1

Wskaźniki społeczne

©Barbara Szatur-Jaworska

Instytut Polityki Społecznej

WDiNP UW

2

„Social Indicators” - definicja R. A. Bauera

Dane statystyczne, szeregi statystyczne i

wszystkie inne formy dowodów (źródła
informacji), które umożliwiają nam ocenę
tego, gdzie się znajdujemy i dokąd
zmierzamy, biorąc pod uwagę wyznawane
przez nas wartości i nasze cele, jak
również pozwalają dokonać oceny
określonych (specyficznych, konkretnych)
programów oraz ustalić ich wpływ
(oddziaływanie).

3

Definicja własna

Wskaźniki społeczne - to mierniki

statystyczne i dane ilościowe z badań
socjologicznych służące opisowi i ocenie
zjawisk i procesów społecznych,
demograficznych i ekonomicznych
związanych z warunkami bytu,
poziomem i jakością życia danego
społeczeństwa oraz stosowane do
oceny procesów rozwoju społecznego.

© B.Szatur-Jaworska, Diagnozowanie w polityce
społecznej

4

Wskaźnik społeczny a miernik



Teresa Słaby: „Miernik jest konkretną,
empiryczną oceną liczbową, natomiast
gdy ocena ta służy dla interpretacji
zmian stanów np. społecznych, używa
się określenia wskaźnik.”

5

Poziom życia



J.Drewnowski : poziom zaspokojenia
potrzeb w jednostce czasu następujący
jako rezultat dóbr, usług i warunków
życia, którymi cieszy się ludność w tej
jednostce czasu.

6

Jakość życia

T. Słaby: (…) jakość życia zawiera te wszystkie elementy życia

człowieka, które związane są z faktem istnienia człowieka, bycia

kimś i odczuwania różnych stanów emocjonalnych, wypływających

np., z faktu posiadania rodziny, kolegów, przyjaciół.

J.Rutkowski: jakość życia jest to ocena stopnia zaspokojenia potrzeb,

dokonywana bezpośrednio przez jednostkę.

E.Allard wyróżnił kilka elementów jakości życia:



1. warunki życia



dobra zabezpieczające materialne podstawy życia np. dochody,

kwalifikacje, zdrowie, mieszkanie, praca;



dobra dające człowiekowi spełnienie potrzeby przynależności:

posiadanie rodziny, kontaktów społecznych, możliwość społecznej

partycypacji;



2. subiektywne elementy jakości życia – dotyczą one ocen ludności

wobec warunków życia, wyrażanych przez: nadzieję, strach,

szczęście, samotność, niepewność, dostrzeganie konfliktów oraz

priorytetów, ale szczególnie przez zadowolenie albo troski.

7

Rozwój społeczny

J.Danecki: proces wieloetapowych

przemian, który prowadzi do
wzmacniania i doskonalenia danego
społeczeństwa.

8

Założenia dotyczące wskaźników
społecznych
(1)

1.

Nie wszystkie dane ilościowe uzyskane z badań statystycznych (mierniki) i

socjologicznych (wartości badanych zmiennych) mogą być wykorzystywane w

roli wskaźników społecznych.

2.

Między wskaźnikiem społecznym a indicatum musi istnieć silny, teoretycznie

uzasadniony i empirycznie sprawdzony związek (najlepiej przyczynowo –

skutkowy). Dana cecha, zjawisko lub proces mogą być uznane za wskaźnik

innego - z reguły mającego szerszy zasięg i bardziej złożonego - zjawiska lub

procesu społecznego, jeżeli istnieje między nimi związek, który potrafimy

wyjaśnić odwołując się do twierdzeń teoretycznych i udowodnić w drodze badań

empirycznych. Związek między wskaźnikiem i indicatum nie zawsze jednak daje

się jednoznacznie potwierdzić doświadczalnie

3.

Wskaźniki powinny dotyczyć tych dziedzin życia społeczeństwa, które mają

największe znaczenie dla poziomu i jakości życia. Zakres tych dziedzin ustala

się na podstawie opinii ekspertów i badań opinii społecznej, ale zawsze jest to

decyzja w jakimś stopniu arbitralna. Stąd poszczególne propozycje zestawów

wskaźników różnią się pod tym względem.

4.

Lista wskaźników jest zmienna, bo nasze wyobrażenia o tym, co ważne dla

poziomu i jakości życia ulegają zmianom i z czasem rozszerza się lista takich

czynników. Rozwój nauki przynosi nowe hipotezy i teorie, które skłaniają do

poszukiwania wskaźników badanych zjawisk w nowych dziedzinach. Wskaźniki

społeczne powinny odzwierciedlać efekty działalności społeczeństwa i jego

instytucji, a nie nakłady na ich realizację.

© B.Szatur-Jaworska, Diagnozowanie w polityce
społecznej

9

Założenia dotyczące wskaźników
społecznych
(2)

5.

Wskaźniki społeczne są miarami, które - choć opisują stany i

procesy w skali dużych zbiorowości - powinny przyjmować

jako punkt odniesienia poziom życia i zadowolenie z życia

poszczególnych ludzi. Dlatego obok wskaźników

obiektywnych stosuje się wskaźniki subiektywne.

6.

Wskaźniki społeczne służą do badania procesów społecznych i

dlatego w tej roli muszą być wykorzystywane cechy i zjawiska

poddające się pomiarowi w różnych momentach czasowych.

7.

Trafność wskaźników też zmienia się zależnie od miejsca i

czasu. Wskaźniki trafnie dobrane w określonym czasie i

miejscu mogą okazać się nietrafne, gdy stosuje się je do

badania sytuacji innego społeczeństwa czy tego samego

społeczeństwa, ale badanego w różnych okresach.

8.

Wskaźniki powinny identyfikować istotę problemu, być

aktualny i mieć jasną, akceptowalną interpretację

9.

Wskaźniki społeczne powinny być oparte na wiarygodnych

danych statystycznych.

© B.Szatur-Jaworska, Diagnozowanie w polityce
społecznej

10

Rodzaje wskaźników
społecznych

Kryterium porządkowania

i wyodrębniania

Rodzaje wskaźników (mierników)

ze względu charakter danych

wykorzystywanych do

ustalania wartości wskaźnika

obiektywne

subiektywne

ze względu na stosowane

jednostki pomiaru

naturalne

wartościowe

ze względu na cel badania

cząstkowe

grupowe

syntetyczne

ze względu na przedmiot

badania

nakładów

(infrastrukturalne)

efektów (efektywnościowe)

ze względu na poziom

wartości określany jako

pożądany

stymulanty

destymulanty

Źródło: opracowanie własne

© B.Szatur-Jaworska, Diagnozowanie w polityce
społecznej

11

Funkcje wskaźników społecznych

1.

funkcja diagnostyczna

2.

funkcja prognostyczna

3.

funkcja planistyczna

4.

funkcja ewaluacyjna

5.

funkcja doprecyzowywania celów
społecznych;

6.

funkcja perswazyjna

7.

funkcja komparatystyczna

© B.Szatur-Jaworska, Diagnozowanie w polityce
społecznej

12

Proces opracowywania wskaźników
społecznych

J.Kordos: (…) wymaga [to]



na wstępie sformułowania listy dziedzin stanowiących

przedmiot interdyscyplinarnego zainteresowania

socjologii, demografii, statystyki ekonomicznej, a nade

wszystko polityki społecznej.



W każdej z tych dziedzin należy wskazać ważniejsze cele

polityki lub przynajmniej określić, co należy do stanów

pożądanych, a co należy uznać za stan niepożądany.



Dopiero na tej podstawie można dokonać wyboru

wskaźników statystycznych, charakteryzujących stopień

osiągnięcia pożądanego stanu rzeczy lub stopień

występowania stanów niepożądanych. Taki zabieg badawczy

daje gwarancje, że każdy z publikowanych wskaźników

będzie miał jasne i ściśle określone znaczenie społeczne.