Proces
badawczy

Hanna Kelm

Metoda badawcza

•

Metoda to konkretny sposób zdobywania
środków. To sposób postępowania, oparty na
założeniach teoretycznych, które pozwalają
nam rozwiązać pewien problem naukowy od
momentu sformułowania pytania
badawczego, poprzez gromadzenie pewnych
danych, które służą jako przesłanki do
właściwych odpowiedzi, aż po udzielenie
pełnej odpowiedzi na sformułowane wstępnie
pytania

Etapy procesu
badawczego 1

1. Wstępne sformułowanie problemu - sformułowanie
problemu naukowego, źródła problemu, forma pytania
problemowego, cele zadań.
2. Uszczegółowienie problematyki badawczej
(eksplikacja) - problemy szczegółowe, hipotezy.
3. Operacjonalizacja - wyrażenie pojęć i terminów
teoretycznych w kategoriach operacyjnych
(jednoznaczne terminy), dobór wskaźników,
zbiorowości do badań - kategorii społecznej, metod i
technik, źródła badań.
4. Przygotowanie narzędzi badawczych -
kwestionariuszy, schematów, instrukcji, testów,
urządzeń technicznych.

Etapy procesu
badawczego 2

5. Pilotaż badań - sprawdzenie problemu

badawczego, jego uszczegółowienie, wartości

wyjaśniającej przyjętych wskaźników,

jednoznaczności pojęć, czy problem w ogóle

istnieje; sprawdzenie narzędzi i technik

badawczych, strony techniczno-organizacyjnej

badań, dostępnych środków finansowych.
6. Dobór próby.
7. Badanie.
8. Weryfikacja zebranego materiału empirycznego

- weryfikacja wstępna i pogłębiona.

Etapy procesu
badawczego 3

9. Wstępne grupowanie materiału surowego
(kodowanie).
10. Analiza materiału empirycznego - konfrontacja
danych empirycznych z pytaniami i hipotezami,
zarówno analiza o charakterze ilościowym, jak i
jakościowym.
11. Testowanie hipotez i uogólnianie wyników badań,
testowanie siły i kierunku zależności między
analizowanymi cechami, słuszności założeń
badawczych i sformułowanych na ich podstawie
hipotez.
12. Pisanie końcowego raportu z badań - naukowego
lub komercyjnego.

BADANIA
SONDAŻOWE 1

•

Sondaż diagnostyczny jest sposobem gromadzenia
wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych
oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i
poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i
kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelkich
zjawisk instytucjonalnie niezlokalizowanych w
oparciu o próbę reprezentatywną.

•

Dowiadujemy się o opiniach (przekonaniach),
ocenach, zainteresowaniach, postawach, motywach
oraz wiedzy  o określonym zjawisku, procesie lub
zdarzeniu.

BADANIA
SONDAŻOWE 2

•

Zalety:

•

skuteczna metoda zbierania danych od dużej liczby
osób;

•

umożliwia dokładne porównanie odpowiedzi
respondentów

•

Wady:

•

odpowiedzi niekoniecznie odzwierciedlają
prawdziwe opinie respondentów

•

materiał może być powierzchowny

•

mogą umknąć ważne różnice w opiniach, przy
zastosowaniu pytań standardowych

WYWIAD

Wywiad (technika dialogowa) to rozmowa z badanym

przeprowadzona z jakimś ogólnym lub szczegółowym

planem – technika kwestionariuszowa.

•

Wywiad pisemny (ankieta)

•

Wywiad ustny (osobisty) – sytuacja bezpośredniej relacji

interpersonalnej.

•

wywiad nieskategoryzowany (swobodny,

nieukierunkowany)

•

wywiad skategoryzowany

•

wywiad jawny (respondent jest o nim poinformowany)

•

wywiad ukryty (respondent nie wie, że udziela wywiadu)

•

wywiad indywidualny

•

wywiad zbiorowy

ANKIETA

•

Ankieta jest techniką gromadzenia informacji, polegającą

na wypełnieniu najczęściej samodzielnie przez badanego

specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu

standaryzacji w obecności lecz najczęściej bez obecności

ankietera.

•

Ankieta imienna (znamy nazwisko ankietowanego), jawna

(pytania z metryczki pozwalają na ustalenie respondenta,

np. zawód ojca, miejsce urodzenia, miejsce pracy),

anonimowa, ale zawsze dobrowolna.

•

Kwestionariusz jest narzędziem badawczym, będący

uporządkowaną merytorycznie i graficznie, zwykle

drukowaną listą pytań na jeden temat lub na wiele

tematów.

•

Badanie jednokrotne z użyciem kwestionariusza nazywamy

sondażowym, sondażem ankietowym lub surveyem.

•

Badanie co najmniej dwukrotne w określonych odstępach

czasu, w celu stwierdzenia zmian lub stałości cech (np.

postaw, zachowań) nazywamy badaniem panelowym.

OTWARTY WYWIAD
POGŁĘBIONY – TECHNIKA
JAKOŚCIOWA

•

brak kwestionariusza z pytaniami i porządku ich
zadawania

•

wysokie kompetencje merytoryczne i
komunikacyjne badacza

•

badacz jest pasywny, badany jest aktywny, sam
konstruuje wypowiedź i „głębokość” narracji

•

wywiad narracyjny

DYSKUSJA GRUPOWA –
TECHNIKA JAKOŚCIOWA

•

To dyskusja członków grupy na określony temat,
odbywająca się w warunkach sztucznie
stworzonych. Uczestnicy wytwarzają specyficzną
społeczną sytuację, w której mogą ujawnić się
nieartykułowane w innych sytuacjach poglądy
jednostek -> generowanie myślenia na określony
temat

•

zależność między poglądami a zachowaniami
jednostki oraz zależność między więzami
panującymi w grupie a odbywającym się w niej
procesem społecznym.

ZOGNISKOWANY WYWIAD
GRUPOWY – TECHNIKA
JAKOŚCIOWA

•

Fokus: badanie wiedzy, opinii, poglądów celowo

dobranej grypy 8-10 osób, dotyczących zachowań

lub obiektów interesujących badacza.

•

Grupą fokusową steruje moderator, przygotowany

merytorycznie, zadający wcześniej przygotowane,

przemyślane pytania.

•

Niewiele wiadomo o przedmiocie dyskusji, ale

ujawnia się go w trakcie: tekst, film, książka,

podręcznik, projekt reformy, itp.

•

Wyróżnikiem jest konkretny obiekt, stanowiący

przedmiot dyskusji oraz jej scenariusz.

•

Stosowany w badaniach marketingowych i

badaniach społecznych.

EKSPERYMENT 1

•

Eksperyment jest najważniejszą metodą badawczą:

w celowo kontrolowanych warunkach wywołuje się

ściśle określone zjawiska po to, aby poznać związki

typu przyczynowego, istniejące między tymi

zjawiskami a zjawiskami którymi świadomie

manipulujemy.

•

metoda badania określonego wycinka

rzeczywistości, polegającej na wywołaniu lub tylko

zmianie przebiegu procesów przez wprowadzenie do

nich jakiegoś nowego czynnika i obserwowaniu

zmian powstałych pod jego wpływem. Istotna jest

manipulacja zmienną niezależną i kontrola zmian

zmiennej zależnej.

EKSPERYMENT 2

•

Zmienne zależne i zmienne niezależne
(bodziec eksperymentalny)

•

Pretest i posttest (ustalenie porównywalnych
cech i wspólnych właściwości)

•

Eksperyment klasyczny: grupa
eksperymentalna i kontrolna

EKSPERYMENT 3

•

Zalety:

•

badacz może kontrolować wpływ określonych
zmiennych

•

łatwiej je powtarzać kolejnym badaczom

•

Wady:

•

wielu aspektów życia społecznego nie da się
przenieść do laboratorium

•

warunki eksperymentu mogą mieć wpływ na
reakcje badanych

ETNOGRAFIA 1

•

Określenie wpływu środowiska kulturowego
na jednostkę (analiza karier, historii życia, ról
społecznych) lub grupę, w jakiej
transmitowana jest kultura na odbiorców.

•

Podstawowe techniki: obserwacja
uczestnicząca, wywiady, rozmowy, analiza
wytworów działania.

•

Grupy focusowe: dyskusje w wybranej
grupie, a tematy dostarcza badacz

ETNOGRAFIA 2

•

Zalety:

•

dostarcza bogatszych i bardziej wyczerpujących

wyników niż inne metody

•

pozwala dostrzec szerszy kontekst procesów

społecznych

•

Wady:

•

można ją stosować wyłącznie w badaniach małych

grup i społeczności

•

uzyskane wyniki mogą odnosić się wyłącznie do

badania grup i społeczności

•

pojedyncze badania terenowe trudno generalizować

OBSERWACJA
UCZESTNICZĄCA

•

Badanie społeczności z pozycji jej uczestnika

•

Sytuowanie badacza wewnątrz zjawiska, procesu.

•

Jego obecność wpływa na badaną sytuację –

wchodzenie w rolę badacza i badanego (samego

siebie) – percepcja samego siebie.

•

Obecność badacza powoduje zmianę zachowań

badanych – pogłębienie ich samoświadomości.

•

Opis zjawiska zaraz po zakończeniu pracy

badacza.

•

Rejestracja subiektywna, selektywna,

interpretacja własna badacza

METODA
INDYWIDUALNYCH
PRZYPADKÓW

•

Metoda indywidualnych przypadków: metoda
pojedynczych przypadków (rozszerzonych
przypadków), zamiennie studium przypadku, analiza
przypadku (wyróżniająca się, unikalna jednostka) lub
metoda kliniczna – polega na wszechstronnym
badaniu i opisie jednej lub kilku osób.

•

Cel: odkrywanie słabych punktów, a następnie
modyfikowanie (przebudowa, udoskonalenie)
istniejących teorii społecznych. Badacz chce nie tyle
wyjaśnić, co zrozumieć zjawisko, stąd zastosowanie w
badaniach trudnych i rzadkich zjawisk społecznych,
pedagogicznych psychicznych bądź socjologicznych.

METODA
BIOGRAFICZNA

•

Metoda biograficzna: odkrywanie społecznie

uwarunkowanych regularności losów życiowych ludzi,

uformowanego w świadomości jednostek

subiektywnego obrazu społeczeństwa, a także

zdobywanie konkretnych informacji na temat

określonych wydarzeń

•

analizowanie przebiegu życia ludzkiego traktowanego

w kategoriach wycinka społecznej rzeczywistości

•

rozważania ogólnometodologiczne i teoretyczne

skoncentrowane na problematyce relacji pomiędzy

biografiami indywidualnymi a kształtem

społeczeństwa i zachodzącymi między nimi procesami

Dekalog badacza
rzeczywistości
społecznej:

I. Przy podejmowaniu badań bierz pod uwagę nie tylko spodziewane

pożytki lub zyski, ale także koszty i straty.
II. Przyjmij osobistą odpowiedzialność za prowadzone badania i ich skutki.
III. Bądź otwarty i uczciwy wobec uczestników badań.
IV. Informuj uczestników badań o celach i założeniach badań na tyle, na ile

jest to możliwe ze względu na dobro badań.
V. Staraj się jak najlepiej współpracować z dobrowolnymi uczestnikami

badań, ponieważ od tego zależy wiele przy realizacji twoich zamierzeń

badawczych.
VI. Nie wykorzystuj badanych pod żadnym względem. Szanuj także ich

czas i cierpliwość.
VII. Zapewnij badanym ochronę przed wszelkimi szkodami możliwymi do

przewidzenia. Jeżeli zaś dostrzeżesz, że badanym zagrażają jakieś

nieprzewidziane skutki negatywne, to staraj się temu natychmiast

przeciwdziałać.
VIII. Bądź zawsze gotowy do uczciwego wyjaśnienia badanym wszelkich

wątpliwości, jakie mogą się u nich pojawić.
IX. Dbaj o to usilnie, aby uczestnicy badań darzyli ciebie zaufaniem.
X. Pamiętaj, że zasadniczym celem badań powinno być uzyskanie danych

zebranych w sposób metodologicznie zasadny i solidny, które mają

przyczynić się do rozwijania nauki, a nie do zaspokajania niegodziwych

zamierzeń.