Czynność prawna - stan faktyczny w skład którego wchodzi co najmniej jedno oświadczenie woli, stanowiące uzewnętrznioną decyzję podmiotu prawa cywilnego wywołania określonych skutków cywilnoprawnych, z którym to skutkiem prawnym ustawa wiąże skutki wyrażone w tym oświadczeniu, a także w tym oświadczeniu nie objęte, lecz wynikające z ustawy, zasad współżycia społecznego lub określonych zwyczajów. (zdarzenie prawne, które polega na świadomym zachowaniu się osoby fizycznej (względnie organu osoby prawnej), w którym przejawia się dążenie do osiągnięcia określonych skutków cywilnoprawnych).
Elementy:
- stan faktyczny,
- oświadczenie woli,
- inne elementy wchodzące w skład stanu faktycznego (oprócz umowy): np. wydanie rzeczy (przy zastawie), wpis do ksiąg wieczystych (przy ustanawianiu hipoteki) itd., ale nie zdarzenia od których uzależnione jest powstanie skutku prawnego dokonanej już czynności prawnej,
- skutki
Oświadczenie woli - (art. 60 k.c.) jest to takie zachowanie człowieka, które wyraża w sposób dostateczny zamiar (wolę) wywołania skutku prawnego, czyli ustanowienia, zmiany bądź zmiany stosunku prawnego.
Zachowanie można uznać za oświadczenie woli jeśli:
- jest zrozumiałe na tyle, aby można było ustalić jego sens, chociażby w drodze wykładni
- wynikająca z niego decyzja jest normowana przez prawo, a nie prawnie obojętna,
- nie jest spowodowane bezpośrednim przymusem fizycznym,
- jest złożone na serio.
Wykładnia oświadczeń woli - art. 65 k.c.
Schemat: 1)akt woli - wola wewnętrzna; 2) wyrażenie woli (przejaw woli) - następuje w postaci konkretnego zachowania zmierzającego do wywołania określonego skutku.
Akt woli jest nierozerwalnie związany z jego uzewnętrznieniem. W razie niezgodności aktu woli i tego, co wynika z wyrażenia woli - ważne jest to, co zostało wyrażone, a więc przejaw woli.
Oświadczenia woli dzielą się na te, które dla uzyskania określonego skutku prawnego należy złożyć innym, konkretnym osobom (oferta, wypowiedzenie) (art. 61 k.c.) i te, które tego nie wymagają (np. testament) albo mogą być złożone nieokreślonemu katalogowi podmiotów (przyrzeczenie publiczne, emisja papierów wartościowych).
Klasyfikacje czynności prawnych
dwustronne i jednostronne
podział w zależności od tego czy potrzeba oświadczeń woli jednej (np. darowizna, przyrzeczenie publiczne) czy dwóch stron (np. sprzedaż)
między żyjącymi i na wypadek śmierci
czynności prawne na wypadek śmierci charakteryzują się tym, że są skuteczne w zależności od śmierci osoby, która ich dokonała (np. testament), stanowią wyjątki w polskim prawie; inne czynności to czynności między żyjącymi.
konsensualne i realne
czynność konsensualna uważa się za dokonaną gdy strona albo strony złożą oświadczenie woli; przy czynnościach realnych poza umową występują jeszcze inne elementy np. wydanie rzeczy (umowa składu, przechowania, użyczenia), umowy realne stanowią wyjątek w polskim prawie.
rozporządzające i zobowiązujące oraz o podwójnym skutku
czynności rozporządzające to takie, których celem i bezpośrednim skutkiem jest przeniesieni, zniesienie bądź obciążenie prawa majątkowego (np. przeniesienie własności rzeczy, ustanowienie prawa ograniczonego prawa rzeczowego, zwolnienie z długu); czynności zobowiązujące to takie, które powiększają pasywa osoby dokonującej danej czynności, czynność tak może, ale nie musi doprowadzić do rozporządzenia (umowa najmu jest umową zobowiązującą dla najemcy, który zobowiązuje się do zapłaty czynszu, sama zaplata będzie rozporządzeniem); umowy o podwójnym skutku to umowy, które są jednocześnie rozporządzające i zobowiązujące (np. sprzedaż).
przysparzające
czynność przysparzająca to taka, której zamierzonym skutkiem i celem jest przysporzenie korzyści majątkowej innej osobie przez zwiększenie jej aktywów lub zmniejszenie pasywów.
Przysporzenie może być skutkiem zarówno czynności rozporządzającej jak i zobowiązującej!!!
odplatane i nieodpłatne
czynność jest odpłatna, jeżeli strona, która dokonała przysporzenia otrzymuje w zamian korzyść majątkową stanowiącą ekwiwalent dokonanego przysporzenia, jeśli takiego ekwiwalentu brak - czynność jest nieodpłatna.
kauzalne i abstrakcyjne
czynności kauzalne to czynności przyczynowe, czynności abstrakcyjne to czynności oderwane. Causa to cel prawny przysporzenia - może to być np. przy umowie sprzedaży chęć uzyskania przez sprzedającego wierzytelności do kupującego o zapłacenie ceny, po stronie zaś kupującego - wierzytelności do sprzedawcy o przeniesienie sprzedanego prawa. Ponadto ważność czynności prawnej przysparzającej zależy od istnienia causy. Ważność czynności kauzalnej zależeć będzie od prawidłowości causy, czynności abstrakcyjnej - nie.
Postacie prawne podstawy przysporzenia:
Causa solvendi - celem jest zwolnienie się z obowiązku ciążącego na osobie dokonującej przysporzenia, czyli zmniejszenie się jej pasywów. Przykładem jest zapłata długu.
Causa obligandi vel acquirendi - celem jest nabycie prawa lub innej korzyści majątkowej przez dokonującego przysporzenia, czyli zwiększenie jego aktywów. Przykładem będą sprzedaż i najem.
Causa donandi - dokonuje się czynności tylko po to, żeby nastąpiło przysporzenie na rzecz innej osoby, bez żadnego ekwiwalentu. Przykładem jest darowizna.
Zawarcie Umowy:
Art. 66 - 72 k.c.
Dla zawarcia umowy istotne jest fakt, że strony powinny złożyć zgodne oświadczenia woli przynajmniej co do meritum stosunku prawnego, który ma je łączyć (np. złożenie i przyjęcie oferty). Nie można milczenia uznać za przyjęcie oferty, chyba, że ustawa stanowi inaczej. (oferty przedsiębiorców pozostających w stałych stosunkach gospodarczych, umowy adhezyjne).
Do zawarcia umowy może dojść na różne sposoby: umowa może zostać zawarta po rokowaniach, w związku ze złożeniem i przyjęciem oferty, w wyniku przetargu.
Forma czynności prawnych (Art. 73 i n. k.c.)
pod rygorem nieważności (ad solemnitatem) - jej niezachowanie pociąga za sobą nieważność dokonanej czynności
dla celów dowodowych (ad probationem) - jej niezachowanie pociąga za sobą brak możliwości powołania się na niektóre środki dowodowe (art. 74 k.c.)
dla wywołania określonych skutków prawnych (ad eventum) - jej niezachowanie pociąga za sobą niewywołanie niektórych skutków prawnych (art. 73 ust. 2 zd. 2, art. 74 ust. 1 zd. 2)
przewidziana w Kodeksie Cywilnym forma szczególna inna niż pisemna ma charakter formy pod rygorem nieważności, chyba, że jej wywołanie jest zastrzeżone jedynie dla wywołania oznaczonych skutków prawnych, natomiast jeżeli przewidywana jest forma pisemna ma ona formę ad solemnitatem tylko, jeżeli jest to wyraźnie określone w przepisie.
Szczególna forma może wynikać nie tylko z ustawy, również z woli stron.
Formy szczególne pod rygorem nieważności:
- notarialna (art. 158 k.c., art. 234 i art. 237 k.c., art. 245 ust. 2 k.c, art. 890ust. 1 k.c., art. 1037 ust. 2 k.c.), generalnie dotyczy czynności związanych z nieruchomościami i prawami rzeczowymi.
- pisemna (pełnomocnictwo art. 99 ust. 2 k.c., art. 522 k.c.),
- z datą pewną (ustanowienie zastawu na prawie art. 329 ust. 1 k.c.),
- z podpisami notarialnie poświadczonymi (art. 75/1 ust. 1 k.c.),
- inne formy szczególne (art. 949 k.c. i inne z prawa spadków),
- uregulowania ogólne formy ad solemnitatem: np. art. 63 ust. 2 k.c.
Forma dla celów dowodowych:
Art. 75 ust. 1 k.c., art. 77 k.c., ponadto przepisy szczególne, np.: art. 88 ust. 1 k.c., art. 511 k.c.
Forma dla wywołania określonych skutków prawnych:
Art. 590 ust. 1 k.c., art. 660 k.c.
Wady oświadczeń woli — określone w ustawie nieprawidłowości występujące przy powstawaniu aktu woli lub towarzyszące wyrażeniu woli, które powodują, względną bądź bezwzględną nieważność oświadczeń woli:
Wadami oświadczeń woli w prawie polskim są:
brak świadomości lub swobody: art. 82 k.c. (co oznacza, że osoba oświadczająca swoją wolę nie znajduje się w normalnym stanie psychicznym i fizycznym)
pozorność: art. 83 k.c. (złożenie oświadczenia woli pozornego, które nie ma wywołać skutków prawnych lub zrobione jest dla żartu)
błąd: art. 84-86 k.c. (mylne wyobrażenie lub brak tego wyobrażenia u osoby oświadczającej swoją wolę o rzeczywistym stanie rzeczy)
groźba: art. 87 i 88 k.c. (wymuszenie oświadczenia woli i stanowi jego wadę jeśli jest poważne i bezprawne)
podstęp osoby trzeciej: (celowe, świadome działanie osoby, która ten błąd wywołuje)
Nie ma zgodnego stanowiska w doktrynie co do tego czy podstęp jest oddzielną wadą oświadczenia woli. W większości przypadków, na takim stanowisku stanął polski ustawodawca, podstęp jest uważany za szczególny rodzaj błędu.
Sankcja nieważności:
nieważność względna, oznacza, że czynność jest ważna i wywołuje skutki, jednakże może zostać wzruszona prze osobę wskazaną przez ustawodawcę i w czasie przez niego wskazanym. W razie jeśli nie zostanie wzruszona po odpowiednim czasie następuje jej konwalidacja, czynność staje się ważna w sposób niewzruszalny.
Warunek: art. 89 - 94 k.c.
Termin: art. 110 - 116 k.c.
Przedawnienie: art. 117 - 125 k.c.