PODSTAWY

HIGIENA JAMY USTNEJ W RÓŻNYM

WIEKU

Noworodki

 Zdrowa jama ustna noworodka i niemowlęcia do czasu

wyrżnięcia pierwszych ząbków nie wymaga specjalnych
zabiegów.

 Zdarza się jednak, że przy niezbyt starannie przestrzeganej

czystości (np. brudne smoczki), mogą pojawić się w jamie
ustnej pleśniawki w postaci białego nalotu. Postępowanie w
takim przypadku polega na stosowaniu pędzlowania jamy
ustnej, np.

1% roztworem wodnym gencjany

. Można też

wkraplać gencjanę bezpośrednio do jamy ustnej - 1
kropelkę 1% roztworu.

HIGIENA JAMY USTNEJ W RÓŻNYM

WIEKU

Niemowlęta

 W okresie niemowlęcym (3-6 miesięcy) proponuje się

wykonywanie okazjonalnie masażu błony śluzowej
bezzębnych wyrostków zębodołowych. Większość niemowląt
odczuwa masaż jako przyjemny zabieg, ucząc się przy tym
akceptować obcą manipulację w jamie ustnej.

 Pewne obawy budzi okres wyrzynania się zębów. Jest to

proces fizjologiczny i nie powoduje żadnych zaburzeń. Może
jednak wystąpić w tym okresie obrzęk i zasinienie dziąseł.
Może to dawać objawy bólowe i być przyczyną niepokoju
dziecka.

 Wyrzynanie się zębów nie wymaga żadnych zabiegów.

Można natomiast dziecku w tym okresie dawać twarde
zabawki do gryzienia. Pomocne może być też zastosowanie
preparatów łagodzących przykre objawy ząbkowania, np.

Dentinox N

lub

Calgel

w postaci żelu lub kropli na dziąsła

w miejscach wyrzynających się zębów.

HIGIENA JAMY USTNEJ W RÓŻNYM

WIEKU

Niemowlęta

 Wyrżnięcie się pierwszych ząbków wymaga już pewnych

zabiegów higienicznych. Pielęgnacją jamy ustnej dziecka
powinni zajmować się oczywiście rodzice.

 Po każdym posiłku kleistym i papkowatym zęby i dziąsła

niemowlęcia powinny być starannie oczyszczone.

 Istnieje zestaw

Nenedent-Baby

składający się z łagodnie

czyszczącego żelu i bardzo miękkiej szczoteczki silikonowej
zakładanej na palec jak naparstek. Służy on do pielęgnacji
zębów niemowląt i dzieci między 6. a 24. miesiącem życia.

 Można robić to także czystą gazą nawiniętą na palec,

zwilżoną w przegotowanej wodzie lub naparze rumianku,
później miękką szczoteczką.

 Jest to bardzo ważne szczególnie przed snem nocnym, a

także po podaniu dziecku soków owocowych, owoców lub
leków w postaci słodkich syropów.

HIGIENA JAMY USTNEJ W RÓŻNYM

WIEKU

Niemowlęta

 Należy ograniczać podawanie słodzonych płynów przed snem,

a szczególnie nie dopuszczać do zasypiania dziecka z butelką.
Słodki płyn spływa wtedy powoli z butelki i przez kilka godzin
zalega między zębami w miejscu przylegania smoczka.
Pozostający na zębach pokarm oddziałuje przez długi czas
destrukcyjnie na tkanki zęba i przyzębia.

 Nieoczyszczenie jamy ustnej jest w tym przypadku główną

przyczyną rozwoju wczesnej próchnicy zębów przednich, tzw.
próchnicy butelkowej.

 Do wykonywania zabiegów higienicznych w jamie ustnej i

kontaktu ze szczoteczką do zębów należy przyzwyczajać
dziecko jak najwcześniej.

Już od pierwszego roku życia

dziecko powinno posiadać odpowiednio małych
rozmiarów szczoteczkę.

Szczoteczka ta służy bardziej do

zabawy niż do czyszczenia zębów, ale posiadanie jej przez
dziecko w tym wieku wyrabia w nim pewne przyzwyczajenia,
które będą wpływać na jego postawę wobec higieny w wieku
późniejszym.

Wiek żłobkowy

 Gdy dziecko ma już wszystkie siekacze i zaczynają mu się wyrzynać

zęby trzonowe, należy rozpocząć

naukę oczyszczania zębów

.

 Dziecko musi wtedy mieć swoją szczoteczkę, która będzie mu służyć

już wyłącznie do czyszczenia zębów.

 Produkowane są specjalne, malutkie szczoteczki z krótką rękojeścią

i bardzo miękkim włosiem. Włosie może mieć średnicę zaledwie
0,125 mm i jest dużo bardziej delikatne niż to, które określamy jako
miękkie.

 Niektórzy zalecają szczoteczki o nieco dłuższym trzonku, tak aby

mogła ją uchwycić i ręka dziecka, i pomagającej mu matki.

 Zabieg szczotkowania zębów należy starać się wykonywać

przynajmniej jeden raz dziennie

, przy czym jeśli dziecko broni

się przed nim lub niezbyt chętnie go wykonuje, kolejne próby
podejmuje się w kilkudniowych odstępach.

 Skuteczne zachęcanie dziecka do systematycznego szczotkowania

zębów wymaga od opiekunów nie tylko prawdziwego
zaangażowania, ale także posiadania umiejętności praktycznych
oraz wystarczającego zasobu wiedzy z zakresu profilaktyki
stomatologicznej.

HIGIENA JAMY USTNEJ W RÓŻNYM

WIEKU

 Przed rozpoczęciem nauki szczotkowania dziecko powinno mieć już

opanowaną umiejętność płukania jamy ustnej. Musi umieć płukać
przy zamkniętych ustach, przepuszczając wodę przez przestrzenie
międzyzębowe z jamy ustnej właściwej do przedsionka i odwrotnie.
Musi też umieć wypluwać potem płyn.

 Mycie zębów odbywa się dwa razy dziennie, rano i wieczorem,

początkowo samą szczoteczką zamoczoną w wodzie, bez użycia
pasty.

 Szczotkowanie rozpoczynamy od wargowej powierzchni zębów,

usuwając pozostałości jedzenia tkwiące w przestrzeniach
międzyzębowych; potem, przy szeroko otwartych ustach, należy
oczyścić powierzchnie żujące, a wreszcie powierzchnie językowe.

 U dziecka ruchy szczoteczką nie mogą być skomplikowane, gdyż to

zniechęca je. Najskuteczniejszą w usuwaniu płytki u takich dzieci
okazuje się

metoda szorowania

.

 Szczególną ostrożność musi zachować matka oczyszczająca zęby

będące w trakcie wyrzynania.

HIGIENA JAMY USTNEJ W RÓŻNYM

WIEKU

 Instruktaż prowadzony przez rodziców i opiekunów ma charakter

wspólnej zabawy, pozwala jednak na przekazywanie dziecku
krótkich informacji utwierdzających je w przekonaniu o
konieczności i korzyściach wynikających z oczyszczania zębów.

 Trudno powiedzieć, czy czas szczotkowania powinien wynosić 2, 3

czy 1 minutę. Wydaje się, że czas ten powinien być tak długi, aby
efekt końcowy zabiegu był zadowalający, a dziecko nie zraziło się do
tej czynności. Aby uatrakcyjnić dziecku czas, który musi ono
poświęcić oczyszczaniu zębów, dobrze jest podarować mu
klepsydrę, pozytywkę lub inny czasomierz.

 Środki czyszczące

należy wprowadzać po opanowaniu czynności

szczotkowania. Zbyt wczesne użycie pasty do zębów może wyzwolić
u dziecka reakcje negatywne, zniechęcające je do zabiegów
higienicznych. Pierwsza pasta powinna mieć łagodny i przyjemny
smak i nie zawierać fluoru.

 Duże znaczenie psychologiczne ma także estetyczne i kolorowe

opakowanie oraz sam wygląd pasty. Również przy-bory higieniczne,
szczoteczka i kubek, powinny być estetyczne i przyjemne w kolorze.
Estetyczne opakowanie szczoteczki, zawierające często atrakcyjne
dodatki, jak naklejki czy maskotki, stanowi dodatkowy sposób
motywacji do podjęcia zabiegów higienicznych przez dziecko.

HIGIENA JAMY USTNEJ W RÓŻNYM

WIEKU

Wiek przedszkolny

 Staranne oczyszczanie zębów niejednokrotnie napotyka u dzieci duże

trudności z powodu zniecierpliwienia dziecka stosunkowo długim
czasem szczotkowania, nie wdrożoną jeszcze systematycznością w
wykonywaniu codziennych czynności higienicznych, zniecierpliwieniem,
a przede wszystkim małą zręcznością manualną.

 Szczególnych trudności nastręcza dziecku konieczność manipulowania

szczoteczką na powierzchniach podniebiennych i językowych.

 Dziecko z pełnym uzębieniem mlecznym powinno regularnie

szczotkować swoje zęby. Stwierdzono, że lepszy efekt higieniczny osiąga
się przy współudziale rodziców niż przy samodzielnym szczotkowaniu.
Dlatego poleca się, aby rodzice przynajmniej raz dziennie kontrolowali
zabieg szczotkowania zębów.

 Dziecko w tym wieku jest skore do naśladowania dorosłych. Dlatego

przykład rodziców i starszego rodzeństwa jest bardzo wskazany. Daje on
najlepsze przesłanki wyrobienia u dziecka nawyku mycia zębów.

 Bardzo korzystne jest, aby dzieci uczęszczające do przedszkola miały i

tam swoje szczoteczki, by mogły po śniadaniu, wspólnie z innymi
rówieśnikami, czyścić zęby. Tam też, pod okiem higienistki
stomatologicznej lub opiekunki, dzieci powinny być uczone właściwej
techniki szczotkowania.

HIGIENA JAMY USTNEJ W RÓŻNYM

WIEKU

Wiek przedszkolny

 Należy zalecać łatwe do opanowania i realizacji metody bazujące na

pionowych, poziomych lub okrężnych ruchach szczoteczki.

 Dla maluchów lepsza jest metoda szorowania, dla starszaków

-

metoda

Fonesa. Należy pamiętać o tym, że zbyt wysokie wymagania w
większości przypadków prowadzą do zniechęcenia i obrony.

 Dzieci przedszkolne powinny szczotkować zęby

przynajmniej

dwukrotnie w ciągu dnia

i dodatkowo zawsze po spożyciu słodyczy.

 Stopniowo, wraz z rozwojem umiejętności dziecka, należy zwracać

uwagę na zachowanie określonej kolejności szczotkowania
poszczególnych grup i powierzchni zębowych.

 Metodą wspomagającą codzienne szczotkowanie zębów może być

regularne stosowanie płukanek zmniejszających odkładanie płytki
nazębnej, np

. płukanki Dorpolan

.

 Duże znaczenie ma dobór właściwej pasty do zębów. Powinna to być

pasta przeznaczona dla dzieci. Korzystnie działają pasty z fluorem. W
tym wieku zaleca się

pasty o zmniejszonej zawartości fluoru.

HIGIENA JAMY USTNEJ W RÓŻNYM

WIEKU

 Przyjmuje się, że do 6. roku życia ilość pasty nakładana na włosie

szczoteczki powinna odpowiadać wielkości

małego ziarnka grochu

.

 W ten sposób unika się przedawkowania fluoru przez połykanie.

Opiekunowie dziecka powinni czuwać nad wypluwaniem resztek pasty w
czasie szczotkowania.

 Również szczoteczka powinna być odpowiednio mała i miękka.

 Wraz z wiekiem zmienia się znacznie uzębienie i sprawność manualna

dziecka. Dlatego szczoteczki do zębów dla dzieci powinny być
dostosowane do różnych etapów rozwoju dziecka. Producenci proponują
różne zestawy szczoteczek dla małych dzieci - z motywami disnejowskimi,
sportowymi, w różnych kolorach włosia itp.

 Małe dzieci mają niedojrzałe jeszcze czynnościowo rączki. Ich ruchy są

nieprecyzyjne, a szczoteczka trzymana jest niestabilnie. Dlatego lepiej
jest zakupić takiemu dziecku szczoteczkę z grubą, wielokrawędziową
rękojeścią, a szczoteczki z wąskim czworokątnym trzonkiem wprowadzać
dopiero około 5. roku życia.

 W wieku 5-7 lat można oczekiwać zadowalającego opanowania przez

dziecko techniki szczotkowania zębów.

 W tym też czasie dziecko może rozpocząć stosowanie płynów i tabletek

wybarwiających osady nazębne.

 Wyrobienie u dzieci poprawnych nawyków higienicznych pozwala

zmniejszyć nasilenie próchnicy w zębach mlecznych, a przez to zapobiega
przedwczesnej ich utracie i konieczności interwencji ortodontycznej.

HIGIENA JAMY USTNEJ W RÓŻNYM

WIEKU

Wiek szkolny

 Wiek szkolny jest okresem, kiedy dziecko staje się samodzielne, zaczyna

mieć własne zdanie i poglądy, ale ma też wiele obowiązków i zainteresowań.
Nie zawsze sprzyja to wykonywaniu zabiegów higienicznych w jamie ustnej.

 Często stan higieny jamy ustnej dzieci i młodzieży szkolnej jest

niewystarczający. Dlatego bardzo ważną rolę w polepszaniu higieny stanowi
działalność oświatowo-zdrowotna w tym zakresie.

 W szkołach istnieją duże możliwości prowadzenia edukacji zdrowotnej i

nauki prawidłowego szczotkowania zębów. Właśnie w szkole najłatwiej jest
prowadzić nauczanie higieny jamy ustnej. W ramach różnych przedmiotów
można wprowadzać treści dotyczące zdrowia i choroby, a także działań
profilaktycznych.

 Wiadomości takie można włączyć do programu nauczania przede wszystkim

biologii, ale także - przy odrobinie inwencji i sprytu - do języka polskiego
(np. dyktando stomatologiczne), geografii (intensywność próchnicy w
różnych rejonach świata), historii (stomatologia na przestrzeni wieków),
języków obcych (słownictwo związane z zębami i wizytą u dentysty), chemii
(budowa chemiczna kości szczęk i zębów, pierwiastki śladowe a próchnica),
religii (św. Apolonia - patronka cierpiących na ból zębów), matematyki
(różne zadania np. na temat przyrostu próchnicy w danej populacji i
możliwości wyleczenia nowych ubytków przez grupę stomatologów itp.),
plastyki (rysunki na temat zębów), muzyki (piosenki o tematyce
stomatologicznej).

HIGIENA JAMY USTNEJ W RÓŻNYM

WIEKU

 Praca oświatowo-zdrowotna w szkole może przynieść duże efekty, gdyż jest

realizowana w sposób planowy, dla audytorium jednorodnego pod względem wieku,
zainteresowań i wykształcenia.

 Instruktaże higieny jamy ustnej dla dzieci mogą być prowadzone np. przy okazji

fluorkowania kontaktowego zębów. Szczotkowanie zębów preparatami fluoru,
powtarzane 5-krotnie w ciągu roku, pozwala na naukę i kontrolę sposobu
oczyszczania zębów. Dzieci powinny albo przynosić szczoteczki do szkoły na
określony dzień, albo mieć je w klasie cały czas, ale wtedy muszą one być
przechowywane w odpowiednich pod względem higienicznym warunkach.

 Często można zaobserwować pewien rozdźwięk między wiedzą (większość młodzieży

wie, jak często i w jaki sposób należy czyścić zęby) a sposobem postępowania w
praktyce (przeważająca część czyni to jednak nieregularnie i niezgodnie z zasadami).
Dlatego jednakowo ważne jest zarówno praktyczne nauczanie techniki oczyszczania
zębów, jak i dostarczanie informacji wzbudzających odpowiednią motywację do
stosowania tych zabiegów.

 Sposoby motywowania muszą być różne. Do dziewcząt bardziej przemawia wpływ

zdrowych i ładnych zębów na wygląd estetyczny; do chłopców trafia bardziej
argument siły zdrowego narządu żucia. Należy też zwracać uwagę na różnice w
samopoczuciu przed umyciem i po umyciu zębów.

 Praktyczne nauczanie szczotkowania zębów powinno odbywać się z użyciem

odpowiednio dużych rozmiarów modeli szczęk i szczoteczki. Bardzo skutecznym
sposobem demonstrowania złych warunków higienicznych jest próba fuksynowa.

HIGIENA JAMY USTNEJ W RÓŻNYM

WIEKU

 U dzieci szczególnie ważne jest zwrócenie uwagi na konieczność

oczyszczania zębów po zjedzeniu słodyczy albo przynajmniej przepłukania
ust wodą lub zalecenie żucia gumy bez cukru.

 Nieracjonalne odżywianie dzieci, w tym nadmierne spożycie cukru, sprzyja

bowiem większej intensywności próchnicy. Istotne jest również
zainteresowanie rodziców stanem uzębienia, a także stanem higieny jamy
ustnej dzieci oraz przekazanie im niezbędnych wiadomości na ten temat.
Często bowiem rodzice niedostatecznie znają sposoby higieny uzębienia,
nie mają na to czasu lub po prostu malo się tym interesują.

 Najczęściej poleca się szczotkowanie zębów metodą Fonesa, a dla dzieci

starszych, po 12. roku życia, celowe jest już wprowadzanie metod
ukierunkowanych na oczyszczanie przestrzeni międzyzę-bowych i kieszonek
dziąslowych, a więc metody roli lub Bassa.

 Najbardziej polecanymi pastami dla dzieci i młodzieży szkolnej są pasty

zawierające fluor, takie same jak dla dorosłych. Szczoteczki muszą być
także większych rozmiarów, z włosiem o średniej twardości. Dobór
właściwej szczotki jest szczególnie istotny we wczesnym okresie szkolnym,
kiedy następuje wymiana uzębienia z mlecznego na stałe. Dziecko ma
wtedy i jedne, i drugie zęby, a odkryte dziąsła w miejscach po zębach
mlecznych, w których nie wyrosły jeszcze stałe, mogą sprawiać ból podczas
szczotkowania.

 Polecać też należy odpowiednie przyrządy pomocnicze, szczególnie nitki

dentystyczne.

HIGIENA JAMY USTNEJ W RÓŻNYM

WIEKU

Takie coroczne przedsięwzięcia, jak „Start! Cel -
Śnieżnobiały Uśmiech”, Dentibus Signal czy
„Radosny Uśmiech, Radosna Przyszłość”
przyczyniły się do kształtowania prawidłowych
nawyków higienicznych, większej dbałości o zęby i
dziąsła, a także odczuwalnej poprawy stanu
zdrowia jamy ustnej. Korzystając z
przygotowanych materiałów pomocniczych
(przewodniki, kasety wideo, plakaty, książeczki), w
realizacji tych programów mogli wziąć udział także
nauczyciele, higienistki stomatologiczne,
pracownicy PCK oraz rodzice, co zagwarantowało
większą skuteczność działań.

HIGIENA JAMY USTNEJ W RÓŻNYM

WIEKU

Osoby dorosłe

 Osobom dorosłym ze zdrową jamą ustną poleca się

codzienne, przynajmniej dwukrotne szczotkowanie zębów
metodą obrotową, za pomocą szczotki o średniej twardości.
W wielu krajach zachodnich (m.in. w Szwecji, USA) jako
najlepsza zalecana jest metoda Bassa.

 Należy zaznaczyć, że walka z płytką bakteryjną i zachowanie

należytej higieny jamy ustnej w wieku dorosłym jest
trudniejsze niż np. u dzieci. Z wiekiem powstają bowiem
zmiany w uzębieniu, które utrudniają utrzymanie higieny.

 W wyniku utraty naturalnej wypukłości i gładkości zębów,

zmienionych do tego często przez starcie, próchnicę i
wypełnienia, utraty punktów stycznych, zanikania z wiekiem
brodawek dziąsłowych i tworzenia się zachyłków między
zębami, dochodzi do łatwiejszego gromadzenia i zalegania
resztek pokarmowych i nalotów w okolicy przydziąsłowej.

 W uzębieniu osób dorosłych jest więcej miejsc retencyjnych,

które są zarazem trudno dostępne lub wręcz niedostępne dla
zwykłej szczoteczki do zębów.

HIGIENA JAMY USTNEJ W RÓŻNYM

WIEKU

 Pielęgnacja zębów powinna również polegać na używaniu

nitek dentystycznych, wykałaczek, szczotek
jednopęczkowych itp.

 Niezbędne jest pobudzenie w jakiś sposób zainteresowania

utrzymaniem zdrowego uzębienia. W przekonaniu o
konieczności dbania o właściwy poziom higieny jamy
ustnej trzeba uwzględnić różnego rodzaju motywacje.

 Mogą nimi być względy estetyczne, nieprzyjemny zapach z

ust, ciąża, motywacje zawodowe.

 Szczególnego znaczenia nabiera higiena uzębienia i w

ogóle jamy ustnej u osób, których wygląd może
warunkować wykonywanie określonego zawodu. Dotyczy
to wszystkich, którzy w swej pracy stykają się
bezpośrednio z dużą liczbą ludzi.

 Wchodzi tu w rachubę cały personel służby zdrowia,

nauczyciele, urzędnicy, sprzedawcy, fryzjerzy, kelnerzy itp.
Podobne znaczenie, choć już nie tylko ze względów
estetycznych, ma to u muzyków grających na
instrumentach dętych, wykładowców, lektorów czy też
sportowców.

HIGIENA JAMY USTNEJ W RÓŻNYM

WIEKU

Osoby w wieku starszym

 W wieku starszym zachodzą zmiany w narządzie żucia, które stwarzają

specyficzne warunki i konieczność szczególnego zainteresowania
higieną jamy ustnej.

 Duże przeważnie braki w uzębieniu wymagają od pacjenta dołożenia

wszelkich starań, aby jak najdłużej utrzymać w jamie ustnej nieliczne
już zęby.

 Często występujące obnażenia korzeni zębów, będące wynikiem bądź

chorób przyzębia, bądź zaniku starczego przyzębia, stwarzają
dodatkowe miejsca retencyjne zalegania resztek pokarmowych.
Zwiększa to trudności w usuwaniu płytki nazębnej. Również noszone
różnego rodzaju uzupełnienia protetyczne zmuszają tych pacjentów do
dodatkowych zabiegów z użyciem niekonwencjonalnych szczoteczek,
wykałaczek itp.

 Konieczna jest dbałość zarówno o pozostałe w jamie ustnej zęby, jak i o

protezy. Pacjenci ci potrzebują szczególnego zainteresowania ze strony
personelu stomatologicznego. Wymagają poświęcenia im więcej czasu,
uwagi i cierpliwości.

 Ludziom starszym brakuje już często sprawności manualnej, zdolności

do koncentracji, a także motywacji. Nie można jednak zaniedbywać tych
pacjentów. Należy pamiętać, że jakość ich życia zależy w pewnym
stopniu właśnie od stanu ich jamy ustnej.

 Osoby z całkowitym bezzębiem, nie noszące protez, nie wymagają

specjalnych zabiegów higienicznych w jamie ustnej.

HIGIENA JAMY USTNEJ W RÓŻNYM

WIEKU

Kobiety w ciąży

 Ciąża jest stanem, w czasie którego następują duże zmiany w funkcjonowaniu organizmu

kobiety. Zmiany te mogą wpływać niekorzystnie na stan zdrowia jej jamy ustnej. Brak
równowagi hormonalnej i związane z tym zmiany w tętniczkach osłabiają odporność
dziąseł na urazy i zakażenia, często występuje w tym okresie przerost dziąseł.

 W związku z tym kobieta w ciąży powinna czuć się zobowiązana do szczególnej dbałości

o zęby i dziąsła, do wykonania sanacji jamy ustnej ze względu na zdrowie zarówno jej
samej, jak i przyszłego dziecka. Niestety, niewiele kobiet realizuje te zalecenia w
praktyce. Skutkiem tego w wielu przypadkach przebycie ciąży pogarsza stan uzębienia.

 I ciągle jeszcze aktualne jest powiedzenie, że każda ciąża kosztuje matkę jeden ząb.

Trzeba jednak w tym miejscu wyraźnie zaznaczyć, że utrata zębów przez kobiety w ciąży
nie jest związana z demineralizacją zębów matki na korzyść zębów płodu. Sole
mineralne, w przypadku zwiększonego zapotrzebowania na nie, nigdy nie są zabierane z
tkanek zęba. Należy więc przyjąć, że kobiety w ciąży zaniedbują higienę jamy ustnej,
spożywają dużo słodyczy, często bezpośrednio przed snem lub w nocy, nie korzystają z
porad stomatologa i z tych właśnie powodów tracą zęby w okresie ciąży.

 Poprawa tej sytuacji wiąże się przede wszystkim ze zwiększeniem świadomości

zdrowotnej kobiet. Można to osiągnąć przez prowadzenie właściwie ukierunkowanej
edukacji zdrowotnej.

 Pewnym ułatwieniem jest wprowadzona do karty przebiegu ciąży rubryka „sanacja jamy

ustnej”. Regularne zgłaszanie się kobiety w ciąży do poradni stomatologicznej pozwala
nie tylko na wykonanie sanacji, ale daje również możliwość wykorzystania tych wizyt do
indywidualnego, bezpośredniego prowadzenia oświaty zdrowotnej, uświadomienia
przyszłej matce konieczności zlikwidowania ognisk zakażenia i leczenia zębów oraz
poinformowania jej o możliwości wystąpienia zmian w przyzębiu i zaostrzenia procesu
próchnicowego. Niezbędne jest również przeprowadzenie szczegółowego instruktażu
higieny jamy ustnej.

HIGIENA JAMY USTNEJ W RÓŻNYCH

ŚRODOWISKACH

 Jedną z częstych zmian występujących w tym okresie jest

ciążowe zapalenie

dziąseł

. Występuje ono z różnym nasileniem u 30 do 100% populacji kobiet w

ciąży. Objawia się silnym przekrwieniem, obrzękiem lub przerostem dziąsła
brzeżnego, szczególnie brodawek międzyzębowych oraz znaczną skłonnością
do krwawień.

 Inną postacią ciążowego zapalenia dziąseł jest, występujący dość rzadko,

guz

ciążowy

. Obraz kliniczny przypomina nadziąślaka: jest to twór uszypułowany,

o średnicy 1-2 cm, barwy sinawej lub czerwonawej, krwawiący, niebolesny.

 W etiologii ciążowego zapalenia dziąseł odgrywają rolę zmiany stężenia

hormonów w tym okresie. Istotną rolę przypisuje się też higienie jamy ustnej,
a zwłaszcza płytce nazębnej. Uważa się też, że spadek odporności w ciąży
może być dodatkowym bodźcem warunkującym wzrost podatności tkanek
dziąsłowych na odkładającą się płytkę nazębną i rozwój zapalenia. Właściwie
prowadzona higiena jamy ustnej może więc w znacznym stopniu zmniejszyć
uciążliwe objawy ciążowego zapalenia dziąseł.

 Zwiększona podatność na próchnicę u kobiet w ciąży spowodowana jest

głównie czynnikami miejscowymi: zmianą składu, większą lepkością i
kwaśnością śliny oraz występowaniem patologicznych kieszonek dziąsłowych,
w których zatrzymuje się i fermentuje pokarm. W tych warunkach wszelkie
zaniedbania higieniczne wzmagają powstawanie i rozwój próchnicy.

 Wielokrotnie kobiety, zaabsorbowane troską o zdrowie ich przyszłego

dziecka, zapominają o potrzebie dbania o zdrowie własne, a problem
zdrowotności jamy ustnej w okresie ciąży często w ogóle nie jest zauważany i
doceniany. Dlatego też tak dużą rolę odgrywa wówczas edukacja i kierowanie
kobiet w ciąży przez lekarzy ginekologów do poradni stomatologicznych

.

 Jedną z częstych zmian występujących w tym okresie jest

ciążowe zapalenie

dziąseł

. Występuje ono z różnym nasileniem u 30 do 100% populacji kobiet w

ciąży. Objawia się silnym przekrwieniem, obrzękiem lub przerostem dziąsła
brzeżnego, szczególnie brodawek międzyzębowych oraz znaczną skłonnością do
krwawień.

 Inną postacią ciążowego zapalenia dziąseł jest, występujący dość rzadko,

guz

ciążowy

. Obraz kliniczny przypomina nadziąślaka: jest to twór uszypułowany, o

średnicy 1-2 cm, barwy sinawej lub czerwonawej, krwawiący, niebolesny.

 W etiologii ciążowego zapalenia dziąseł odgrywają rolę zmiany stężenia hormonów

w tym okresie. Istotną rolę przypisuje się też higienie jamy ustnej, a zwłaszcza
płytce nazębnej. Uważa się też, że spadek odporności w ciąży może być
dodatkowym bodźcem warunkującym wzrost podatności tkanek dziąsłowych na
odkładającą się płytkę nazębną i rozwój zapalenia. Właściwie prowadzona higiena
jamy ustnej może więc w znacznym stopniu zmniejszyć uciążliwe objawy
ciążowego zapalenia dziąseł.

 Zwiększona podatność na próchnicę u kobiet w ciąży spowodowana jest głównie

czynnikami miejscowymi: zmianą składu, większą lepkością i kwaśnością śliny
oraz występowaniem patologicznych kieszonek dziąsłowych, w których zatrzymuje
się i fermentuje pokarm. W tych warunkach wszelkie zaniedbania higieniczne
wzmagają powstawanie i rozwój próchnicy.

 Wielokrotnie kobiety, zaabsorbowane troską o zdrowie ich przyszłego dziecka,

zapominają o potrzebie dbania o zdrowie własne, a problem zdrowotności jamy
ustnej w okresie ciąży często w ogóle nie jest zauważany i doceniany. Dlatego też
tak dużą rolę odgrywa wówczas edukacja i kierowanie kobiet w ciąży przez
lekarzy ginekologów do poradni stomatologicznych.

 Podobnie duże znaczenie dla zdrowia dziecka ma stan higieniczny jamy ustnej

matek karmiących. Podczas codziennej pielęgnacji niemowlęcia i jego karmienia
bakterie z jamy ustnej matki (dla niej samej nieszkodliwe) mogą zakażać dziecko,
np. przez całowanie lub branie przez matkę do ust smoczków dziecka.

Dzieci specjalnej troski, upośledzone, chore

 Bardzo ważnym zagadnieniem jest higiena jamy ustnej u dzieci

przybywających w szpitalach, sanatoriach, internatach, domach dziecka oraz
dzieci upośledzonych fizycznie lub umysłowo. Stwierdzono, że im większe
upośledzenie dziecka, tym wyższa zapadalność na próchnicę zębów i
schorzenia przyzębia.

 Czynnikiem patogennym dla zapaleń przyzębia są głównie zaniedbania

higieniczne. Duży wpływ na stan higieny wywierają też częste u tych dzieci
wady zgryzu.

 Na stan przyzębia mogą mieć również wpływ leki pobierane przez część

dzieci, np. z upośledzeniem umysłowym znacznego stopnia, padaczką.

 Zmiany w przyzębiu i na błonie śluzowej jamy ustnej mogą występować także

u dzieci chorych na cukrzycę.

 Wysoki wskaźnik próchnicy i występowanie zapaleń dziąseł stwierdza się też

często u dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym. Spowodowane jest to w
dużej mierze złą higieną jamy ustnej. Są to skutki opóźnienia rozwoju
umysłowego, upośledzenia sprawności manualnej, a więc i umiejętności
samodzielnego oczyszczania zębów, upośledzenia narządu żucia
powodującego zaleganie pokarmów.

 W każdym z tych środowisk dużą rolę mogą odegrać higienistki

stomatologiczne, służąc pomocą i radą zarówno dzieciom, personelowi
opiekuńczemu, jak i rodzicom. Wielka odpowiedzialność za stan higieny jamy
ustnej spoczywa właśnie na osobach opiekujących się tymi dziećmi.

 Powinny one zapewniać odpowiednie warunki do

codziennego,

dwukrotnego mycia zębów

.

Dzieci specjalnej troski, upośledzone, chore cd.

 Dłuższy pobyt w szpitalach, sanatoriach czy domach dziecka stwarza

możliwość wykorzystania tego okresu do nauczenia dbałości o zęby,
umiejętności właściwej higieny jamy ustnej oraz wpojenia odpowiednich
nawyków higienicznych.

 Pielęgniarki lub opiekunki powinny nadzorować te czynności i pomagać

dzieciom, które z trudnością opanowują technikę szczotkowania.

 W przypadku trudności z używaniem szczotki i past muszą być zalecane

płukanki, szczególnie zapobiegające odkładaniu płytki nazębnej.

 Choroba czy upośledzenie dziecka nie może być wytłumaczeniem zaniedbań

higienicznych. Nie ma żadnego powodu, który usprawiedliwiałby zły stan
higieny jamy ustnej u tych dzieci. Higiena jamy ustnej jest przecież jednym z
głównych sposobów zapobiegania próchnicy. Dla większości dzieci przewlekle
chorych profilaktyka próchnicy zębów jest ważnym elementem leczenia
choroby podstawowej oraz eliminowania źródeł zakażenia lub zapobiegania
ich powstawaniu.

 Osobne zagadnienie stanowi negatywny wpływ leków podawanych dzieciom

w czasie chorób, często przebiegających z podwyższoną temperaturą.

 Leki w postaci słodkich syropów, tabletek do ssania, preparatów

zawierających żelazo wpływają bardzo niekorzystnie na zęby.

 Upośledzona w przebiegu chorób gorączkowych czynność gruczołów

ślinowych jest przyczyną niewystarczającego samooczyszczania jamy ustnej
dziecka i braku możliwości zobojętniania powstających kwasów. Stąd
konieczne są w takich przypadkach częstsze zabiegi pielęgnacyjne w jamie
ustnej u tych dzieci.

Dzieci na koloniach, obozach, wczasach

Okres letni, wakacje i wyjazdy dzieci na kolonie i obozy to czas, w którym

nabyte właściwe nawyki higieniczne często wygasają, jeśli nie zostaną
odpowiednio utrwalone. Pobyt na wczasach musi być wykorzystany do
kontynuowania działalności profilaktycznej i oświatowo-zdrowotnej w dziedzinie
stomatologii. Już w czasie przygotowań do wyjazdu należy zwrócić uwagę na
konieczność wyposażenia dzieci w przybory do mycia zębów: kubek, odpowiednią
szczoteczkę i pastę. Poszczególne elementy tego zestawu muszą być oznaczone
imieniem i nazwiskiem dziecka. Personel opiekuńczy powinien być też wcześniej
przygotowany do prowadzenia instruktaży higieny -znać zasady i techniki
prawidłowego czyszczenia zębów i być wyposażony w niezbędne pomoce
dydaktyczne: modele szczęk, wzorcowe szczoteczki, przeźrocza, plakaty, ulotki
itp. Podczas pobytu na koloniach należy zaplanować w rozkładzie dnia czas na
zbiorowe czyszczenie zębów przynajmniej po śniadaniu i kolacji. Trzeba również
prowadzić instruktaże i pokazy prawidłowego szczotkowania zębów, pogadanki
na temat celowości higieny jamy ustnej oraz sprawdzać wiadomości dzieci na ten
temat. Ważne jest także korygowanie błędnych nawyków, np. czyszczenia zębów
rano po wstaniu, a nie po śniadaniu, zjedzenie jabłka zamiast czyszczenia zębów
itp.

W zbiorowym szczotkowaniu zębów powinien czynnie uczestniczyć

wychowawca, czuwając nad prawidłowym przebiegiem szczotkowania i czasem
jego trwania. Okres pobytu na koloniach można wykorzystać dla prowadzenia
szerszej działalności profilak

tycznej, przede wszystkim dotyczącej racjonalnego

żywienia, w tym ograniczenia spożywania słodyczy. Organizować należy
różnorodne i atrakcyjne formy oddziaływania, np. konkursy z nagrodami (na
iysunek, wiersz, fraszkę, hasło), bajeczki, teatrzyki, wyświetlanie filmów itp.

Osoby z uzupełnieniami protetycznymi

W zdrowej jamie ustnej występuje wiele drobnoustrojów saprofi-tujących i

chorobotwórczych będących w stanie równowagi. Równowaga ta może ulec
zachwianiu w wyniku leczenia protetycznego. Ruchome protezy zębowe, mające
rozległą płytę podstawową z zachyłkami i porowatościami, zwiększają
powierzchnię zalegania resztek pokarmowych i składników śliny, utrudniają
samooczyszczanie jamy ustnej oraz oddziaływanie miejscowych mechanizmów
obronnych, stwarzając dogodne warunki do rozwoju drobnoustrojów. Tymczasem
zabiegi higieniczne stosowane przez pacjentów z uzupełnieniami protetycznymi
są bardzo często niewystarczające. W związku z tym u użytkowników protez
spotyka się duże nagromadzenie drobnoustrojów tworzących na protezach złogi
płytki, tzw. denture plaque. Duże znaczenie w ich tworzeniu mają paciorkowce,
pałeczki, gronkowce, a także drożdżaki i drobnoustroje beztlenowe. Na
gromadzenie się złogów bakteryjnych na powierzchni tworzywa protezy będą
wywierać wpływ m.in. skład pożywienia i śliny oraz brak higieny. Może stać się to
przyczyną powstania stomatopatii protetycznych. Klinicznie jest to przewlekle
zapalenie błony śluzowej podłoża protetycznego, najczęściej o charakterze
nieżytowym, rzadziej przerostowym. Czynnikiem etiologicznym jest w tym
przypadku uraz mechaniczny lub toksyczny bądź uczulenie, obecność płytki
bakteiyjnej oraz infekcja grzybicza. Do zachowania zdrowej jamy ustnej
niezbędna jest profilaktyka stomatopatii protetycznych. Polega ona na
zmniejszeniu możliwości namnażania grzybów drożdżopodobnych

(Candida

albicans)

na powierzchni protez oraz systematycznym i gruntownym ich

usuwaniu. Ze strony użytkownika polega ona przede wszystkim na utrzymaniu
protez i jamy ustnej w idealnej czystości.

Istnieje wiele środków chemicznych do odkażania i czyszczenia ruchomych protez
zębowych. Można je podzielić na dwie grupy: preparaty abrazyjne (proszki, pasty) oraz
środki samoczynnie

usuwające złogi i działające odkażająco. Preparaty abrazyjne przede wszystkim usuwają
złogi bakteryjne z powierzchni protezy, działając odwaniająco i wykazując jednocześnie
słabe działanie dezynfekcyjne. Środki samoczynnie działające wykazują dużą zdolność
usuwania organicznych i nieorganicznych warstw błonki bakteryjnej oraz także mają
właściwości dezynfekcyjne. Znanych jest wiele takich preparatów: Polident, Steradent,
Cleansdent, Dentural i inne. W Polsce w miarę dostępne są: Kukident, Fittydent, Corega
Tabs, Corega Tabs Dental Weiss, Protefixoraz Dentol i Protozon. W razie ich braku można
wykorzystać takie środki, jak: 5% roztwór chloraminy, roztwór podchlorynu sodu czy też

3%

wodę utlenioną. Preparat Kukident ma postać tabletek zawierających m.in. wersenian

sodu, fosforan sodu, kwas cytrynowy, benzoesan sodu i kwaśny węglan sodu. Działa
dwufazowo - w pierwszym etapie (oczyszczanie wstępne) uaktywnia się biała warstwa
tabletki, zawierająca związki musujące, wpływające zmiękczająco na wodę, rozluźniające i
usuwające złogi z powierzchni protezy. Proces ten jest wspierany mechanicznie przez
wydzielający się dwutlenek węgla. W drugim etapie (czyszczenie zasadnicze) roztwór ulega
powoli zabarwieniu na kolor niebieski i ujawnia się efekt dezynfekcyjny na zasadzie
utleniania. Podobnie tabletki Fittydent usuwają zabrudzone naloty na zębach oraz plamy od
kawy, herbaty lub nikotyny. Corega Tabs to również tabletki. Jedną tabletkę należy
rozpuścić w szklance z ciepłą wodą i włożyć do niej protezę na 10-15 minut. Następuje
wtedy oczyszczanie i dezynfekcja protezy. Tabletki zawierają enzymy proteolityczne
(rozkładają białko resztek pokarmowych), aktywny tlen (czyści mechanicznie), detergenty
(czyszczą i dezynfekują protezę) oraz składniki wybielające (usuwają przebarwienia).
Podobne działanie mają też inne środki, np. Protefix (proszek i pasta), Blend-a-dent,
Protedent. Specjalnym środkiem do oczyszczania ruchomych protez częściowych jest
Corega Parts. Usuwa on resztki pożywienia i bakteryjne naloty, a jednocześnie chroni
wrażliwe na korozję metalowe części (klamry). Pod nazwą Fittydent, Corega, Protefix czy
Blend-a-dent produkuje się także kleje poprawiające przyleganie protez do podłoża. Polski
preparat Dentol występuje w postaci proszku, któiy miesza się z wodą (pół łyżeczki na
szklankę wody). Zadowalające działanie wykazuje też preparat Protozon w postaci pasty w
tradycyjnej tubce. Szczoteczką i pastą Protozon należy czyścić protezę po wyjęciu jej z jamy
ustnej.

Stosując środki czyszcząco-odkażające należy przed ponownym włożeniem do ust starannie
umyć protezy. Jest to ważne, gdyż zbyt duże stężenie środków chemicznych może działać
drażniąco na błonę śluzową.

Pacjentom można też zalecać oczyszczanie protez zwykłą pastą do zębów, mydłem lub po

prostu szczoteczką pod bieżącą ciepłą wodą. W sprzedaży są specjalne szczotki do protez.

Mają one włosie z obu stron głowicy. Są to jakby dwie szczoteczki na jednej rękojeści.

Mała służy do czyszczenia zachyłków protezy, szczególnie strony wewnętrznej, dodziąsłowej;
duża nadaje się do oczyszczania zębów i większych powierzchni. Protezy należy szczotkować
codziennie podczas wieczornej toalety. W ciągu dnia wystarczy je opłukać po posiłkach pod
bieżącą wodą. Przy czyszczeniu należy uważać, aby zbyt energicznym szczotkowaniem nie
uszkodzić elementów z drutu (klamer).

Ze względu na dziąsła ważne jest wyjmowanie protezy na noc. Umożliwia to

samooczyszczanie błony śluzowej przez ślinę i zmniejsza przekrwienie, jakie występuje na
podłożu wskutek ucisku płyty protezy. Protezy, po starannym umyciu, należy przechowywać
na sucho. Co pewien czas powinno się protezy dezynfekować w roztworach słabych
antyseptyków (3% woda utleniona, 0,5% roztwór gluko-nianu chlorheksydyny). Korzystne,
choć rzadko zalecane przez lekarzy, jest szczotkowanie błony śluzowej jamy ustnej miękką
szczoteczką. Delikatne szczotkowanie wyrostka zębodołowego usuwa płytkę, resztki
pokarmowe i pobudza miejscowe krążenie. Następnie można przepłukać jamę ustną
roztworem soli lub łagodnych antyseptyków. Nie można zapominać o należytej higienie
pozostałych w jamie ustnej zębów (w przypadkach braków częściowych). Oczyszcza się je
oczywiście po wyjęciu protezy.

Dość duże problemy higieniczne stwarzają stałe uzupełnienia

protetyczne, zwłaszcza mosty, ze względu na swój kształt, powstające
zachyłki i rodzaj użytego materiału. Wymagają one odrębnego
postępowania higienicznego i używania dodatkowych środków i
instrumentów czyszczących.

Przestrzenie międzyzębowe, między koroną a przęsłem mostu

oraz pod przęsłami, należy czyścić za pomocą nici dentystycznych
(zwykłych i superfloss), szczoteczek o pojedynczym pęczku włosia,
wykałaczek itp. Płytka bakteryjna osadza się także na powierzchniach
metalowych koron. Fakt ten wskazuje na konieczność starannego
oczyszczania tych powierzchni. Podobnie wiele miejsc retencyjnych
stwarza proteza szkieletowa, którą jednak można wyjmować i czyścić
w podany wcześniej sposób.

Pielęgnacja jamy ustnej i uzupełnień protetycznych jest

podstawowym warunkiem zachowania zdrowej jamy ustnej, długiego
użytkowania protez i ograniczenia ich ubocznego działania.

Osoby z aparatami ortodontycznymi

Leczenie ortodontyczne może wpływać niekorzystnie i na przyzębie, i na higienę

jamy ustnej, zwłaszcza gdy prowadzone jest za pomocą aparatów stałych. Pierścienie,
zamki ortodontyczne i osadzone w nich łuki, sprężynki i ligatuiy utrudniają
oczyszczanie zębów oraz przyczyniają się do odkładania płytki nazębnej, która
zapoczątkowuje zapalenie przyzębia. Stan przyzębia i higieny jamy ustnej pogarsza się
wraz ze wzrastającą liczbą zębów włączonych do aparatu stałego. Stan ten
spowodowany jest niemożliwością samooczyszczania i trudnościami w czyszczeniu
zębów. Pacjentom zaleca się ograniczenie twardych i lepkich pokarmów, które mogą
spowodować uszkodzenie lub odklejenie zamków oraz, zalegając na elementach
aparatu prowadzić do powstania złogów płytki nazębnej. Odkłada się ona szybciej w
miejscu kontaktu ligatury ze skrzydełkami zamków, w warstwie kleju u podstawy
zamków oraz wokół pierścieni. Użycie aparatów stałych zmusza pacjentów do
maksymalnej dbałości o stan przyzębia w celu zminimalizowania niepożądanych
powikłań dzią-słowych. Sprzyjać temu powinny odpowiednie środki i urządzenia:
szczotki jednopęczkowe do oczyszczania przestrzeni międzyzębowych i części zębów
między brzegiem dziąsła a pierścieniem lub zamkiem, nici dentystyczne, iiygatory
wodne oraz szczoteczki ortodontyczne.

Szczoteczka ortodontyczna wygląda jak zwykła szczotka do zębów. Ma jednak

środkowe szeregi włosia o około 2 mm krótsze od zewnętrznych . Czyszcząc zęby taką
szczoteczką, omija się zamki ortodontyczne i ligatury. Wskazane byłoby również
codzienne stosowanie płukanek hamujących rozwój płytki nazębnej.

Utrzymanie w czystości aparatów wyjmowanych z ust nie przedstawia

większej trudności. Aparaty takie nosi się tylko kilka godzin dziennie i
całą noc. Nie używa się ich np. w czasie jedzenia. Dlatego wystarcza
oczyszczenie ich za pomocą szczoteczki i mydła lub pasty pod bieżącą
wodą. W czasie mycia aparatu trzeba tylko uważać, aby nie odkształcić
części wykonanych z drutu, dlatego należy zawsze mocno trzymać go za
część akrylową. Można także używać środków przeznaczonych do
czyszczenia protez. Produkuje się w tym celu nawet specjalne tabletki
Corega Tabs Junior. Aparaty przechowuje się następnie na sucho w
odpowiednim pudełeczku.

Każdy pacjent leczony stałym aparatem ortodontycznym wymaga

szczegółowego, indywidualnego pouczenia o sposobach i środkach
służących do utrzymania właściwego stanu higieny jamy ustnej. Jakość
oczyszczania zębów i aparatu powinna być sprawdzana na każdej
wizycie kontrolnej i w razie potrzeby korygowana.

Badania wykazały, że w przebiegu leczenia ortodontycznego

aparatami wyjmowanymi następuje poprawa higieny jamy ustnej.
Obowiązek codziennego noszenia aparatu i samodzielna kontrola w
lustrze wyników leczenia sprzyjają zwiększeniu zainteresowania stanem
higieny i własnym wyglądem oraz ugruntowują korzystne
przyzwyczajenia higieniczne. Ponadto pacjent wie, że w określone dni
stan jego jamy ustnej będzie oceniany przez specjalistę na wizycie
kontrolnej. Pewne znaczenie ma tu też stworzenie lepszych warunków
do czyszczenia zębów dzięki zmianie ich ustawienia w podczas leczenia
ortodontycznego.

Osoby ze schorzeniami przyzębia

Przestrzeganie zasad higieny jamy ustnej w przypadkach istnienia schorzeń

przyzębia jest podstawowym warunkiem rozpoczęcia i prowadzenia leczenia. W
przypadku jednak takich stanów, jak bolesność dziąseł, krwawienie, zapalenia
dziąseł (zwłaszcza wrzo-dziejące), obrzęki i przerost dziąseł, głębokie kieszonki,
ropnie przyzębne, utrzymanie jamy ustnej w należytej czystości może być bardzo
utrudnione. Należy wtedy wymienić szczoteczkę do zębów na miękką, a samo
szczotkowanie wykonywać bardzo ostrożnie. W przypadkach chorego przyzębia
może być polecana np. metoda Stilmanna lub Fonesa, lecz przy wykonywaniu ruchu
okrężnego należy zaakcentować zawsze fazę oddziąsłową, a bardzo delikatnie
wykonać fazę odwrotną. W zapalnych postaciach schorzeń przyzębia oraz w
przypadkach obnażenia szyjek pojedynczych zębów polecana jest metoda
wymiatania. Ważne jest też prowadzenie masażu dziąseł. Przy oczyszczaniu trudno
dostępnych miejsc powinno się zalecać również specjalne szczotki międzyzębowe.
Zabiegi higieniczne w jamie ustnej powinno się praktycznie wykonywać po każdym
jedzeniu. Ze względu na swoje korzystne działanie na dziąsła pomocne w
utrzymaniu higieny jamy ustnej mogą być różnego rodzaju pasty o działaniu
przeciwzapalnym i ściągającym oraz z zawartością soli mineralnych i
mikroelementów.

W przypadkach gdy oczyszczanie zębów szczoteczką nie jest możliwe, poleca się

lecznicze płukanki działające ściągająco i przeciwzapalnie oraz bakteriobójczo (np.
płukanki ziołowe) lub przeciwdziałające odkładaniu płytki nazębnej (np. z
chlorheksydyną). W przypadkach chorób przyzębia konieczne są również częste
kontrole stanu higieny jamy ustnej u lekarza prowadzącego leczenie oraz regularne
wykonywanie profesjonalnych zabiegów higienicznych (skaling i wygładzenie
korzenia).

Osoby ze schorzeniami przyzębia

Przestrzeganie zasad higieny jamy ustnej w przypadkach istnienia schorzeń

przyzębia jest podstawowym warunkiem rozpoczęcia i prowadzenia leczenia. W
przypadku jednak takich stanów, jak bolesność dziąseł, krwawienie, zapalenia
dziąseł (zwłaszcza wrzodziejące), obrzęki i przerost dziąseł, głębokie kieszonki,
ropnie przyzębne, utrzymanie jamy ustnej w należytej czystości może być bardzo
utrudnione. Należy wtedy wymienić szczoteczkę do zębów na miękką, a samo
szczotkowanie wykonywać bardzo ostrożnie. W przypadkach chorego przyzębia
może być polecana np. metoda Stilmanna lub Fonesa, lecz przy wykonywaniu
ruchu okrężnego należy zaakcentować zawsze fazę oddziąsłową, a bardzo
delikatnie wykonać fazę odwrotną. W zapalnych postaciach schorzeń przyzębia
oraz w przypadkach obnażenia szyjek pojedynczych zębów polecana jest metoda
wymiatania. Ważne jest też prowadzenie masażu dziąseł. Przy oczyszczaniu
trudno dostępnych miejsc powinno się zalecać również specjalne szczotki
międzyzębowe. Zabiegi higieniczne w jamie ustnej powinno się praktycznie
wykonywać po każdym jedzeniu. Ze względu na swoje korzystne działanie na
dziąsła pomocne w utrzymaniu higieny jamy ustnej mogą być różnego rodzaju
pasty o działaniu przeciwzapalnym i ściągającym oraz z zawartością soli
mineralnych i mikroelementów.

W przypadkach gdy oczyszczanie zębów szczoteczką nie jest możliwe, poleca

się lecznicze płukanki działające ściągająco i przeciwzapalnie oraz bakteriobójczo
(np. płukanki ziołowe) lub przeciwdziałające odkładaniu płytki nazębnej (np. z
chlorheksydyną). W przypadkach chorób przyzębia konieczne są również częste
kontrole stanu higieny jamy ustnej u lekarza prowadzącego leczenie oraz
regularne wykonywanie profesjonalnych zabiegów higienicznych (skaling i
wygładzenie korzenia).

Pacjenci z szynami unieruchamiającymi szczęki

W złamaniach szczęk, a zwłaszcza w złamaniach żuchwy, jedną ze skutecznych metod

leczenia zachowawczego, stosowanych w praktyce ambulatoryjnej, jest szybkie
unieruchomienie odłamów kostnych za pomocą odręcznie dogiętych szyn z drutu,
połączonych

elastycznym wyciągiem międzyszczękowym. Długi okres unieruchomienia

szczęk, który trwa około 6-8 tygodni, oraz zaburzenie fizjologicznego aktu żucia u tych
chorych, powodują zaleganie resztek pokarmowych między elementami unieruchomienia
a zębami. Trudności w utrzymaniu prawidłowej higieny jamy ustnej u chorych z
wyciągiem międzyszczękowym, a także częste niedopełnianie przez samych chorych
zalecanych im zabiegów oczyszczania jamy ustnej z resztek pokarmowych, mogą w
konsekwencji doprowadzić do ostrego stanu zapalnego dziąseł. Przysparza to chorym
dodatkowego bólu, a pośrednio utrudnia biologiczny proces odnowy tkanki kostnej. Z
podobnymi problemami, dotyczącymi utrzymania higieny jamy ustnej, można się również
spotkać u pacjentów z rozchwianymi zębami, u których zastosowano szynowanie ze
wskazań periodontologicznych.

Podstawowe zabiegi higieniczne z użyciem szczoteczki i pasty są niewystarczające i nie

pozwalają utrzymać należytego stanu higieny jamy ustnej. Dlatego stosuje się środki,
które w postaci plukanek, tabletek lub jako dodatek do past do zębów, byłyby zdolne do
hamowania rozwoju płytki nazębnej. Płukanie jamy ustnej, np. wodnym roztworem 0,1-
0,2% chlorheksydyny, w dużym stopniu hamuje wzrost osadów bakteryjnych na
powierzchniach zębowych. Tabletki z chlorheksydyną Sebidin (Polfa) stosuje się też w
leczeniu zapaleń przyzębia i błony śluzowej jamy ustnej, polecając przetrzymywanie ich w
ustach aż do całkowitego rozpuszczenia (1 tabletka co 2-3 godziny). Podczas stosowania
tabletek obserwuje się wyraźne polepszenie higieny jamy ustnej, a także cofanie
obrzęków dziąsła, ustąpienie skłonności do krwawień oraz bolesności dziąseł. Również u
pacjentów po zabiegach operacyjnych na przyzębiu użycie tabletek chlorheksydyny
pozwala na skrócenie czasu utrzymywania opatrunku chirurgicznego, dzięki korzystnemu
oddziaływaniu leku na stan higieniczny jamy ustnej. W sprzedaży znajdują się też gotowe
płukanki, np. Eludril.

Osoby z wszczepami zębowymi

Wszczep filarowy (tzw. implant) jest ciałem obcym, wprowadzonym do kości

szczęki lub żuchwy w celu podtrzymania późniejszej konstrukcji protetycznej.
Wszczepy mogą być zastosowane w przy-

padku braku pojedynczego zęba jako filary do mostów lub jako dodatkowe

elementy poprawiające stabilizację protez ruchomych. Mogą być wykonane z
metalu, tworzywa sztucznego lub materiału ceramicznego. Najczęściej spotykane
są wszczepy w kształcie śruby lub cylindra.

Jednym z niezbędnych kryteriów kwalifikacji pacjentów do zabiegu jest poziom

higieny jamy ustnej. Niewłaściwa higiena jest bowiem przyczyną gromadzenia się
płytki bakteryjnej na powierzchni wszczepu i rozwoju zapalenia,
tzw.periimplantitis. Implant stwarza wtedy zagrożenie infekcyjne dla kości. W
takich okolicznościach może szybko dojść do powikłań i utraty wszczepu. Stąd
konieczne jest przeprowadzanie kilkakrotnej (2-4 razy w roku) kontroli higieny w
gabinecie stomatologicznym. Już podczas pierwszej wizyty kontrolnej należy
opracować dla pacjenta indywidualny program zabiegów higienicznych. W czasie
kolejnych wizyt kontrolnych lekarz ocenia stopień higieny jamy ustnej, w razie
potrzeby daje dodatkowe wskazówki oraz dokonuje profesjonalnych zabiegów
czyszczących. Ze względu na możliwość uszkodzenia powierzchni tytanowej
wszczepu nie używa się ultradźwięków i tradycyjnych instrumentów metalowych.
Polecane są narzędzia plastikowe o kształtach odpowiadających powierzchniom
implantu.

Osoby z wszczepami zębowymi

W utrzymaniu należytej czystości wokół wszczepów należy wykorzystać szczoteczki

jednopęczkowe, nitki superfloss lub tzw. szczoteczki kątówki o bardzo małej głowicy i z
miękkim włosiem. Zwykłe szczotki do zębów nie są polecane jako zbyt duże. Korzystne jest
również stosowanie płukanek z chlorheksydyną. Ze względu na możliwość przebarwień
uzupełnień protetycznych zaleca się używanie wacików nasączonych 0,2% roztworem
chlorheksydyny, którymi przeciera się powierzchnie wszczepów w okolicach ich kontaktu z
dziąsłem.

Włosie szczoteczki jednopęczkowej wprowadzamy równolegle do wystającej nad dziąsło

części implantu, tak aby wnikało częściowo do kieszonki. Następnie przesuwamy szczoteczkę
wokół implantu, nie zmieniając jej ułożenia.

Używając nitki superfloss, *należy po założeniu jej gąbczastej części na naddziąsłową część

implantu wykonywać ruchy poziome, przesuwając nitkę tam i z powrotem po wszystkich
powierzchniach wszczepu. Do oczyszczania wszczepów produkowana jest też specjalnie
spłaszczona nić nylonowa o nazwie „Postcare”.

Użycie małej szczoteczki do zębów (o wymiarach głowicy nieprzekraczających 2 cm

długości i 1 cm szerokości) wymaga zastosowania zmodyfikowanej metody Bassa. Po
przyłożeniu szczoteczki pod kątem 45° do implantu należy wykonywać nią drobne ruchy
wibrujące, oczyszczając kolejne powierzchnie: wargową, językową i boczne. Oprócz
oczyszczania samych implantów konieczne jest objęcie takim samym reżimem higienicznym
osadzonych na nich uzupełnień protetycznych: koron, mostów lub protez ruchomych.

Pracownicy zakładów przemysłowych

Istnieje wiele zawodów i zakładów, których pracownicy są szczególnie

narażeni na niekorzystne dla jamy ustnej oddziaływanie szkodliwych
czynników środowiska pracy. Można tu wymienić: zakłady chemiczne, huty
metali, huty szkła, elektrownie, zakłady nawozów sztucznych, górnictwo,
przemysł farbiarski i wiele innych. Czynnikami szkodliwymi są: wysoka
temperatura, pyty, związki chemiczne - kwasy, zasady, różne substancje
organiczne i nieorganiczne, pestycydy i inne. Analiza zachorowalności
pracowników w niektórych gałęziach przemysłu wykazuje znaczne zawyżenie u
nich wskaźników dotyczących chorób jamy ustnej i przyzębia. Są to przede
wszystkim zapalenia dziąseł, głębokie zapalenia przyzębia oraz zaniki
przyzębia powikłane zapaleniem.

Wobec tak dużej frekwencji chorób przyzębia w niektórych środowiskach

pracy szczególnego znaczenia nabiera rygorystyczne przestrzeganie przez
pracowników higieny jamy ustnej. Postępowanie profilaktyczne w takich
przypadkach przede wszystkim będzie się sprowadzać zawsze do usunięcia
płytki bakteryjnej oraz kamienia nazębnego. Przeciwdziałanie powstawaniu i
przetrwaniu płytki nazębnej w warunkach przemysłowego zagrożenia,
zwłaszcza w atmosferze zapylenia, musi polegać na częstym płukaniu i
czyszczeniu jamy ustnej i zębów. Należy zalecać używanie irygatorów do
płukania jamy ustnej ciepłą wodą (40-50°C) pod niewielkim ciśnieniem. Jamę
ustną można płukać czystą wodą lub wodą mineralną. Płukanie pozwala na
usunięcie z jamy ustnej cząsteczek pyłu i substancji chemicznych. Jest to
bardzo ważne, gdyż w czasie pracy, zwłaszcza przy dużym wysiłku, większość
pracowników oddycha przez usta. Niewypłukane, a więc nieusunięte, złogi
różnych pyłów i środków chemicznych prowadzą w efekcie do powstania zmian
zapalnych oraz do uszkodzenia szkliwa.

INSTRUKTAŻ HIGIENY JAMY

USTNEJ

Nauczanie właściwego oczyszczania zębów jest jedną z podstawowych czynności

wchodzących w zakres obowiązków higienistki stomatologicznej, i to wcale nie
najłatwiejszą. Odpowiednio przeprowadzony instruktaż higieny jamy ustnej wymaga od
prowadzącego nie tylko solidnej wiedzy merytorycznej, ale także sporych umiejętności
praktycznych, znajomości podstaw psychologii i pedagogiki, jak również metodyki
edukacji zdrowotnej. Z instruktażem spotyka się higienistka wszędzie tam, gdzie może
pracować. „Zajęcia” z higieny jamy ustnej prowadzi już w żłobku i przedszkolu oraz uczy
jej dzieci szkolne. Nauka szczotkowania jest ważnym elementem profilaktyki fluorkowej
metodą Berggrena-Welandera. Sprawy higieny jamy ustnej stanowią niebagatelną część
działalności higienistek pracujących w poradniach periodontologicznych. Nie mniejsze
znaczenie mają te zagadnienia w pracy gabinetów szkolnych i pedodontycz-nych.
Tematy dotyczące pielęgnacji uzębienia powinny być poruszane także przez personel
poradni ogólnych i przemysłowych, ortodontycznych i protetycznych. Zawód higienistki
stomatologicznej zobowiązuje ją do propagowania zasad higieny jamy ustnej również
podczas kontaktów nieoficjalnych, pólprywatnych, wśród znajomych i przyjaciół, w
sytuacjach niezamierzonych, towarzyskich. Instruktaż higieny jamy ustnej znajduje się
na liście podstawowych świadczeń zdrowotnych przysługujących pacjentom bezpłatnie
w ramach ubezpieczenia w NFZ. Znaczenie tego zabiegu w tworzącym się nowym
systemie ubezpieczeniowym będzie na pewno rosło. Przeprowadzenie go stanie się
warunkiem wstępnym rozpoczęcia leczenia, a kontrole higieny będą wymiernym
wykładnikiem zaangażowania pacjenta w zdrowie jamy ustnej.

Nauczanie właściwego oczyszczania zębów składa się z trzech odrębnych etapów:

motywacji, instruktażu i kontroli. Żadnego z nich nie można pominąć. Każdy wymaga
specyficznego postępowania.

Motywacja ma na celu uzasadnienie pacjentom celowości przestrzegania właściwej

higieny jamy ustnej. Większość ludzi ma podstawowe wiadomości na ten temat, wie, jak
często i jak długo czyścić zęby, ma dostęp do dobrych past i szczoteczek, zna zasady
pielęgnacji jamy ustnej, jednak przeważnie nie stosuje ich w codziennej praktyce. Sprawa
motywacji pacjentów do wykonywania zabiegów higienicznych w jamie ustnej jest
niezwykle istotna, ponieważ jeżeli pacjent będzie podchodził do tego w sposób lekceważący,
wszystkie nasze wysiłki będą od samego początku skazane na niepowodzenie. Wyrobienie
właściwej motywacji, szczególnie w profilaktyce, jest bardzo trudnym zadaniem i często
stanowi problem, gdyż łączy się z reguły ze zmianą dotychczasowych zachowań i
przyzwyczajeń w utrzymywaniu higieny jamy ustnej. Zaakceptowanie przez pacjenta tych
zmian wymaga od personelu stomatologicznego dużo taktu i cierpliwości, ale przynosi też
efekty. Należy być świadomym, że wśród pacjentów są różne osobowości. Każdy z nich
powinien być traktowany indywidualnie. W zależności od wieku pacjenta, jego poziomu
intelektualnego, wykształcenia, płci, zawodu, a także aktualnego stanu jamy ustnej i
uzębienia, w motywacji należy używać różnych argumentów. Do małych chłopców trafiają
bardziej przykłady dotyczące siły zdrowego, czystego uzębienia, do dziewcząt - urody,
dorastającą młodzież bardziej motywuje wykazanie wpływu stanu jamy ustnej na wizerunek
u płci przeciwnej, dorosłym należy zwracać uwagę na znaczenie higieny w kontaktach
towarzyskich i zawodowych, ekonomiczne aspekty profilaktyki.

Zawsze trzeba zachęcać do zmiany niewłaściwych, utartych przyzwyczajeń i zachowań

zdrowotnych dotyczących higieny jamy ustnej, uświadamiać, że utrzymanie higieny
uzębienia ma podstawowe znaczenie w zapobieganiu chorobom przyzębia i jest warunkiem
powodzenia, a nawet w ogóle podjęcia leczenia. Można posłużyć się wynikami badań
epidemiologicznych, które wskazują na silną zależność między masą płytki bakteryjnej a
nasileniem chorób przyzębia. Z drugiej strony można zwrócić uwagę na badania kliniczne
dotyczące wpływu kontrolowanych programów higieny jamy ustnej na wyraźną poprawę
stanu przyzębia. Wyniki te potwierdzają, że płytka bakteryjna jest najważniejszym czyn

nikiem wywołującym choroby przyzębia. Należy też przekonać pacjentów o tym, że
skrupulatna dbałość o higienę jamy ustnej jest osobistym obowiązkiem każdego człowieka.

Celowe będzie wyjaśnianie roli płytki nazębnej w etiologii chorób
przyzębia, wybar-wianie płytki w celu uwidocznienia złogów na zębach,
obliczanie wskaźników higieny i informowanie pacjenta o wynikach,
nagradzanie w różny sposób dbałości o higienę, dawanie dobrego
przykładu itp. Już samo wykazanie obecności płytki przez wybar-wianie
jest dla pacjenta motywujące, ale jeszcze lepiej jest np. oczyścić
profesjonalnie jeden ząb, szczególnie przedni i dopiero potem dokonać
wybarwienia. Pozwala to lepiej zrozumieć powiązanie między higieną
jamy ustnej a rozwojem płytki nazębnej. U młodzieży i pacjentów
dorosłych wskazane jest też wykonanie, w miarę możliwości,
uproszczonego badania bakteriologicznego określającego ilość
drobnoustrojów próchnicotwórczych w ślinie. Służą do tego odpowiednie
testy, np. Dentocult SM oraz Dentocult LB. Możliwe są również:
określenie ilości wydzielanej śliny w jednostce czasu oraz ocena
zdolności buforowych śliny (test Dentobuff). Dla lekarza testy te
stanowią ważny element określający narażenie pacjenta na wystąpienie
próchnicy zębów, dla pacjenta natomiast są metodą ostrzegania o ryzyku
próchnicy oraz podnoszenia motywacji do podjęcia działań
profilaktycznych.

Trochę łatwiej jest umotywować pacjenta, który zgłasza się już

z pewnymi dolegliwościami, takimi jak zapalenie, ból,
krwawienie. Profesjonalne usunięcie złogów oraz zalecone
zabiegi domowej higieny, prowadzące do ustąpienia tych
nieprzyjemnych objawów są bardzo przekonującym dowodem na
konieczność systematycznego dbania o uzębienie. Trzeba też
dodać, że personel prowadzący instruktaż, aby uzyskać
wiarygodność i stać się dla pacjenta autorytetem, musi sam być
przykładem nienagannej higieny jamy ustnej. W tak bliskich
kontaktach, jakie istnieją między pacjentem na fotelu a
znajdującą się tuż obok higienistką, ma to duże znaczenie.
Pacjenci są bardzo spostrzegawczy i na pewno od razu zauważą
każde zaniedbanie w tym względzie, a to przekreśliłoby wszelkie
nasze wysiłki. Należy pamiętać, że najskuteczniej wychowuje
dobry przykład. Dlatego pozytywne jest też odwoływanie się do
własnych doświadczeń, np. przez stwierdzenia typu: „ja używam
takiej szczotki” lub „z mojego doświadczenia wynika”.

Podczas motywowania ważne jest także, aby stosować się do kilku zasad:

•treści motywujące należy przekazywać przystępnym i zrozumiałym językiem,

nie stwarzać atmosfery egzaminu i przesłuchania, a każdy osiągnięty sukces,
nawet tylko częściowy, szczególnie uwydatniać;

• w czasie dyskusji nie powinny być podejmowane rozmowy o etyce i

moralności, nie wolno wprowadzać pacjenta w zaniepokojenie, np.
kłopotliwymi pytaniami, ponieważ pacjent zwykle i tak ma wyrzuty sumienia i
poczucie winy, co raczej nie sprzyja jego motywacji;

• przedstawienie pacjentowi zasad higieny nie powinno być połączone z

pouczaniem go i zarzutami pod jego adresem, należy unikać upokarzania i
kompromitacji, np. „mówiłem to już tyle razy!”, nie należy zawstydzać i
ironizować;

• pacjenta włączamy do konwersacji, nie stosujemy żadnych monologów;
• pacjent musi mieć zaufanie do personelu i chętnie podejmować te wszystkie

działania, które są zalecane, musi uzyskać świadomość własnej
odpowiedzialności za swoje zdrowie;

• należy sprawdzić, jakie są poglądy i teorie pacjenta na temat danej choroby,

pozwolić mu na wyrażenie swoich warunków współpracy; musi on
zdecydować, co jest zdolny zrobić sam, a w czym należy mu pomóc;

• należy pacjentowi przedstawić proponowany plan leczenia i wyjaśnić jego

poszczególne etapy, pacjent nie powinien mieć wrażenia, że jest do czegoś
zmuszany, musi akceptować nasze zalecenia i je rozumieć.

•

Instruktaż

higieny

powinien być z reguły przeprowadzany indywidualnie.

Instruktaże grupowe są możliwe do zaakceptowania jedynie w środowiskach
skupiających osoby będące na podobnym etapie rozwoju, mające w przybliżeniu
jednakowe problemy zdrowotne. Może to być np. grupa przedszkolaków czy też
klasa dzieci szkolnych. Taki instruktaż może jednak silą rzeczy dotyczyć tylko
ogólnych zagadnień, najważniejszych zasad dotyczących wszystkich jednakowo.
Jego przeprowadzenie wymaga trochę innego podejścia do tematu,
wykorzystania typowych dla masowego oddziaływania edukacyjnego pomocy
dydaktycznych: tablic instruktażowych, slajdów czy też odpowiednio dużych
rozmiarów modeli szczęk i szczoteczki.

Nawet jednak instruktaż grupowy wymaga w końcowym etapie (kontrola)

indywidualnego

postępowania.

Konieczne

jest

przecież

sprawdzenie

prawidłowości wykonywanych zabiegów u każdego z pacjentów osobno.
Prawidłowy, dokładny instruktaż higieny jamy ustnej

powinien być

przeprowadzony w gabinecie, na fotelu stomatologicznym. Najlepiej, jeśli jest to
wydzielone stanowisko, na którym zatrudniona jest higienistka. Bywają nawet
gabinety higieny jamy ustnej. W otoczeniu fotela musi znajdować się odpowiednia
ilość różnorodnych pomocy dydaktycznych: plakaty i tablice poglądowe na
ścianach, ulotki, składanki, zakładki, które można dać pacjentowi do domu, a
także duże i naturalnych rozmiarów modele szczęk, zestaw różnego rodzaju
szczoteczek oraz przyrządów dodatkowych. Konieczne jest też posiadanie
lusterka podręcznego, środków do wybarwiania złogów, zegara oraz w pobliżu
umywalki z dużym lustrem.

Właściwy instruktaż powinien być poprzedzony badaniem stomatologicznym pacjenta.
Określamy przede wszystkim stan jego uzębienia, a stąd wyciągamy choćby ogólne
wnioski dotyczące skłonności do próchnicy (dokładniejszych danych mogą dostarczyć
wspomniane wcześniej testy), badamy stan dziąseł i w ogóle przyzębia, predyspozycje
do odkładania kamienia nazębnego, z wywiadu powinniśmy też uzyskać wiadomości na
temat ogólnego stanu zdrowia, trybu życia, nałogów, dotychczasowych zwyczajów
higienicznych. Wszystkie te dane są nam potrzebne dla prawidłowego
przeprowadzenia instruktażu. Powinien on uwzględniać następujące zagadnienia:

1. Dobór szczoteczki do zębów

.

Należy zalecać szczotki z włosia sztucznego

o zaokrąglonych końcach włókien (tych z naturalnej szczeciny już się nie
spotyka), o wielkości dostosowanej do wieku pacjenta, o odpowiedniej twardości
włosia, uzależnionej od stanu przyzębia. Najlepiej, jeśli pacjent przyniesie
używaną przez siebie szczoteczkę do gabinetu. Można wtedy zaakceptować ją
lub nie, zwrócić uwagę na wady, przedstawić zalety szczoteczki prawidłowej,
zalecić wymianę na nową, jeśli jest zużyta. Prowadzący instruktaż musi się
orientować, gdzie i za jaką cenę można kupić szczoteczkę, aby móc odpowiednio
doradzić pacjentowi.

2. Dobór pasty do zębów.

W zależności od wieku pacjenta, stanu przyzębia,

skłonności do próchnicy należy zalecać odpowiednio dobrane pasty do zębów.
Trzeba być z góry przygotowanym do odpowiedzi na pytania w stylu: „która
pasta jest najlepsza?”, „czy polskie pasty są dobre?”, „która jest tańsza?”

Tu

bardzo pomocne mogą być ulotki i bezpłatne próbki past różnych firm. Trzeba też
być zorientowanym w nowościach, szczególnie tych reklamowanych w telewizji,
umieć je ocenić i trafnie skomentować.

3.Dobór techniki szczotkowania

.

Wybór metody

oczyszczania zębów musi być uzależniony od wieku, stanu
przyzębia, zręczności, skrupulatności i ogólnego poziomu
pacjenta. Techniki szczotkowania należy uczyć najpierw na
modelu, następnie pacjent pokazuje, również na modelu, jak
zrozumiał ten instruktaż. Można wtedy zwrócić uwagę na
pewne szczegóły, wprowadzić jeszcze konieczne poprawki. W
trzecim etapie pacjent może już zademonstrować technikę,
której się nauczył, swoją szczoteczką w jego ustach, przed
lustrem.

4.Dodatkowe środki pomocnicze

.

Pacjent musi być

poinformowany, że szczoteczka nie wystarczy do oczyszczenia
wszystkich powierzchni zębów. W związku z tym trzeba używać
środków pomocniczych: nitek, wykałaczek, szczoteczek
międzyzębowych itp. Należy wybrać i zalecić odpowiednie dla
pacjenta środki, a także zwrócić uwagę na ostrożne
obchodzenie się z tymi przyrządami, a demonstrując sposób ich
użycia, również posługiwać się odpowiednimi do tego celu
modelami.

Kontrola higieny.

Po przeprowadzeniu instruktażu konieczna jest

okresowa kontrola podanych zaleceń. Pierwszy taki sprawdzian
przeprowadzamy po kilku dniach. Pacjent przynosi do gabinetu swoją nową
szczoteczkę i pastę. W ten sposób mamy okazję przekonać się, czy są one
zgodne z naszymi zaleceniami. Następnie pacjent demonstruje przed lustrem
technikę szczotkowania. Pozwala to nam na ewentualną korektę niedociągnięć i
błędów. Ważne jest też wybarwianie złogów nazębnych i ocena skuteczności
oczyszczania zębów przez obliczanie wskaźnika higieny jamy ustnej. Jego
wartości powinny być odnotowane w karcie choroby. W gabinecie bardziej
wygodne jest stosowanie roztworu fuksyny zasadowej lub gotowych preparatów,
natomiast do samokontroli płytki nazęb-nej, wykonywanej przez pacjenta w
domu, lepiej nadają się tabletki z eiytrozyną. Stosowanie tabletek co pewien
czas przed umyciem zębów pozwala na uwidocznienie miejsc szczególnego
odkładania płytki nazębnej. Postępowanie odwrotne, czyli wybarwienie złogów
po wyszczotkowaniu zębów ujawnia nam miejsca, gdzie szczoteczka nie dociera.
Możemy dzięki temu bądź to skorygować stosowaną technikę oczyszczania
zębów, bądź też zalecić użycie środków pomocniczych w tych miejscach. Należy
przestrzegać zasady, aby na następne wizyty kontrolne, pacjent zawsze
przynosił ze sobą swoje przybory do mycia zębów.

Jak widać, instruktaż higieny jamy ustnej to nie tylko zdawkowa rozmowa i

krótkie zasygnalizowanie konieczności pielęgnacji uzębienia. Prawdziwy,
profesjonalnie przeprowadzony instruktaż to wiele następujących po sobie
czynności zmierzających do przekonania, nauczenia i wyegzekwowania od
pacjenta poprawy higieny jamy ustnej. Trzeba temu poświęcić co najmniej 30
minut. Jest to przedsięwzięcie trudne, wymagające dużej wiedzy,
zaangażowania, cierpliwości, a także wiele taktu i delikatności. Instruktaż
higieny jest zabiegiem czasochłonnym, dla lekarza mało atrakcyjnym. Wydaje
się, że najlepszym wykonawcą tego zabiegu pozostanie higienistka
stomatologiczna.

Od starożytności do ery kosmosu

Problem zdrowych i czystych zębów budził zainteresowanie już od bardzo

dawnych czasów. Wykopaliska prehistoryczne świadczą o tym, że już nasi bardzo
odlegli praprzodkowie cierpieli na ból zębów. Już od zarania dziejów ludzie
stosowali też różne zabiegi kosmetyczne i higieniczne. Higiena jamy ustnej była
znana już w starożytności - w Egipcie, Grecji czy Rzymie. Zęby oczyszczano,
stosując popiół z kości lub rogów. Także u Azteków zwracano szczególną uwagę na
higienę jamy ustnej i zębów. W czasach odkrycia Ameryki znano już kilka
przepisów dotyczących pielęgnacji jamy ustnej, a szczególnie usuwania
nieprzyjemnego zapachu z ust. W poradnictwie lekarskim XIX wieku wiele uwagi
poświęcono również sprawom higieny jamy ustnej. W książce I lartmana z 1848
roku, w rozdziale „O ochędóstwie zębów”, dowiadujemy się, że niezawodnym
środkiem do utrzymania zębów w czystości i zdrowiu jest ich płukanie świeżą
czystą wodą rano i wieczorem. Gdy zachodzi potrzeba oczyszczenia zębów, należy
to zrobić miękkim piórkiem lub giętkim patyczkiem. Również bardzo skutecznym
środkiem przeciw brudowi zębów miał być proszek z węgla z lipowego drewna
oraz upalonej skórki chleba. Jeden z przepisów zalecał proszek składający się z
czystego węgla lipowego, cukru w proszku, 3 drachn chiny i uncji kremortartaiy.
Ponadto zalecano myć zęby co wieczór szczoteczką, poplukując usta wodą
wiszniową, gwajakową lub z kwiatu pomarańczowego, co miało zapobiegać
próchnicy i wzmacniać dziąsła.

W książce „O zabrudzeniu zębów i sposobach ich konserwacji” z drugiej potowy

XIX wieku czytamy, że pojedzeniu należy płukać usta wodą z winem. Do
oczyszczania najlepszy jest spiiytus z saletrą lub wino z gotowanymi korzeniami
prawoślazu. Skuteczny miał też być proszek z kości mątwy, muszki, kurzu
kamiennego, ałunu oraz kminku.

Geneza szczoteczki do zębów sięga 5 tysiąclecia p.n.e. W starohinduskim manuskrypcie

„Sushruta Samhita” zostały zawarte wskazówki dotyczące zabiegów higienicznych w jamie
ustnej. Polegały one na żuciu końcówek gałązek drzew. Podobnego jak Hindusi narzędzia
używali Arabowie. Do szczotkowania zębów stosowali oni „siwak” - gałązki drzewa

Salvadora

prescica.

Przygotowanie szczoteczki polegało na moczeniu końca gałązki w wodzie przez 24

godziny, do momentu rozwarstwienia włókienek. Po zużyciu końcówki oczyszczającej odcinano
ją, a gałązkę ponownie wkładano do wody. Japończycy przejęli zwyczaje oczyszczania zębów
od Chińczyków. Używali do tego celu zmiażdżonych końcówek wierzby lub piór „kaczek
mandaryna”.

Pierwsza szczoteczka do zębów z drewnianą rękojeścią, w której były osadzone włókna ze

szczeciny świńskiej, została wynaleziona przez Chińczyków około 1490 roku. Szczoteczka
ulegała ciągłej ewolucji i modyfikacjom. Od XV wieku jako materiał do produkcji szczotek
służyło włosie dzika. Przełom wieków XDÍ i XX to burzliwy rozwój nauki i techniki. W roku
1896 pojawiły się pierwsze na świecie pasty do zębów w tubkach. Wraz z wynalezieniem
elektryczności pojawiła się pierwsza elektryczna szczotka do zębów, skonstruowana przez
Amerykanina, dr. Scotta w latach 80. XIX stulecia. Ze względu na to, że była zbyt duża i
niewygodna, nie znalazła akceptacji użytkowników. Dopiero w 1959 roku zaczęto wprowadzać,
początkowo jako zabawki, nowe szczoteczki elektryczne. Przełomem w wieku XX okazało się
wynalezienie w 1935 roku materiału syntetycznego, nazwanego nylonem, który odtąd zastąpił
na dobre szczoteczki z włosia naturalnego.

W przeprowadzonym wśród Amerykanów plebiscycie, którego celem był wybór

najważniejszego z wynalazków wszech czasów, spośród wielu propozycji (telefon komórkowy,
komputer osobisty, samochód, kuchenka mikrofalowa) bezapelacyjnie zwyciężyła szczoteczka
do zębów.

Wydaje się, że w czasach dzisiejszych, czasach wielkiego rozwoju nauk medycznych, w tym i

stomatologii, czasach podboju kosmosu, na początku XXI wieku sprawa higieny jamy ustnej
musi być nie tylko dostrzegana i propagowana, ale także po prostu powszechnie
przestrzegana. Popularne hasła: „czysty ząb nie ulega próchnicy” i „czyste zęby - zdrowe
dziąsła” są w pełni prawdziwe i aktualne.