Czynności prawne

Oświadczenia woli

Czynności prawne

Zdarzenia

Niewywołujące

skutków prawnych

Zdarzenia

prawne

Niezależne od

woli ludzkiej

Działania prawne

Czyny

niedozwolone

Czynności

prawne

Zdarzenia

Zdarzenia prawne

Działania prawne

Czyny

niedozwolone

Czynności

prawne

Czynność prawna

Ogólna teoria czynności prawnej to
twór pandektystyki

CZYNNOŚĆ PRAWNA - oświadczenie
woli

zmierzające

wywołania

określonych skutków prawnych, w
postaci

powstania,

zmiany

lub

ustania stosunku prawnego

Warunki skuteczności czynności

prawnej

Zgodność z prawem

Zgodność z dobrymi obyczajami

Czynności

prawne

niezgodne

przepisami prawa (contra legem) oraz
niemoralne (contra bonos mores, np.
zobowiązanie się do powołania kogoś
spadkobiercą)

nie

wyłowywały

skutków prawnych

Obejście prawa

Czynności dokonane w celu obejścia
ustawy są nieważne

Paulus D.1.3.29: Sprzecznie z ustawą
postępuje ten, kto czyni coś czego
ustawa zabrania, omija ją zaś ten, kto
zachowując literalnie rozumienie słów
ustawy obchodzi jej postanowienia.

Modyfikacja nieważnej czynności

prawnej

KONWALIDACJA (uważnienie czynności prawnej) - w

wyniku zajścia innego zdarzenia prawnego

dotychczas nieważna czynność prawna wywołuje

skutki prawne w niej wyrażone np. darowizna

nieważna między małżonkami może wywołać skutki

w chwili śmierci jednego z nich

KONWERSJIA - czynność nieważna spełnia

przesłanki ważności innej czynności prawnej np.

nieważna z powodu braku świadków mancipatio

może być ważną traditio

RATIHABITIO - zatwierdzenie czynności przez

samego działającego lub inną osobę, potrzebne do jej

skuteczności

Podziały czynności prawnych

JEDNOSTRONNE - DWUSTRONNE

Ilość oświadczeń woli potrzebnych do
powstania czynności

Jednostronne - testament

Dwustronne: umowy np. kupno-
sprzedaż, stypulacja, pożyczka

Podziały czynności prawnych

INTER VIVOS (między żyjącymi) - MORTIS
CAUSA (na wypadek śmierci)

Moment, w którym wywołuje skutki prawne

Inter vivos - wywołują skutki za życia stron np.
kupno-sprzedaż, najem, pożyczka

Mortis causa - skutek czynności następuje z
chwilą śmierci osoby dokonującej czynność np.
testament

Podziały czynności prawnych

ODPŁATNE - NIEODPŁATNE

czy strona otrzymuje korzyść majątkową za swoje

świadczenie

Odpłatne np. kupno-sprzedaż, najem
Nieodpłatne:

darowinza (donatioc)

użyczenie (commodatuim)

pożyczka (mutuum)

depozyt (depositum)

zlecenie (mandatum)

Podziały czynności prawnych

FORMALNE - NIEFORMALNE

Forma jako przesłanka ważności czynności

Formalne - oświadczenie woli musi być

złożone w ściśle określonej formie

Mancipatio, stipulatio, in iure cessio

Nieformalne - oświadczenie woli może

być dokonane w dowolnej formie

kontrakty konsensualne np. umowa kupna-sprzedaży

Podziały czynności prawnych

ROZPORZĄDZAJĄCE - ZOBOWIĄZUJĄCE
Rozporządzające

powodują bezpośrednią, natychmiastową zmianę w

majątku osoby dokonującej czynność: zmniejszczenie

majątku poprzez przeniesienie, obciążanie lub zniesienie

istniejącego prawa, np. przeniesienie prawa własności,

ustanowienie służebności, zrzeczenie się wierzytelności

Zobowiązujące

nie zmieniają bezpośredno stanu majątku, lecz tworzą

zobowiązanie do późniejszego dokonania czynności

rozporządzającej, np. kupno-sprzedaż, zlecenie, najem

PRZYSPARZAJACE

Podziały czynności prawnych

KAZUALNE - ABSTRAKCYJNE
Czynność kazualna (przyczynowa)

skuteczność czynności zależy od istnienia zewnętrznej

przyczyny (causa) w postaci typowego gospodarczego

celu świadczenia np. nieformalne przeniesienie

własności (traditio)

Czynność abstrakcyjna (oderwana)

skuteczność czynności zależy tylko od zachowania jej

formy, niezależnie od causa, np. stypulacja (w prawie

rzymskim wszystkie czynności abstrakcyjne miały

charakter formalny)

Rodzaje causa

Kazualne są tylko czynności prawne przysparzające

Causa

obligandi

vel

aquirendi

dokonujący

przysporzenia działa w celu uzyskania wzajemnego

zobowiązania od osoby, z którą zawiera umowę (np.

zobowiązuje się do wynajęcia mieszkania, aby druga

strona zobowiazała się płacić czynsz)

Causa solvendi - dokonujący przysporzenia działa w celu

zwolnienia się z istniejacego już wcześniej zobowiązania

(np. sprzedawca przenosi na kupującego przez traditio

własność rzeczy do czego zobowiązał się na podstawie

umowy)

Causa donandi - dokonujący przysporzenia zmierza

świadomie do bezpłatnego zwiększenia majątku innej

osoby (np. obdarowanie kogoś szatą)

Podziały czynności prawnych

CZYNNOSĆI PRAWNE FIDUCJARNE

Oparte na fides - zaufaniu stron

Przeniesienie własności na drugą stronę z
jednoczesnym zastrzeżeniem (nuncupatio), że
nabywca zachowa się w określony sposób w
stosunku do nabytej rzeczy, prawa czy osoby

Np. fiducia cum creditore contracta, fiducia
cum amico contracta, mancipatio familiae,
coemptio fiduciae causa

Elementy czynności prawnej

Esentialia negotii

elementy przedmiotowo istotne - bez nich
dana czynność prawna nie mogła dojść do
skutku i być zakwalifikowana jako czynność
danego typu np. ustalenie ceny i towaru przy
sprzedaży,

ustanowienie

dziedzica

testamecie

Określenie stron nie stanowi esentialia
negotii

Elementy czynności prawnej

Naturalia negotii

elementy

dorozumiane

(przedmiotowo

nieistotne) - nawet bez ich istnienia czynność
dochodzi do skutku

związane milcząco z danego rodzaju umową,
wynikające z zasad słusznego i sprawiedliwego
obrotu prawnego

uzupełniają z mocy prawa treść czynności

mogą być (zazwyczaj wyłączone lub ograniczone
wolą stron np. odpowiedzialność za wady fizyczne i
prawne przy kupnie-sprzedaży)

Elementy czynności prawnej

Accidentalia negotii

elementy dodatkowe, nietypowe

mogą uzupełniać treść czynności
prawnej na mocy woli stron

np. warunek, termin, polecenie

Warunek (condicio)

Zdarzenie przyszłe niepewne, od

którego zależy skuteczność (powstanie

lub ustanie skutku) czynności prawnej
Czynność jest ważna od samego

początku, ale jej skuteczność jest

ograniczona w czasie

ZAWIESZAJĄCY

(początkowy)

powstanie skutków czynności prawnej
ROZWIĄZUJĄCY (końcowy) - ustanie

skutków czynności prawnej

Warunek (condicio)

Rodzaje warunków w zależności od

wpływu woli strony na ich ziszczenie się:

POTESTATYWNY - zależny od woli

warunkowo uprawnionego (np. jeśli

się nie ożenisz)
KAZUALNY - (przypadkowy) - nie

zależy zupełnie od woli np. jeśli

spadnie śnieg w lipcu
MIESZANY - częściowo zależny od

woli i częściowo nie np. jeśli się

ożenisz

Warunek potestatywny

Warunek jest potestatywny, jeśli jego

spełnienie zależne jest w całości od

woli osoby, która jest uprawniona do

uzyskania bądź utraty korzyści z takiej

czynności (warunkowo uprawniony)
Np. „Tytusie wydaj mojemu synowi

Publiuszowi 1000 sesterców, jeśli nauczy

się greki” - warunek potestatywny

zawieszający (to czy Publiusz nauczy się

greki zależy wyłączeni od jego woli, a

nie od woli Tytusa)

Zawarcie małżeństwa jako warunek

Warunek „jeśli NIE ożenisz się/wyjdziesz

za mąż” - warunek potestatywny.

Fakt , że ktoś powstrzyma się od

wyjścia za mąż (ożenienia się) zależy

bowiem tylko od jego/jej woli
Warunek „jeśli wyjdziesz za mąż/ożenisz

się” - warunek mieszany.

To czy ktoś zawrze

małżeństwo jest zależne nie tylko od

jego woli, ale też od woli drugiej strony.

Zawarcie małżeństwa jako warunek

WARUNEK KAZULANY będzie istniał
wówczas, gdy skuteczność czynności
będzie zależała od zawarcia małżeństwa
przez osobę trzecią. Np. „otrzymasz 500
sesterców jeśli Liwia wyjdzie za mąż””
albo „otrzymasz 500 jeśli Liwia nie
wyjdzie za mąż” - zawsze to warunek
kazualny, gdyż wyjście za mąż jest
niezależne od naszej woli, ale od woli
Liwii.

Warunek (condicio)

Podział warunków ze względu na

wystąpienie

lub

nie

określonego

zdarzenia:

Dodatni - skuteczność czynności

uzależniona jest od nastąpienia

określonego zdarzenia (np. jeśli

spadnie śnieg w kwietniu)
Ujemny - skuteczność czynności

uzależniona jest od nienastąpienia

określonego zdarzenia

Warunek (condicio)

Niedopuszczalne

było

zastrzeżenie

warunku:

Niemożliwego do spełnienia

Sprzecznego z prawem

Sprzecznego z dobrymi obyczajami

Takiego, który już się wydarzył, o czym strony

wiedziały

W actus legitimus (czynnościach solennych -

np. emancipatio, in iure cessio, acceptilatio,

cretio)

Termin (dies)

Zdarzenie przyszłe pewne:

Zawieszający (dies a quo - początkowy)

Rozwiązujący (dies ad quem - końcowy)

Ponieważ termin musi nastąpić nie jest
zależny od woli człowieka. Nie można
więc mówić o terminie potestatywnym,
kazalnym lub mieszanym!!!!!!!!!!!!!

Warunek a termin

TERMIN

Zdarzenie typowe, zawsze występujące w normalnym biegu
spraw

Data

Wszelkie zjawiska atmosferyczne

Powtarzające się klęski żywiołowe

Urodzenie przez kobietę w ciąży

Śmierć

Wybory na urzędy

Warunek a termin

•

WARUNEK:

•

Zdarzenie nietypowe

•

Zjawisko atmosferyczne, które ma nastąpić w jakimś
określonym czasie

•

Zasięg klęski żywiołowej

•

Urodzenie dziecka określonej płci

•

Śmierć w określonym czasie lub w określony sposób

•

Wybór konkretnej osoby na jakieś stanowisko

Polecenie (modus)

Polecenie (modus) - nakaz określonego
działania lub zaniechania (np. po mojej
śmireci masz wyzwolić Stichusa)

Dodawane do czynności nieodpłatnych
(testament, darowizna, wyzwolenie)

Czynność od początku ważna i skuteczna

Oświadczenie woli

Teorie współczesnej cywilistyki, a nie
prawa rzymskiego

OŚWIADCZENIE WOLI - zachowanie
się człowieka, które wyraża w sposób
dostateczny zamiar wywołania skutku
prawnego

Elementy oświadczenia woli

Wola wewnętrzna (voluntas) akt woli - to co
podmiot „chciał wyrazić wewnątrz” - intencja strony

Wola zewnętrzna (verba) - to co „widać na
zewnątrz” - wola formalnie wyrażona w słowach czy
gestach

Te dwa elementy powinny być zgodne - jeśli nie to
występuje wada oświadczenia woli

Początkowo voluntas była bez znaczenia, istotna
była tylko verba. Uwzględnianie voluntas od causa
Curiana

Wady oświadczenia woli

Niezgodność świadoma i celowa:

Oświadczenie woli nie na serio
Symulacja/pozorność (simulatio)
Zastrzeżenie potajemne (reservatio mentalis)

Niezgodność nieświadoma:

Błąd (error)
Podstęp (dolus)
Groźba (metus)

Pozorność (simulatio)

Strony umawiają się, że czynność prawna nie
będzie wywoływać dla nich skutków lub że będą
one inne od tych przewidzianych przez prawo

Skutki pozorności:

Czynność symulowana (pozorna) - nieważna

Czynność dysymulowana (ukryta pod pozorną)
- ważna jeśli zgodna z obowiązującym prawem
i odpowiada woli stron

Zastrzeżenie potajemne

(reservatio mentalis)

Złożenie

oświadczenia

woli

nieujawnionym na zewnątrz zamiarem,
aby nie wywoływało ono żadnego skutku
prawnego

Rodziło skutki prwawne ze względu
na zapewnienie bezpieczeństwa obrotu
prawnego

Błąd (error)

ERROR IURIS - błąd co do prawa -
mylne wyobrażenie strony co do
istniejącego prawa

IGNORANTIA

IURIS

NOCET

nieznajomość prawa szkodzi

W zasadzie niemożność uchylenia się
od skutków czynności dokonanej pod
wpływem nieznajomości prawa

Powołanie się na ignorantia iuris

Minores (osoby do 25 roku życia,
niedoświadczone życiowo)

Kobiety

Rusticii (wieśniacy)

Żołnierze

Pretor udzialał restitutio in integrum
(powrót do stanu poprzedniego)

Błąd (error)

ERROR FACTI - BŁĄD CO DO FAKTU

początkowo nie moża było uchylić się
od skutków, dopiero przy kontraktach
konsenualnych - brak porozumienia
stron (tzw. dissensus)
Ignorantia

facti

non

nocet

nieznajomość

faktu

nie

może

powodować niekorzystnych skutków

dla osoby oświadczającej wolę

Możność uchylenia się od skutków

prawnych błędu

Błąd jest istotny - gdyby osoba
dokonująca

czynność

wiedziała

rzeczywistym

stanie

rzeczy,

nie

dokonałaby jej

Błąd daje się usprawiedliwić - nie jest
wywołany brakiem staranności lub
rażącym

brakiem

wiedzy

osoby

powołującej się na błąd

Możność uchylenia się od skutków

prawnych błędu

Paulus

22.9.2:

„Lecz nieznajomość faktu wtedy komuś nie
szkodzi, gdy nie można mu zarzucić rażącego
zaniedbania swoich spraw; co bowiem zrobić,
gdy wszyscy daną rzecz wiedzą a ten jeden się
nie dowiedział? […] co znaczy wiedzieć; należy
przyjąć, że nie chodzi tu o człowieka
nadzwyczaj

dociekliwego

lub

nadzwyczaj

niedbałego lecz o takiego, który mógł się
dowiedzieć starannie rzecz sprawdzając”