Psychologia a kryminalistyka

Psychologia a kryminalistyka

Ocenianie wiarygodności

zeznań

Plan zajęć

Plan zajęć

1. Psychologia kryminalistyczna jako gałąź specjalizacji

„psychologii sądowej”.

2. Waga przykładana przez system prawny do dowodów

z zeznań świadków a wiedza psychologiczna na
temat dokładności i wiarygodności zeznań.

3. Główne przyczyny niezamierzonych błędów w

zeznaniach świadków, związane z funkcjonowaniem
procesów spostrzegania i pamięci.

4. Czynniki wpływające na błędy popełniane przez

świadków w trakcie identyfikacji osób
(podejrzanych).

5. Ocena prawdziwości zeznań naocznych świadków.

W

W

iedza psychologiczna na temat

iedza psychologiczna na temat

dok

dok

ł

ł

adno

adno

ś

ś

ci i wiarygodno

ci i wiarygodno

ś

ś

ci

ci

zezna

zezna

ń

ń

• Procesy spostrzegania i procesy pamięci polegają na

konstruowaniu, a nie jedynie odtwarzaniu informacji.

• Udział procesów odgórnych w spostrzeganiu (rola schematów

poznawczych).

• Pamięć jako rekonstrukcja zdarzeń (generatywny charakter

pamięci)

• Trzy etapy pamięci – możliwość popełniania błędów na każdym

etapie

kodowanie

przechowywanie

wydobywanie

z pamięci

rozpoznawan
ie

przypominanie

wspominani
e

Główne przyczyny

Główne przyczyny

niezamierzonych b

niezamierzonych b

łę

łę

dów w

dów w

zeznaniach

zeznaniach

ś

ś

wiadków

wiadków

• Przykłady błędów na każdym z trzech etapów pamięci

(wpływ uprzedniej wiedzy na interpretację aktualnych
zdarzeń, nakładanie się informacji, transfer pamięciowy)

• Badania Cuttera i Penroda (1995) – pracownicy bankowi

i ich nietypowi klienci:

42% błędnie rozpoznało

osobę ze zdjęcia

36% osób rozpoznało

osobę „niewinną”

Główne przyczyny

Główne przyczyny

niezamierzonych b

niezamierzonych b

łę

łę

dów w

dów w

zeznaniach

zeznaniach

ś

ś

wiadków

wiadków

c.d

c.d

• Badania Elizabeth Loftus (1979) – filmy o zderzeniu się

samochodów.

Jak szybko jechały

samochody, kiedy się o

siebie otarły?

Jak szybko jechały

samochody, kiedy się

zderzyły?

40 km/godz.

ponad 60km/godz.

14% „widziało” stłuczone
szkło

1/3 badanych po
tygodniu twierdziła, że

widziała stłuczone szkło

Czy można mieć fałszywe

Czy można mieć fałszywe

wspomnienia?

wspomnienia?

• Pamięć „fleszowa”nie zawsze jest wierna: badania

Neissera i Harscha (1992) nad wspomnieniami
dotyczącymi otrzymania wiadomości o eksplozji
Challengera po 24 godzinach, 2 latach i 6 miesiącach
oraz 3 latach: w ostatniej próbie 7% dokładne
przypominanie, 25% całkowicie nieścisłe.

• Implantowane fałszywe wspomnienia

• Czy wyobrażenia mogą stać się rzeczywistością?

Eksperymenty E. Loftus nad

Eksperymenty E. Loftus nad

wytwarzaniem fałszywych

wytwarzaniem fałszywych

wspomnień

wspomnień

Czynniki wpływające na błędy popełniane

Czynniki wpływające na błędy popełniane

przez świadków w trakcie identyfikacji

przez świadków w trakcie identyfikacji

osób (podejrzanych)

osób (podejrzanych)

a)

czynniki związane z cechami świadków (wiek, stres)

b)

czynniki związane z cechami obiektów (np. stopień wyróżniania
się – atrakcyjność-nieatrakcyjność twarzy, rasa)

c)

warunki środowiska: np. czas ekspozycji, obecność broni,
powaga sytuacji

d)

czynniki

działające

po

wydarzeniu

–

np.

większe

prawdopodobieństwo rozpoznania osoby widzianej uprzednio na
zdjęciu, nakładanie się informacji późniejszych, itp.

e)

czynniki

związane

z

prowadzeniem

przesłuchania:

tendencyjność pytań (instrukcji), tendencyjność prezentacji
osób, które mają być rozpoznawane, wpływ wiedzy osoby
przesłuchującej (dokonującej konfrontacji)

Ocena wiarygodności zeznań -

Ocena wiarygodności zeznań -

trzy

trzy

metody wykrywania

metody wykrywania

kłamstw

kłamstw

:

:

• analiza treści wypowiedzi

• obserwacja zachowań

niewerbalnych

• badania wariograficzne

P

P

rzyk

rzyk

ł

ł

adowe kryteria analizy

adowe kryteria analizy

wypowiedzi uprawdopodobniaj

wypowiedzi uprawdopodobniaj

ąc

ąc

e jej

e jej

prawdziwo

prawdziwo

ść

ść

 logiczna struktura

 nieustrukturalizowany sposób prezentacji

 duża liczba szczegółów

 osadzenie w kontekście

 wybaczanie przestępcy

 odtwarzanie wypowiedzi

 podawanie szczegółów charakterystycznych

dla danego przestępstwa

O

O

bserwacja zachowa

bserwacja zachowa

ń

ń

niewerbalnych

niewerbalnych

 Większa trudność kontrolowania zachowań

niewerbalnych – dlatego są one lepszymi
wskaźnikami prawdziwego stanu emocjonalnego niż
sprzeczne z nimi zachowania werbalne

 Niewerbalne wskaźniki oszukiwania w świetle badań



wyższy głos



rzadsze poruszanie kończynami



mniej subtelnych ruchów dłoni i palców



mikroekspresje

emocjonalne

-

krótkotrwałe

przejawy emocji malujące się na twarzy -
niedostosowane do kontekstu

O

O

bserwacja zachowa

bserwacja zachowa

ń

ń

niewerbalnych

niewerbalnych

- cd

- cd



Nie ma jednego wzorca behawioralnego oszukiwania –
zależy to od sytuacji (np. wysokość stawki) i cech
indywidualnych (np. wysoki stopień samoświadomości
publicznej).



Obserwatorzy wiążą z oszukiwaniem więcej wskaźników
niewerbalnych niż jest takich w rzeczywistości – rzadko
potrafią wykryć kłamstwo na ich podstawie.



Aby wykryć kłamstwo należy zwracać uwagę na
rozbieżność

między

treścią

wypowiedzi

a

zachowaniem niewerbalnym i znać „zwykłe” wzory
zachowania danej osoby.

Badanie wariograficzne

Badanie wariograficzne

(tzw. „wykrywacz kłamstw

(tzw. „wykrywacz kłamstw

”)

”)

W

W

ariograf

ariograf

-

-

badanie reakcji

badanie reakcji

fizjologicznych

fizjologicznych

ś

ś

wiadcz

wiadcz

ą

ą

cych o

cych o

wzro

wzro

ś

ś

cie pobudzenia emocjonalnego

cie pobudzenia emocjonalnego

 Założenie: podczas oszukiwania występują zmiany

emocjonalne: stres lub lęk. (Uwaga: zmiany
pobudzenia występują także przy innych treściowo
emocjach, np. tj. gniew).

 Najczęściej rejestruje się (na taśmie papierowej,

komputerze) wzmocnione reakcje, tj.:



szybkość i głębokość oddychania,



ciśnienie krwi



pocenie się dłoni (reakcja skórno-galwaniczna)

Metody bada

Metody bada

ń

ń

wario

wario

grafem:

grafem:

•

test pytań kontrolnych: zadawanie trzech

rodzajów pytań:

– nieistotnych,

– kontrolnych (stresujących, zagrażających)

oraz

– pytań istotnych (związanych z przestępstwem)

• test wiedzy o przestępstwie (zadawanie pytań

na które odpowiedź zna jedynie osoba
pytająca i winny)

Przykładowe pytania Testu Pytań

Kontrolnych

N1 Czy mieszkasz w Polsce?

”Tak”

K1 Czy w ciągu pierwszych 20 lat Twojego życia wziąłeś coś, co nie należało do

ciebie?

„Nie”

I1 Czy wziąłeś ten pierścionek?

„Nie”

N2 Czy masz na imię Jan? „Tak”.

K2 Czy przed 2005 rokiem zrobiłeś kiedyś coś nieuczciwego lub niezgodnego z

prawem?

I2 Czy wziąłeś ten pierścionek z biurka? „Nie

”.

N3 Czy urodziłeś się w listopadzie?

K3 Czy przed ukończeniem 21 lat kiedykolwiek skłamałeś?

„Nie”

I3 Czy w jakikolwiek sposób brałeś udział w kradzieży tego pierścionka?

„Nie”.

Test wiedzy o przestępstwie - przykładowe

Test wiedzy o przestępstwie - przykładowe

pytania

pytania

Badani instruowani są, aby po każdej proponowanej

odpowiedzi mówili

„Nie”.

•

W tej sprawie złodziej uciekając coś zgubił. Jeśli jesteś
tym rabusiem, to będziesz wiedział co. Czy była to
broń? Maska na twarz? Jego kapelusz? kluczyki do
samochodu?

•

Gdzie zgubił swój kapelusz? Czy było to: w banku? Na
schodach? Na parkingu? W bocznej uliczce?

•

Jakiego koloru był kapelusz? Czy był: Brązowy?
Czarny? Zielony? Szary?

Wiarygodno

Wiarygodno

ść

ść

bada

bada

ń

ń

poligrafem

poligrafem

(Test pyta

(Test pyta

ń

ń

kontrolnych)

kontrolnych)

Źródło: przegląd badań terenowych (Ekman, 1985, cyt. za

Memon, Vrij, Bull, 2003)

WINNI

NIEWIN

NI

Uznani

za

winnych

Uznani za

niewinnych

Nie

rozstrzygnięt

o

Uznani

za

winnyc

h

Uznani za

niewinnyc

h

Nie

rozstrzygnięto

88%

10%

2%

20%

78%

2%