czy trudne wyrazy zapisane na tablicy,

podyktowane uczniowi lub podane na kartce. Co jakiś czas

należy sprawdzać, czy dziecko nadąża za tokiem lekcji.

• 4. Przed pracą klasową, gdy z zespołem powtarzamy i

utrwalamy zagadnienia, dajemy uczniowi z wadą słuchu na

kartce szczegółowy zakres materiału.

• 5. Podczas klasówek czy kartkówek, kiedy uczniom dyktujemy

pytania, uczniowi z niedosłuchem podajemy je na kartce.

• 6. Podczas prowadzenia lekcji należy starać się utrzymywać

uwagę ucznia, nie dopuszczać do tego, aby cały ciężar uczenia

się przenosił na pracę poza szkoła. Ponadto należy

aktywizować go i zachęcać, pozwolić mu przeżyć choćby

najmniejszy sukces.

DZIECKO NIEWIDOME I SŁABO WIDZĄCE

Dzieci niewidome nie często się spotyka w

szkołach masowych. Zazwyczaj pobierają one
naukę w szkołach dla nich przeznaczonych.
Musimy pamiętać, że osoby niewidome od
urodzenia nie posiadają wyobrażeń
wzrokowych. Brak wyobrażeń wzrokowych
kompensowany jest wrażeniami słuchowymi,
dotykowymi i kinestetycznymi. Decydującą rolę
w poznawaniu świata odgrywa dotyk. Może to
być dotyk termiczny, mięśniowo - ruchowy i
wibracyjny.

Dzieci te czytają metodą dotykową z użyciem

alfabetu Braille’a. Znaki tego alfabetu można
czytać także wzrokiem, co jest szczególnie
ważne dla widzących nauczycieli i kolegów.

Dziecku słabowidzącemu należy pomagać nadawać

znaczenie temu

co widzi, aby umiało wykorzystać informacje uzyskane

drogą wzrokową. Nie każde dziecko w okularach musi

mieć problemy wzrokowe. Jeśli powodem jest tylko

wada refrakcji np. krótkowzroczność, nadwzroczność,

prosty astygmatyzm to odpowiednio dobrane szkła

wyrównają stwierdzoną wadę.

Ale jeśli wady refrakcji są zbyt silne, np. wysoka

krótkowzroczność, silna nadwzroczność, astygmatyzm

mieszany wówczas mimo szkieł dziecko nadal może źle

widzieć.

Przyczyną słabego widzenia będzie wówczas schorzenie

okulistyczne na które dodatkowo może nałożyć się wada

wzroku. Mogą także występować objawy towarzyszące,

np. zez, oczopląs.

Zadania dla nauczyciela mającego w

klasie dziecko niedowidzące

• Sprawdź z jakiej odległości i jakiej wielkości

litery i przedmioty widzi dziecko.

• Poznaj techniki brajlowskie, jeżeli choć jeden

uczeń się nimi posługuje.

• Zadbaj, aby tablica była duża, czarna lub

ciemnozielona, matowa., a kreda miękka

biała lub żółta.

• Wprowadź ewentualne dodatkowe

oświetlenie punktowe,

• Wyraźnie odczytuj wszystko to, co jest

napisane na tablicy.

•

Zachęcaj dzieci do używania lunetki, turmonu lub innych
pomocy optycznych, gdy są one użyteczne.

•

Zwracaj się do ucznia niewidomego lub słabo widzącego
wymawiając jego imię, aby był pewien, że o niego chodzi.

•

Zachęć dziecko do udziału we wszystkich możliwych dla
niego zajęciach. Unikaj sytuacji, którym uczeń nie może
sprostać.

•

Nie używaj gestykulacji bez wyjaśnień słownych.

•

Nie dotykaj dziecka znienacka, bez słownego uprzedzenia.

Dziękujemy za uwagę !