1

Walory krajoznawcze



walor turystyczny o treści
krajoznawczej, walor krajoznawczy

– obiekt materialny lub przejaw kultury

duchowej

stanowiący

przedmiot

zainteresowania turystów; może to
być forma przyrodnicza pochodzenia
naturalnego bądź antropogeniczna
będąca

wynikiem

działalności

człowieka.

2

Cechy walorów

krajoznawczych



Cechy budzące zainteresowanie turystów



Czytelność w krajobrazie - pozwalająca na

percepcję zmysłową.



Nie ma większego znaczenia rodzaj

materiału, z jakiego zbudowany jest obiekt,

lecz sposób jego występowania, tworzący

niecodzienne, atrakcyjne krajobrazowe formy.



Atrakcją turystyczną jest wszystko to,

co odwiedzający chce zobaczyć. Może to

być zarówno przedmiot, jak wydarzenie,

które skłoni go do odwiedzenia danego

miejsca.

3

Funkcje walorów

krajoznawczych



dokumentacyjno-ochronne



naukowe



poznawcze



dydaktyczno-wychowawcze



estetyczne



rekreacyjne.

(występują głównie jako elementy

punktowe)

4

Podział walorów

krajoznawczych



obiekty pochodzenia
naturalnego  walory

krajoznawcze środowiska
przyrodniczego,



obiekty antropogeniczne 

walory krajoznawcze
środowiska kulturowego.

5

Ocena atrakcyjności walorów
krajoznawczych



Forma
przestrzenna

– Punktowe
– Liniowe
– Powierzchniowe



Najczęściej
występują jako
elementy
punktowe



Odmienność
oceny
atrakcyjności w
sezonie letnim i
zimowym

– Sezon zimowy:

• mogą być

nieczytelne

• mogą uzyskiwać

dodatkowe walory

6

Walory przyrodnicze

(

ukształtowane bez ingerencji

człowieka)



osobliwości flory i fauny,



skałki i grupy skał,



wąwozy, doliny i przełomy rzeczne,



wodospady, źródła i wywierzyska,



jaskinie i groty,



głazy narzutowe i głazowiska,



inne obiekty geologiczne.

7

Walory przyrodnicze

(utworzone przez

człowieka)



parki zabytkowe,



muzea i zbiory przyrodnicze,



ogrody botaniczne,



ogrody zoologiczne.

8

Walory przyrodnicze

(ingerencja człowieka nie

wpływa na charakter i znaczenie samego

waloru)



punkty widokowe,



parki narodowe,



parki krajobrazowe.

9

Występowanie przestrzenne

walorów



walory o charakterze punktowym

(przeważnie na powierzchni od kilku do

kilkudziesięciu ha) hektarów.



walory o charakterze wielkoprzestrzennym

– parki narodowe
– parki krajobrazowe



Specyficzne

– punkty widokowe  percepcja waloru następuje

w ścisłym związku z otaczającym krajobrazem,

(często na powierzchni kilkudziesięciu kilometrów

kwadratowych, o zmiennym zasięgu odbioru)

10

Osobliwości flory



pojedyncze drzewa uznane za pomniki

przyrody (26 tys.)  kryterium wyróżniające:

rozmiary i wiek okazów, m.in:

• Dęby (Car-Dąb w pobliżu wsi Topiło, Puszcza

Białowieska, dąb Bartek, Bartków, k/Kielc, Kadyny

k/Tolkmicka, Piotrowice k/Polkowic, Rogalin k/Poznania)

• Sekwoja (drzewo mamutowe) Glinna k/Szczecia

• Platan, Dobrzyca k/Pleszewa (wielkopolskie)

• Cisy (Goraj k/Miedzyrzecza, Harbutowice k/Myślenic,

Mogilno k/Nowego Sącza, Wierzchlas k/Tucholi)

• Lipa Anna (Kliniska Wielkie k/Goleniowa)

• Rezerwat azalii Kołacznia (Wola Zarczycka k/Leżajska,

podkarpackie)

• Rezerwat, torfowisko wysokie (Zieleniec k/Dusznik

Zdroju, Sudety

11

Osobliwości fauny



stanowiska żubrów (populacja 703 szt;

1998)

– w dużych kompleksach leśnych: Puszczy

Białowieskiej, Bieszczad, Puszczy Boreckiej,

Puszczy Knyszyńskiej, w lasach koło Wałcza.

– w ośrodkach zamkniętych: Białowieża, Borki,

Niepołomice, rejon Pszczyny, Smardzewice,

nadleśnictwo Taczanów, Woliński Park Narodowy



Rezerwat Stawy Milickie (5,3 tyś. ha)

– największe w Europie Środkowej kompleksy

stawowo-łąkowo-leśne,  miejsca lęgów i

odpoczynku w czasie przelotów wielu gatunków

ptaków wodnych i błotnych.

12

Skałki i grupy skalne



wymodelowanie i odsłonięte wychodnie utworów

na powierzchni ziemi,



zgrupowane na obszarze Sudetów, Karpat i Jury

Krakowsko-Częstochowskiej; w mniejszym stopniu

w Górach Świętokrzyskich,



najczęściej skały osadowe (piaskowce w Sudetach

i Karpatach, wapienie w Jurze i Pieninach.

– Maczuga Herkulesa w Pieskowej Skale,

– Skamieniałe Miasto koło Ciężkowic.

– Najbardziej charakterystyczny rejon  Jura Krakowsko-

Częstochowska,

– układy skalne Gór Stołowych z masywem Szczelińca

Wielkiego i Małego oraz labiryntem Błędnych Skał.

13

Skałki i grupy skalne



Skała Kmity (Balice k/Krakowa)



Jerzmanowickie Skałki (k/Krakowa)



Dolina Będkowska (Zabierzów

k/Krakowa)



Maczuga Herkulesa (Pieskowa Skała)



Okiennik Wielki (Skarżyce

k/Zawiercia)



Góra Zborów (Podlesice k/Zawiercia)



Skałki na podzamczu (Ogrodzieniec

k/Zawiercia)



Diable Skały (Bukowiec k/N.Sącza)



Kamienie Brodzińskiego (Rajbrot

k/Bochni)



Skamieniałe Miasto (Ciężkowice

k/Tarnowa)



Skałki Kornuty (Bartne k/Gorlic)



Prządki (Czarnorzeki k/Krosna)



Kamień Leski (Lesko, Bieszczady)



Pielgrzymy, Słonecznik (Karpacz,

Karkonosze)



Szczeliniec Wielki i Mały (Karłów,

G.Stołowe)



Błędne Skały (Bukowina Kłodzka)



Głazy Krasnoludków (Gorzeszów

K/Kamiennej Góry)



Piekło (Niekłań Wielki,

G.Świętokrzyskie)

14

Wąwozy, doliny i przełomy

rzeczne

Formy erozyjne powierzchni ziemi:



Wąwozy:

– Kraków (odnoga Doliny Kościeliskiej), Homole (Kamionka w

Pieninach), Bolechowicki (k/Krakowa w utworach wapiennych),

– wąwozy lessowe okolic Kazimierza Dolnego i Sandomierza,



Jary rzek na pojezierzach (Radunia i Wałsza),



Doliny:

– Kościeliska w Tatrach Zachodnich, (o dłg. 8 km),

– Prądnika w Ojcowskim Parku Narodowym,

– Mnikowska (k/Krakowa)



Przełomy

– Kamiennej (G.Świętokrzyskie)

– Nysy Kłodzkiej (Bardo)

– Szum (Górecko Koscielne k/Biłgoraja), Sopot (Hamernia k/Biłgoraja)

– Dunajec (Sromowce Wyżne k/Czorsztyna)

– Białka (Krempachy k/Nowego Targu)

– San (Otryt, Rajskie k/Soliny)

– Przełom Wisły w Górach Pieprzowych

w Sandomierzu

15

Wodospady, źródła i

wywierzyska



Tatry

– Wodogrzmoty Mickiewicza na potoku Roztoka
– Wielka Siklawa w Dolinie Roztoki, najwyższy (64 m) w Tatrach



Sudety

– w okolicy Szklarskiej Poręby (wodospady Kamieńczyka i

Szklarki)

– w Międzygórzu — wodospad Wilczki.



Beskidy

– Wodospad Ciężkowicki (Cięzkowice k/Tarnowa)
– Wodospad Potoku Sopotniańskiego (Beskid Żywiecki)



obszary źródliskowe Wisły, Wiercicy i Łyny

– źródła Wiercicy  Źródła Zygmunta na Jurze Krakowsko-

Częstochowskiej.



Wywierzyska: źródła krasowe z podziemnych żył

wodnych. Tatry, (Olczyskie, Bystrej, w Zakopanem,

Lodowe Źródło w Dolinie Kościeliskiej)



Niebieskie Źródła pod Tomaszowem Mazowieckim, (o

dużej wydajności, z wodą o turkusowej barwie, tworzące

rezerwat krajobrazowy)

16

Jaskinie i groty

działanie wód płynących  formy krasowe



liczba jaskiń w Polsce ok. 2800, łączna

długość korytarzy ok. 150 km

– w Tatrach, (Mroźna, Wielka Śnieżna, Czerwone Wierchy)

• Największa  Wielka Śnieżna w Tatrach (Czerwone

Wierchy, 17,3 km długości korytarzy i 814 m

głębokości.

– 3 na Wyżynie Krakowsko-Wieluńskiej (Łokietkowa

k/Ojcowa, Grota Kryształowa w Wieliczce,

Wierzchowska Góra k/Krakowa)

– 2 w Sudetach (Radochowska k/Lądka Zdroju,

Niedźwiedzia/Kletno, Kot.Kłodzka)

– 2 w Górach Świętokrzyskich (Skorocicka

k/Buska, Raj k/Sitkówka-Nowiny)

– 1 w Beskidach (Malinowska k/Szczyrku)

– Grota piaskowcowa (Mechowo k/Pucka)

– Jaskinie w rez.Węże (k/Działoszyna, łódzkie)

17

Jaskinie i groty



scementowane utwory piaszczyste

w Mechowie koło Pucka,



Groty Kryształowe w kopalni soli w

Inowrocławiu



Grota Kryształowa w Wieliczce



duża frekwencja

– Smocza Jama w Wąwozie Kraków w

Tatrach.

18

Jaskinie i groty



Czynnikiem decydującym o
atrakcyjności turystycznej jaskiń
jest odpowiednie ich
zagospodarowanie, w tym
zwłaszcza oświetlenie elektryczne.

– Mroźna w Tatrach,
– Niedźwiedzia w Masywie Śnieżnika
– Raj w Górach Świętokrzyskich

19

Głazy narzutowe i

głazowiska



eratyki, fragmenty skał przeniesione i pozostawioneprzez
lodowce; 1085 głazów narzutowych (stan z końca 1998 r.).



kształt, wyjątkowe cechy budowy petrograficznej, zachowane
na powierzchni wyglądy i rysy lodowcowe lub znaki i ornamenty
antropogeniczne.



Skupienia na Pojezierzu Pomorskim i Pojezierzu Mazurskim,



występują na Pojezierzu Wielkopolskim i Nizinie Wielkopolskiej,



sporadycznie występują w pasie południowym.



w Tychowie (największy w Polsce), Zawadach, Fuledzie i Pucku.



największe głazy narzutowe o obwodzie 20 m oraz głazowiska,
czyli nagromadzenia dużej liczby głazów

20

Inne obiekty geologiczne



jeziora oraz kotły tatrzańskie i karkonoskie

– Morskie Oko i położony nad nim Czarny Staw (Tatry Wysokie)



utwory piaszczyste Wydm Łebskich i Pustyni Błędowskiej,



wydmy ruchome koło Łeby w Słowińskim Parku Narodowym



stożki wulkaniczne (G. Św. Anny, Ślęża)



odsłonięcie naturalnych, wyjątkowej wielkości kryształów

gipsu w Chotlu Czerwonym



Kratery po upadku wielkiego meteorytu w lesie koło

miejscowości Morasko w obrębie Poznania.



J.Hańcza (najgłębsze w Polsce)



Śnieżne Kotły, Wielki i Mały Staw, Karkonosze



Klif na Przyl.Rozewie



G.Pieprzowe (jary na stokach formacji kambru)

21

Parki zabytkowe



Park Oliwski w Gdańsku



park w Nieborowie.



ok. 15% ogólnej liczby stanowią parki miejskie,



parki w: Arkadii, Kórniku, Łańcucie, Puławach i

Gdańsku-Oliwie oraz parki Łazienkowski i

Wilanowski w Warszawie.



największy w Polsce (600 ha) Park Kultury i

Wypoczynku w Chorzowie,



park botaniczny Wojsławice (filia Wrocławskiego

Ogrodu Botanicznego)



XIX-wieczny Ogród Japoński we Wrocławiu.

22

Parki zabytkowe



Romantyczne

– Arkadia w Nieborowie



Pałacowe

– Białystok, Łańcut, Puławy,

Racot k/Kościan, Turew

k/Koscian, Świerklaniec

k/Tarnowskich Gór,

Pszczyna,



Dworskie

– Bolestraszyce

k/Przemyśla, Żelazowa

Wola



Wiejskie

– Przelewice k/Pyrzyc



Zamkowe

– Gołuchów k/Pleszewa
– Kórnik k/Poznania



w dużych miastach

– Kultury i Wypoczynku w

Chorzowie

– Oliwski w Gdańsku
– Łazienkowski, Wilanowski

w Warszawie

– Szczytnicki we Wrocławiu



Botaniczny

– Wojsławice (Niemcza

k/Dzierżoniowa)

23

Muzea i zbiory

przyrodnicze



w 1998 r.  34 muzea przyrodnicze

 2,6 mln eksponatów.



Muzeum Oceanograficzne i
Akwarium Morskie w Gdyni,



Muzeum Ziemi w Warszawie,



Muzeum Leśnictwa i Drzewnictwa w
Krakowie.

24

Muzea i zbiory

przyrodnicze



Parków Narodowych

– Białowieża, BPN

– Granica, Kampinos

– Krościenko, Pieniny

– Miedzyzdroje, WPN

– Ojców, OPN

– Puszczykowo (Wlkp. PN)

– Smołdzino (Słowiński PN)

– Sobieszów (Karkonosze)

– Zakopane (TPN)

– Zawoja (Babiogórski PN)

– Święty Krzyż

(G.Świętokrzyskie)



Inne

– Przyrodnicze - Cieplice

Ślaskie Zdrój

– Darłowo

– Drozdowo k/Łomży

– Oceanograficzne i Akwarium

Morskie (Gdynia/Hel)

– Przyrodnicze PAN (Kraków)

– Wiedzy o środowisku

(Poznań)

– Lasu i Drewna (Rogów

k/Łodzi)

– Ziemi PAN (Warszawa)

– Przyrodnicze Uniwersytetu

(Wrocław)

– Leśnictwa i Drzewnictwa

(Kraków)

25

Ogrody botaniczne



Ogrody botaniczne są obiektami gromadzącymi różnorodne

kolekcje roślinne form drzewiastych i zielnych, pochodzenia

rodzimego i obcego, składające się z gatunków naturalnych i

wyhodowanych doświadczalnie



Ogrody botaniczne

– UJ w Krakowie, założony w 1783 r.

– we Wrocławiu założony w 1811 r.

– UW – w Warszawie założony w 1811 r. , PAN (Warszawa-Powsin)

– największy, w Poznaniu, założony w 1923 r

– Lublin, Łodź (miejski), Rogów (k/Łodzi)

– Górski (PAN, Zakopane)



arboreta (ogrody dendrologiczne), palmiamie i alpinaria

zakładane niezależnie od ogrodów botanicznych.

– Poznań

– Lubiechów koło Wałbrzycha.

– palmiarnia-kawiarnia w Zielonej Górze.

– palmiarnia i alpinarium w Gdańsku-Oliwie

– Zakład Dendrologii i Arboretum PAN, Kórnik k/Poznania

26

Ogrody zoologiczne



11 ogrodów zoologicznych



obiekty we Wrocławiu i Poznaniu,

utworzone w XIX w.



w Zamościu, Warszawie, Krakowie i Łodzi



Płocku, Opolu, Gdańsku, Chorzowie oraz



najnowszy w Bydgoszczy.



Największe obszarowo, o powierzchni

powyżej 100 ha, są ogrody zoologiczne w

Poznaniu i Gdańsku.

27

Punkty widokowe



najwięcej  w pasie górskim

– w Sudetach
– na Przedgórzu Sudeckim,
– w Tatrach,
– w Beskidach
– w Bieszczadach,

28

Parki narodowe



23 parki narodowe o łącznej powierzchni ok. 3137 km2

(ok. 1% obszaru Polski); można wyróżnić kilka grup

parków

– nadmorskie: Woliński, Słowiński,
– pojezierne: Wigierski, Wielkopolski, Borów Tucholskich,

Drawieński, Poleski,

– niżowe: Biebrzański, Narwiański, Białowieski, Kampinoski,

Ujście Warty,

– wyżynne: Ojcowski, Świętokrzyski, Roztoczański,
– górskie: Karkonoski, Gór Stołowych, Babiogórski,

Gorczański, Tatrzański, Pieniński, Magurski, Bieszczadzki.



Największe – Biebrzański (592,2 tys. km

2)

, Kampinoski

(385,4 tys. km

2

),



Najmniejsze – Ojcowski (21,5 tys. km

2

), Pieniński (23,5

tys. km

2

).



Najstarszy – Białowieski 1947



Najmłodszy – Ujścia Warty 2001

29

Parki krajobrazowe



Obszary chronionego krajobrazu  21,7% i

mają one tworzyć warunki do wypoczynku

pobytowego z możliwością lokalizowania w nich

podstawowej i towarzyszącej bazy turystycznej.



parki krajobrazowe  7,7%

– Ruch krajoznawczy będzie związany z terenami

parków krajobrazowych,

– Podstawową formą turystycznego wykorzystania

parków krajobrazowych jest udostępnienie ich dla

ruchu krajoznawczego(szlaki turystyczne i punkty

widokowe) oraz dla turystyki kwalifikowanej z

wyłączeniem wędrówek motorowych.

Statystyka Parków
Narodowych

30

Statystyka parków
krajobrazowych



liczba parków

133 (2000 rok)



najmniejszy

17,4 km

2



największy 870,4 km

2



średnio

220,5 km

2



mniejszych niż 50 km

2

 10



wiekszych niż 300 km

2

 32



najstarszy utworzono w 1976 roku



najmłodszy utworzono w 1998 roku

31

Obszary chronione w Polsce

32

33

Opis parków narodowych

Parki narodowe: I — Woliński 1960, II —
Słowiński 1967, III — Ujście Warty 2001, IV —
Drawieński 113,4, V — Borów Tucholskich 1996,
VI — Wigierski 1989, VII — Biebrzański 1993,
VIII — Narwiański 1996, IX — Białowieski 1947,
X — Wielkopolski 1957, XI — Kampinoski 1959,
XII — Poleski 1990, XIII — Ojcowski 1956, XIV
— Świętokrzyski 1950, XV — Roztoczański 1974,
XVI — Karkonoski 1959, XVII — Gór Stołowych
1993, XVIII — Babiogórski 1954, XIX —
Gorczański 1981, XX — Tatrzański 1954, XXI —
Pieniński 1954, XXII — Magurski 1994, XXIII —
Bieszczadzki 1973.

34

Opis parków krajobrazowych

l — Nadmorski, 2 — Dolina Słupi, 3 — Kaszubski, 4 — Trójmiejski, 5 — Mierzeja
Wiślana, 6 — Wzniesienia Elbląskie, 7 — Puszczy Rominckiej, 8 — Suwalski, 9 —
Mazurski, 10 — Pojezierza Iławskiego, 11 — Wzgórz Dylewskich, 12 — Welski, 13—
Górznieńsko-Lidzbarski, 14—Brodnicki, 15—Chełmiński, 16—Nadwiślański, 17—
Wdecki, 18—Tucholski, 19—Wdzydzki, 20 — Zaborski, 21 — Krajeński, 22 —
Drawski, 23 — Iński, 24 — Szczeciński, 25 — Dolina Dolnej Odry, 26 — Cedyński,
27 — Barlinecko-Gorzowski, 28 — Krzesiński, 29 — Gryżyński, 30 — Łagowski, 31
— Pszczewski, 32 — Sierakowski, 33 — Puszcza Zielonka, 34 — Lednicki, 35 —
Promno, 36 — Powidzki, 37 — Nadgoplański, 38 — Gostynińsko-Włocławski, 39 —
Brudzeński, 40 — Nadbużański, 41 — Łomżyński, 42 — Puszczy Knyszyńskiej, 43 —
Podlaski Przełom Bugu, 44 — Mazowiecki, 45 — Chojnowski, 46 — Bolimowski, 47
— Wzniesień Łódzkich, 48 — Nadwarciański, 49 — Żerkowsko-Czcszewski, 50 —
Rogaliński, 51 — Dezyderego Chłapowskiego, 52 — Przemęcki, 53 — Przemkowski,
54 — Dolina Jezierzycy, 55 — Dolina Baryczy, 56 — Międzyrzecza Warty i Widawki,
57 — Sulejowski, 58 — Spalski, 59 — Kozienicki, 60 — Kazimierski, 61 —
Kozłowiecki, 62 — Nadwieprzański, 63 — Pojezierze Łęczyńskie, 64 — Poleski, 65 —
Sobiborski, 66 — Chełmski, 67 — Strzelecki, 68 — Skierbieszowski, 69 —
Krasnobrodzki, 70 — Południoworoztoczański, 71 — Puszczy Solskiej, 72 —
Szczebrzeszyński, 73 — Kszczonowski, 74 — Lasy Janowskie, 75 — Wrzelowiecki,
76 — Jeleniowski, 77 — Sieradowicki, 78 — Cisowsko-Orłowiński, 79 —
Suchedniowsko-Oblęgorski, 80 — Chęcińsko-Kielecki, 81 — Szaniecki, 82 —
Nadnidziański, 83 — Kozubowski, 84 — Przedborski, 85 — Stawki, 86 — Orlich
Gniazd, 87 — Dłubniański, 88 — Bielańsko-Tyniecki, 89 — Rudniański, 90 —
Tenczyński, 91 — Dolinki Krakowskie, 92 — Lasy nad Górną Liswartą, 93 —
Załęczański, 94 — Sleżański, 95 — Dolina Bystrzycy, 96 — Książański, 97 — Chełmy,
98 — Dolina Bobru, 99 — Rudawski, 100 — Sudetów Wałbrzyskich, 101 — Gór
Sowich, 102 — Gór Śnieżnickich, 103 — Gór Opawskich, 104 — Góra św. Anny, 105
— Cysterskie Kompozycje Rud Wielkich, 106 — Beskidu Śląskiego, 107 — Żywiecki,
108 — Beskidu Małego, 109 — Wiśnicko-Lipnicki, 110 — Popradzki, 111 —
Ciężkowicko-Rożnowski, 112 — Pasma Brzanki, 113 — Czamorzecko-Strzyżowski,
114 — Pogórza Przemyskiego, 115 — Gór Słonnych, 116 — Jaśliski, 117 —
Ciśniańsko-Wetliński, 118 — Dolina Sanu. 76-79 Zespół Parków Świętokrzyskich,
85-91 — Zespół Parków Jurajskich, 81-83 — Zespół Parków Ponidzia.