Dominika Milczarek, analityka medyczna

Dominika Milczarek, analityka medyczna

I rok

I rok

Geneza filozofii

Geneza filozofii

greckiej

greckiej

Pierwsi filozofowie

Pierwsi filozofowie

jońscy

jońscy

Starożytna Grecja przed

Starożytna Grecja przed

kolonizacją

kolonizacją

Indoeuropejscy przodkowie Greków

przybyli na teren południowych Bałkanów

na przełomie III i II tysiąclecia p.n.e.

Kultura materialna przybyszów była bardzo

uboga i przed około 1600 rokiem p.n.e.

pozostawiła stosunkowo mało śladów.

W tym samym czasie na Krecie rozpoczynał

się okres świetności cywilizacji zwanej

przez badaczy cywilizacją minojską. Tuż po

1600 roku p.n.e. kultura minojska zaczęła

oddziaływać na Grecję kontynentalną,

gdzie kształtowała się pierwsza, grecka

kultura zwana mykeńską. Około 1450 roku

p.n.e. Mykeńczycy najechali i zasiedlili

Kretę, wciągając ją w obręb świata

greckiego.

Rozkwit kultury mykeńskiej przypada na

XIV - XIII w. Echem potęgi cywilizacji

mykeńskiej jest tradycja mityczna o wielkiej

wyprawie przeciw Troi, której ostateczny

kształt nadały poematy Homera w VIII w.

p.n.e.

Kres cywilizacji mykeńskiej nastąpił po
1200 roku p.n.e. Zniszczeniu uległy
okazałe pałace, znikło pismo, zubożała
kultura materialna. Dlatego też okres
między 1100 a 800 rokiem p.n.e. określa
się mianem Ciemnych Wieków. W tej
epoce dokonał się podział Grecji
pomiędzy poszczególne plemiona.
Zmieniła się też geografia polityczna. Z
ośrodków mykeńskich przetrwały Ateny.

Świat grecki uległ dalszemu
rozszerzeniu: w X w. p.n.e. Grecy z
kontynentu zasiedlili wyspy Morza
Egejskiego i zachodnie wybrzeże Azji
Mniejszej. Jeszcze w okresie Ciemnych
Wieków rozpoczął się proces, który w
VIII wieku p.n.e. doprowadził do
umocnienia się nowej formy politycznej:
miasta-państwa, które określiło
charakter greckiej cywilizacji po schyłek
starożytności.

Starożytna Grecja przed

Starożytna Grecja przed

kolonizacją

kolonizacją

Mieszkańcy poszczególnych rejonów
zaczęli koncentrować się wokół jednego
ośrodka miejskiego. W konsekwencji
Peloponez i Grecja środkowa zostały
podzielone pomiędzy poszczególne
miasta-państwa z wyraźnie
wytyczonymi granicami.

Ośrodki miejskie przybrały regularny
wygląd i składały się z akropolu, agory
oraz centralnej świątyni bóstwa
opiekuńczego miasta. Kiedy w pierwszej
połowie VIII wieku p.n.e. Grecy zaczęli
zakładać kolonie, miały one strukturę
miast-państw.

Starożytna Grecja przed

Starożytna Grecja przed

kolonizacją

kolonizacją

Terytorialnie polis obejmowało najczęściej samo macierzyste miasto z
otaczającymi je wiejskimi terenami. Polis było wspólnotą wolnych
obywateli, w której decyzje o ich życiu były podejmowane przez
zgromadzenie ludowe (mężczyzn). Poza wspólnotą znajdowali się
niewolnicy, a mieszkający w niej na stałe cudzoziemcy nie mieli prawa
głosu, podobnie jak kobiety. Najczęstszymi ustrojami w polis były
demokracja i oligarchia. Zdarzało się również, że władzę w państwie
przejmował tyran (zazwyczaj przy poparciu części obywateli).

Dla Greka polis było pewnym ośrodkiem identyfikacji obywatelskiej i
głównym środowiskiem politycznym, w życiu którego brał udział, czyli
określić je można w pewnym sensie mianem ojczyzny.

Modelowe polis miało być niezależne politycznie, ale w praktyce miasta
nie żyły w izolacji. Duże, ważniejsze polis wpływały na decyzje
mniejszych, sąsiadujących z nimi. Silniejsze polis często
podporządkowywały sobie słabsze państwa, sprawowały nad nimi
przywództwo (hegemonię). Miasta będące mniejszymi, często nie mogły
konkurować z potężnymi ośrodkami, takimi jak Ateny, czy Sparta, nie
tylko pod względem militarnym lecz także kulturowym.

Starożytna Grecja przed

Starożytna Grecja przed

kolonizacją

kolonizacją

Przyczyny kolonizacji:

- klęski głodu powodowane suszą
lub nieurodzajem

- niepokoje wewnętrzne w
greckich polis

- niewystarczająca ilość ziemi
uprawnej

- przeludnienie
- potrzeba wzbogacenia się,
awansu społecznego

- rozwój handlu dalekosiężnego
- zdobycie potrzebnych surowców
i lokalnych produktów

- wyprawy odkrywcze

Wielka Kolonizacja

Wielka Kolonizacja

(Około 750 a 585 r

p.n.e.)

Dzięki kolonizacji Grecja
znacznie się wzbogaciła.
Nadal nie była tak bogata
jak państwa wschodnie,
jednak jej pozycja
materialna była znacznie
lepsza. Rozwój handlu
położył podwaliny pod
przyszłą potęgę wielu miast.
Grecja zyskała także wiedzę
geograficzną o lądach,
morzach i ludach
występujących na świecie.

Religia starożytnych

Religia starożytnych

Greków

Greków

Starożytna religia grecka była typową religią
politeistyczną. Pierwotnymi wyobrażeniami bóstwa dla
Greków były kamienie, kawałki drzew, czy też całe
drzewa, słupy, stożki, w późniejszym okresie dodatkowo
ozdabiane w różny sposób. Często były to kamienie czy
drzewa stojące przy rozstajach dróg, granicach, a także
meteoryty – szczególne kamienie, które przybywały ze
świata nieznanego.

Kolejnym wcieleniem siły wyższej były zwierzęta.
Szczególne gatunki uważano za święte i oddawano im
cześć.

Stopniowo bogowie przyjmowali bardziej ludzkie
postaci. Było ich tez coraz więcej – niemal każda
czynność miała swojego patrona.

Ważnym wydarzeniem dla religii i mitologii greckiej
było pojawienie się Homera i Hezjoda. Stworzyli oni dla
Greków cały system bogów, dali bogom przydomki a
każdemu z nich wyznaczyli zakres władzy i utrwalili
jego postać.

Miejsce niezliczonej masy bożków
zajęli bogowie olimpijscy. Bogowie ci
zostali skonstruowani w wyobraźni na
podobieństwo Greków, podobnie
wyglądali, mieli podobne problemy,
poza tym mieli także ludzkie cechy
charakteru – te pozytywne i
negatywne.

Grecy wierzyli, że ich bogowie mają
przyjemne życie. Niekiedy wprawdzie
cierpią z powodu sporów i konfliktów
między sobą lub smucą się
niepowodzeniami ludzi, którym
sprzyjają, zasadniczo jednak wiodą
beztroski żywot nieśmiertelnych.
Wyobrażano sobie, że dwunastu
najważniejszych bogów zbiera się pod
przewodnictwem Zeusa na ucztach na
szczycie Olimpu.

Religia starożytnych

Religia starożytnych

Greków

Greków

Aby nawiązać kontakt z konkretnym
bóstwem, wierni modlili się, śpiewali
hymny pochwalne ku jego czci i składali
ofiary w jego świątyni.

Ofiary publiczne składali kapłani i
kapłanki. Byli zazwyczaj związani
z konkretną świątynią czy innym
miejscem kultu i nie starali się wpływać
na politykę czy życie społeczne. Ich
specyficzna wiedza sprowadzała się do
tego, jak zgodnie z tradycją dokonać
obrzędu ku czci danego bóstwa. Nie byli
oni stróżami teologicznej ortodoksji czy
kanonicznych dogmatów, nie istniały też
żadne instytucje religijne, które stałyby
na straży doktryny.

Religia starożytnych

Religia starożytnych

Greków

Greków

Wpływ religii i kolonizacji

Wpływ religii i kolonizacji

na początki filozofii

na początki filozofii

Filozofia grecka zaczęła się rozwijać jeszcze przed istnieniem innych nauk.
Została oparta właśnie na wierzeniach – w religii, w mitach i bóstwach
Grecy szukali nie tylko obrony przed złem świata, ale także wytłumaczenia
zjawisk, których nie rozumieli. Szukali także odpowiedzi na podstawowe
pytania: jak powstał świat i ludzie? Jeśli dzięki bogom, to skąd wzięli się
bogowie, kto ich stworzył? Co było na początku: Chaos, czy istota
doskonała? O ile sami bogowie mogą nijak się mieć do filozofii to w samej
istocie wierzeń, z potrzeby poznania otaczającego świata i odpowiedzi na
pytania wyłaniają się początki nauk filozoficznych.

Związek filozofii z Wielką Kolonizacją również wynikać może z chęci
poznania świata i samego siebie. Grecy zasiedlając nowe terytoria
zdobywali wiedzę o nawigacji, obliczaniu odległości na morzu. Nie umieli
jednak wyjaśniać pewnych zjawisk a jedynie z nich korzystać. Nie bez
znaczenia jest fakt, że Grecy poznawali inne kultury, wymieniali się nie
tylko dobrami materialnymi ale także światopoglądem.

Gdzie to jest?

Gdzie to jest?

Tales z

Tales z

Miletu

Miletu

Tales z Miletu żył na przełomie VII i VI w.
p.n.e. Opierając się na różnych
wzmiankach historycznych, włączając
w to datę przepowiedzianego przez niego
zaćmienia Słońca (28 maja 585 p.n.e.),
można przyjąć z pewnym przybliżeniem,
że żył on w latach ok. 624 do ok. 547
p.n.e.

Tajemnicą owiane jest zarówno
pochodzenie jak i życie Talesa. Z zawodu
miał być technikiem, astronomem,
meteorologiem, matematykiem, kupcem,
politykiem, teologiem i wreszcie
filozofem. Jeśli chodzi o pochodzenie jedni
utrzymują, że był pochodzenia
semickiego, inni uważają go za
Fenicjanina. Zdaniem niektórych mógłby
być Karyjczykiem.

Tales i jego

Tales i jego

umiejętności

umiejętności

„Przepowiedziane”, czy raczej wywnioskowane zaćmienie

Prawie całkowite zaćmienie w 585 r. p.n.e. zjednało Talesowi sławę
wielkiego uczonego. Tales nie miał, bo mieć nie mógł, wiedzy potrzebnej
do jakichkolwiek przewidywań astronomicznych. Jego odkrycie opierało
się na obliczeniach wynikających z obserwacji kolejno powtarzających się
zaćmień Słońca i Księżyca, które prowadzone były przez Egipcjan i
Babilończyków.

Odkrycia matematyczne

Tales uchodzi za pierwszego matematyka, który wprowadził do Grecji
geometrię, przyswoiwszy sobie jej zasady w czasie pobytu w Egipcie.
Przypisuje mu się następujące twierdzenia: o przepołowieniu koła przez
średnicę, dwa kąty przy podstawie trójkąta równoramiennego są równe,
jeżeli dwie linie proste przecinają się, przeciwległe kąty są równe, kąt
wpisany w półkole jest kątem prostym, trójkąt jest określony, jeżeli dana
jest jego podstawa i kąty przy podstawie.

Jednak obliczenia Talesa były przeprowadzone w sposób czysto
empiryczny, bez odwoływania się do praw geometrii: „Obliczał nie umiejąc
poprawnie uzasadnić, obliczeń i przepowiadał zjawiska nie znając ich
przyczyn.”

„

„

Wszystko jest z wody, z

Wszystko jest z wody, z

wody powstało i z wody się

wody powstało i z wody się

składa.”

składa.”

O filozofii Talesa wiemy niewiele, a i
to, co wiemy, jest wysoce niepewne.
Przedmiotem jego obserwacji i
rozważań była przyroda.

Kosmologiczną doktrynę Talesa
przedstawił Arystoteles
w ”Metafizyce”. Sprowadza się ona
do ”pierwszej zasady” bytu (arche).
Jest nią tworzywo materialne,
z którego wywodzą się wszystkie
rzeczy i na co się w końcu
rozpadają. To pierwotne tworzywo
materialne pozostaje zawsze sobą,
zawsze trwa, zmieniaję się tylko
jego stany. Tales twierdził, że tą
substancją jest woda.

Tales miał twierdzić, że Ziemia unosi
się na wodzie, płynąc jak drewniany
kloc. Na olbrzymich masach wody
unosi się to wszystko, co istnieje,
a Ziemia jako pływająca wyspa jest
tylko chwilowym tworem wodnym,
pewną modyfikacją wody.

„

„

Wszystko jest z wody, z

Wszystko jest z wody, z

wody powstało i z wody się

wody powstało i z wody się

składa.”

składa.”

W teorii Talesa nie było już miejsca na ingerencję sił nadprzyrodzonych,
które na zawołanie pojawiały się w mitologii greckiej, nie było miejsca
na cuda. Wylew Nilu czy trzęsienie ziemi to nie następstwa gniewu
bogów, lecz zjawiska fizyczne, wywołane ruchami wody. Natura wody
tłumaczyła dostatecznie wszystkie zjawiska.

Przewodnią myślą Talesa było twierdzenie, że świat jest utworzony
z jednorodnej substancji. Substancja ta, jeżeli ma być arche świata, musi
zawierać w sobie przyczynę ruchu i zmian, a dla Greków było to
równoznaczne z posiadaniem natury witalnej. Ten warunek najlepiej
spełnia woda albo, mówiąc ogólniej, element wilgoci.

Dlaczego Tales wybrał wodę jako arche, a nie jakiś inny element,
pozostanie zapewne tajemnicą. W cywilizacjach babilońskiej i egipskiej
woda odgrywała rolę dominującą. Niektórzy zwracają uwagę na fakt,
że Tales przebywał w kraju, w którym dobrze były znane religie Babilonu
i Egiptu, a według zgodnej tradycji Tales sam odwiedzał Egipt.

Z drugiej strony Tales sam obserwował otaczający go świat i stwierdził, że
pokarm jest zawsze i wszędzie wilgotny, wszelkie nasiona są wilgotne,
źródłem wilgoci jest woda, a wszystko co wysycha, staje się martwe. Ta
teoria może też mieć związek z wierzeniami starożytnych Greków i mitem o
Okeanosie i Tetydzie.

Dlaczego

Dlaczego

woda?

woda?

Anaksymander

Anaksymander

Anaksymander, syn Praksiadesa
z Miletu, był krewnym, uczniem
i następcą Talesa. Żył w latach
610-545 p.n.e. Napisał pierwszą
filozoficzną książkę grecką – „O
przyrodzie”. Jego inne dzieła to
„Obwód Ziemi”, „O gwiazdach
stałych”, „Mapa niebios”.
Anaksymander był nie tylko
filozofem ale także geografem i
astronomem. Przypisuje mu się
skonstruowanie modelu nieba,
odkrycie pochylenia Zodiaku,
wprowadzenie zegara
słonecznego (który wskazywał
zrównania i przesilenia dnia z
nocą). Miał także stać na czele
ekspedycji, która założyła jedną z
kolonii u wybrzeży Morza
Czarnego.

A

A

peiron

peiron

(a - negacja, peras - kres,

(a - negacja, peras - kres,

g

g

ranica

ranica

)

)

Anaksymander był pierwszym myślicielem, który wprowadził

do słownika filozoficznego termin arche (łac. principium) w znaczeniu

"początek", "zasada" - termin o dużym znaczeniu w filozofii greckiej.

Jednak w przeciwieństwie do Talesa twierdził, że żadna substancja

znana nam z doświadczenia nie może być początkiem i zasadą

wszechrzeczy, bo każda powstaje, zmienia się i ginie, a zatem żadnej

nie można nazwać pierwotną.

Pierwotna substancja musi być nieskończona, bo z niej powstaje

nieskończona rozmaitość rzeczy. I nie może być podobna do tych

rzeczy, bo ma zawierać wszystkie, a nie być żadną z nich, nie będzie

więc ani tworzywem stałym, ani płynnym, ani lotnym, ani ciepłym, ani

zimnym, nie będzie ani wodą, ani powietrzem. Będzie czymś nie

określonym czasowo, przestrzennie, i jakościowo, będzie zatem

jakimś apeiron (bezkresem) - substancją nie określoną pod żadnym

względem.

Bezkres i powstanie

Bezkres i powstanie

świata

świata

Siłą napędową wszelkiego powstania miał być wieczny ruch

bezkresu. W tej jedności, jaką tworzy apeiron, tkwią

przeciwieństwa i z niej się wyłaniają. Zaczyna się proces

powstawania świata. Z wiecznej substancji, z apeironu, oddzielił się

zalążek ciepła i zimna, co z kolei doprowadziło do wytworzenia

wokół powietrza otaczającego Ziemię kuli ognistej, podobnej

do kory drzewa. Następnie owa wielka kula ognista pęka i rozpada

się na mniejsze części, które przekształcają się w Słońce, Księżyc

i gwiazdy. Inna relacja mówi, że według Anaksymandra gwiazdy są

kulistymi skupiskami mgły, wypełnionej ogniem, i że wyrzucają one

płomienie przez otwory znajdujące się w pewnej ich części. W ten

sposób, poprzez te otwory, dochodzi do nas światło ciał niebieskich.

Zatkanie otworów przez wilgotne wyziewy powietrzne powoduje

zaćmienie Słońca czy Księżyca.

Ta teoria jest pierwszym nie mitologicznym przedstawieniem

powstania świata.

Powstanie ludzi

Powstanie ludzi

Według Anaksymandra, z nagrzanej

ziemi i wody poczęły się ryby albo

jakieś podobne do ryb zwierzęta, a w

nich rozwijały się twory ludzkie, i w

formie płodu przebywały w nich aż

do dojrzałości. Wtedy dopiero,

rozerwawszy je, wydobyły się

na zewnątrz i już jako kobiety

i mężczyźni, będąc osobnikami

zdolnymi do samodzielnego

odżywiania się, rozpoczynali własne

życie. Anaksymander wykazawszy,

że ryba jest ojcem i matką ludzi,

gardził nią jako pokarmem.

Anaksymene

Anaksymene

s

s

Anaksymenes pochodził również
z Miletu, żył współcześnie
z Anaksymandrem, ale był nieco
młodszy. Dokładne daty życia
Anaksymenesa nie są znane.
Wiadomo tylko, że jego dojrzałe lata
przypadały na połowę VI w. p.n.e.
Źródła mówią, że był przyjacielem,
uczniem i następcą Anaksymandra.

Poglądy swoje przedstawił w dziele
noszącym taki sam tytuł, jak dzieło
jego poprzednika - O przyrodzie
(Peri fyseos). Dzieło jego zaginęło,
ale istniało jeszcze w epoce
hellenistycznej.

Powietrze jako ‘arche’

Powietrze jako ‘arche’

Anaksymenes dostrzegł wiele

niekonsekwencji w teorii swojego

poprzednika. Trzeba było nie lada

fantazji, ażeby sobie móc wyobrazić

elementarną substancję pozbawioną

wszelkich własności, a więc

bezjakościową, w ilości

nieskończonej, a przy tym nie

ograniczoną ani czasem, ani

przestrzenią. I jak z takiej

bezjakościowej i pod każdym

względem nie określonej substancji

mogły się wyłaniać, tworzyć

i kształtować określone jakościowo

postaci bytu?

Anaksymenes podjął myśl, że tak

rozumiany apeiron nie może być

elementarnym tworzywem

rzeczywistości. Przyjął więc powietrze

jako początek wszechrzeczy.

Tę nową hipotezę nasunęła mu

obserwacja, że ciało ogrzewane

rozszerza się, natomiast oziębiane

kurczy, że wydech z szeroko otwartych

ust jest ciepły, a dmuchanie przez

zwężony otwór ust - zimne. Kilka takich

pobieżnych obserwacji wystarczyło

do sformułowania uogólnienia,

że każde kurczenie się wytwarza

zimno, a każde rozrzedzenie, czyli

rozszerzanie się – ciepło. Że

w przyrodzie dzieje się właśnie

na odwrót, tego Anaksymenes nie

dostrzegł, biorąc skutek za przyczynę.

Rozszerzanie, czyli rozrzedzanie,

nazywał araiosis (czasem także

manosis), a zagęszczanie - pyknosis.

Ponadto Anaksymenes wybierając

powietrze jako arche uwzględnił żywą

w jego czasach wiarę, która

identyfikowała, oddech z życiem.

Dlaczego

Dlaczego

powietrze?

powietrze?

Kosmologia

Kosmologia

Anaksymenes

Anaksymenes

a

a

Według Anaksymenesa Ziemia
powstała najpierw - jako pierwsza
część kosmosu - wskutek kompresji
powietrza. Jej kształt jest podobny
do płaskiej tarczy. Dzięki tej płaskości
Ziemia pozostaje w miejscu
i utrzymuje się w takiej pozycji na tej
samej zasadzie, co wszelkie ciała
płaskie – nawet wiatr nie potrafi
ruszyć ich z miejsca dzięki oporowi,
jaki mu stawiają. Również i ciała
niebieskie są takimi płaskimi tarczami,
powstałymi z wilgotnych wyziewów,
które unosiły się coraz wyżej, aż
wreszcie wskutek gwałtownego obrotu
świata, musiały się nagle zagęścić, co
z kolei spowodowało ich rozżarzenie
się.

Ciała niebieskie nie poruszają

się z góry na dół, lecz dookoła

Ziemi, nieco skośnie, wskutek

oporu powietrza. Gwiazdy

przyrównuje Anaksymenes

do gwoździ tkwiących

w przezroczystej, kryształowej

materii. Powstały zaś one

z ziemi w sposób następujący:

z ziemi parowała wilgoć

i unosiła się do góry; w miarę

jak się rozrzedzała, coraz

bardziej się rozgrzewała aż

wreszcie przeszła w stan

ognisty: z tego to właśnie ognia

uniesionego do góry utworzyły

się gwiazdy. W tej gwiezdnej

przestrzeni znajdują się również

ciała ziemskie unoszące się

wokół gwiazd.

Kosmologia

Kosmologia

Anaksymenes

Anaksymenes

a

a

Filozofia jońska była filozofią materialistyczna. Zajmowała się

problematyką powstania świata, jego strukturą, początkiem.

Wykazywała zainteresowanie materią, budulcem świata, za to nie

podejmowano w niej problemów etycznych i antropologicznych, była

filozofią przyrody. Postawiono wtedy pytane o arche - początek

wszechrzeczy.

Za ojca filozofii uważa się Talesa z Miletu. Filozofię zapoczątkowaną

przez Talesa rozwinęli jego rodacy w koloniach jońskich – Anaksymander

i Anaksymenes. Przejęli jego zagadnienia ale dali im inną postać.

Pierwsi filozofowie podejmowali próby wytłumaczenia natury, które były

punktem wyjścia dla rozwoju filozofii i nauki europejskiej.

Prawdziwe znaczenie

Prawdziwe znaczenie

filozofii jońskiej -

filozofii jońskiej -

podsumowanie

podsumowanie

Dziękuję za

Dziękuję za

uwagę!

uwagę!