Wczesna dorosłość

20/23 – 35/40rż

Trudno określić dokładny moment gdy
człowiek wkracza w dorosłość. Niektórzy
wiążą go z takimi wydarzeniami jak
zawarcie małżeństwa lub uzyskanie
niezależności ekonomicznej. Jednak
wydarzenia życiowe same w sobie nie
mogą stanowić kryterium dorosłości. Wiele
osób nie zawiera związku małżeńskiego
lub czyni to późno. Osoby studiujące
później osiągają niezależność ekonomiczną

Próg dorosłości

•

Studenci (18-28rż) pytani o cechy dorosłości
wybierali: „branie odpowiedzialności za
swoje działania”, „podejmowanie decyzji w
oparciu o swoje przekonania i wartości”,
„uniezależnienie się od wpływu rodziców”,
„partnerskie stosunki z rodzicami”

•

Jednocześnie odrzucili następujące kryteria:
„zakończenie edukacji”, „rozpoczęcie pracy
zawodowej”, „małżeństwo”, „rodzicielstwo”

• Młodzi Amerykanie spostrzegają osiągnięcie

dorosłości w kategoriach indywidualistycznych,

psychologicznych, nieraz trudnych do

sprecyzowania.

• Kultura Zachodnia nie dysponuje obrzędami czy

rytuałami jednoznacznie określającymi moment

wejścia w dorosłość. Stawanie się dorosłym jest

stopniowym procesem.

• W przeciwieństwie do dzieciństwa i dorastania,

trudno określić periodyzację dorosłości. Trudniej

jest zaobserwować uniwersalne, powiązane z

wiekiem zmiany organizmu bądź zachowania

specyficzne dla danych etapów dorosłości.

• Trudno określić uniwersalne granice

wczesnej dorosłości – przyjmuje się, że w
naszych warunkach kulturowych między
25-35rż człowiek osiąga pełnię sił
fizycznych i sprawności intelektualnych,
umożliwiające mu osiągnięcie niezależności
ekonomicznej, samodzielne podjęcie i
odpowiedzialne wypełnianie obowiązków
związanych z nowymi rolami społecznymi –
małżonka, rodzica, pracownika.

Zadania rozwojowe

• Podejmowanie się zadań wiąże się z

przyjmowaniem przez jednostkę określonych

ról społecznych. Każde społeczeństwo ma

własny zegar społeczny według którego może

być oceniane tempo rozwoju jednostki. Np. 40

latek który się jeszcze nie ożenił, lub 30latek

który nie rozpoczął pracy mogą doświadczać

wewnętrznych i zewnętrznych nacisków, aby

wypełnić te zadania. Normy społeczne w tym

zakresie zależą od grupy społecznej i

zmieniają się – obecnie stając się bardziej

liberalne.

Erikson – stadia rozwoju

ego

• Na okres wczesnej dorosłości (25-30rż) przypada kryzys –

intymność vs izolacja.

• Głównym zadaniem tego okresu jest osiągnięcie intymnych

relacji z bliską osobą i podejmowanie za tę relację

odpowiedzialności. Aby móc to zrobić należy wcześniej

osiągnąć zintegrowaną osobowość i ukształtowane poczucie

własnej tożsamości – są to konieczne warunki zdolności

przeżywania bliskości i budowania partnerskich relacji.

• Zdaniem Eriksona związki okresu dorosłości różnią się od

związków z okresu formowania tożsamości, gdy jednostki

zorientowane były przede wszystkim na odkrywanie

własnego „ja”.

• Więź polega na przyjmowaniu odpowiedzialności za

partnera, doświadczaniu troski.

• Nieumiejętność poradzenia sobie z

przeciwieństwem intymność – izolacja

prowadzi do pogłębiającej się izolacji

jednostki, unikania bliskich kontaktów.

Człowiek nie posiadający wyraźnie

określonej tożsamości może nie rozróżniać

swoich lęków, marzeń czy pragnień od

odczuć otaczających go osób.

Uniemożliwia to budowanie intymnych

relacji opartych na realistycznym obrazie

własnej osoby oraz drugiego człowieka.

etapy wczesnej dorosłości

- Levinson

• okres przejścia do wczesnej dorosłości (17-

22rż)

• faza nowincjatu (22-28rż) gdzie zaczyna się

tworzyć nowa struktura życia

• faza pośrednia (28-33rż) – przystosowanie do

nowej struktury

• faza kulminacji (33-40rż) – końcowe

ustabilizowanie się struktury życia

• okres przejścia do średniej dorosłości (40-

45rż)

Erikson – zadania

rozwojowe

• Wybór dróg samorealizacji w określonym

środowisku społecznym

• Wybór partnera
• Integracja doświadczeń z różnych obszarów

aktywności

• Kryzysy/dylematy
• Izolacja – intymność
• Stosowanie mechanizmów projekcyjnych –

dotrzymywanie obietnic i podjęcie

odpowiedzialności

• Życie samotne – życie w rodzinie

Levinson – zadania

rozwojowe

• Podjęcie roli zawodowej
• Założenie rodziny
• Sformułowanie wyraźnych marzeń i oczekiwań

odnośnie przyszłości

• Uczestniczenie w relacji mistrz-uczeń
• Kryzysy/dylematy
• Dylematy związane z wyborem zawodu: wartości

ekonomiczne –satysfakcja

• Oczekiwania grupy społecznej – własne dążenia i

ambicje

• Konflikty związane z nowymi rolami społecznymi –

praca zawodowa – obowiązki rodzinne

• Wchodząc w dorosłość człowiek osiąga szczyt

sprawności fizycznej i intelektualnej, ale

jednocześnie jego udziałem stają się liczne konflikty

i stresy. Realizuje swoje młodzieńcze aspiracje,

zakłada rodzinę, dokonuje wyborów decydujących o

kształcie dalszego życia.

• Podejmuje nowe role, z których wynikają obowiązki,

nieraz wzajemnie sprzeczne. (Np. kobieta w roli

matki i osoby spełniającej się zawodowo)

• Musi umieć zrównoważyć oczekiwania i naciski

grupy społecznej (np. rodziny) z własnymi

dążeniami.

Dojrzałość psychiczna

• Jej kształtowanie się jest procesem

ciągłym, trwającym całe życie. W

procesie tym jednostka przyjmuje

odpowiedzialność za swoje życie i

rozwija się w indywidualny, odpowiedni

tylko dla siebie sposób. Zdaniem

Chlewińskiego dojrzałość psychiczną

można rozpatrywać na 3 wymiarach –

autonomia jednostki, wgląd we własne

motywy, stosunek do ludzi

Autonomia jednostki

• ujawnia się, gdy człowiek może realizować własne

podmiotowe działania niezależnie od czynników,

które mogłyby je determinować.

• Wg Obuchowskiego poziom autonomii człowieka

wyznaczany jest stopniem w jakim zadania i sposoby

ich realizacji wynikają z indywidualnych dążeń

jednostki.

• Wskaźnikiem autonomii jest stabilność działania

mimo czynników zakłócających i utrudniających

realizację zamierzeń.

• Przejawy dojrzałej autonomii rozpoznać możemy w

aktywności jednostki, gdy podejmuje próby

realizowania własnych koncepcji w świecie.

Wgląd we własne motywy

postępowania

• Sytuacja życiowa i zawodowa sprzyja

gromadzeniu wiedzy o sobie, jej źródłem są

liczne kontakty społeczne, pełnienie nowych

ról.

• Jednocześnie charakter relacji zależy od

samowiedzy jednostki – opisując innych

jednostka bierze pod uwagę te wymiary

osobowości, które obecne są w jej obrazie

osobowości. Im bogatsza wiedza o sobie, tym

większe szanse na poznanie innych. A także

większa możliwość podejmowania właściwych

decyzji.

Stosunek do innych

• Jako wymiar dojrzałości psychicznej

charakteryzuje się postawą odpowiedzialności i

szacunku dla drugiej osoby, jednocześnie

pozostając od niej niezależnym.

• Źródeł tej postawy można szukać w okresie

dorastania, gdy człowiek buntował się wobec

poglądów niezgodnych z własnymi przekonaniami,

a głoszonych przez autorytety, rodziców czy

nauczycieli. Kolejne kontakty, związane z rolą

zawodową lub rodziną dają szansę by nauczyć się

tolerancji wobec osób o innych poglądach, przy

jednoczesnym zachowaniu własnych przekonań.

Dojrzałość psychiczna –

c.d.

• Istotną rolę odgrywa umiejętność

uporządkowania i kontrolowania własnego
życia emocjonalnego. Umożliwia ona
osiąganie celów mimo frustracji
nieodłącznie związanych z nowymi
doświadczeniami.

• Kolejnym warunkiem jest posiadanie

realistycznego obrazu świata – celów i
planów życiowych, które mają szanse
realizacji.

Rozwój fizyczny

• Kondycja i rozwój motoryczny osiągają

szczyt między 20-30rż. Optymalna
wydolność w pracy. Jednak u osób
prowadzących siedzący tryb życia,
zmiany regresyjne pojawiają się już w
18rż. Z kolei systematyczny trening
może prowadzić nawet u starszych
osób do utrzymania kondycji i
sprawności.

Zmiany fizjologiczne pod

wpływem stresu.

• Na okres wczesnej dorosłości przypada

szczególnie duża liczba zdarzeń stresowych.

Może to prowadzić do poważnych konsekwencji

dla dalszego rozwoju. Stres jest związany z

osłabieniem zdrowia i sprawności – szacuje się,

że 50-80% chorób ma podłoże emocjonalne

związane z przeżywaniem stresu. Typowe

zaburzenia to nadciśnienie, choroby serca,

wrzody.

• Stresującymi mogą okazać się zarówno

pozytywne jak i negatywne zmiany – ślub i

rozwód, awans i utrata pracy.

• Reakcja na działanie stresora jest bardziej

uzależniona od interpretacji zdarzenia niż jego

obiektywnych własności. Młodzi dorośli silniej

przeżywają stresujące zdarzenia niż osoby

starsze – prawdopodobnie wynika to z

większego dystansu jaki do wydarzeń

życiowych przyjmują ludzie starsi. W okresie

wczesnej dorosłości – na początku kariery

zawodowej, oraz podejmowania ról rodzinnych

– sukcesy i porażki zdają się odgrywać

większą rolę – wyznaczają nieraz bieg

dalszego życia.

Rozwój poznawczy

• Myślenie dorosłych posiada cechy znacznie odbiegające od

własności rozumowania formalno-operacyjnego, opisanego

przez Piageta.

• Zwraca się uwagę na metasystemowy, relatywistyczny i

dialektyczny charakter myślenia dorosłych. Umożliwia ono

nie tylko rozwiązywanie, ale także odkrywanie problemów.

• Część badaczy nazywa struktury umysłowe,

odpowiedzialne za ten rodzaj myślenia – strukturami

postformalnymi – uważa że są wyrazem kolejnego stadium

rozwoju myślenia, w stosunku do sekwencji opisanej przez

Piageta

• Myślenie postformalne jest wrażliwe na kontekst i wielość

możliwych rozwiązań, dobrze nadaje się do rozwiązywania

problemów otwartych.

Relatywizm

• Relatywizm polega na zrozumieniu, że wiedza

zależy od subiektywnych doświadczeń i punktu

widzenia jednostki. Myślenie relatywistyczne

jest szczególnie ważne w relacjach

interpersonalnych – pozwala uwzględniać

punkty widzenia innych osób, lepiej

rozwiązywać sytuacje konfliktowe.

• Poznający zdaje sobie sprawę, że konstruowane

reprezentacje rzeczywistości stanowią ujęcie

tylko jednego z jej aspektów, inne mogą okazać

się równie ważne przy spojrzeniu z odmiennej

perspektywy.

• Wg J.D. Sinnot myślenie relatywistyczne jest

wynikiem kształtowania się nowych struktur
poznawczych – operacji relatywistycznych.

• Tworzą one kolejne, po etapie formalno

operacyjnym stadium rozwojowe.

• Operacje relatywistyczne zaczynają

powstawać w wyniku akomodacji struktur
formalno-operacyjnych w trakcie
rozwiązywania codziennych zadań.

Cechy operacji

relatywistycznych

• Złożona przyczynowość, umożliwiająca

rozpoznawanie wielu przyczyn wybranego

zdarzenia

• Wielość rozwiązań – szukanie alternatywnych,

możliwych rozwiązań danego problemu

• Użyteczność – dokonywanie wyboru najlepszego

rozwiązania

• Paradoks – zdolność spostrzegania wewnętrznych

sprzeczności związanych z problemem

• Przekonanie, że prawda jest zgodą na jedną z

wersji rzeczywistości, która może być równie

poprawna jak inna.

• Wymienione cechy występują w

myśleniu dorosłych - mają funkcje
adaptacyjne – co uwidacznia się
szczególnie w kontaktach
społecznych – umożliwia
zrozumienie różnych systemów
przekonań a dzięki temu lepszą
komunikację z innymi.

Myślenie dialektyczne

• Rozwija się w wyniku przekształcenia struktur

formalno-operacyjnych w nowe, szersze schematy

poznawcze, zdolne do ujmowania zmienności i

sprzeczności, oraz stworzenia bardziej

adekwatnego obrazu świata.

• Myślenie może opierać się o schemat teza-antyteza-

synteza. Poznawane obiekty umiejscawiane są w

obrębie większej całości, spostrzega się

wewnętrzne związki między poznawanymi

zjawiskami, zwraca uwagę na wieloznaczność i

różnorodność relacji. Poznający porównuje ze sobą

różne systemy, podejmując próby ich koordynacji.

• Myślenie dorosłych cechuje

zdolność do odkrywania
problemów, a nie tylko ich
rozwiązywania. Jest to lepsza
strategia w obliczu problemów
otwartych, niedookreślonych,
mających wiele możliwych
rozwiązań.

Rozwój społeczny

• Jest uwarunkowany kulturowo,

wyznaczany przez normy i wzorce
danej grupy społecznej. Jednak
wraz z rozwojem jednostki coraz
większego znaczenia nabiera jej
indywidualny, autonomiczny
stosunek do obowiązujących w
społeczeństwie wartości i norm.

Założenie rodziny

• Jednym z najważniejszych zdarzeń

życiowych okresu wczesnej dorosłości jest
zawarcie związku małżeńskiego,
wkroczenia w nowe role – małżonka, a
następnie rodzica.

• Zdolność do wypełnienia tych ról wiąże się

ze zdolnością do tworzenia intymnych
związków, podejmowania samodzielnych
decyzji, odpowiedzialnością za drugą
osobę.

5 etapów kształtowania

się więzi rodzinnej (wg

Laskowskiego)

• faza wstępna – narzeczeństwo (od poznania się

do ślubu)

• faza tworzącej się więzi małżeńskiej (od ślubu

do urodzenia 1 dziecka)

• rozwój postaw rodzicielskich (od niemowlęctwa

do osiągnięcia przez dziecko dojrzałości)

• faza wzajemnego partnerstwa rodzinnego

(okres gdy rodzice mieszkają z dorosłymi i

samowystarczalnymi dziećmi)

• faza pustego gniazda (od momentu opuszczenia

domu przez ostatnie dziecko)

• Pierwsze konflikty małżeńskie pojawiają się już po

ślubie, gdy osoby stają wobec konieczności

uwzględnienia potrzeb drugiego człowieka, oraz

obowiązków wynikających z nowych ról społecznych.

• Przełomowym momentem jest narodzenie 1 dziecka –

przyjęcie na siebie roli rodziców, podjęcie

odpowiedzialności za dziecko.

• Narodziny dziecka drastycznie zmieniają rytm życia

małżonków, bardziej radykalna zmiana dotyczy

kobiety – urodzenie dziecka wpływa na zmianę

tożsamości, sprawia że kobieta staje się bardziej

dojrzała i odpowiedzialna, ale też czuje się uwięziona.

Miłość małżeńska

• Strenberg wyróżnia 3 elementy

miłości: namiętność, intymność i
zaangażowanie

• Wg. Wojciszke udział tych

elementów jest różny w kolejnych
etapach rozwoju związku.

Etapy związku

• zakochanie (dominuje namiętność)
• romantyczne początki (namiętność i

intymność)

• związek kompletny (wszystkie 3 elementy)
• związek przyjacielski (intymność i

zaangażowanie)

• związek pusty (zaangażowanie, bez

intymności)

• rozpad związku (gdy zanika zaangażowanie)

Rozwód

• Największą liczbę rozwodów notuje się wśród małżeństw

które trwają mniej niż 7 lat, zawartych przez osoby

niepełnoletnie, oraz zawartych ze względu na ciążę.

• Rozwód jest wydarzeniem traumatycznym dla obojga

partnerów, ma negatywne konsekwencje fizyczne i psychiczne.

• Silnemu stresowi poddane są dzieci. Konsekwencje zależą od

wieku w którym to przeżycie staje się ich udziałem.

Najczęściej tracą poczucie bezpieczeństwa, rozluźniają więzi z

rodzicem.

• Dla dziecka odejście rodzica w wyniku rozwodu stanowi

wydarzenie bardziej stresogenne niż śmierć rodzica.

• Dzieci czują się gorsze od rówieśników, często też

pozostawiony rodzic dzieli się własnymi cierpieniami z

dzieckiem, które nie jest w stanie ich udźwignąć.

Podjęcie pracy

zawodowej

• Podjęcie pracy świadczy o samodzielności jednostki, jest

jednym z wyznaczników dorosłości.

• Wymaga odpowiedzialnej postawy wobec obowiązków

wynikających z przyjętej roli zawodowej. Podjęcie pracy

wymaga też rozszerzenia kręgów życia społecznego,

wyjścia poza środowisko rodziny i przyjaciół.

• Młodzi dorośli zainteresowani są rozwojem kariery

zawodowej, podczas gdy w okresie średniej dorosłości

ważniejsza staje się stabilizacja zawodowa, poczucie

pewności odnośnie posiadanej pracy. Znajduje to

odzwierciedlenie w częstej zmianie pracy przez ludzi

młodych, a znacznie rzadszej przez osoby w średnim

wieku.

Stadia zaangażowania w

aktywność zawodową

• stadium eksploracji – gdy osoba przymierza się do

różnych ról zawodowych

• stadium stabilizacji – gdy po dokonaniu wyboru

znajduje trwałe miejsce i pole działania zawodowego.

Można zaobserwować proces adaptacji do warunków

pracy a następnie wzmożoną aktywność zawodową.

W obecnych warunkach społeczno-ekonomicznych

dorosły po osiągnięciu pewnego stopnia stabilizacji

często zmuszany jest do zmiany rodzaju pracy

• stadium zachowania status quo – dążenie do

utrzymania uzyskanej pozycji zawodowej

• stadium schyłkowe – wycofanie się z aktywności

zawodowej i zaangażowanie w inne formy aktywności

Zmiany w strukturze „ja”

• Najbardziej zasadnicze zmiany w osobowości

przypadają na okres wczesnej dorosłości,

towarzyszą osiąganiu niezależności zawodowej oraz

finansowej.

• Zmiany zachodzą w strukturze ja, integrującej

idealne koncepcje z realnym obrazem świata i siebie

samego.

• Młody człowiek nie może dłużej żyć w świecie

ideałów i hipotez – koniecznym warunkiem wyboru

określonej drogi życiowej i spełniania się w niej jest

umiejętność zintegrowania sfery ja idealnego i ja

realnego. Taka struktura osobowości kształtuje się

dopiero na etapie wczesnej dorosłości.

• Podejmowanie nowych zadań rozwojowych

możliwe jest tylko w przypadku osoby
odznaczającej się wyraźnie określoną
świadomością własnej tożsamości. – a więc
osoby, która pomyślnie rozwiązała kryzys
adolescencji- tożsamość/rozproszenie

• Z drugiej strony nowe zdarzenia i role

mogą stać się czynnikami określającymi
tożsamość.

• Między 28-33rż wielu młodych ludzi sprawdza i ocenia

swoje wybory życiowe w kontekście swoich

wcześniejszych planów, oczekiwań i marzeń. Nieraz

decyzje te są dalekie od ideałów. Pierwsze

doświadczenia dorosłego życia związane z nowymi

rolami – zawodową czy rodzinną stawiają młodych

dorosłych wobec pytania – czy zawód i relacje rodzinne

zgodne są z wcześniejszymi marzeniami, czy też

stanowią wynik konformizmu, spełnienia oczekiwań

rodziców lub społeczeństwa.

• Osoby które w wyniku konfrontacji doświadczają

poczucia niespełnienia, albo zmieniają swoją aktywność

w ważnych dla nich obszarach, a gdy nie potrafią zdobyć

się na zmianę, przeżywają kryzys.

• Zgodnie z badaniami Goulda, większość

kobiet i mężczyzn w 30rż było
niezadowolonych z ważnych dziedzin swojego
życia. Niezadowolenie to wynika nie tylko z
negatywnego bilansu realizacji zamierzeń, ale
też ze zmiany pragnień i oczekiwań wobec
życia, a także odkrywania w sobie nowych
talentów. Prowadzi to do szeregu napięć w
obrębie „ja”, ale też przyczynia się do
pogłębienia własnej tożsamości.