NAUKA I POZNANIE NAUKOWE Nauka to specyficzne poznanie rzeczywistości , to myślenie problemowe . Celem przedsięwzięć naukowych jest udzielenie odpowiedzi na pytania stanowiące naukowy problem . Naukowiec wybiera drogę , czyli zespół środków (metodę naukową) , za pomocą których osiągnie cel . Nauka nie jest poznaniem spontanicznym , lecz poznanie to odbywa się wg ustalonej procedury . W klasycznej metodologii nauk nauka funkcjonalna rozumiana jest jako zespół czynności poznawczych , które zmierzają w sposób metodyczny (uporządkowany , planowy , systematyczny , wg określonej metody) do osiągnięcia wiedzy o czymś. Wszystkie definicje terminu „nauka” zawierają w sobie dwa podstawowe elementy : procesy i rezultaty poznania naukowego . W procesie poznania naukowego można wyróżnić dwa zespoły faktów : zabiegi instrumentalne oraz postawę intelektualną. W celu uzyskania rzetelnych i adekwatnych rezultatów zostały sformułowane ogólne cechy i zasady poznania naukowego : procedury badawcze : postępowanie badawcze zgodne z metodami naukowymi zapewniającymi racjonalny dobór , układ i metodologiczną poprawność czynności i zabiegów gromadzenia wiedzy ; krytycyzm wobec wszelkich wypowiadanych tez i postawa ustawicznej weryfikacji , rewidowania i rozbudowy istniejącego systemu twierdzeń naukowych ; owoc poznania : język pozwalający na ścisłe i jednoznaczne formułowanie słowne wyników poznania , zapewniający ich powszechne rozumienie , pozytywna lub negatywną sprawdzalność oraz możliwość porównania z istniejącymi teoriami na dany temat ; twierdzenia mogą tylko wówczas być uznane za naukowe jeśli mają dostateczne uzasadnienia , pozwalające je przyjąć jako pewne lub odznaczają się wysokim stopniem prawdopodobieństwa ; wewnętrzna niesprzeczność zbioru twierdzeń dotyczących przedmiotu badania danej nauki i ich uporządkowanie w logicznie powiązany system twierdzeń naukowych ; twórczy charakter rezultatów poznania oraz możliwość ich praktycznego wdrażania . Rezultatem takiej postawy i takich zabiegów są przede wszystkim prawa nauki oraz teorie naukowe . Wiedza naukowa jest wtedy , kiedy jest wiedzą intersubiektywnie sensowną (komunikatywną) oraz intersubiektywnie sprawdzalną , kontrolowaną . Do podstawowych wyróżników każdej nauki należą : przedmiot , określony w sposób jednoznaczny i aspektywny ; cel , metoda - nauka , która posługuje się wieloma metodami , dobrze rozpoznaje przedmiot ; decyduje to o jej niezależności i dużym dorobku; logiczna struktura - każda nauka posługuje się specyficznymi sposobami rozumowania ; język , zawierający pojęcia kluczowe . Naukę określają najściślej język i metoda . Metoda naukowa to całokształt postępowania badawczego zmierzającego do rozwiązania problemu zawartego w pytaniach wyjściowych . Cechy metody naukowej : powtarzalność , uporządkowanie , skuteczność , ekonomiczność . Nauki różnią się językiem . Język formalny nie posiada treści (nie treściowy , atreściowy) , nic nie mówi o świecie , wyraża wyłącznie formę myślenia. Język empiryczny to język faktów , treści , wypowiada sądy z doświadczenia , mówi coś o rzeczywistości . Przykładowa klasyfikacja nauk : ze względu na metodę poznania - nauki formalne (dedukcyjne) i nauki realne (indukcyjne) ; ze względu na przedmiot zainteresowania - nauki humanistyczne i nauki przyrodnicze ; ze względu na cel - nauki praktyczne (aksjologiczne) , nauki teoretyczne (związane z działaniem) i nauki prakseologiczne (o skutecznym działaniu) .	PEDAGOGIKA SPOŁECZNA JAKO DYSCYPLINA NAUKOWA Przedmiot pedagogiki społecznej Wiesław Theiss - „Pedagogika społeczna zajmuje się teorią środowiskowych uwarunkowań edukacji i rozwoju człowieka oraz teorią i praktyką kształtowania środowiska” Stanisław Kawula - „Pedagogika społeczna skupia się na problematyce środowiskowych uwarunkowań procesów wychowawczych oraz na analizie warunków , czynników umożliwiających zaspokajanie potrzeb rozwojowych człowieka , grup społecznych w ważnych fazach jego życia i róŻnorodnych sytuacjach życiowych” Andrzej Radziewicz-Winnicki - „Pedagogika społeczna jest teorią edukacyjnego działania w środowisku ze szczególnym uwzględnieniem - obok takich działań jak kompensacja i profilaktyka modernizacji - konstruowania pomysłów na życie społeczne (wizja społecznej szczęśliwości)” Helena Radlińska - „Pedagogika społeczna jest nauką praktyczną , rozwijającą się na skrzyżowaniu nauk o człowieku , biologicznych i społecznych z etyką i kulturoznawstwem (teorią i historią kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia . Można go najkrócej określić jako zainteresowanie wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska , wpływem warunków bytu i kręgu kultury na człowieka w różnych fazach jego życia , wpływem ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk siłami człowieka w imię ideału” Ryszard Wroczyński - „Pedagogika społeczna jest nauką o środowiskowych uwarunkowaniach procesów wychowawczych i problemów wychowania poza szkołą” Alicja i Józef Kargulowie - „Przedmiotem pedagogiki społecznej są te jednostki i grupy społeczne , które nie nadążają za rozwojem społecznym i cywilizacyjnym oraz te jednostki , grupy i organizacje społeczne , a także podejmowane przez nich działania i rozwijane procesy , które skutki owych opóźnień niwelują” Anna Przecławska - „Przedmiotem pedagogiki społecznej jest problematyka konstruowania środowiska wychowawczego ułatwiającego osobowy rozwój człowieka oraz metody wychowawczego postępowania , które temu sprzyjają” Obszary badawcze pedagogiki społecznej człowiek jako uczestnik życia społecznego (wspieranie rozwoju człowieka - bardzo ważny aspekt) ; środowisko i jego oddziaływanie na życie człowieka , szczególnie środowisko edukacyjno - wychowawcze jako miejsce wzrastania człowieka ; działanie społeczne w sensie kształtowania środowiska (modernizowanie , konsumowanie) ; wartości w warunkach życia społecznego jako zasady życia społecznego (jakie wartości powinny leżeć u podstaw życia społecznego) . Zadania i cele pedagogiki społecznej Wojciech Pasternak - „Istotnym zadaniem pedagogiki społecznej jest zmierzenie się z problemem rozpoznawania , rozumienia , akceptowania i respektowania wartości w warunkach życia społecznego , stwarzanie społecznej pedagogiki wartości” Pedagogika społeczna jest nauką opisującą wychowawcze wpływy środowiska społecznego oraz nauką poszukującą metod profilaktyki i kompensacji wpływów dysfunkcjonalnych wychowawczo . Zakres działalności pedagogiki społecznej dotyczy troski o warunki socjalne , edukacyjne , kulturowe , opiekuńcze i wychowawcze człowieka , zachodzące w środowisku życia , aby zaistniały przesłania i warunki do ogólnej pomyślnej egzystencji człowieka w jego rozwoju ontogenetycznym . Pedagogika społeczna jako nauka praktyczna stanowi podstawę teoretyki wychowawczej funkcjonalnej pracy socjalnej , opiekuńczej i kulturalno-oświatowej . Ukazuje sposoby wspomagania , organizowania i przetwarzania środowiska wspierania jednostek i grup upośledzonych społecznie , socjalnie , kulturowo , oświatowo i moralnie oraz ukazuje zagrożenia i sposoby ich pokonywania poprzez odpowiedni dobór środków i działań tworzących środowisko sprzyjające rozwojowi człowieka . Metody badawcze pedagogiki społecznej metody badawcze charakterystyczne dla pedagogiki społecznej jako odrębnej nauki : monografia (instytucji) , studium indywidualnych przypadków , sondaż diagnostyczny , eksperyment ; techniki badawcze - obserwacja , wywiad , rozmowa , ankieta , analiza dokumentów , techniki socjometryczne , testy różnego rodzaju ; narzędzia badawcze - jako przedmioty służące do realizacji wybranych metod i technik badawczych . metody pracy socjalnej : metoda prowadzenia indywidualnego przypadku , metoda pracy z grupą , metoda organizowania środowiska .	GŁÓWNE KIERUNKI PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ Pedagogika społeczna bada możliwości przekształcania środowiska z punktu widzenia pomocy ludziom w rozwoju oraz poszukuje przesłanek dla działań przekształcających (A. Kamiński) . Pedagog społeczny w projektowaniu modyfikacji środowiska dla celów społeczno - edukacyjnych , socjalnych , opiekuńczych uwzględnia następujące typy ogólne działań : konserwacja - ochrona , pielęgnowanie rozwoju i uobecnianie wartości ; kataryzacja (gr. catharos - czysty , oczyszczanie) - usuwanie tych elementów środowiska , które są bezwartościowe lub szkodliwe dla rozwoju człowieka ; kompensacja - rozwijanie elementów środowiska uważanych za wartościowe , nasycanie przestrzeni społecznej (szczególnie tzw. mikrośrodowiska) wartościami pozytywnymi . Działania te w środowisku są realizowane przez następujące działy pedagogiki społecznej : praca socjalna , praca kulturalno - oświatowa . Działy te działają w oparciu o siły społeczne , aby przekształcać , modernizować , organizować to środowisko , w którym działają . Praca socjalna Praca socjalna to specyficzna działalność zawodowa , mająca na celu lepszą adaptację wzajemną osób , rodzin , grup i środowiska społecznego , w jakim żyją , oraz rozwijanie poczucia godności osobistej i odpowiedzialności jednostek na drodze odwoływania się do potencjalnych możliwości poszczególnych osób , do powiązań międzyprofesjonalnych , a także sił i środków społecznych (rezolucja KRE z 1967 r.) . Termin „praca socjalna” jest wieloznaczny i nieostry , ponieważ : z praktyki i teorii pracy socjalnej wynika , że może ona być realizowana także przez nieprofesjonalistów ; nie ustalona jest granica między „pracą socjalną” a określeniami bliskoznacznymi , takimi jak : „praca opiekuńcza” , „praca psychosocjalna” , „praca socjalno - wychowawcza” czy „praca kulturalno - wychowawcza” . Praca opiekuńcza jest elementem pracy socjalnej i związana jest z opieką nad osobami niesamodzielnymi czy to z racji wieku , czy to z powodu stanu zdrowia . Praca psychosocjalna , socjalno - wychowawcza czy kulturalno - wychowawcza występuje w połączeniu z pracą socjalną . Praca socjalna może przyjmować zróżnicowane formy - od pomocy doraźnej do długofalowych działań wspierających rozwój jednostek i grup : ratownictwo (pomoc doraźna) - ogół środków i metod ratowania ludzkiego życia ; odznacza się tym , że wymaga rozpoznania warunków natychmiastowego działania , stwierdza istnienie potrzeby i możliwości ratunku, który niesie zagrożonemu niebezpieczeństwem , bez względu na jego uprawnienia i przynależność do grupy społecznej opieka - troszczenie się , dbanie o kogoś ; forma świadczona w tych wszystkich sytuacjach życiowych , w których ludzie dotknięci nieszczęśliwym układem wydarzeń losowych nie umieją albo nie mają dość sił , aby samodzielnie przezwyciężyć piętrzące się przed nimi trudności ; opieka jest działalnością wyraźnie zindywidualizowaną ; opiera się na dokładnej diagnozie potrzeb ; zawiera w sobie pierwiastki zależności podopiecznego od opiekuna ; pomoc - działanie fizyczne lub moralne , mające wspierać pomyślny rozwój zarówno osób z jakichś względów zagrożonych , jak i wszystkich członków społeczności ; zapewnia możność utrzymania i podnoszenia kultury , spożytkowania wszystkich sił ludzkich ; dopomaga rozwojowi jednostek i wzrostowi wszystkiego , co zostało uznane za dobro ; pomoc liczy się ze świadomym uczestnictwem , ze współpracą pomagających i korzystających z pomocy w pełni za siebie odpowiedzialnych ; wsparcie - pomoc udzielona komuś , zwłaszcza pomoc materialna (zapomogi) , ale też wsparcie psychiczne ; kompensacja - wyrównywanie rzeczywistych lub subiektywnie odczuwanych braków w jednej dziedzinie działalności człowieka wzmożoną aktywnością w innej dziedzinie ; kompensacja społeczna - wyrównywanie braków środowiskowych , utrudniających pomyślny bieg życia jednostki lub grupy ; profilaktyka - system działań zmierzających do utrzymania istniejącego stanu rzeczy , ocenianego jako pożądany lub satysfakcjonujący lub system działań mający na celu niedopuszczenie do pojawienia się takich stanów rzeczy, które byłyby oceniane jako negatywne , a które mogą już występować w formach zalążkowych . W pracach z zakresu teorii pracy socjalnej często stosowane jest pojęcie „interwencja” (interwencja socjalna) - działanie osoby lub zespołu w rzeczywistości , do której pierwotnie nie należeli . Interwencja psycho-socjologiczna lub socjologiczna zmierza do zmian społecznych , zarówno do ich poznania , jak i ulepszenia . Wyróżnia się trzy typy interwencji : decyzyjna - skoncentrowana na rozwiązywaniu problemów społecznych ; analityczna - polegająca na objaśnianiu istoty problemów społecznych; przekonywająca - skoncentrowana na tworzeniu, wzbogacaniu wiedzy.	GŁÓWNE KIERUNKI PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ Praca kulturalno - oświatowa Praca kulturalno - oświatowa to działalność na polu upowszechniania kultury, którą określa się krótko pracą w kulturze . Zwrot ten obejmuje takie pojęcia jak : upowszechnianie kultury , instytucje upowszechniania kultury , praca lub działalność kulturalno - oświatowa czy placówki kulturalno - oświatowe . Praca kulturalna obejmuje nie tylko szerzenie wartości kulturalnych , ale też zakłada ułatwianie dostępu do tych wartości jednostkom i grupom . Linią przewodnia w pracy kulturalnej staje się pomoc w tworzeniu (K. Korniłowicz) . Upowszechnianie kultury jest planowym procesem jej rozprzestrzeniania i rozkrzewiania , zmierza do tego , by dobra kultury uczynić dostępnymi dla wszystkich oraz by stanowiły one zbiorowy wytwór możliwie szerokiego kręgu osobników (R. Wroczyński) . Rola pedagogiki społecznej polega również na zajmowaniu się zagadnieniami życia i odnowy kultury w związku z odnajdywaniem źródeł sił duchowych oraz najskuteczniejszych dróg pracy kulturalnej : sposobów uprawy gleby możliwości ludzkich , rozkrzewiania wartości , wytwarzania narzędzi (H. Radlińska) . W pedagogice niezbędne jest zawężenie kultury do wartości , które chce się w społeczeństwie krzewić w dążeniu do realizacji ideału wychowawczego (A. Kamiński) . Instytucje upowszechniania kultury zajmują się w każdym społeczeństwie , w mniejszym lub większym zakresie , krzewieniem wartości sprzyjających osiąganiu ideału wychowawczego . Są to np. rodzina , szkoła , grupy towarzyskie , różnego rodzaju fundacje celowe i stowarzyszenia , środki masowego przekazu , instytucje wydawnicze , instytucje specjalnie do tego powołane . Formy pracy kulturalno - oświatowej : usługowe - działalność polegająca na udostępnianiu pomieszczeń i urządzeń placówki do dosyć swobodnego korzystania ; audytoryjne - działalność , w której uczestnicy są w zasadzie słuchaczami lub widzami , ewentualnie mogą zabierać głos w dyskusjach ; aktywizujące - działalność polegająca na uczestnictwie w grupowym lub indywidualnym tworzeniu dóbr kultury albo na kontaktach z wiedzą. KONCEPCJA CZŁOWIEKA W PEDAGOGICE SPOŁECZNEJ Pytania źródłowe Dla koncepcji człowieka ważne są odpowiedzi na pytania : Kim jest człowiek i co uwarunkowuje jego rozwój ? Jak człowiek poznaje i co warunkuje jego proces poznawania ? Jak człowiek działa i co warunkuje jego działanie ? Efekty społecznych oddziaływań na człowieka żyjącego w środowisku człowiek zawdzięcza społeczeństwu możliwości osiągnięcia pełnej dojrzałości biologicznej ; kontakt ze społeczeństwem jest podstawą pobudzenia rozwoju i możliwości zaspokajania wyższych potrzeb (poznawczych , moralnych i estetycznych) ; człowiek w drodze naśladownictwa i wychowania oraz świadomego wyboru przyswaja sobie określone wzory (jawne i ukryte) i modele zachowania . Rola społeczna jest to społecznie określony , spójny wewnętrznie zespół przepisów i oczekiwań , dotyczących pożądanego zachowania jednostki w konkretnych sytuacjach życiowych , związanych z ich pozycjami społecznymi , a także zbiór podstawowych przywilejów , obowiązków i praw , które są społecznie przypisane do pozycji w grupie . Rolę społeczną wyznaczają oczekiwania społeczne , pozycja w grupie . Rola społeczna wpływa na człowieka , buduje jego osobowość społeczną . Postawa społeczna jest to wyuczona , socjalizowana predyspozycja do reagowania w określony sposób - społecznie zdefiniowany , to podejmowanie określonych działań w odpowiedzi na określone oczekiwania społeczne . Role i postawy społeczne maja odniesienie do wzorów zachowań .
KONCEPCJA DZIAŁANIA SPOŁECZNEGO Działania społeczne są istotą pedagogiki społecznej . Koncepcje działania społecznego Jurgen Habermas twierdzi , że działania społeczne mogą być nastawione albo na instrumentalny sukces (działania strategiczne) albo na porozumienie z partnerem (działania komunikacyjne) . Typy działań społecznych : działania teleologiczne - nastawione na instrumentalne osiąganie celów w rzeczywistości zewnętrznej ; działania normatywne - uwzględniające normy i wartości społeczne ; działania dramaturgiczne - wyrażające własne , indywidualne przekonania jednostki ; działania komunikacyjne - nastawione na porozumienie z drugim człowiekiem . Talkot Parsons zastanawia się , jak możliwy jest ład społeczny pomimo , że ludzie zachowują się egoistycznie . Ład społeczny jest możliwy , gdyż człowiek jako istota społeczna nie działa bezładnie i przypadkowo , ale jego działanie jest zorientowane , znaczące (znaczenie - rozumiany przez człowieka związek między działaniem a celem , jaki sobie stawia) . Kluczem do ładu społecznego jest to , w jaki sposób człowiek orientuje swoje działanie , a każda orientacja jest wyborem wśród wielu możliwości . Każdy jednak wybiera w przestrzeni społecznej jakoś już zorganizowaną możliwość . Źródła działań społecznych Interes społeczny to sytuacja pożądana z punktu widzenia jednostki , grupy lub społeczeństwa , zapewniająca zaspokojenie ich potrzeb i aspiracji . Potrzeby społeczne to motor wchodzenia w reakcje (zmiany w psychologii) . Człowiek działa , aby zaspokoić swoje potrzeby . Potrzeba afiliacji społecznej to społecznie uwarunkowane pragnienie przebywania w towarzystwie innych i kontaktowania się z innymi osobami , okazywania im wzajemnej emocjonalnej aprobaty i akceptacji . Potrzeba walidacji społecznej uzupełnia potrzebę afiliacji . Ujawnia się w sytuacji , gdy sądy innych ludzi są sprzeczne z własnymi ocenami jednostki , która dąży wówczas do ponownego wytworzenia sobie poprawnego obrazu świata społecznego przez zmodyfikowanie ocen własnych lub przez uznanie ocen innych za błędne . Wartości społeczne , wykorzystywane do poszukiwania rozstrzygnięć natury aksjologicznej , zasad , na bazie których człowiek ma budować życie społeczne . zasada sprawiedliwości społecznej zasada solidarności zasada pomocniczości zasada dobra wspólnego Problematyka dobra wspólnego Współcześnie wyróżnia się różne podejścia do problemu dobra wspólnego : indywidualistyczne , kolektywistyczne i personalistyczne . W podejściu indywidualistycznym pomijana jest kategoria dobra wspólnego albo redukowana do sfery wartości materialno - ekonomicznych . Indywidualizm , który mocno podkreśla prawa jednostki , jej wolność , bardzo łatwo sprowadza wartość człowieka (i usprawiedliwia jego bycie) do stanu posiadania . Miernikiem człowieka jest to , co ma , a nie to , kim jest . Indywidualizm , akcentując prawa jednostki , pomniejsza jej społeczne zobowiązania , prowadząc często do kształtowania postaw aspołecznych. W podejściu kolektywistycznym dobro wspólne odgrywa ważną rolę , ale w miejsce dobra jednostki akcentuje się rolę struktur społecznych , ekonomicznych , politycznych jakiegoś kolektywu . Podejście takie często prowadzi do powstania ustroju totalitarnego , w którym prawa człowieka są ograniczane , a godność poniżana . W podejściu personalistycznym występuje dwubiegunowość idei dobra wspólnego : element wewnętrzny - dobrem wspólnym jest integralny rozwój ludzkiej osoby ; element zewnętrzny - dobro wspólne ma profil społeczno - instytucjonalny ; jest to zespół struktur , warunków , instytucji niezbędnych dla wspierania integralnego rozwoju poszczególnych jednostek . Cechy dobra wspólnego (wg Jacka Marita) : dobro wspólne powinno być „rozdawane” - każdemu powinno stwarzać się warunki rozwoju ; dobro wspólne powinno być podstawą i zakładać istnienie władzy społecznej , która czuwałaby nad jego realizacją ; dobro wspólne powinno być dobrem etycznie godziwym .	ŚRODOWISKO LOKALNE Środowisko lokalne należy do głównych kategorii pojęciowych pedagogiki społecznej . Jest ono - obok rodziny - najważniejszym czynnikiem socjalizacji . Jego znaczenie i siła wynika m.in. stąd , iż jest ono nieuchronnym i nieodłącznym elementem otoczenia życia jednostki . Człowiek nie może żyć poza społecznością lokalną , która jest najbardziej uniwersalnym i trwałym elementem jego otoczenia od urodzin po kres życia . W pojęciu środowiska lokalnego mieszczą się wg Ferdynanda Tonniesa dwa typy zbiorowości : wspólnota ma charakter zbiorowości pierwotnej ; jest takim typem zbiorowości społecznej , która powstaje w sposób „naturalny” , spontaniczny i w którym dominują więzi osobowe , stosunki pokrewieństwa , związki rodowe , więź sąsiedzka ; stowarzyszenie ma charakter zbiorowości wtórnej ; jest grupą celową , powołaną świadomie dla zrealizowania określonych zadań . Środowisko lokalne oprócz zbiorowości społecznej zamieszkującej niewielki , względnie zamknięty obszar , oznacza również cały system instytucji służących organizacji życia zbiorowego takich jak kościół , szkoła , instytucje usługowe , urządzenia socjalne lub rekreacyjne oraz mechanizmy regulujące zachowania jednostkowe i stosunki międzyludzkie , a więc obyczajowość , normy moralne , autorytety i wzory zachowań . Można więc powiedzieć , że środowisko lokalne ma sens terytorialny , demograficzny , instytucjonalny , kulturowy i regulacyjny . Środowisko lokalne to gromada ludzi zamieszkujących ograniczone i względnie izolowane terytorium , posiadających i ceniących wspólną tradycję , wartości i symbole , instytucje usługowe i kulturowe , świadomych jedności , odrębności , posiadających gotowość do wspólnotowego działania , żyjących w poczuciu przynależności i wewnętrznego bezpieczeństwa (T. Pilch) . Definicja ta ukazuje obraz specyficznej zbiorowości ludzkiej , która przez zespół cech , właściwości i wewnętrznych mechanizmów regulacyjnych tworzy szczególny typ środowiska wychowawczego . Do owych właściwości , kreujących siły wychowawcze środowiska i tworzących system socjalizacji członków społeczności lokalnej , należą : tożsamość etniczna , religijna i kulturowa ; zasada odrębności , izolacji , kontroli grupy nad jednostką i powszechnej identyfikacji członków ; względna jednolitość ekonomiczna i zawodowa . Głównym spoiwem grupy społecznej jest więź społeczna , bez której każda grupa nosi cechy zbiorowości statystycznej . Istnienie więzi nadaje grupie charakter , a rodzaj i siła więzi decydują o jej funkcjach i sile oddziaływania . Więź społeczna to zorganizowany system stosunków , instytucji , środków kontroli społecznej , skupiający jednostki, podgrupy i inne elementy składowe zbiorowości w całość zdolną do trwania i rozwoju (J. Szczepański) . Więzi osobowe to związki konstytuujące wspólnotę . Mają one charakter osobowy , emocjonalny , wiążą ludzi osobistą , aprobującą znajomością i istnieją niezależnie od istnienia doraźnego , fizycznego kontaktu członków grupy . Więzi rzeczowe występują w stowarzyszeniach , które - tworzone celowo - budują swoje cele i mechanizmy istnienia na poczuciu wspólnoty interesów . Spoiwem związków osobniczych są tu wzajemne świadczenia rzeczowe , wymiana usług czy wspólne osiąganie celów . nasilenie więzi emocjonalnych jest niewielkie , poczucie wzajemnej przynależności - zracjonalizowane . Warunki kształtowania się więzi społecznych : styczność przestrzenna - postrzeganie obecności drugiego człowieka jako pewnej stałej , świadomość potencjalnego, ustawicznego kontaktu z drugim , konkretnym człowiekiem , wreszcie postrzeganie jego „przypisania” do własnej przestrzeni życiowej ; łączność psychiczna , rodząca się na gruncie swoistej identyfikacji , czyli utożsamiania się z innymi w tysiącu różnych sytuacji , gdzie człowiek postrzega drugiego człowieka jako partnera , towarzysza , wspólnika , pomocnika , oczekującego pomocy , czyli w sytuacji wyzwalającej uczucia empatii , bliskości , aprobowanej zależności .	ŚRODOWISKO LOKALNE Miasto Miasto jest wtórną formą przestrzennego bytowania człowieka . Stanowi specyficzne środowisko społeczne i wychowawcze . Cechy charakterystyczne dla społeczności miejskiej (wg J. Ziółkowskiego) : uczestnictwo mieszkańców , a szczególnie młodzieży w wielkiej liczbie grup celowych ; dominacja więzi rzeczowych w życiu społecznym i powierzchowny charakter stosunków międzyludzkich ; obniżenie społecznego znaczenia rodziny i zanik tradycyjnych autorytetów ; brak społecznych autorytetów osobowych; bezosobowa i nierygorystyczna kontrola społeczna ; dominacja postaw przyzwalających i izolacyjnych ; anonimowość życia i działania ; powszechne poczucie braku przynależności ; nikłe postawy patriotyzmu lokalnego ; zanik instytucji sąsiedztwa ; życie towarzyskie regulowane raczej kryteriami zawodowymi niż terytorialnymi ; tolerancja wobec różnic , racjonalizacja myślenia i sekularyzacja zachowań obyczajowych ; wielka ruchliwość przestrzenna i możliwości dla awansu i przemieszczeń społecznych ; ogromne zróżnicowanie struktury zawodowej i uwarstwienia społecznego ; przestrzenna segregacja warstw i klas społecznych . Koncepcja poznawania i opisu miasta (stworzona przez S. Rychlińskiego) wymienia cztery obszary istnienia społeczności miejskiej : przestrzeń , ekonomikę , demografię , kulturę . Na tych płaszczyznach tworzy się istota miasta , jego czasowe i terytorialne odmienności , jego istotne przeobrażenia . Wieś Wieś stanowi lokalną społeczność zupełną , tzn. zamkniętą w sobie , obejmującą wszystkie prawie funkcje życia zbiorowego swoich członków , przeciwstawiającą się społecznościom podobnym i wsiom innym , a także grupom i organizacjom istniejącym poza nią lub ponad nią (S. Czarnowski) . Cechy , składniki , funkcje i przemiany charakterystyczne dla wsi : mała zbiorowość i ograniczenie przestrzenne ; poczucie jedności i poczucie względnej izolacji ; dominacja rolniczego charakteru pracy i instytucji ; społeczny charakter instytucji obsługi i kultury ; specyficzny układ autorytetów osobowych i instytucjonalnych ; podział pracy i usług ; dominacja przyrody i przyrodniczy rytm życia zawodowego ; kultura ludowa i folklor jako ważne składniki świadomości ; presja zewnętrznego świata informacji i kultury ; postępująca dezintegracja więzi pod wpływem czynników migracyjnych , urbanizacyjnych i kulturowych ; narastające konflikty wewnętrzne międzypokoleniowe ; szczególna rola szkoły i nauczyciela . Wieś jest żywym eksponatem środowiska lokalnego .	SIŁY SPOŁECZNE Siły społeczne są to aktualnie ujawniające się albo ukryte potencjalne wartości jednostek i grup społecznych , urządzeń i instytucji , dające pedagogowi społecznemu oparcie w jego pracach , jeśli zostaną one zaktywizowane i staną się czynnikami przewodnimi w przebudowie i asymilowaniu wartości (H. Radlińska) . Kategorie sił społecznych : jawne (mobilizujące do działania , do przekształcania środowiska) lub ukryte (utajone , ujawniające się w sytuacjach krytycznych , w odpowiednich warunkach , w określonych okolicznościach - gdy zabraknie sił jawnych) ; jednostek lub grup społecznych , urządzeń , instytucji - każdy człowiek może być siłą społeczną , ponieważ w każdym tkwi pewien potencjał możliwości ; siłą społeczną mogą być też urządzenia lub instytucje , które pomagają i ułatwiają pracę . Siły społeczne są to (wg A. Kamińskiego) : jednostki ludzkie wartościowe moralnie i społecznie , uzdolnione , wrażliwe na ludzkie potrzeby i aspiracje ; zespoły , placówki , instytucje sprawnie funkcjonujące w zaspokajaniu potrzeb jednostkowych i społecznych ; wartości niematerialne , jak idee społeczne , teorie intelektualne , wzorce kulturalne , normy moralne , wartościowe tradycje i obyczaje , wizje lepszego jutra . Komponenty wychowawcze są to te czynniki , kształtujące siły społeczne . Są to naturalne bądź formalne systemy społeczno - kulturowe , których istnienie i funkcjonowanie ściśle związane jest z kolejnymi etapami życia i rozwoju jednostki. Do komponentów wychowawczych zalicza się (wg A.Olubińskiego): instytucje wychowania naturalnego (rodzina , grupa rówieśnicza , społeczność lokalna) ; instytucje wychowania bezpośredniego (szkoła , klub , świetlica itp.) ; instytucje wychowania pośredniego (zakład pracy , kino , telewizja , książka itp.) . Syndrom to czynnik , który działa w danym komponencie wychowawczym i wywołuje określone działania i zachowania jednostki oraz uwolnienie jej potencjału . Wyróżnia się następujące rodzaje syndromów : pedagogiczny , osobowościowy , demograficzny , społeczny , organizacyjny , materialno - ekonomiczny , środowiskowy , funkcjonalno - teleologiczny . Elementem tworzącym siłę społeczną jest też zmiana społeczna (spiritus movens) , czyli siła sprawcza . Tworzące się siły społeczne powodują zmianę społeczną , czyli przekształcają to co było i powstaje nowa siła społeczna . Zmiana społeczna jest czynnikiem przekształcającym środowisko . Wychowaniem z pedagogiczno - socjologicznego punktu widzenia można nazwać proces intencjonalnego pobudzania przez wychowawcę sił społecznych, a następnie spożytkowania czy ukierunkowania wyzwolonej w ten sposób energii w celu zgodnej z celami wychowawczymi organizacji środowiska . Rola wychowawcy sprowadza się zarówno do aktywizowania sił i na podstawie tych sił do celowego przekształcania sił już pobudzonych i aktywnych , które spożytkowują swoją energię mniej lub bardziej niezgodnie z przyjętymi wzorami czy też ideałami wychowawczymi . Poziom realizacji funkcji wychowawczej uzależniony jest od charakteru i wartości wyzwolonych sił społecznych , znajdujących się w psychospołecznej i kulturowej strukturze tkwiącej w określonym typie komponentu wychowawczego .

METODA INDYWIDUALNYCH PRZYPADKÓW Metoda indywidualnych przypadków jest sposobem badań , polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich , uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze , lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej przez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych (T. Pilch) . Podejście diagnostyczne Metoda indywidualnych przypadków jest to proces , który rozwija osobowość poprzez świadomie przeprowadzone dostosowanie kolejno każdej z jednostek , zachodzące w relacjach pomiędzy ludźmi i ich otoczeniem społecznym (M. Richmond) . Metoda ta musi uwzględniać : wgląd w cechy osobowościowe jednostki ; rozpoznanie zasobów , zagrożeń i wpływów otoczenia społecznego na jednostkę ; bezpośrednie oddziaływanie osoby na osobę ; bezpośrednie oddziaływanie poprzez otoczenie społeczne . Istotę metody indywidualnych przypadków stanowią : studium przypadku (case study) , czyli jego społeczna diagnoza - zebranie wiedzy na temat jednostki i analiza jej sytuacji życiowej ; prowadzenie , praca z przypadkiem (case work) , czyli to co wyznacza jej praktyczną , zadaniową treść . Diagnoza społeczna została podniesiona do rangi najważniejszego zadania poprzedzającego bezpośrednio pracę z przypadkiem . Prawidła pracy z jednostką : jednostki ani rodziny nie można traktować wedle jakiejkolwiek reguły lub teorii , ale należy dokładnie przyjrzeć się jej sytuacji życiowej i precyzyjnie zbadać wszystkie okoliczności , które stały się powodem szukania pomocy społecznej (współcześnie realizowana zasada indywidualizacji) ; nie można pomagać prędko , bez namysłu , częściowo , ale należy przeprowadzić rozpoznanie warunków życiowych jednostki , jej stosunku do otoczenia ; pracownik socjalny (caseworker) oprócz zdolności wrodzonych musi posiadać także wiedzę nabytą doświadczeniami i specjalizacją . Podejście funkcjonalne Podstawowe założenia szkoły funkcjonalnej to : rozumienie natury ludzkiej , tak jak to widzi psychologia rozwojowa , polegające na podkreśleniu własnej roli jednostek w rozwoju i dokonywaniu wyborów ; relacje z otoczeniem - w tym także z pracownikiem socjalnym - służą nieustającemu kreowaniu samego siebie ; ujmowanie metody indywidualnych przypadków nie jako formy psychospołecznej terapii jednostek i rodzin , ale metody takiego administrowania usługami społecznymi , by zostały one w najlepszy sposób użyte dla dobra jednostki i społeczeństwa ; praca z przypadkiem rozumiana jest jako proces , w trakcie którego zasoby i świadczenia społeczne są udostępniane jednostce ; odpowiedzialność pracownika socjalnego obejmuje w tym przypadku tylko kontrolę tego procesu, nie zaś osiągnięcie jakiegoś z góry określonego celu . W myśl założeń linii programowej szkoły funkcjonalnej sposobem na rozwiązywanie problemów było powoływanie wyspecjalizowanych agencji , podejmujących praktyczną działalność dotyczącą określonej klasy zjawisk . Jej funkcje , zadania i środki muszą być jasno i wyraźnie określone , a oferta socjalna jednorodna . Trzeba pracować oddzielnie z różnymi grupami potrzebujących . Pracownik socjalny musi posiąść specjalistyczną wiedzę z danej dziedziny i być przypisanym do konkretnego typu agencji , stając się w praktyce częścią jej oferty . Podstawowe wartości podejścia funkcjonalnego w pracy socjalnej to : respektowanie godności i wartości każdej jednostki ; dbałość o to , by każdy miał możliwość samorealizacji jako osobowość pełna i wnosząca swój wkład w społeczeństwo; dbałość o to , by społeczeństwo jako całość , poprzez swoje instytucje i politykę , sprzyjało i popierało takie możliwości . Podejście psychospołeczne Zgodnie z koncepcją psychospołeczną troską organizatorów systemu socjalnego stać się winno promowanie rozwiązań niekonwencjonalnych , nowych , nawet tam , gdzie wydawałoby się , że potrzeby społeczne i możliwości działania powołanych do życia instytucji znalazły szczęśliwe dopełnienie . W koncepcji tej wraca się do wizji opiekuna wrażliwego , wszechstronnego , zaangażowanego w rozwiązywanie wielu klas problemów swego podopiecznego , o dużych możliwościach działania , nie ograniczonego w swej pracy zakresem przypisanych mu funkcji , wynikającej z kolei z profilu instytucji . Pracownik socjalny obok własnych zasobów i możliwości wykorzystuje potencjał tkwiący w najbliższym środowisku podopiecznego w większym stopniu niż możliwości pomocy instytucjonalnej .	METODA INDYWIDUALNYCH PRZYPADKÓW Casework w koncepcjach pracy socjalnej w Polsce Psychospołeczny sposób myślenia o pracy społecznej na rzecz jednostki i rodziny najbliższy był teoretycznym koncepcjom pracy socjalnej Heleny Radlińskiej . Jej zdaniem wszelkie mechanizmy zmiany sytuacji życiowej człowieka mają swoje źródło w najbliższym środowisku jego życia . Zadaniem i główną funkcją pracy socjalnej jest możliwości te wykorzystać - „obudzić” , uaktywnić , zmobilizować , ukierunkować ich aktywność na system działań naprawczych . Urządzenia społeczne i instytucje pełnią rolę służebną w tym procesie , nie zalicza się ich do aktywów , lecz stanowią niezbędny zestaw środków działania . Zasługą Aleksandra Kamińskiego jest upowszechnienie w Polsce popularnej w Europie definicji metody indywidualnych przypadków (autorstwa S. Bowersa) , zgodnie z którą casework jest sztuką , w której wiedza życiowa i nauka o człowieku oraz środowisku , a także umiejętność obcowania z ludźmi są użyte w celu zmobilizowania sił w jednostce i odpowiedniej pomocy w społeczeństwie dla ulepszania wzajemnego przystosowania się jednostki i jej środowiska . Procedurę postępowania pracownika socjalnego , podejmującego trud pracy metodą indywidualnych przypadków , dzieli autor na trzy etapy : opracowanie społecznej diagnozy przypadku (diagnoza środowiskowa) ; opracowanie planu postępowania ; właściwe prowadzenie przypadku . Zasady praktycznego zastosowania metody indywidualnych przypadków zasada akceptacji - respektowanie podopiecznego jako osoby , z wszystkimi jego problemami i trudnościami , zrozumienie dla jego nieporadności , szacunek dla jego osobistych decyzji i wyborów ; zasada komunikacji - wzajemne rozumienie swoich intencji i wypowiedzi , ról i przedsięwzięć ; zasada indywidualizacji - traktowanie każdej jednostki czy rodziny z osobna , bez stosowania reguł i teorii ; zasada uczestnictwa - aktywne i świadome uczestniczenie jednostki w procesie działań korygujących i naprawczych zasada zaufania i poszanowania prywatności - wszystkie informacje , jakich udziela jednostka w trakcie wywiadów , są wykorzystywane wyłącznie na użytek rozwiązywania jej problemów i w takim zakresie , w jakim ona sobie tego życzy ; zasada samoświadomości - oddzielenie przez pracownika socjalnego stosunków z podopiecznym , czyli motywacji zawodowej - konieczności służenia pomocą potrzebującemu od osobistych preferencji czy uprzedzeń .	METODA GRUPOWA Metoda grupowa na gruncie pedagogiki społecznej została zdefiniowana przez A. Kamińskiego jako metoda pracy socjalnej , a także wychowawczej , w której „... wychowawca (pracownik socjalny) ma przed sobą zespolony przez wspólne zadanie zbiór osób ; wiąże go nie tylko `dialog' z pojedynczymi członkami tej zbiorowości - jego talent wychowawczy wyraża się w umiejętnościach przewodzenia lub przodowania grupie i takiego oddziaływania na grupę , aby na straży zadań i zwyczajów sugerowanych przez wychowawcę - stał nie tylko on , lecz także członkowie grupy ...” . Socjalna praca grupowa jest metodą pracy socjalnej , która pomaga jednostkom wzbogacić ich funkcjonowanie społeczne poprzez celowe doświadczenia grupowe i radzić sobie bardziej efektywnie z ich osobistymi , grupowymi czy społecznymi problemami (G. Konopka) . Typologie grup A. Kamiński wyróżnia trzy odmiany metody grupowej i w związku z tym trzy typy grup : grupy rozwojowo - wychowawcze - służą ludziom normalnie funkcjonującym społecznie w takich placówkach jak domy kultury , instytucje edukacyjne , rekreacyjne , organizacje młodzieżowe itp. ; grupy te mają wspierać rozwój osobowości jednostek , które mniej lub bardziej świadomie identyfikują się z celami i wartościami grupy ; grupy rewalidacyjne - często utożsamiane w pracy socjalnej z metodą grupową w ogóle , stosują pracę rozwojowo - wychowawczą do oddziaływań na jednostki społecznie lub fizycznie niedostosowane , celem usprawnienia ich społecznego funkcjonowania ; ten rodzaj pracy w Polsce organizuje się w placówkach opiekuńczo - wychowawczych oraz kulturalno - edukacyjnych nastawionych na profilaktykę niedostosowań społecznych ; grupy psychoterapeutyczne - są w praktyce socjalnej i wychowawczej w Polsce względną nowością ; służyć mają usprawnianiu społecznego i psychicznego funkcjonowania jednostek w oparciu o techniki z arsenału psychologii klinicznej w odniesieniu do lżejszych przypadków ; tego rodzaju praca realizowana jest w poradniach specjalistycznych i placówkach opiekuńczo - wychowawczych ; elementy technik psychoterapeutycznych stosowane są też w grupach o zamierzeniach rozwojowo - wychowawczych dla wzbogacenia empatii , umiejętności komunikacyjnych , nastawień twórczych , czyli potencjału rozwojowego jednostek . Większość autorów typologii grup zakłada , że : nie ma typologii wyczerpującej , bowiem nieograniczona kreatywność prowadzących grupy i ich uczestników może rozbudowywać listę możliwych typów grup ; w praktyce te czyste teoretycznie typy często zachodzą na siebie ; w rzeczywistości wobec danej grupy często używa się łącznie różnych podejść , w zależności od charakteru cech psychospołecznych uczestników . Charles Zastrow (amer.) zróżnicował grupy ze względu na ich cele : grupy rekreacyjne , umiejętności rekreacyjnych , socjalizacyjne , terapeutyczne , spotkaniowe (trening wrażliwości) , edukacyjne , samopomocy , problemowe i decyzyjne . Allan Brown (ang.) proponuje typologię opartą na continuum celów pracy grupowej : diagnoza indywidualna ; indywidualne wsparcie ; indywidualna zmiana : grupy kontroli społecznej , socjalizacji , zachowań interpersonalnych , osobistych postaw i wartości , trudności materialnych , samooceny , rozwoju osobowości ; edukacja , informowanie , uczenie ; kompensacja przez zajęcia czasu wolnego ; mediacja pomiędzy jednostkami a instytucjami ; wsparcie lub zmiana ; zmiana w środowisku . Ken Heap (ang.) stworzył typologię grup również opartą na celach : ulżenie izolacji ; wspieranie społecznego uczenia się i dojrzewania ; przygotowywanie na nadchodzące kryzysy i inne zmiany w życiu ; wyjaśnianie i rozwiązywanie problemów indywidualnych ; wyjaśnianie i rozwiązywanie problemów w środowisku członków grupy ; ułatwianie samopoznania . Leonard Brown (amer.) wyodrębnia cztery typy grup : grupy terapeutyczne , socjoedukacyjne , akcji , robocze . Typologia L. Browna lokuje się w nowszym nurcie metodycznym pracy socjalnej , zwanym praktyką ogólną (ang. generalist practice) , w którym uznaje się , że to przypadki i problemy , z którymi ma do czynienia pracownik socjalny , powinny wyznaczać sposoby interwencji , a nie jego specjalizacja zawodowa w stosowaniu tej czy innej metody .	METODA GRUPOWA Zasady pracy grupowej przyswojenie członkom grupy idei wzajemnej pomocy i uruchomienie w grupie tej pomocy ; rozumienie i wykorzystywanie w pracy procesu grupowego , czyli dynamicznej sekwencji zdarzeń pojawiających się w życiu każdej grupy, a polegających na wspólnym rozwiązywaniu problemów , wyrażaniu stosunku emocjonalnego do i wobec innych , kształtowaniu wzorów stosunków interpersonalnych , wpływaniu na innych ; dążenie do wzmocnienia zdolności uczestników do funkcjonowania samodzielnego i autonomicznego jako jednostki i jako grupy ; nauczenie uczestników grupy wykorzystywania doświadczenia grupowego do funkcjonowania w różnych sytuacjach grupowych w życiu realnym . Etapy procesu grupowego tworzenie grupy - zadaniem pracownika prowadzącego grupę jest m.in. : organizacja - zaplanowanie programu i metod pracy , zapewnienie środków działania , poznanie środowiska , rozpropagowanie celów grupy , zawarcie kontraktu - przedyskutowanie i ustalenie „prawa” obowiązującego w grupie , ułatwienie poznawania się i współpracy między członkami grupy , umożliwienie każdemu „zaistnienia” w grupie i ujawnienia swoich mocnych stron ; stabilizacja struktury i normy grupy - jest to etap krytyczny dla dalszego istnienia i rozwoju grupy ; teraz kształtują się sposoby funkcjonowania, które później będą przesądzać o efektywności grupy w realizacji celów realizacja celu grupowego - sytuacja w grupie osiąga stan , w którym potencjał wszystkich jej członków służy akceptowanemu przez nich celowi grupowemu ; na tym poziomie rozwoju grupa staje się demokratycznym mikroświatem - jest to grupa doskonała , taka , która jest samorządna i działa na zasadzie odpowiedzialnej autonomii ; jest w pełni zdolna do wytworzenia środków i ustalenia granic swoich własnych zmian ; zmiana nie jest postrzegana jako zagrożenie dla istnienia grupy , a więc propozycje zmiany nie spotykają się z defensywnością ; ocena efektów działania i decyzja o dalszym istnieniu lub rozwiązaniu grupy : ocenę efektów należy przeprowadzać w dyskusjach , przez kwestionariusze , opinie uczestników itp. ; ocena powinna uwzględniać aspekty funkcjonowania grupy i pracownika istotne z punktu widzenia celów oraz zaawansowanie w osiągnięciu celów ; zakres i wyniki oceny winny być przedyskutowane z członkami grupy; pozytywna ocena działalności grupy prowadzi do zakończenia jej istnienia lub przynajmniej do opuszczenia grupy przez niektórych jej członków ; prowadzący grupę powinien przygotować członków na odejście z grupy poprzez m.in. : podtrzymywanie zmian - na etapie zakończenia powinien być przygotowany plan na przyszłość uwzględniający gdzie i jak uzyskać wsparcie i wzmocnienia , jak prowadzić samokontrolę generalizowanie zmian - rozwijanie zdolności wykorzystywania nabytych umiejętności w różnych sytuacjach ; budowanie samopomocowego systemu wsparcia - wzmacnianie więzi w grupie w celu udzielania sobie wzajemnej pomocy przez członków grupy po jej opuszczeniu . Techniki pracy grupowej Wspólnym mianownikiem technik pracy grupowej jest intensyfikowanie współpracy wszystkich i doprowadzanie do wspólnych sukcesów , co zapobiega rozwarstwieniom i dominacjom . Techniki te zaczyna się stosować w drugim etapie procesu grupowego . Są to m.in. : techniki usprawniania grup zadaniowych (R. Toseland , R. Rivas) ; techniki podtrzymywania (integrowania) grupy i zwiększania produktywności (P.H. Ephross , T.V. Vassil) ; techniki ułatwiające zmierzenie się z trudnością - parcjalizacja i uniwersalizacja problemu , których istotą jest uświadomienie sobie , że niektóre trudności , zrazu zbyt skomplikowane , dadzą się zwykle rozwiązać „po kawałku” ; techniki inscenizacyjne - psychodrama , socjodrama , ćwiczeniowe wykonywanie zadań w sytuacjach stymulujących rzeczywiste warunki danego działania (A. Williams) ; techniki socjometryczne - kwestionariusze socjometryczne , socjometria udramatyzowana (A. Williams) ; technika pomocnicza - utrwalanie wszelkich efektów na piśmie , np. w formie haseł , plakatów , ogłoszeń . Pierwszy i drugi etap procesu grupowego można przyspieszyć , zintensyfikować za pomocą technik nakierowanych wyłącznie na integrację grupy . Techniki te , na poły zabawowe, na poły terapeutyczne , ułatwiają poznawanie się ludzi , ośmielają ich względem siebie , uczulają na konieczność współpracy, wprowadzają podstawowe normy . Ich stosowanie umożliwia stworzenie grupy przed przystąpieniem do realizacji zasadniczego celu . Techniki integracyjne oraz techniki usprawniające działalność celową mogą się wzajemnie uzupełniać lub następować po sobie , w zależności od celu grupy .
METODA ORGANIZOWANIA ŚRODOWISKA Istota działania środowiskowego polega m.in. na tym , że jego cele , mechanizmy i środki wywodzą się z oceny warunków życia poszczególnych ludzi i zmierzają do zmiany lub „melioracji” tychże indywidualnych warunków życia . Przedmiotem manipulacji i działalności naprawczej są jednak szerokie i liczne zespoły czynników środowiska w sensie terytorialnym i długotrwałe obserwacje oraz oddziaływanie i wzajemne koordynowanie . Metodę organizowania środowiska można więc nazwać metodą strategiczną . A. Kamiński wyróżnia dwa rozumienia pojęcia metody środowiskowej : wąski sens metody środowiskowej występuje wtedy , gdy : na użytek głównie pomocy socjalnej uruchamia się jakąś akcję cykliczną lub stałą ; przedmiotem zainteresowania lub działania jest jedna grupa społeczna (np. ludzie starzy) lub wybrane zjawisko (np. czas wolny młodzieży) ; działania i przedsięwzięcia środowiskowe prowadzone są przez jedną grupę osób lub jedną instytucję ; szeroki sens metody środowiskowej oznacza całościowe rozumienie środowiska lokalnego , pełną rejestrację jego problemów , kompleksowy i komplementarny system działań , podejmowanie pracy z intencją stałego działania i trwałego usuwania zagrożeń i niepożądanych zjawisk ; chodzi tu o dominację pozytywnego sensu działalności społecznej (rozwój ku celom pożądanym , idealnym) nad negatywnym sensem aktywności społecznej (ratownictwo i usuwanie zagrożeń) . Zasadniczym celem organizowania środowiska jest wspomaganie rozwoju w odniesieniu zarówno do osób , jak i do warunków ich życia . Wtórnymi celami są cele opiekuńcze oraz wyrównywanie braków , czyli kompensacja . Celem samym w sobie jest tworzenie wspólnoty , oznaczające przełamywanie izolacji i osamotnienia , budowanie więzi emocjonalnych , międzyludzkich i sieci znajomości przedmiotowych . Warunkiem powodzenia i skuteczności organizowania środowiska dla celów socjalno - społecznych jest : istnienie i rozbudzenie sił społecznych , czyli ochotniczych organizatorów życia społecznego (nieprofesjonalni organizatorzy - wychowawcy , samorządy lokalne) ; zaangażowanie w dzieło organizacji społeczności lokalnej , wszystkich jej grup ; realizowanie metody wedle określonych reguł i z towarzyszeniem określonych warunków . Schemat postępowania organizacyjnego Etap 1 . Rozpoznanie , diagnoza potrzeb , braków , zagrożeń oraz rozpoznanie i jakby inwentaryzacja sił społecznych . Następnie rozpoznanie instytucji i organizacji zdolnych do prowadzenia samodzielnie pracy społecznej i we współdziałaniu z innymi . Odkrycie idei , które mogą być osnową wspólnej pracy , siłą motywującą do działania . Etap 2 . Organizowanie zespołu i pracy : podział zadań między zespoły , instytucje i osoby ; zorganizowanie sprawnego systemu informacji . Przygotowanie zespołu , wstępna wymiana doświadczeń i informacji , staje się podstawą do wtórnego zdiagnozowania potrzeb , określenia zadań , uzupełnienia składu sił społecznych . Etap 3 . Planowanie i koordynacja działań opiekuńczo - wspomagająco - rozwojowych . Jest to etap systematycznego rejestrowania wszelkich potrzeb środowiska , wspólnego ich analizowania , namysłu nad optymalnym sposobem najlepszego ich zaspokojenia czy rozwiązywania , ocena sił i środków , jakimi dysponuje zespół organizatorów i dzielenia się zadaniami . Etap 4 . Wtórnego pobudzania zwany też etapem inspiracji i umacniania zespołu oraz poszczególnych jego ogniw . Następuje weryfikacja ludzi i organizacji , ich motywacji i możliwości . Pojawiają się nowe zadania i potrzeby .Bardzo pomocne jest wówczas jakieś konkretne , dotyczące wszystkich przedsięwzięcie , którego użyteczność publiczna jest oczywista , np. impreza dla dzieci czy usprawnienie urządzeń publicznych . Etap 5 . Systematyczne ulepszanie , poprawianie warunków życia w najszerszym rozumieniu . Zadania : wyeliminowanie uciążliwości publicznych ; działalność ratowniczo - opiekuńcza wobec najbardziej potrzebujących; zgromadzenie ludzi wokół działań publicznych , czynów zbiorowych , które najlepiej przełamują anonimowość i tworzą świadomość wspólnoty . Etap 6 . Kontrola i doskonalenie . Konieczna jest stała uwaga i rejestracja zjawisk , potrzeb , zagrożeń z jednej strony , a ocena możliwości i sprawności wykonawczych z drugiej strony . Niezbędne jest kreowanie nowych pomysłów, koncepcji i rozwiązań , które będą podnosić motywację działających , pobudzać nowe siły społeczne i budzić przychylność społeczności lokalnej .	HELENA RADLIŃSKA Punktem wyjścia społeczno - pedagogicznych koncepcji H. Radlińskiej jest człowiek - źródło , twórca i główny podmiot społeczeństwa . Zadania pedagogiki społecznej : zmienianie niekorzystnych warunków rozwojowych oraz ulepszanie wpływów pozytywnych ; efektem tego rodzaju prac ma być przeobrażenie realiów otaczających człowieka - środowisko wychowawcze ; przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu . Obydwa cele sprawiają , że pedagogika społeczna ogniskuje swe działania wokół człowieka . Wychowanie polega na pielęgnowaniu rozwoju psychofizycznego , chronieniu procesu wrastania w środowisko społeczne oraz na wprowadzaniu w świat wartości kultury . Wychowanie tego rodzaju jest wolne od dogmatyzmu i przymusu , nie zmierza do urabiania wg gotowych wzorów . Wychowanie nie jest prostą funkcją wpływów środowiska i kultury , lecz jest efektem twórczym , świadomym , zależnym od wychowawcy czynnikiem przemian społecznych . Odrębność i specyfika wychowania w interpretacji autorki polega na łączeniu różnych punktów widzenia : indywidualistycznego , społecznego oraz kulturowego . H. Radlińska rozumiała człowieka jako jednostkę bio-socjo-kulturową . Środowisko to zespół warunków , wśród których bytuje jednostka i czynników kształtujących jej osobowość , oddziaływujących stale lub przez czas dłuższy . Jest to zespół zjawisk społecznych , kulturowych oraz naturalnych . Środowisko odróżnia się od otoczenia , które jest zmienne , chwilowe , nie wywiera zasadniczych wpływów . Autorka rozróżnia trzy pary środowisk : bezpośrednie , które obejmuje to co jest najbliższe oraz dalsze , o szerszych granicach zasięgu ; obiektywne , oznaczające to po co człowiek może sięgnąć oraz subiektywne , które zawiera elementy oddziaływujące w danej chwili na człowieka ; materialne , składające się z realnych wytworów człowieka i przyrody oraz niewidzialne , psychiczne , obejmujące m.in. idee , wierzenia , zwyczaje , a także więź moralną . ALEKSANDER KAMIŃSKI Środowisko Środowisko to elementy otaczającej kultury przyrodniczej , społecznej i kulturalnej , które działają na jednostkę stale lub przez czas dłuższy , albo krótko , lecz ze znaczną siłą , jako samorzutny lub zorganizowany system kształcących ją podniet. Natomiast otoczenie to struktura szersza , zarówno trwała , jak i zmienna , oddziałująca lub nie na jednostkę . Wszystko , co jednostkę w życiu otacza i wszyscy ludzie , których spotyka , mają na nią większy lub mniejszy wpływ . Środowisko wychowawcze to zespół bodźców działających na wychowanka i warunkujących jego rozwój oraz efekty i wyniki planowej działalności . A. Kamiński wyróżnia komponenty środowiska wychowawczego : środowiska naturalne (rodzina , grupa rówieśnicza , zakład pracy) ; środowiska społecznie wydzielone do określonego oddziaływania wychowawczego , do celowo ukierunkowanych oddziaływań wychowawczych (np. szkoła) . Organizowanie środowiska wg autora to ulepszanie i wzmacnianie w nim cech środowiska wychowawczego . W procesie organizowania tegoż środowiska autor proponuje uwzględnić następujące czynniki : rozpoznawanie potrzeb dzieci , młodzieży , dorosłych danej rodziny , społeczności sąsiedzkiej , szkolnej , zakładowej , poprzez rozmowy , obserwacje , wywiad środowiskowy ; wyszukiwanie i określanie sił środowiska przy pomocy osób wartościowych moralnie i społecznie , ale równocześnie uzdolnionych i wrażliwych na ludzkie potrzeby , jak i aspiracje . Problemy środowiska , rozpatrywane szeroko i bardzo szczegółowo przez A. Kamińskiego w różnoraki sposób na podstawie badań własnych i innych , stanowiły : próbę poszukiwania dróg ulepszenia środowiska życia człowieka ; stwarzanie możliwości jego samorozwoju ; czynienia ludzi szczęśliwymi i lepszymi .	ALEKSANDER KAMIŃSKI Pedagogika społeczna Pedagogika społeczna wg A. Kamińskiego to nauka praktyczna . Powinna służyć aktualnym potrzebom społecznym i jednostkowym oraz koncentrować się na problematyce środowiska wychowawczego . Przedmiotem badań pedagogiki społecznej według H. Radlińskiej jest rola środowiska w przebiegu procesów rozwoju jednostki . To założenie stało się podstawą rozważań A. Kamińskiego , który określa pedagogikę społeczną w dwóch znaczeniach : znaczenie szerokie - pedagogika społeczna koncentruje swoje zainteresowania na środowisku , wzajemnym oddziaływaniu środowiska na jednostkę i odwrotnie oraz na wynikające trudności , sukcesy , problemy i zadania wychowawcze ; znaczenie wąskie - pedagogika społeczna jest teorią wychowawczej funkcji pracy socjalnej , odnoszonej do wszystkich generacji wieku . Całość rozważań A. Kamińskiego stanowi przyczynek do dokładniejszego zapoznania się ze złożonymi problemami pedagogiki społecznej , takimi jak : procesy wychowawcze i uwarunkowania środowiskowe ; wpływy różnych czynników na kształtowanie się osobowości człowieka zagadnienia wartościowego spożytkowania czasu wolnego ; aktualne problemy pracy socjalnej i opiekuńczej ; funkcjonowanie organizacji młodzieżowych i stowarzyszeń społecznych zagadnienia związane z edukacją permanentną i polityką oświatową ; niekorzystne dla zdrowia nałogi i inne zagrożenia rozwoju ; zagadnienia metodologii pedagogiki społecznej oraz metody pracy wychowawczej i socjalnej ; sprawy nurtujące każdego człowieka , tj. wychowanie dla starości . ALEKSANDER KAMIŃSKI Wychowanie A. Kamiński z pedagogiką społeczną wiąże proces wychowania . Postuluje on rozszerzyć kręgi wychowania intencjonalnego , czyli celowo zamierzonego , poza tradycyjne środowisko wychowawcze . Oprócz rodziny , szkoły , placówek opieki nad dzieckiem , proces wychowania intencjonalnego powinien przebiegać w : poradniach świadomego macierzyństwa , schroniskach turystycznych , szpitalach , dziecięcych grupach podwórkowych , muzeach , redakcjach , zespołach artystycznych , zakładach pracy , społeczności sąsiedzkiej . Wiąże się to z poszerzeniem pojęcia wychowawcy , więc oprócz tradycyjnych zawodów wychowawczych rolę taką spełniać będą wszyscy ci , których pracy zawodowej pośrednio lub bezpośrednio towarzyszy wychowanie . A. Kamiński wyróżnia trzy typy działań wychowawczych : kontakt oparty jest na indywidualnym stosunku wychowawca - wychowanek ; wychowanie zespołowe w grupie odpowiednio zaktywizowane wychowawczo ; wychowanie przebiega w toku ulepszenia środowiska siłami tegoż środowiska . Zdaniem autora przez pedagogikę społeczną preferowany jest trzeci typ wychowania , gdzie dominującą rolę odgrywa środowisko życia i jego przetwarzanie . Cała twórczość A. Kamińskiego , odnosząca się do spraw dzieci i młodzieży , ale też i ludzi dorosłych , związana była z procesem wychowania . Wychowanie było jego pasją życiową . Rola wychowawcy towarzyszyła mu we wszystkich poczynaniach praktycznych , literackich , jak i naukowych .	ALEKSANDER KAMIŃSKI Praca socjalna i opiekuńcza A. Kamiński zajmował się również sprawą opieki nad dzieckiem oraz opieki w pedagogice społecznej . Autor dominującą rolę w tym problemie przypisuje społecznym instytucjom opieki nad dzieckiem . Dzięki tym instytucjom proces wychowania może być prowadzony intencjonalnie . Instytucje takie to : kluby różnego charakteru , świetlice , kolonie wakacyjne , obozy , domy dziecka , zakłady wychowawcze , internaty , rodzinne domy dziecka , rodziny zastępcze , ogrody jordanowskie . Ponadto szkoła jako instytucja powinna spełniać rolę opiekuńczo - wychowawczą w stosunku do dzieci zagrożonych niepowodzeniami szkolnymi i życiowymi . Problemów pedagogiki opiekuńczej nie ogranicza A. Kamiński nie tylko do spraw dzieci i młodzieży , ponieważ opieka to czynność świadczona także na rzecz ludzi dorosłych i starych , znajdujących się w trudnych sytuacjach życiowych , a nie mogących samodzielnie tych trudności przezwyciężyć . Opieka dotyczyć więc będzie takich sytuacji życiowych , jak : wielodzietność , długotrwała choroba , destrukcja rodziny , aspołeczne zachowania członków rodziny . Opieka w ujęciu pedagogiki społecznej świadczona jest wg A. Kamińskiego w dwóch podstawowych kręgach środowiskowych : w środowisku pracy i w środowisku rodzinnym , zaś w formach bardziej rozwiniętych w instytucjach opieki społecznej . Formy i sposoby opieki są różnorodne : kompensacja społeczna ; poczynania doraźne ; poczynania obejmujące całe życie jednostki ; w uzasadnionych przypadkach pomoc służby zdrowia , służby bezpieczeństwa , wychowawcy psychologa ; jednorazowa porada czy pomoc moralna . Zdaniem A. Kamińskiego pedagogika społeczna może odegrać ogromną rolę , zwłaszcza w inspirowaniu poczynań profilaktyki społecznej oraz udzielaniu pomocy osobom i grupom społecznym . Profilaktyka społeczna polega na : zapobieganiu sytuacjom , które powodują potrzebę opieki społecznej ; redukcji przypadków niedostosowania społecznego ; wykolejeń i patologii społecznej ; uprzedzaniu stanów zagrożenia moralnego , zdrowotnego , kulturalnego i społecznego . A. Kamiński w sposób wyraźny rozgranicza pojęcie opieki : w wąskim rozumieniu opieka dotyczy ścisłej opieki społecznej , świadczenia o charakterze materialnym i psychicznym w stosunku do osób potrzebujących pomocy w życiu (klęska życiowa , choroba , zaburzenia psychiczne , osamotnienie , upośledzenie , brak mieszkania , w walce ze złymi nałogami itp.) ; w szerszym rozumieniu opieka dotyczy pomocy społecznej , udzielanej nie określonej liczbie osób , lecz najszerszym masom społeczeństwa poprzez profilaktyczne zapobieganie wszelkiego rodzaju nieprzystosowaniom (dezintegracji społecznej , brakom zdrowotnym , moralnym i materialnym) . Autor rozgranicza te dwa terminy , gdyż dotyczą one różnego rodzaju odbiorców i służą różnym celom . Twierdzi , że opieka społeczna i pomoc społeczna to dwa różne zagadnienia , mające wyraźne odzwierciedlenie i zapotrzebowanie w rozwoju dzisiejszej rzeczywistości . ALEKSANDER KAMIŃSKI Terminy A. Kamiński rozwijał również pewne terminy pedagogiki społecznej , jakie zapoczątkowała H. Radlińska . Są to normy , mierniki , wzory i wzorce społeczne . Stosowanie ich pozwala na określenie istniejących potrzeb , ich ocenę i stopień zaspokojenia . Wzór jest to struktura odtwarzająca regularność rzeczywistych ludzkich zachowań lub funkcjonowania danej instytucji . Wzorzec to pożądane cechy ludzkiego zachowania i funkcjonowania instytucji. Konkretnym wzorem wychowawczym do naśladowania przez dzieci i młodzież jest - według autora - zuch . Edukacja permanentna , określana przez H. Radlińską jako samokształcenie, w rozumieniu A. Kamińskiego oznacza przede wszystkim zajęcia rozwijające , podejmowane dla doskonalenia się w jakiejś dziedzinie kultury duchowej lub materialnej , w poczynaniach społecznych , w kulturze fizycznej . Zajęcia te wymagają osobistego zaangażowania , uprawiania w domu lub grupowo w instytucjach oświaty i kultury . Dotyczą indywidualnych zainteresowań , pełnią funkcję kształcącą. Mogą być krótkotrwałe lub trwać całe życie .

---