PODSTAWY WIEDZY

O BEZPIECZEŃSTWIE

dr hab. inż. Andrzej Gałecki,

prof. UZ

2

ZAGADNIENIA

Wstęp
1. Pojęcie bezpieczeństwa,
2. Pojęcie bezpieczeństwa narodowego.
3. Typologia bezpieczeństwa
4. Obronność państwa i obrona narodowa
5. Działanie sektora cywilnego na rzecz

bezpieczeństwa narodowego

6. Uwarunkowania bezpieczeństwa

narodowego

7. Geostrategiczne położenie Polski
Zakończenie

3

LITERATURA

• Ciupiński A., Legucka A., Podstawowe

elementy polityki bezpieczeństwa i obrony

RP,

• AON, Warszawa 2003

• Kardas J., Loranty K., Wybrane problemy

bezpieczeństwa państwa w opiniach

pracowników administracji publicznej, AON,

Warszawa 2001

• Kitler W., Obrona narodowa III RP, AON,

Warszawa 2003

• Praca zbiorowa pod kier. R. Jakubczaka,

Bezpieczeństwo narodowe Polski w XXI

wieku, Bellona, Warszawa 2006

• Żukrowska K. Grącik M., Bezpieczeństwo

międzynarodowe. Teoria i praktyka, SGH,

Warszawa 2006.

4

POJĘCIE BEZPIECZEŃSTWA

Bezpieczeństwo jest kategorią
występującą w wielu dyscyplinach
naukowych (politologii, nauce
o stosunkach międzynarodowych,
prawie, ekonomii, socjologii, historii,
psychologii, nauce o państwie, itd.).

5

ODNIESIENIE SIĘ

DO BEZPIECZEŃSTWA

„Kiedy ludzie są szczęśliwi
i beztroscy, zapominają
o śmiertelnym
niebezpieczeństwie”

1

.

1

Sun Tzu, Sztuka wojny, Wyd. Przedświt, Warszawa 1994.

6

POJĘCIE BEZPIECZEŃSTWA

Bezpieczeństwo oznacza całokształt

działalności władz państwowych

zmierzających do zapobiegania

zagrożeniom i kryzysom oraz

minimalizowania ich skutków

dla życia i zdrowia obywateli,

ich mienia oraz dorobku narodowego

1

.

1

K. Zieliński. Bezpieczeństwo obywateli podczas kryzysów niemilitarnych oraz

reagowanie w razie katastrof i klęsk żywiołowych, AON, Warszawa 2004.

7

POJĘCIA BEZPIECZEŃSTWA

• Stan niezagrożenia, spokoju, pewności

1

.

• Stan i poczucie pewności, wolności od zagrożeń

2

.

• Bezpieczeństwo nie jest wszystkim, lecz bez

bezpieczeństwa wszystko jest niczym

3

.

• Bezpieczeństwo jest naczelną potrzebę

człowieka

i grup społecznych, a zarazem najważniejszym

ich celem

4

.

• Stan bezpieczeństwa występuje wtedy, gdy

zagrożenie zewnętrzne jest nieznaczne, a jego

postrzeganie prawidłowe

4

.

1

Słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 1978.

2

Leksykony zachodnie

3

K., Neuman, Die Bundeswehr in einer Welt im Umbruck, Wolf Jost Verlag,

Berlin 1994.

4

J. Stańczyk, Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, ISP PAN, Warszawa

1996.

8

STAN BEZPIECZEŃSTWA

Postrzeganie stanu

bezpieczeństwa może przybrać wg D.
Frei następujące postacie:

• Stanu braku bezpieczeństwa;
• Stanu obsesji;
• Stanu fałszywego bezpieczeństwa;
• Stanu bezpieczeństwa

1

.

1

Praca zbiorowa pod nauk. kier. R. Jakubczaka, Bezpieczeństwo Narodowe

Polski w XXI wieku, Bellona, Warszawa 2006.

9

BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE

• Stanowi wartość nadrzędną pośród

innych celów narodowych;

• Dotyczy wartości narodowych

mierzonych
w kategoriach:

• interesów życiowych,
• ważnych interesów,
• określa poziom swobody w osiąganiu

tychże celów;

• Jest procesem

1

.

1

W. Kitler, Obrona narodowa III RP, AON, Warszawa 2003.

10

OGÓLNA TYPOLOGIA

BEZPIECZEŃSTWA

J. Stańczyk, Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, ISP PAN, Warszawa 1996.

BEZPIECZEŃSTWO

PODMIOTOWE

PRZESTRZENNE

PRZEDMIOTOW

E

- JEDNOSTKOWE
- LOKALNE
- NARODOWE
-
MIĘDZYNARODOW
E
- GLOBALNE

- MILITARNE
- POLITYCZNE
- EKONOMICZNE
- KULTUROWE
- SPOŁECZNE

- MIEJSCOWE
- LOKALNE
- SUBREGIONALNE
- REGIONALNE

ZNACZENIA

SKŁADNIKÓW

- STAN
- POCZUCIE
- PROCES
- CEL
- WARTOŚĆ
- POTRZEBA
- STRUKTURA
- ORGANZACJA

- NEGATYWNE
(TYLKO
PRZETRWANIE)
- POZYTYWNE
(PRZETRWANIE
I SWOBODA
ROZWOJU)

OBSZARU

ORGANIZACJI

K R Y T E R I A

- WEWNĘTRZNE
- ZEWNĘTRZNE

11

BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE

JAKO NADRZĘNY CEL

NARODOWY

1

W. Kitler, Obrona narodowa III RP, AON, Warszawa 2003.

B E Z P I E C Z E Ń S T W O N A R O D O W E

SIŁA

MORALNA

I

MATERIALNA

PAŃSTWA

WYSOKA

POZYCJA

MIĘDZYNA

-RODOWA

BYT,

DOBROBYT

ROZWÓJ

STABILNOŚĆ

GOSPODARCZ

A

ZACHOWANI

E

TOŻSAMOŚCI

NARODOWEJ

P A Ń S T W

O

DYPLOMATYCZ

NA

GOSPODARC

ZA

EKOLOGICZ

NA

SPOŁECZNA

EDUKACYJN

A

NAUKOWA

KULTURALN

A

INNE

B E Z P I E C Z E Ń S T W O N A R O D O

W E

12

BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE

Bezpieczeństwo narodowe można

postrzegać w znaczeniu:

• Kategorii społecznej;

• Funkcjonalnym;

• Strukturalnym:

• prawne podstawy bezpieczeństwa,

• polityka i strategia bezpieczeństwa

narodowego,

• cywilna i wojskowa organizacja ochrony

i obrony narodowej,

• infrastruktura bezpieczeństwa,

• edukacja dla bezpieczeństwa,

• sojusze i współpraca międzynarodowa.

1

Praca zbiorowa pod nauk. kier. R. Jakubczaka, Bezpieczeństwo Narodowe

Polski w XXI wieku, Bellona, Warszawa 2006.

13

KATEGORIE ZAGROŻENIA

BEZPIECZEŃSTWA

NARODOWEGO

1. Inwazja zewnętrzna.
2. Kataklizmy.
3. Zagrożenia terroryzmem.
4. Zagrożenia ekologiczne.
5. Przenoszenie się w skali

międzynarodowej negatywnych
zjawisk

1

.

1

Żukrowska K. Grącik M., Bezpieczeństwo międzynarodowe. Teoria i praktyka, SGH,

Warszawa 2006.

14

INWAZJA ZEWNĘTRZNA

RYZYKO WYSTĄPIENIA INWAZJI

ZEWNĘTRZNEJ

Kraje wysokorozwinięte

Kraje średnio rozwinięte

Kraje słabo rozwinięte

Kraje wysokorozwinięte

Kraje średnio rozwinięte

Kraje słabo rozwinięte

Kraje wysokorozwinięte

Kraje średnio rozwinięte

Kraje słabo rozwinięte

Kraje wysokorozwinięte

Kraje średnio rozwinięte

Kraje słabo rozwinięte

Mało prawdopodobne

Bardziej prawdopodobne

Bardzo prawdopodobne

15

OBRONNOŚĆ PAŃSTWA

Jest to zdolność państwa do
prowadzenia skutecznych działań
wojennych na współczesnym polu
walki, do możliwie najwyższego
uodpornienia państwa na
oddziaływanie przeciwnika,
a więc zapewnienie zdolności państwa
do funkcjonowania, a także
przygotowania kraju jako części teatru
działań wojennych

1

.

1

W. Kitler, Obrona narodowa III RP, AON, Warszawa 2003.

16

TRADYCYJNE UJĘCIE

OBRONY NARODOWEJ

1

W. Kitler, Obrona narodowa III RP, AON, Warszawa 2003.

ZAGROŻENIE WOJENNE

SYSTEM OBRONNY PAŃSTWA

SIŁY ZBROJNE

UKŁAD

POZAMILITARNY

Ogniwa

ochrony

państwa i

ludności

Ogniwa

gospodarczo –

obronne

Ogniwa

polityczne

i społeczne

PODSYSTEM
KIEROWANIA
OBRONNOŚCIĄ:

- Parlament
- Prezydent
- Premier (Rada
Ministrów)
- Ministrowie
- Organa dowodzenia
SZ
- Wojewodowie
- Samorządy
terytorialne

17

OBRONA NARODOWA PAŃSTWA –

CZŁONKA NATO

1

W. Kitler, Obrona narodowa III RP, AON, Warszawa 2003.

Zagrożenie zewnętrzne i

wewnętrzne interesów

narodowych

OBRONA NARODOWA

NADRZĘDNY PODSYSTEM

KIEROWANIA OBRONĄ NARODOWĄ

Funkcje

informacyjne

Funkcje

decyzyjne

Funkcje

sztabowe

OBRONA MILITARNA

OBRONA

NIEMILITARNA

Militarna

obrona

kraju

Niemilitarna

w ramach

NATO

Obrona

cywilna

w NATO

Obrona

cywilna

narodowa

Obrona w

NATO

Obrona kraju

18

PLANOWANIE CYWILNE

Zagwarantowanie odpowiedniej
zdolności całego sektora cywilnego
państwa do podjęcia planowanego i
zorganizowanego działania w
przypadku zagrożenia klęską,
katastrofą lub wojną – rezultat
gotowość cywilna

1

.

.

1

Gotowość i planowanie cywilne w terminologii NATO - W. Kitler, Obrona

Narodowa III RP, AON, Warszawa 2003.

19

DZIAŁANIE SEKTORA CYWILNEGO

DLA WSPARCIA STRATEGII NATO

1

Opracowano na podstawie: Wytyczne ministerialne do planowania cywilnego

na sytuacje nadzwyczajne zagrożeń na lata 2000 - 2001.

Wysoki komitet Planowania Cywilnego

na Sytuacje Nadzwyczajnych Zagrożeń (SCEPC)

Transport lądowy

(Komisja Transportu Lądowego)

Lotnictwo cywilne

(Komisja Planowania Lotnictwa

Cywilnego)

Produkty naftowe

(Komitet Planowania ds. Produktów

Naftowych)

Rolnictwo i żywność

(Komitet Planowania ds. Żywności i

Rolnictwa)

Żegluga oceaniczna

(Komisja Planowania Przewozów

Oceanicznych)

Łączność cywilna

(Komitet Panowania

Łączności)

Przemysł

(Komitet Panowania ds.

Przemysłu)

Medycyna

(Połączony Komitet Medyczny)

Ochrona ludności

(Komitet Obrony Cywilnej)

20

DZIAŁANIE SEKTORA CYWILNEGO

W BEZPIECZEŃSTWIE

NARODOWYM

Transport

Gospodar

ka

Finanse

Zdrowie

łączność

Kultura

Sprawiedliw

ość

Środowisko

Budownictw

o

Nauka,

oświata,

wychowanie

Organizacje pozarządowe

Sprawy wewnętrzne

Bezpieczeństwo

i porządek

publiczny

Ochrona granicy

Obrona cywilna

Ochrona ppoż.

Przeciwdziałanie

skutkom

klęsk i innych

zdarzeń

Transport

Gospodar

ka

Finanse

Zdrowie

łączność

Kultura

Sprawiedliw

ość

Środowisko

Budownictw

o

Nauka,

oświata,

wychowanie

Organizacje pozarządowe

21

OBRONA NARODOWA

Obrona narodowa – dziedzina

(część) bezpieczeństwa narodowego –
to skoordynowany wewnętrznie zbiór
elementów nadrzędnego podsystemu
kierowania oraz szczegółowych
podsystemów wykonawczych, określony
relacjami współdziałania i substytucji,
służący ochronie i obronie żywotnych
interesów bezpieczeństwa narodowego

1

.

1

W. Kitler, Obrona narodowa III RP, AON, Warszawa 2003.

22

OBRONA NARODOWA

OBRONA NARODOWA

NADRZĘDNY PODSYSTEM KIEROWANIA OBRONĄ

NARODOWĄ

(Rada Gabinetowa, Prezydent, Rada Ministrów)

PODSYSTEM WYKONAWCZY

Podsystem obrony

dyplomatycznej

(MSZ)

Podsystem

ochrony ludności

(MSWiA)

Podsystem

bezpieczeństwa

i porządku

publicznego

(MSWiA)

Podsystem

edukacji

dla

bezpieczeństwa

(MENiS)

Podsystem obrony

gospodarczej (MG)

i infrastruktury

ekonomicznej kraju

(MI)

Podsystem ochrony

granicy państwowej

(MSWiA)

Podsystem obrony

w sferze

informacyjnej (MI)

Podsystem obrony

w dziedzinie kultury

narodowej (MKiDN)

Podsystem

obrony militarnej

(MON)

Podsystem

ochrony porządku

konstytucyjnego

(Prezes RM)

Podsystem obrony

w dziedzinie

zdrowia

(MZ)

Inne

23

OBRONA NARODOWA

W UJĘCIU ROZWOJOWYM

1

W. Kitler, Obrona narodowa III RP, AON, Warszawa 2003.

Zagrożenie zewnętrzne i

wewnętrzne interesów

narodowych

OBRONA NARODOWA

NADRZĘDNY PODSYSTEM

KIEROWANIA OBRONĄ NARODOWĄ

Funkcje

informacyjne

Funkcje

decyzyjne

Funkcje

sztabowe

PODSYSTEM WYKONAWCZY

Zbiór środków i narzędzi bezpieczeństwa narodowego

F- 1

F-

2

F-

3

F-

4

F-

5

F-

6

F- ...

24

PODSYSTEMY FUNKCJONALNE

NA POZIOMIE WYKONAWCZYM

Funkcja wykonawcza

F -

1

F -

2

F - 3

F -

4

F -

5

F -

6

F

…

1

K

W

W

W

-

K

W

2

W

K

K

-

W

K

-

F – 1, F – 2, … - funkcje szczegółowe obrony narodowej
1, 2, … - podmioty zaangażowane do realizacji określonych
funkcji
K – podmiot wiodący – koordynator funkcji
W – podmiot wspierający
„-” – podmiot nieprzewidywalny do realizacji danej funkcji

POTRZEBA BEZPIECZŃSTWA

CELE BEZPIECZŃSTWA

suwerenny byt, niezależność polityczna, jakość

życia, przetrwanie

MISJE OBRONY NARODOWEJ

bezpieczeństwo państwa (instytucji politycznej),

bezpieczeństwo narodu

FUNKCJE SZCZEGÓŁOWE OBRONY

NARODOWEJ

25

UWARUNKOWANIA

BEZPIECZEŃSTWA

NARODOWEGO

ZMIENNOŚĆ, NIEPRZEWIDYWALNOŚĆ

i ZASKOCZENIE stanowią podstawowe

uwarunkowania bezpieczeństwa

wynikające z natury świata

1

.

1

A. Beaufre, wstęp do strategii. Odstraszanie i strategia, Warszawa 1968.

26

UWARUNKOWANIA - TEZY

BEZPIECZEŃSTWA

NARODOWEGO

1. Konieczność traktowania jako procesu

podlegającego nieustannym zmianom,
w którym „poleganie na laurach”

1

osiągniętego w okresie bezpieczeństwa
prowadzi nieuchronnie do tragedii

2

.

1

J. Piłsudski, Myśli i nowe rozkazy, Warszawa 1989.

2 I. Cing, Księga przemian.

27

UWARUNKOWANIA - TEZY

BEZPIECZEŃSTWA

NARODOWEGO

2. Traktowanie takich hipotez, jak:

„Polska jest bezpieczna, bo jest w

sojuszu”, „Polsce nic nie zagraża”,

Polska ma zabezpieczona przyszłość”,

itp. uznaje się za nieprawidłowe

1

i

groźne dla bezpieczeństwa Polski.

1

J. Nowak-Jeziorański, Wprost nr 29 z 19.07.1998.

28

UWARUNKOWANIA - TEZY

BEZPIECZEŃSTWA

NARODOWEGO

3. Teza wypływająca ze zmienności,

nieprzewidywalności i zaskoczenia dla
bezpieczeństwa Polski to konieczność
jego kreacji, tworzenia, a nie
reagowania post factum na zaistniałe
zagrożenia. Jesteśmy odpowiedzialni
za to, co wydarzy się w przyszłości

1

.

1

K. Popper, Nieustanne poszukiwania. Autobiografia intelektualna, Kraków

1997.

29

UWARUNKOWANIA

BEZPIECZEŃSTWA

NARODOWEGO

NIEUNIKNIONOŚĆ ZAGROŻEŃ, „SKAZANIE”

SPOŁECZŃSTWA NA KLĘSKI ŻYWIOŁOWE,

KATASTROFY, KONFLIKTY I WOJNY, CIĄGŁA

WALKA Z PRZECIWNOŚCIAMI – SĄ ISTOTĄ

ŻYCIA LUDZKIEGO . To drugie, naturalne

uwarunkowanie bezpieczeństwa

narodowego zostało już tysiące lat temu

ujęte w zwięzłe sentencje

1

.

1

Np. Seneka – „życie jest walką” , Św. Augustyn – „nikt nie powinien się czuć

bezpieczny w tym życiu, które bojowaniem nazwano”.

30

UWARUNKOWANIA - TEZY

BEZPIECZEŃSTWA

NARODOWEGO

1.

Siła narodowa decyduje o skuteczności
i trwałości bezpieczeństwa narodowego.
Motywacja i mobilizacja narodu do
stworzenia siły narodowej, zapewniającej
ochronę i obronę suwerenności,
niepodległości i integralności
terytorialnej.

1

Praca zbiorowa pod nauk. kier. R. Jakubczaka, Bezpieczeństwo Narodowe

Polski w XXI wieku, Bellona, Warszawa 2006.

31

UWARUNKOWANIA - TEZY

BEZPIECZEŃSTWA

NARODOWEGO

2.

Uznanie siły zbrojnej narodowej

1

za

fundamentalny, konieczny i

niezastąpiony element siły

narodowej. Siły zbrojne stanowią

ostateczny, decydujący argument

państwa w walce o przetrwanie, o

ochronę i obronę przed zagrożeniami

militarnymi oraz w tworzeniu

warunków do swobodnego rozwoju

2

.

1

Określenie z Konstytucji 3 maja 1791 r. (IX. Siła Zbrojna Narodowa).

2

W. Sikorski, Przyszła wojna, Warszawa 1984.

32

UWARUNKOWANIA - TEZY

BEZPIECZEŃSTWA

NARODOWEGO

3. Największym zagrożeniem

bezpieczeństwa narodowego jest

szeroko rozumiana słabość Polski do

otaczających państw, poziomu

cywilizacyjnego i ekonomicznego

Europy i świata. Ponadto brak

świadomości woli i organizacji

społeczeństwa do wysiłku narodowego

w budowie siły Polski i obrony interesów

narodowych

1

.

1

Współczesna modyfikacja wskazania gen. T. Kościuszki.

33

UWARUNKOWANIA - TEZY

BEZPIECZEŃSTWA

NARODOWEGO

4. Racjonalne, a nie naiwne traktowanie

członkowstwa Polski w NATO i UE
w tworzeniu bezpieczeństwa
narodowego.

34

GEOSTRATEGICZNE POŁOŻENIE

POLSKI

1. Polska znajduje się pod nieustanna

presją i ekspansją ze strony wielkich
sąsiadów we wszystkich dziedzinach
życia społecznego i funkcjonowania
państwowego,

2. Największe zagrożenie dla Polski

(jak to było w przeszłości) może
stanowić połączenie wysiłków
obydwóch mocarstw w osłabianiu
bądź likwidacji polskiej państwowości,

35

GEOSTRATEGICZNE POŁOŻENIE

POLSKI

3. Sformułowana wiek temu przez R.

Dmowskiego teza, że między Niemcami
a Rosją „miejsca na małe, słabe
państewko nie ma” oznacza
„geostrategiczną” konieczność budowy
silnego państwa,

4. Fundamentem bezpieczeństwa

narodowego musi być sił obronna w
formie wojskowego systemu obronnego
(wojska operacyjne i obrona
terytorialna),

36

GEOSTRATEGICZNE POŁOŻENIE

POLSKI

5.

Członkowstwo Polski w NATO razem
z Niemcami czyni jednego z wielkich
sąsiadów … sojusznikiem,

6.

Wsparcie przez Polskę zachowania
i umocnienia suwerenności państwowej
Ukrainy jest strategicznie ważnym
działaniem dla bezpieczeństwa Polski
i całej Europy

1

,

1

Z. Brzeziński – „Bez Ukrainy Rosja przestaje być imperium …” cyt. za p

racą

zbiorową pod nauk. kier. R. Jakubczaka, Bezpieczeństwo
Narodowe Polski w XXI wieku, Bellona, Warszawa 2006.

37

GEOSTRATEGICZNE POŁOŻENIE

POLSKI

7.

Pozyskanie zarówno rządu, jak
i społeczeństwa

1

USA jako strategicznego

sojusznika i partnera stanowi wielką
szansę dla Polski w tworzeniu trwałych
podstaw bezpieczeństwa narodowego.

1

H. Kissinger, Polska zasłużyła sobie u nas na wielką wdzięczność,

Rzeczpospolita z 14.05.2004.

38

MYŚL C. v. CLAUSEWITZA

Jeśli walka jest istotą życia ludzkiego, to

podstawowym i koniecznym warunkiem

przetrwana, pomyślności i rozwoju jest

posiadanie i ciągła troska o zwiększenie

swej siły (potęgi) odpowiedniej do celów

narodowych i warunków (środowiska)

życia i funkcjonowania

1

.

1

C. v. Clausewitz, O wojnie, Lublin 1995.

39

PRZESTROGA POPPRERA

Arogancja ludzi zmierzających do
stworzenia raju na Ziemi, prawie zawsze
prowadzi do stworzenia piekła

1

.

1

M. Dobrosielski, W poszukiwaniu lepszego świata. Filozofia historii i polityki

Karla Popera, Warszawa 1991.

40

Dziękuję za uwagę