Metodyka badań
naukowych

KOD OGRANICZONY

KOD WYPRACOWANY

1. Brak złożonych konstrukcji

syntaktycznych

1. Obecność złożonych konstrukcji

syntaktycznych

2. Brak przejawów dystansu wobec

własnej wypowiedzi

2. Obecność przejawów dystansu

wobec własnej wypowiedzi

3. Obecność zwrotów

socjocentrycznych

3. Obecność zwrotów

egocentrycznych

4. Brak umiejętności planowania

dłuższych wypowiedzi

4. Umiejętność planowania

dłuższych wypowiedzi

5. Niezróżnicowany sposób

słownictwa (zwłaszcza, gdy idzie o

terminy denotujące obiekty

pojęciowe)

5. Zróżnicowany sposób słownictwa

6. Koncentracja na konkrecie

zarówno

w trakcie tworzenia wypowiedzi

własnej, jak interpretacji

wypowiedzi cudzych

6. Umiejętność przechodzenia od

konkretu do abstrakcji i odwrotnie

7. Orientacja na powierzchniowe

związki przyczynowe,

wychwytywane na podstawie

asocjacji, a więc styczności w czasie

i przestrzeni czy zależności

instrumentalnych

7. Logiczno-pojęciowa analiza

zjawiska

Schemat analizy wypowiedzi
językowych

Metodyka badań
naukowych

Błędy w diagnozie

Pojęciem kontroli w najprostszym znaczeniu tego
słowa rozumie się sprawdzanie postępów szkolnych
uczniów, a zarazem efektów pracy nauczyciela. Przez
ocenę rozumiemy najczęściej wystawianie stopnia
(oceny szkolnej), którym wartościujemy pracę
uczniów.
Z ocenianiem mamy do czynienia również wtedy,
kiedy porównujemy otrzymane wyniki z rezultatami
uzyskanymi przez uczniów wcześniej, lub
osiągniętych rezultatów z zamierzonymi celami
określonymi przez program nauczania.

Pośrednio w ten sposób oceniamy również
nauczyciela

Metodyka badań
naukowych

Błędy w diagnozie

Celem badań jest opracowanie treści i procedur
niezbędnych dla oceny osiągnięć wymagań
programowych. W ramach tych badań przeprowadza
się serię analiz programowych i opracowuje, stosuje
i weryfikuje testy sprawdzające wielostopniowe.
Weryfikacji dokonuje się na losowo dobranych
próbach badawczych.

Metodyka badań
naukowych

Błędy w diagnozie

Aby diagnoza mogła spełniać swoje cele naukowe,
musi być obiektywna i trafna.

Przez obiektywność rozumie się wykluczenie
nastawienia
i uprzedzenia.

Bardzo często zbyt duże uprzedzenia, związane z
własnym sposobem widzenia, przeszkadzają w
obiektywnej ocenie faktów. Przeszkadzać również
może obciążenie wynikające z nastawienia
emocjonalnego. Z doświadczenia wiadomo, że
nastawienie wywołuje skłonności do takiego
interpretowania faktów, które by potwierdziło nasze
oczekiwania (tak jest na przykład przy interpretacji
różnego rodzaju wyników badań testowych).

Metodyka badań
naukowych

Błędy w diagnozie
Trafność diagnozy wiąże się najczęściej z
zastosowanymi metodami i technikami służącymi
diagnozie, z doświadczeniem osób podejmujących
diagnozę.

Jeżeli u doświadczonych badaczy obserwujemy
wysoką zgodność intuicji z realnymi czynnościami
poznawczymi, co podwyższa stopień trafności
diagnozy.

Do najczęściej popełnianych błędów w diagnozowaniu
należą:
— błędy obserwacji
— błędy rozumowania
— błędy techniczne

Metodyka badań
naukowych

Błędy w diagnozie

Błędy w obserwowaniu wynikają najczęściej z faktu,

że obserwator jest

pośrednikiem

między faktyczną

sytuacją a danymi. Może on zatem wpłynąć bądź na
samą sytuację poprzez swoje działanie, bądź też na
dane wprost, w zależności od swojej umiejętności
obserwacji albo umiejętność zapisu.

Innym rodzajem błędów popełnianych w obserwacji
są błędy wynikające z

niezauważalności

pewnych

cech bądź bezpodstawne przypisywanie im cech nie
istniejących.

Metodyka badań
naukowych

Błędy w diagnozie

Błędy w rozumowaniu wiążą się najczęściej z błędem

fałszywej przyczyny.
Błędy techniczne to również błędy pomiarów
związanych z różnymi stosowanymi metodami.
Błędy tego rodzaju mogą być również związane z
lukami w zbiorze cech diagnostycznych.

Metodyka badań
naukowych

Błędy w diagnozie

Należy jednak pamiętać, że błędy w diagnozowaniu
rozwoju mogą wynikać z podejmowanych uogólnień
osiągnięć lub braków, gdy tymczasem mamy do
czynienia z przyspieszeniem lub opóźnieniem rozwoju
jednej sfery, co nie należy przypisywać ocenie
ogólnej.

Profil diagnozy może być niekompletny lub w części

diagnoza może być obarczona błędem. Prowadząc
badania, musimy zdawać sobie sprawę, że wiele
faktów powstaje w sposób niezamierzony,
w sposób sztuczny, są to tzw.

artefakty

.

Metodyka badań
naukowych

Badania eksploracyjne i
eksplanacyjne

Kryterium

Badania

eksploracyjne

Badania

eksplanacyjne

Cel badań

ogólny, rozpoznanie

sytuacji

szczegółowy; weryfikacja

przypuszczeń lub pomoc

w wyborze wariantu

rozwiązania problemu

Zakres

niezbędnych

informacji

niejasny

ściśle określony

Źródło

mgliście określone

jasno określone

Forma

gromadzenia
informacji

prosta, pobieżna,

powierzchowna

uporządkowana

Sposób

gromadzenia
informacji

elastyczny; techniki i

procedury nie są

wyznaczone

sztywny; techniki i

procedury zaplanowane

Analiza

informacji

nieformalna; zazwyczaj

analiza jakościowa

formalna; zazwyczaj

analiza ilościowa

Zalecenia i

wnioski

Sugestie

ostateczne rozstrzygnięcia

Metodyka badań
naukowych

PORÓWNANIE BADAŃ JAKOŚCIOWYCH I BADAŃ
ILOŚCIOWYCH

Badania jakościowe

Badania ilościowe

Zadania, cele

Odpowiedź na pytanie

„dlaczego?”

Zrozumienie zachowania

jednostki zgodnie z jej

układem odniesienia

Zorientowane na

odkrycie;

eksploracyjne,

ekspansywne

Odpowiedź na pytanie

„ile?”

Poszukiwanie faktów i

przypadków zjawisk

bez większego

zainteresowania

subiektywnym

zachowaniem jednostki

Zorientowane na

weryfikację,

potwierdzające,

podsumowujące,

eksplanacyjne

Metodyka badań
naukowych

PORÓWNANIE BADAŃ JAKOŚCIOWYCH I BADAŃ
ILOŚCIOWYCH

Podejście

Interpretacyjne

Nacisk położony na interpretację

zjawisk

Fenomenologiczny charakter

Subiektywne podejście

Zorientowane na proces

Podejście holistyczne (całościowe)

Pozytywistyczne

Nacisk położony na wyniki

liczbowe

Logiczno-pozytywistyczny

charakter

Obiektywne podejście

Zorientowane na wynik

Podejście partykularne,

atomistyczne

Metody

Jakościowe

Naturalny i nieustrukturalizwany

pomiar

Przeprowadzane na małych

próbach

Zastosowanie sondujących pytań

Otwarte, dynamiczne, elastyczne

Więcej błędów próby, mniej błędów

nie wynikających z próby

Niemożliwość prognozowania

Czynna, kreatywna rola

respondenta

Ilościowe

Kontrolowany i wystandaryzowany

pomiar

Przeprowadzane na wielkich

próbach

Ograniczone sondowanie

Więcej błędów nie wynikających z

próby, mniej błędów próby

Możliwość prognozowania

Bierna, odtwórcza rola

respondenta

Metodyka badań
naukowych

PORÓWNANIE BADAŃ JAKOŚCIOWYCH I BADAŃ
ILOŚCIOWYCH

Rola badacza

Badacz wewnątrz procesu,

bezpośredni kontakt ze źródłem

danych

Konieczne doświadczenie,

interdyscyplinarne przygotowanie

i specjalne predyspozycje badacza

Mniejszy zespół badawczy –

skrócenie kanału informacyjnego,

mniejsze ryzyko zniekształcenia

informacji

Perspektywa badacza z zewnątrz,

ograniczony kontakt ze źródłem

danych

Mniejsze wymagania, stąd większe

ryzyko błędu ankietera i/lub

badacza

Większy zespół badawczy –

wydłużenie kanału

informacyjnego, większe ryzyko

zniekształcenia informacji

Wyniki

Mniej danych, ale dokładniejsze,

głębsze

Dane bardziej trafne

Niereprezentatywne, wnioski nie

uogólniane

Rezultaty przedstawiane w

kategoriach jakościowych

Związki między czynnikami

identyfikowane bezpośrednio

Dane trudne do porównania

Więcej danych, ale dane

powierzchowne

Dane bardziej rzetelne

Reprezentatywne, wnioski

uogólniane

Rezultaty przedstawiane w

kategoriach ilościowych

Związki między czynnikami

identyfikowane pośrednio (np.

korelacje)

Dane umożliwiające porównania

1.Fenomenologia

– to akt postrzegania zjawiska

jako wyznaczony (i równocześnie ograniczony)
perspektywą z której jest oglądany. Są tu
ważne subiektywne odczucia badacza. Można
tu poznać różne drogi interpretacji
indywidualnego postrzegania. Postępowanie
fenomenologiczne oznacza przejście od świata
teoretycznego do świata życia codziennego i
przejście od nastawienia neutralnego do
nastawienia refleksyjnego.

Metodyka badań
naukowych

2. Hermeneutyka

– to jest sztuką objaśnienia,

czynienia tekstu zrozumiałym. Interpretując
tekst autor musi nieustannie odwoływać się do
historycznego kontekstu jego przekazu oraz
specyfiki języka jego przekazu. Celem
Hermeneutyki jest rozumienie. A przedmiotem
rozumienia jest jednostkowe odniesienie
subiektywnego przeżycia do tego co ogólne i
obiektywne.

3. Interakcjonizm symboliczny

– to jest sztuką

działania złożonego w wyniku zadziałania
prostych bodźców w wyniku interpretacji
sytuacji.

Termin ten wprowadził Blumer i przedstawił w

trzech tezach:

- Ludzie działają w stosunku do rzeczy na

podstawie znaczeń jakie te rzeczy dla ludzi
mają.

- Znaczenie pochodzi „z” i powstaje „w”

społecznej interakcji pomiędzy jednostkami

- Znaczenia nie maja stałej wartości, są

modyfikowane.

Metodyka badań
naukowych

Zestawienie podstawowych różnic pomiędzy badaniami
ilościowymi i jakościowymi

Wymiary różnic

Badania ilościowe

Badania jakościowe

Tradycja
metodologiczna

Pozytywizm,

Scjentyzm

Orientacja metodologiczna

humanistyczna

Cel badań

Ustalenie ogólnych trendów i

zależności pomiędzy

zmiennymi zależnymi i

niezależnymi

Odkrycie znaczeń

poszczególnych badanych

układów społecznych

Rola badacza

Badacz jest niezależny od

przedmiotu i sytuacji

badawczej

Badacz wywiera wpływ na

badaną rzeczywistość i sam

doznaje wpływu

Kategorie
pojęciowe

Przyjęte a priori, narzucone

przez teorię

Naturalne, wyłaniające się w

trakcie badań

Techniki

Testy, pomiary

Wywiad, obserwacja,

doświadczenie przez

uczestnictwo

Narzędzia

Sondaże, kwestionariusze

Empatia (jaźń)

Wyjaśnianie

Sformułowanie problemu i

systematyczne testowanie

odpowiadających mu hipotez

Pojawiają się w miarę dziania

się zdarzeń i gromadzenia

danych

Metodyka badań
naukowych

Zestawienie podstawowych różnic pomiędzy badaniami
ilościowymi i jakościowymi

Wymiary różnic

Badania ilościowe

Badania jakościowe

Postulowane

związki

Odnoszenie danych do szerszych

układów (determinizm)

Traktowanie myśli i jednostkowych

odczuć jako czynników sprawczych

(indeterminizm)

Ważność

Prawomocność, powtarzalność i

porównywalność danych

Niepowtarzalność, wyniki są

następstwem interakcji między

badaczem i badanymi

Ograniczenia

Badanie tylko tego, co można

zawrzeć, w hipotezach i testować

poprzez posiadanie narzędzia

Nieporównywalność wyników z

uwagi na niepowtarzalność badań

Krytyka

Atomistyczne, redukcjonistyczne,

wyniki oczywiste,

zdroworozsądkowe

Niewyraziste, nienaukowe, wyniki

oparte na danych anegdotycznych

Metodyka badań
naukowych

POZANAUKOWE NAUKOWE A NAUKOWE

ŹRÓDŁA

WIEDZY O SPOŁECZEŃSTWIE

Wspólnym mianem źródeł pozanaukowych obejmuje
się wiedzę:

1. Uświęconą przez tradycję,
2. Pochodzącą z doświadczenia życiowego,
3. Zdroworozsądkową.

Metodyka badań
naukowych

Wiedza tradycyjna

Wiedza uświęcona przez tradycję (wiedza tradycyjna)

bazuje na powtarzalności (tj. powtarzaniu się
czegoś), na obyczajach, przyzwyczajeniach,
przekazach określonych stwierdzeń

(

tzw. mądrości

) podawanych z pokolenia na

pokolenie.

Wiedza tradycyjna charakteryzuje się następującymi

cechami:

ma silne oparcie w religii i obyczajach,
nie ma w niej miejsca na głębszą refleksję dotyczącą

przyczyn, uwarunkowań rozpatrywanej kwestii.
Inaczej mówiąc, brakuje

w niej pytań typu:

„Dlaczego tak a tak jest?",

skupia się głównie na sferze życia moralnego i

związanym z nim systemem wartości.

Metodyka badań
naukowych

Wiedza tradycyjna c.d.

Na pierwszy plan wysuwają się pytania o to, jakie
zachowania wolno uznać za moralnie słuszne, a
jakie za niesłuszne, co w życiu jest ważniejsze, a
co mniej istotne, itp.,

odznacza się

dużą stabilnością, odpornością na

zmianę

nawet w przypadku pojawiania się nowych,

udokumentowanych informacji,

zawartemu w niej elementowi informacyjnemu (tj.

stwierdzeniu: „jaka rzeczywistość jest")
nieodłącznie towarzyszy pierwiastek ewaluacyjny,
wartościujący (tj. wskazanie Jak ją należy ocenić",
„Jak oszacować w kategoriach dobra - zła". Przy
tym pozycję silniejszą, pierwszoplanową, zajmuje

wartościowanie

, a nie informacja o zaistniałym

zdarzeniu.

Metodyka badań
naukowych

Wiedza pochodząca z doświadczenia

życiowego

Jej podstawą są indywidualne bądź zbiorowe
doznania życiowe. Eksponuje się w niej to, że ktoś
„

na własnej skórze odczuł

", np. pożyczając

przyjacielowi pieniądze, uczynił z niego swego
wroga z chwilą upomnienia się o zwrot długu.
Powoływanie się na

„osobiste (przeżyte przez

siebie) doświadczenie życiowe"

ma jakby

gwarantować prawdziwość wypowiadanych sądów
czy nadawać im walor niepodważalnej słuszności,
zasadności. Jednakże na tego typu podejście do
sprawy nie pozwalają ustalenia naukowe.
Wskazują bowiem na ograniczenia wiedzy
pochodzącej z bezpośredniego doświadczenia.

Wartość informacji dostarczonej w wyniku

bezpośredniego spostrzegania może być różna.
Zależy to od:

Metodyka badań
naukowych

Wiedza pochodząca z doświadczenia życiowego

c.d.

1. Stanu emocjonalnego osoby postrzegającej (np.

gniew, strach

zakłóca wierny odbiór rzeczywistości),

2. Warunków, w jakich przebiega ten proces (np.

hałas, ciemność,

zjawiska żywiołowe, takie jak huragan, pożar,

trzęsienie ziemi,

powódź - ograniczają szansę dokładności odbioru),

3. Zasobu informacji o postrzeganym obiekcie (np.

nikła wiedza o

nim zubaża pole widzenia, sprowadza się do

zwracania uwagi na

to, co uprzednio znajdowało się w polu naszego

widzenia),

Metodyka badań
naukowych

Wiedza pochodząca z doświadczenia życiowego

c.d.

4. W procesie postrzegania mamy do czynienia nie

tylko z

oddziaływaniem bodźca na receptory (uszy, oczy

itp.), ale też z

rozumieniem tego, co one odebrały. Owo

rozumienie,

interpretacja zadziałania takich samych (a nawet

tych samych)

bodźców, może być różne, zależne od wielu

okoliczności,

5. Każdy człowiek ma inny punkt widzenia na daną

sprawę w

zależności od swojego światopoglądu (w szerokim

tego słowa

znaczeniu), cech osobowości, statusu społecznego,

typu

środowiska wychowawczego, jak też środowiska

wychowującego

itd.).

Metodyka badań
naukowych

Wiedza zdroworozsądkowa

Stanowi ona pewnego rodzaju

mieszaninę wiedzy

tradycyjnej i wiedzy wyniesionej z doświadczenia
życiowego

. Tak więc opiera się na doznaniach

własnych (bądź innej znanej osoby), na
zasłyszanych „mądrościach życiowych",
utrwalonych nastawieniach (np. uprzedzeniach)
wobec ludzi czy zjawisk, procesów społecznych.

W charakterystyce wiedzy zdroworozsądkowej

należałoby uwzględnić następujące kwestie:

Metodyka badań
naukowych

Wiedza zdroworozsądkowa c.d.

1. Predysponuje ona do wypowiadania się w sposób

zdecydowany

nawet wówczas, gdy nie ma ku temu

wystarczającej podstawy,

2. Osoby posługujące się nią są skłonne do szybkiego

znajdywania

wyjaśnienia, wytłumaczenia,

3. Cieszy się popularnością, jako że ludzie:

a) lubią szybko usłyszeć wytłumaczenie tego, co

zobaczyli,

usłyszeli,
b) nie wymagają wyraźnego oddzielania fikcji

od rzeczywistości,

c) wolą przyjmować to, co uchodzi za

powszechnie znane,

traktowane jako zrozumiałe samo przez się.

Metodyka badań
naukowych

Omówione pozanaukowe źródła wiedzy mogą

zaspokajać –

w większym bądź mniejszym stopniu - ciekawość

ludzką, potrzebę rozumienia świata społecznego
na własny użytek.

Jednakże nie są

w stanie dostarczyć takiej wiedzy, która na tyle

byłaby wiarygodna,

że mogłaby stanowić podstawę

do prognozowania oraz do podejmowania
skutecznego działania w sferze rzeczywistości
społecznej, do uprawiania socjotechniki.

Tego rodzaju możliwość stwarza wiedza

naukowa.

Metodyka badań
naukowych

Naukowe źródła wiedzy o społeczeństwie

Słowo „nauka" ma kilka znaczeń.
Terminu

„źródło naukowe"

użyto w znaczeniu

„będące rezultatem, wynikiem posłużenia się taką

metodą

zdobywania

obiektywnej

wiedzy

o

rzeczywistości, która wymaga systematycznej
obserwacji".

Cechami specyficznymi naukowego źródła wiedzy są:
- empiryczność,
- systematyczność (metodyczność),
- poszukiwanie przyczyn,
- tymczasowość
- obiektywizm.

Metodyka badań
naukowych

Empiryczność

oznacza tyle, że wiedza naukowa

bazuje na wynikach

bezpośredniego obserwowania

świata, na rezultatach jego doświadczania. To nie
znaczy,

że

w

wiedzy

naukowej

nie

ma

teoretyzowania,

spekulowania.

Jednakże

komponentami wiedzy naukowej są one tylko
wówczas, gdy za punkt wyjścia przyjmują dane
empiryczne, a nie założenia jakiejś filozofii,
ideologii czy religii.

Metodyka badań
naukowych

Systematyczność

(metodyczność, tj. postępowanie

według określonego schematu) polega na
dokonywaniu obserwacji z

użyciem określonego

sposobu, procedury

. Ten sposób musi być na tyle

dokładnie opisany, aby różni uczeni, postępując w
myśl tej informacji, w procesie badania takiej
samej rzeczywistości mogli osiągnąć identyczne
bądź przynajmniej zbliżone, porównywalne

wyniki

.

Zgodnie z wymogiem systematyczności uczony,
jeżeli chce formułować uogólnienia, wyciągać
wnioski z uzyskanych wyników, nie może
poprzestać na badaniach jednorazowych.

Metodyka badań
naukowych

Poszukiwanie przyczyn

sprowadza się do

znajdywania odpowiedzi na pytania typu:

„na

skutek czego dzieje się tak a tak?", „co
spowodowało, że stało się tak a tak?"

Zasadność

tego rodzaju wysiłku opiera się z jednej strony na
zaakceptowaniu kauzalizmu, tj. poglądu
filozoficznego utrzymującego, że wszystko ma
swoją przyczynę, jest czymś uwarunkowane, a z
drugiej — na przekonaniu, że znając przyczynę
jakiegoś zjawiska, można zapobiec jego
wystąpieniu (jeśli jest niekorzystne) bądź je
wywołać (jeśli jest korzystne). Zakłada się, że
przyczynami są zjawiska

naturalne

, a nie

nadprzyrodzone.

Metodyka badań
naukowych

Tymczasowość

wyraża się w twierdzeniu, że wnioski

formułowane przez naukę nie są niezmienne, raz
na zawsze sformułowane w ten sam sposób. Są
one traktowane jako stwierdzenia podlegające
dyskusji, modyfikacji, a nawet odrzuceniu. Nauka

jest procesem poszukiwania

coraz wierniejszego

wizerunku przedmiotu badań.

Metodyka badań
naukowych

Przez

obiektywizm

rozumie się pewnego rodzaju

postawę uczonego. Odznacza się ona usiłowaniem
przedstawiania przez niego wizerunku przedmiotu
badań w sposób maksymalnie wierny.
Charakteryzuje się

eliminowaniem wpływu

własnych przekonań

, sposobu wartościowania itp.

na przebieg procesu badawczego. Nasuwa się przy
tym pytanie: czy badacz zjawisk społecznych jest w
stanie emocjonalnie zdystansować się wobec
zjawisk zachodzących w społeczeństwie?

Czy potrafi uwolnić się od subiektywizmu?

Metodyka badań
naukowych

Przeszkody w zdobywaniu obiektywnej

wiedzy

o społeczeństwie

Istnieje wiele przeszkód na drodze do obiektywnej

wiedzy o społeczeństwie.

Wśród nich można wyodrębnić takie, których źródłem

są:

- specyficzne właściwości przedmiotu badań,

- problemy natury metodologicznej,

- cechy samego badacza.

Metodyka badań
naukowych

Specyficzne właściwości przedmiotu

badań

Socjologia, podobnie jak inne nauki społeczne, w
odróżnieniu np. od nauk przyrodniczych, ma do
czynienia z przedmiotem badań o specyficznych
właściwościach. Oto niektóre spośród nich.

1. Zachowanie ludzi, w odróżnieniu np. od zwierząt,

roślin, jest

różne w zależności od czasu i miejsca

, w jakim ono

przebiega.

Z tego względu nie sposób osiągnąć takiego stanu

wiedzy, która

mogłaby stanowić „klucz" do rozpoznawania ludzi

na

podobieństwo rozpoznawania przez przyrodników

różnych

okazów flory czy fauny.

Metodyka badań
naukowych

2. Ludzkie zachowania społeczne, w odróżnieniu od
fizjologicznych, a nawet psychicznych, są często

zachowaniami

pozorowanymi, jakby „na zamówienie".

Świadomość tego, iż

ktoś nas obserwuje, ocenia, staje się okolicznością

mobilizującą

do mówienia, czynienia w sposób pożądany,

akceptowany w

danej kulturze, a nie podyktowany faktycznymi

nastawieniami,

przekonaniami.

3. Owe nastawienia, przekonania, a także czyny, są

uwarunkowane

bardzo dużą liczbą okoliczności, a w ślad za tym -

trudną do

przewidzenia liczbą konfiguracji tychże

okoliczności

Metodyka badań
naukowych

4. W przypadku przyjęcia założenia, że człowiek, jego

życie, pomyślność

jest

dobrem najwyższym

, znajdującym się na szczycie w

hierarchii

wartości, badacz ma ograniczone możliwości w

stosowaniu

eksperymentu w klasycznej jego wersji. Nie dopuszcza

się bowiem do

takiego eksperymentowania na ludziach, w wyniku

którego mogliby oni

w jakiś sposób ucierpieć. Tego typu ograniczenie

niepomiernie utrudnia

socjologiczne wykrywanie związków przyczynowo-

skutkowych,

których poznanie jest najważniejszym celem nauki.

5. Przedmiot badań socjologicznych, jakim są jednostki

ludzkie i

zbiorowości społeczne, może ulegać zmianom pod

wpływem poddania

się procesowi badawczemu. Może dochodzić nie tylko

do zmian

pozorowanych (tj. odpowiadania na zadawane pytania —

jak sądzi

respondent - oczekiwany czy akceptowany przez

ankietera), ale też do

zmian rzeczywistych. Może być tak, że respondent pod

wpływem pytań

o sprawy do tej pory będące poza zasięgiem jego

refleksji zaczyna

myśleć o nich i wyrabiać swój pogląd.

Metodyka badań
naukowych

Cechy badacza

Przeszkodami w zdobywaniu obiektywnej wiedzy o
społeczeństwie, związanymi z osobą badacza,
mogą być następujące okoliczności:

1. Ideologiczne uwikłanie badacza, przejawiające się

w tym, iż jest on zwolennikiem -

niejako wyznawcą

- określonej ideologii, tj. zespołu idei, poglądów
wyrażających punkt widzenia jakiejś części
społeczeństwa (np. klasy społecznej)
wspierających jej interes.

Polega ono na:

Metodyka badań
naukowych

-

tendencyjnej interpretacji stwierdzonego
zjawiska, tj.

przedstawianiu go „po myśli", danej części

społeczeństwa,

- wybiórczym charakterze problematyki badawczej,

tj. unikanie

kwestii drażliwych dla danej klasy społecznej,

podejmowanie zaś

tych spraw, w obszarze których dana klasa mogłaby

wypaść w

korzystnym (lub neutralnym) świetle,

- przyjęciu określonego kierunku myślenia w

formułowaniu hipotez,

- eksponowaniu w raporcie z badań tych danych,

które „dodają

blasku" preferowanej ideologii, a przemilczaniu

informacji

kładących się na nią cieniem.

Metodyka badań
naukowych

2. Traktowanie

własnych sądów

wartościujących, tj.

orzekających,

jaką powinna być rzeczywistość,

jako sądy

empiryczne

, tj.

stwierdzające, jaka jest rzeczywistość. Innymi

słowy dochodzi

branie własnych życzeń za realną rzeczywistość,

do utożsamiania

emocjonalnej wizji świata z realną rzeczywistością.

Dzieje się

tak niezależnie od intencji badacza bycia

obiektywnym, chęci

poznania rzeczywistości społecznej taką, jaką ona

jest. Badacze

są bowiem

tylko ludźmi

i mają - tak jak wszyscy

inni - potrzebę

racjonalizacji swoich wartościowań, tj. szukania

oparcia dla nich

w obiektywnych danych.

Metodyka badań
naukowych

3.

Uleganie wpływom

stronniczych poglądów

zawartych w pracach

na dany temat, napisanych przez poprzedników.

4. Oddziaływanie

osobowości

badacza ukształtowanej

zarówno

przez otoczenie, w którym się wychował, w którym

przebywa

oraz przez jego cechy psychofizyczne.

5. Trudność

z pogodzeniem pragnienia

obiektywnego

poznania

społeczeństwa z pragnieniem zmienienia go.

6. Formułowanie wniosków

niekonkluzywnych

, tj. nie

wynikających z przesłanek, na których zostały

oparte.

Te i zapewne inne przeszkody skłaniają do
wniosku, iż badacz zjawisk społecznych może
jedynie dążyć do obiektywności.

Metodyka badań
naukowych

Sposoby dążenia do obiektywności

Spośród ważniejszych sposobów unikania
stronniczości można wymienić następujące
działania:

1. W czasie trwania całego procesu badawczego

należy być

świadomym swego sposobu wartościowania z

myślą o

eliminowaniu jego wpływu na poszczególne kroki

badawcze.

2. Badania realizować uczciwie i rzetelnie.
3. Wnioski z badań formułować w sposób

konkluzywny.

4. Unikać stwierdzeń eliptycznych, nieprecyzyjnych,

dających się

rozumieć na różne sposoby.
5. Podejmować się tylko takiego typu badań, do

którego ma się

odpowiednie przygotowanie.
6. W miarę możliwości nie angażować się po stronie

takiej czy innej

ideologii, partii politycznej itd.
7. Nie ulegać oczekiwaniom sponsora.

Dziękuję za uwagę