Mikroekonomia

Procesy koncentracji

Ekonomia neoklasyczna



Ekonomia neoklasyczna powstała po 1870 roku dzięki zastosowaniu
rachunku różniczkowego do modelowania zjawisk ekonomicznych



Dokonało się to jednocześnie w trzech szkołach:



Austriackiej



Lozańskiej



Anglo-amerykańskiej



Przedmiotem

badania

ekonomii

neoklasycznej

był

kapitalizm

wolnokonkurencyjny opisywany przez model konkurencji doskonałej.



Dominującą formą firmy było przedsiębiorstwo pojedynczego właściciela.



Dominującą strukturą rynku konkurencja doskonała.

Kryzys 1873 roku



Cezura między kapitalizmem wolnokonkurencyjnym a kapitalizmem
państwowo-monopolistycznym



W Stanach Zjednoczonych zbankrutowało 40 000 przedsiębiorstw.



Krach na giełdach w Berlinie i Wiedniu, za który odpowiedzialnością
obarczono Żydów – początek niemieckiego antysemityzmu o podłożu
ekonomicznym



Był to pierwszy kryzys międzykontynentalny

Procesy koncentracji po 1873 roku



Trzy źródła koncentracji po 1873 roku:



II rewolucja techniczna



Powstanie instytucji spółki akcyjnej i spółki z o.o.



Zmowy i fuzje

II rewolucja techniczna



1840 – Amerykański malarz Samuel F.B.Morse stworzył alfabet
telegraficzny (alfabet Morse’a);

 



1841 – rozpoczęto produkcję nawozu fosfatowego według pomysłu Justusa
Liebiga;

 



1841 – Niemiec Alfred Krupp wykonał w Essen pierwszą odlaną ze staliwa
lufę armatnią;



1842 – po pożarze Hamburga podjęto decyzję o wybudowaniu podziemnej
sieci kanalizacyjnej; było to pierwsze większe przedsięwzięcie tego typu w
nowożytnej Europie;



1842 – Amerykanin Samuel Colt wynalazł rewolwer – pierwszą broń
samopowtarzalną;



1846 – Niemiec Wilhelm Siemens skonstruował budzik elektryczny;

II rewolucja techniczna



1847 – Niemiec Werner Siemens wyprodukował maszynę do powlekania
przewodów elektrycznych gutaperką – zapoczątkowało to przemysł
kablowy;



 



1848 – amerykański ślusarz Linus Yale skonstruował zamek bębenkowy;



 



1849 – francuski ogrodnik Joseph Monier, na podstawie obserwacji budowy
roślin, stworzył beton zbrojony drutem;



 



1850 – uruchomiono kabel telegraficzny przez kanał La Manche;



 



1852 – Amerykanin Charles Goodyear, który w 1839 roku wprowadził
wulkanizację kauczuku, uzyskał twardy kauczuk – ebonit;



 



1853 – Polak Ignacy Łukasiewicz oddzielił naftę z ropy naftowej (1852) i
skonstruował lampę naftową.

II rewolucja techniczna



1853-1856 W okresie wojny krymskiej angielska pielęgniarka Florens
Nightingale prowadzi wojskowy szpital: początkowo umieralność wynosiła
w nim 60%, po wprowadzeniu praktyk higienicznych: myciu chorych,
praniu pościeli, wietrzeniu sal, oddzieleniu kuchni od wychodka,
zapewnieniu świeżej wody i posiłków, śmiertelność spadla do 2,2%



1854 – We Francji inżynier A.Merian wyasfaltował pierwszą drogę z Travers
do Pontarlier;



1855 – angielski wynalazca Henry Bessemer, twórca 117 patentów,
zbudował „gruszkę Bessemera”, konwertor do produkcji stali, który
pozwolił zmniejszyć koszty produkcji stali około dwudziestokrotnie;



1856 – Werner Siemens, najstarszy z braci Siemensów (wynalazcami byli
również Friedrich i Wilhelm) zbudował telegraf magnetyczno-indukcyjny, w
1866 roku wymyślił prądnicę, w 1879 skonstruował pierwszą lokomotywę
elektryczną, w 1880 elektryczną windę a w 1881 elektryczny tramwaj;



1857 – Elish G. Otis zainstalował w Nowym Jorku pierwszy parowy dźwig
osobowy (windę);

II rewolucja techniczna



1863 – w Londynie uruchomiono metro;



1864 – bracia Pierre i Emile Martin oraz Wilhelm i Friedrich Siemens
zbudowali piec do wytopu stali umożliwiający wydajne przetwarzanie
złomu na stal;

 



1865 – Amerykanin Samuel van Syckle zbudował pierwszy sprawny
rurociąg do przesyłu ropy naftowej;

 



1865 – Francuz Louis Pasteur zastosował podgrzewanie wina dla jego
konserwowania – pasteryzację; umożliwiło to konserwowanie wielu
produktów spożywczych i zapoczątkowało przemysł spożywczy;



1866 – Szwajcar Henri Nestle uruchomił pierwszą fabrykę
skondensowanego mleka;



 

II rewolucja techniczna



1870 – Angielski garncarz Thomas W.Twyford rozpoczął produkcję
pierwszych ceramicznych misek klozetowych z syfonem
chroniącym mieszkanie przed smrodem z rur kanalizacyjnych;



 



1872 – Niemiec Carl Zeiss wyprodukował nowoczesny mikroskop;



 



1875 – Anglik Alfred Fryer zbudował pierwszą dużą spalarnię
śmieci;



 



1875 – Niemiecki inżynier Carl Linde zbudował chłodziarkę ze
sprężarką amoniakalną, którą początkowo dostarczał rzeźniom;



 



1876 – Amerykanin Aleksander Bell wynalazł telefon;

II rewolucja techniczna



1877 – Amerykanin Thomas A. Edison skonstruował fonograf –
urządzenie do zapisywania i odtwarzania dźwięku;



 



1878 - Amerykanin Thomas A. Edison skonstruował żarówkę i
bezpiecznik;



 



1881 – Amerykanin Frederick W. Taylor przeprowadził pierwsze
pomiary czasu pracy i ruchu robotników, zapoczątkował tym samym
naukową organizację pracy;



 



1882 – Werner Siemens zmontował pierwsze elektryczne oświetlenie
ulic w Berlinie;



 



1883 – Niemcy Wilhelm Maybach i Gottlieb Daimler skonstruowali
silnik benzynowy;

II rewolucja techniczna



1883 – w Chicago wybudowano pierwszy „drapacz
chmur” – budynek wysokości 60 m. o stalowej konstrukcji
szkieletowej;



 



1884 – francuski chemik Hilaire Bernigaud wynalazł
sztuczny jedwab;



 



1884 – amerykański agent ubezpieczeniowy Lewis E.
Waterman opatentował wieczne pióro;



 



1884 – Amerykanin George Eastman opatentował film
rolkowy oraz aparat fotograficzny przystosowany do filmu
rolkowego i założył zakłady Kodak;

II rewolucja techniczna



1885 – Wilhelm Maybach i Gottlieb W. Daimler skonstruowali
motocykl;



 



1885 – Niemcy, bracia Reinhard i Max Mannesman,
wyprodukowali rury bez szwu;



 



1886 – niezależnie Carl F. Benz oraz W. Maybach i G. Daimler
zbudowali samochód;



 



1887 – Amerykanin George M. Pullman zbudował luksusowy
pociąg z wagonem sypialnym, restauracyjnym i palarnią;



 



1888 – irlandzki chirurg John B. Dunlop skonstruował rowerową
oponę pneumatyczną;

II rewolucja techniczna



1889 – w Nowym Jorku wykonano pierwszy wyrok śmierci na
krześle elektrycznym;



 



1893 – amerykański inżynier Whitcomb L. Judson wynalazł
zamek błyskawiczny;



 



1895 – Francuzi, bracia Louis i Auguste Lumiere, zorganizowali
pokaz kinowy;



 



1895 – Francuzi, bracia Andre i Edouard Michelin, zastosowali w
samochodzie opony pneumatyczne;



 



1897 - niemiecki inżynier Rudolf Diesel zbudował silnik
wysokoprężny;

II rewolucja techniczna



1897 – niemiecki mechanik Robert Bosch otrzymał patent na
zapłon iskrowy dla silnika spalinowego;



 



1897 – Włoch Guglielmo Marconi uzyskał połączenie radiowe;



 



1898 – amerykański kelner Charles Carpenter skonstruował
żelazko elektryczne;



 



1899 – Urząd Patentowy w Nowym Jorku poprosił o likwidację,
gdyż „wszystko co było do wynalezienia zostało już
wynalezione”;



 



1901 – Amerykanin King C. Gillette wynalazł aparat do golenia z
wymiennym ostrzem;

II rewolucja techniczna



1903 - Amerykanie, bracia Orville i Wilbur Wright odbyli
pierwszy lot samolotem;



1909 – niemiecka gospodyni domowa Melitta Bentz
opatentowała papierowy filtr do kawy;



 



1910 – polski konstruktor Kazimierz Prószyński zbudował
pierwszą ręczną kamerę filmową;



 



1910 – Niemiec Hugo Junkers uzyskał patent na samolot typu
„latające skrzydło”;



1913 – Amerykanin Henry Ford wprowadził taśmę montażową;

II rewolucja techniczna



Skutkiem

II

rewolucji

technicznej

było

wielokrotne zwiększenie korzyści skali produkcji.
Np. koszt produkcji szyny kolejowej zmniejszył
się około dwadzieścia razy.



 



Korzyści skali to zmniejszenie długookresowego
przeciętnego kosztu całkowitego w miarę
zwiększenia skali produkcji.

II rewolucja techniczna

10 500 1000
Q

P

P1

D

K1 K2
K3

II rewolucja techniczna



Struktura rynku zależy od relacji między minimalną
efektywną skalą produkcji a rozmiarami popytu. Wskutek II
rewolucji technicznej nastąpiło znaczne zwiększenie
minimalnej efektywnej skali produkcji co spowodowało
zmianę struktur rynku. Rynki o rozproszonej podaży, na
których występowało wielu dostawców, charakterystyczne
dla pierwszej połowy XIX wieku, zostały zastąpione przez
rynki o skoncentrowanej podaży, z niewielką ilością
producentów. Na tych rynkach występowały silne
tendencje do monopolizacji. Sprzyjały temu procesy
koncentracji.



Minimalna efektywna skala produkcji to minimum
długookresowych przeciętnych kosztów całkowitych.

Powstanie spółki akcyjnej



Protoplastą

współczesnych

spółek

akcyjnych

były

stowarzyszenia

handlowe

tworzone

przez

kupców

angielskich już w XVII wieku.



Od koncesjonowanych spółek handlowych takich jak np.
Kompania Wschodnio - Indyjska, różnił je brak przywilejów
królewskich, czyli praw monopolu do handlu na danym
obszarze.



Od zwykłych spółek, dziś powiedzielibyśmy „cywilnych”,
różniło je to, że finansowy udział w stowarzyszeniu
handlowym, potwierdzony certyfikatem, był zbywalny.
Ponadto, w przeciwieństwie do wspólników w spółkach
cywilnych, posiadacze certyfikatów nie byli upoważnieni do
reprezentowania innych wspólników.

Powstanie spółki akcyjnej



Stowarzyszenia handlowe tworzone bez przywilejów królewskich,
oprócz niewątpliwych zalet, miały również poważne wady.



Ich członkowie ponosili pełną odpowiedzialność, całym własnym
majątkiem, za zobowiązania spółki.



Stowarzyszenia te nie miały osobowości prawnej. Sądy nie
uznawały ich za jednostki prawne w związku z czym nie mogły
one pozywać i być pozywanymi. Utrudniało to dochodzenie
roszczeń.



Dodatkowo, król i parlament, czerpiący korzyści z opłat za
koncesje

spółek

koncesjonowanych,

zwalczali

nie

koncesjonowane stowarzyszenia handlowe

Powstanie spółki akcyjnej



Najpoważniejszą próbą powstrzymania ich rozwoju było
ustanowienie w 1720 roku Bubble Act, w którym oskarżono
stowarzyszenia kupieckie o naruszanie porządku publicznego.



Powodem uchwalenia Bubble Act była afera związana z
Kompanią Mórz Południowych oraz spekulacje akcjami tzw.
spółek-baniek. Zjawiska te zostały barwnie opisane przez
C.Mackay’a w książce Niezwykłe złudzenia i szaleństwa
tłumów. WIG Press, Warszawa 1999.



Spółki - bańki powstawały w oszukańczych zamiarach. Ich
założyciele gromadzili pieniądze wspólników by następnie
zniknąć z nimi lub odsprzedać akcje po zwyżce kursów. Z
reguły spółki te nie podejmowały działalności gospodarczej.

Powstanie spółki akcyjnej



Kuriozalnymi przykładami były spółki powołane dla:



a) „Kierowania przedsięwzięciem przynoszącym wielkie
korzyści, o którym nikomu nic nie będzie wiadomo”;



b) „Budowy koła znajdującego się bez przerwy w ruchu”;



c) „Ubezpieczania wszystkich panów i pań od strat, na
jakie mogą ich narazić służący”.



Chciwi i naiwni inwestorzy kupując ich akcje tracili często
dorobek życia. Posłużyło to za wygodny pretekst dla
zakazania działalności takich spółek.

Powstanie spółki akcyjnej



Bubble Act został uchylony po ponad stu latach, dopiero w 1825 roku.
Otworzyło to drogę dla tworzenia prawnych regulacji działania
stowarzyszeń handlowych.



W 1834 roku parlament upoważnił króla do wydawania spółkom akcyjnym
„dokumentów patentowych” przyznających prawo wnoszenia pozwów i
występowania w charakterze pozwanego za pośrednictwem urzędnika
państwowego. Było to równoważne nadaniu spółkom akcyjnym
osobowości prawnej.



W 1844 roku parlament zatwierdził Rejestr Spółek Akcyjnych i zobowiązał
do rejestracji wszystkie spółki posiadające ponad 25 wspólników i
zbywalne udziały.



W 1856 roku parlament uchwalił English Company Act który rozszerzył
przywilej ograniczonej odpowiedzialności na spółki rejestrowe. W ten
sposób został zakończony proces tworzenia prawnych podstaw
funkcjonowania spółek akcyjnych.

Powstanie spółki akcyjnej



Dlaczego mimo sprzeciwów ze strony administracji kupcy
tworzyli spółki akcyjne? Na czym polegała wyższość tej
formy nad spółką cywilną? Odpowiedzi na te pytania mogą
być następujące.



Po pierwsze, nabycie udziałów w spółce akcyjnej nie
wymagało zaangażowania udziałowców w kierowanie tą
spółką. Poszerzyło to krąg inwestorów. Mogli nimi zostać
ludzie dysponujący nawet niewielkim kapitałem lub nie
mający czasu na prowadzenie działalności gospodarczej:
urzędnicy, rentierzy, ludzie wolnych zawodów. Również
szlachta, która ze względów prestiżowych nie prowadziła
bezpośrednio działalności handlowej, mogła nabywać
udziały w takich spółkach.

Powstanie spółki akcyjnej



Po drugie, zarząd spółki akcyjnej był bardziej profesjonalny niż w
spółkach cywilnych. Z reguły był on sprawowany przez
renomowanego kupca. Zmniejszało to ryzyko inwestycji i stwarzało
nadzieję na wyższe zyski.



Po trzecie, możliwość natychmiastowego zbycia udziałów w
spółce akcyjnej zmniejszała ryzyko udziałowców w porównaniu ze
wspólnikami w spółce cywilnej. Umożliwiało to angażowanie się
spółek w przedsięwzięcia o dłuższym okresie zwrotu.



Największe emocje budziła kwestia ograniczonej odpowiedzialności
wspólników. Przez długi czas argumentowano, że jej przyznanie
naruszałoby zasadę równości konkurencji. Odwoływano się więc do
argumentów etycznych. Przestały one odgrywać znaczenie dopiero
u progu II rewolucji technicznej, która wymusiła zapotrzebowanie
na środki służące finansowaniu wielkich inwestycji.

Spółki akcyjne w USA



W Stanach Zjednoczonych Kongres bezpośrednio po
uzyskaniu niepodległości pozwolił na tworzenie spółek
akcyjnych. Jednak ich rozwój napotykał bariery ze strony
ustawodawstwa stanowego. W 1900 roku można je było
tworzyć tylko w dwunastu stanach.



Największe nasilenie przekształcania firm w spółki
posiadające osobowość prawną wystąpiło po wojnie
secesyjnej. W 1889 roku w New Jersey stworzono możliwości
prawne tworzenia holdingów (trustów), czyli nabywania akcji
spółek przez inne spółki. Pierwszym trustem był Standard
Oil. W 1891 roku Stan New Jersey wprowadził
ustawodawstwo dotyczące spółek akcyjnych odpowiadające
w dużym stopniu ustawodawstwu brytyjskiemu.

Spółki akcyjne we Francji



Na kontynencie europejskim geneza spółek akcyjnych była
odmienna niż w Anglii i Stanach Zjednoczonych. Historycy
gospodarczy oceniają, że w dwóch najważniejszych krajach
– Niemczech i Francji – akumulacja kapitału w rękach
prywatnych była o wiele mniejsza niż w Wielkiej Brytanii.



Dlatego we Francji szczególną rolę w tworzeniu spółek
akcyjnych odegrało państwo.

Spółki akcyjne w Niemczech



W Niemczech szczególną rolę w tworzeniu spółek akcyjnych
odegrały banki (dziś powiedzielibyśmy, że inwestorzy
instytucjonalni). Banki niemieckie dążyły do przełamania oporu
junkrów pruskich niechętnych industrializacji. Junkrzy byli
zainteresowani utrzymaniem dużej podaży pracy robotników
rolnych i wynikających z tego niskich płac w rolnictwie.
Uprzemysłowienie groziło im migracją ludzi ze wsi do miast,
zmniejszeniem podaży pracy na wsi, zwiększeniem płac
robotników rolnych i podwyższeniem ich kosztów. Banki
niemieckie znalazły skuteczny sposób przełamania oporu
junkrów polegający na oferowaniu im dobrze płatnych posad w
radach nadzorczych tworzonych spółek akcyjnych (co Ci to
przypomina Szanowny Czytelniku?).



Konsekwencje odmiennej genezy spółek akcyjnych we Francji i
Niemczech trwają nadal. We Francji państwo, a w
Niemczech banki kontrolują wiele spółek akcyjnych.

Publiczne spółki akcyjne



Dalszy rozwój spółek akcyjnych wiązał się z
upowszechnieniem obrotu akcjami na giełdzie co nastąpiło
pod koniec dziewiętnastego wieku. Powstały wtedy
publiczne spółki akcyjne, które umożliwiły niezwykle
szybkie zmiany struktury rynku i wielkości przedsiębiorstw.
Przyczyną sukcesu dojrzałych spółek akcyjnych było
przede wszystkim zmniejszenie ryzyka akcjonariuszy przy
dużych i ryzykownych, np. związanych z wprowadzaniem
innowacji, przedsięwzięciach.



Skala przeobrażeń była ogromna. W ciągu dwudziestu lat,
od 1882 r. do 1902 r. kapitał akcyjny spółek produkcyjnych
notowanych na londyńskiej giełdzie wzrósł z 54 mln funtów
do 872 mln funtów.

Skutki upowszechnienia spółek akcyjnych



W okresie II rewolucji technicznej dominującą formą
przedsiębiorstwa

stała

się

spółka

z

ograniczoną

odpowiedzialnością i spółka akcyjna.



Stopniowo ukształtował się wtedy nowy zawód: menedżer
- zarządca cudzego majątku w przemyśle.



Zjawisku temu towarzyszył proces refleksji teoretycznej
poświęconej zarządzaniu i ukształtowanie się nowej
dziedziny wiedzy – teorii zarządzania.



Jednocześnie kształtowały się standardy księgowości.
Ujednolicenie zasad prowadzenia ksiąg handlowych miało
na

celu

umożliwienie

inwestorom

dokonywania

racjonalnych wyborów między inwestycjami w różne spółki.

Rozwój giełd



Rozwój spółek akcyjnych spowodował głębokie zmiany na
rynku papierów wartościowych. Początkowo sprzedawano
na nim obligacje rządowe i udziały w koncesjonowanych
spółkach. Pierwsza giełda powstała w Amsterdamie na
początku XVII w, kolejne w Londynie w 1773 r. i Nowym
Jorku w 1792 r. Handel papierami wartościowymi rozpoczął
się więc przed powstaniem spółek akcyjnych. Aż do 1880
roku dominował obrót obligacjami banków, akcjami spółek
kolejowych i kopalń. W latach osiemdziesiątych w Stanach
Zjednoczonych pojawił się nowy rodzaj papierów
wartościowych – certyfikaty emitowane przez trusty. Giełda
nowojorska dopuszczała obrót certyfikatami, lecz nie
prowadziła ich notowań. Dopiero po 1891 roku, kiedy to
stan New Yersey uregulował status prawny trustów,
rozpoczęto notowanie ich kursów. Otworzyło to drogę do
nowych emisji akcji. Kulminacja tego zjawiska w USA
wystąpiła podczas pierwszej fali fuzji.

Rozwój giełd



„Prawie 400 lat temu Wall Street była błotnistą ścieżką bez
większego znaczenia.(...) Wspomniana błotnista dróżka
wzięła swą nazwę od „muru” (ang. – wall, przyp. tłum.) z
gałęzi i błota, zbudowanego wzdłuż niej wkrótce po
założeniu Nowego Jorku przez Holendrów, którzy w 1609 r.
utworzyli tam ośrodek handlowy. Mur wzmocniony później
drewnianym płotem, wzniesiono po to, żeby nie wchodziły
tam krowy, - oraz Indianie. Nie wiadomo, czy skutecznie
chronił on przed krowami, pewne jest natomiast, że
począwszy od 1626 r. Indianom wolno było wchodzić na
teren działania ówczesnej społeczności przedsiębiorców –
przynajmniej na tyle długo, żeby zdążyli sprzedać
Manhattan za 24 dol. i trochę koralików. Sama ulica szybko
stała się jednak ośrodkiem działalności handlowej,
ponieważ łączyła doki na rzece Hudson z usytuowanymi
nad Wschodnią Rzeką firmami importującymi.

Rozwój giełd



Pierwszy kongres Stanów Zjednoczonych zebrał się w
1789 r. na posiedzeniu w Federal Hall na Wall Street – w
tym samym miejscu, gdzie wcześniej (również w 1789 r.)
odbyła się inauguracja Jerzego Waszyngtona jako
prezydenta. Pierwszy punkt porządku obrad stanowiło
udzielenie upoważnienia do emisji obligacji rządowych
na sumę 80 mln dol., potrzebnych na pokrycie kosztów
wojny. Dwa lata później oprócz obligacji rządowych
pojawiły się akcje bankowe: sekretarz skarbu, Aleksander
Hamilton, założył pierwszy krajowy bank – Bank of United
States – i przedstawił publiczną ofertę jego akcji. Było
więc już czym handlować, nadal jednak na Wall Street
nie istniał zorganizowany rynek papierów wartościowych.
W kawiarniach na Wall Street inwestorzy osobiście
rozpowiadali o swoim zainteresowaniu każdą z dostępnych
emisji; ogłaszali to również w gazetach.

Rozwój giełd



Na początku 1792 roku Wall Street przeżyła pierwszą zwyżkę.
Kilku kupców, zachęconych wzrostem aktywności w tej
dziedzinie, zgromadziło w swoich rękach niewielkie zapasy
papierów wartościowych, które – podobnie jak inne towary –
były sprzedawane na ladzie (ang. over the counter). Obecna
nazwa „wolnego rynku” (ang. over-the-counter market – OTC)
stąd się właśnie wywodzi. Interes kwitł: bywały dni, kiedy w
obrocie znajdowało się nawet i 100 akcji bankowych.



Biznesmeni z Wall Street zaczęli sporządzać harmonogram
aukcji akcji i obligacji – podobnie jak w przypadku towarów.
Wkrótce pod numerem 22 na Wall Street, gdzie codziennie w
południe handlowano papierami wartościowymi, kilku czołowych
kupców zorganizowało aukcję centralną. Klienci nowo
powstałego Biura Giełdy lub ich agenci zostawiali papiery
wartościowe u aukcjonerów, którzy otrzymywali prowizję od
każdej sprzedanej akcji czy obligacji. Prowizję od zakupionych
udziałów otrzymywali natomiast agenci klientów, czyli maklerzy.

Rozwój giełd



Jak było do przewidzenia, niektórzy pomysłowi biznesmeni
przychodzili na aukcję tylko po to, żeby posłuchać.
Notowali ceny, a po aukcji oferowali te same walory – ale
przy obniżonej prowizji. Z tego rynku „po godzinach”
korzystali nawet uczestnicy aukcji.



Zainteresowani tego rodzaju działalnością czołowi
biznesmeni z Wall Street spotkali się 21 marca 1792 roku w
hotelu Core’a w celu powołania ulepszonej instytucji
aukcyjnej, która służyłaby również lepiej ich interesom.
Dwudziestu czterech z nich podpisało 17 maja 1792 roku
dokument, w którym uzgodnili, że będą obracać papierami
wartościowymi wyłącznie między sobą, przestrzegać
stałych stawek prowizji i unikać innych aukcji. Tych
dwudziestu czterech ludzi uważa się za pierwotnych
członków nowojorskiej giełdy.

Rozwój giełd



Przez pewien czas nowe stowarzyszenie maklerów odbywało
zebrania pod starzejącym się platanem naprzeciwko
numeru 68 na Wall Street, wkrótce jednak, gdy w 1793 r. na
północno – zachodnim rogu Wall Street i William Street
ukończono budowę Tontine Coffee House, przenieśli się pod
dach. Wiodło się im dobrze i wkrótce przeprowadzili się do
większych pomieszczeń. (...) 8 marca 1817 r. członkowie
giełdy przyjęli jej formalny statut, powołując Zarząd Giełdy
Nowojorskiej (New York Stock and Exchange Board).



Co rano zgromadzonym członkom zarządu odczytywano
listę akcji przewidzianych na aukcję: następnie zgłaszali oni
– na siedząco – oferty kupna i sprzedaży. W handlu mogli
uczestniczyć tylko członkowie giełdy, zaś przywilej siedzenia
podczas aukcji kosztował 400 dol. Do dziś o członkach NYSE
mówi się, że „mają miejsce”, choć nigdy nie prowadzą oni
handlu na siedząco.(...)

Rozwój giełd



Począwszy od lat 50 XIX w. Wall Street pulsowała życiem.
W Kalifornii odkryto złoto i cały kraj zwrócił się ku
Zachodowi. Szczególnie popularne stały się akcje kopalni
oraz udziały linii kolejowych. Obrót wieloma emisjami,
które zarząd giełdy uważał za zbyt spekulacyjne,
podejmowali chętnie ludzie nie będący jej członkami. Tylko
nielicznych z nich stać było na wynajęcie pomieszczeń
biurowych, handlowali więc na ulicy. Pod koniec lat 70 XIX
w. narożnik William Street i Beaver Street zapełniał się
codziennie maklerami, wykrzykującymi zlecenia kupna i
sprzedaży. Nazywano ich „maklerami krawężnikowymi”
(curbstone broker – po angielsku curbstone oznacza
krawężnik chodnika, przyp.tłum.), zaś rynek na którym
działali znany był jako „Krawężnik” (The Curb).

Rozwój giełd



Na początku lat dziewięćdziesiątych, gdy „Krawężnik”
przeprowadził się już na Board Street, gdzie było więcej
miejsca, wielu maklerów korzystało z biur w pobliskim Mills
Building. Tam właśnie urzędnicy odbierali telefonicznie
zlecenia i krzycząc przekazywali je znajdującym się poniżej
maklerom. Prawie jednocześnie wzywano setki maklerów,
wkrótce więc wykrzykiwanie okazało się nieskuteczne. W celu
sprawniejszego przekazywania informacji o cenie i liczbie akcji
oczekującym maklerom opracowano system sygnalizacji
ręcznej (niektóre jego elementy są nadal stosowane).
Urzędnicy wychylali się z okien Mills Building bądź balansowali
ryzykownie na balkonie, gorączkowo gestykulując palcami.
Znajdujący się niżej maklerzy nosili ubrania w jaskrawych
kolorach lub specjalnie oznaczone, co ułatwiało urzędnikom
dostrzeżenie ich w tłumie. Chociaż cały „Krawężnik” sprawiał
wrażenie istnego piekła, maklerzy wiedzieli, że obrót pewnymi
akcjami odbywa się na określonych stanowiskach, zwykle obok
latarni. Handel szedł wartko przy każdej pogodzie.

Rozwój giełd



W 1908 r. Emanuel S.Mendels Jr., jeden z głównych
maklerów „krawężnikowych“, zorganizował Curb Market
Agency (Agencję Rynku Krawężnikowego), która opracowała
stosowne zasady obrotu, nie mając jednak uprawnień do
wprowadzenia ich w życie. W 1911 r. Mendels i jego doradcy
sformułowali statut i utworzyli New York Curb Market
Association

(Nowojorskie

Stowarzyszenie

Rynku

Krawężnikowego).



Spektakl handlu ulicznego, zaliczany do najbarwniejszych
etapów w historii amerykańskiego biznesu, dobiegł końca
rankiem 27 czerwca 1921 r. Edward McCormick,
przewodniczący

stowarzyszenia,

poprowadził

pochód

„krawężnikowych” maklerów w górę Wall Street, do
wykończonego właśnie budynku przy Trinity Place, za
kościołem Świętej Trójcy. (...) Wewnątrz, przy stanowiskach
obrotu poszczególnymi papierami, znajdowały się latarnie –
co ciekawe, podobne do tych, które pozostały na ulicy.

Rozwój giełd



Od 1928 r. rynek ten nosił nazwę New York Curb Exchange
(Nowojorska Giełda Krawężnikowa). W 1963 r. przyjęto jego
obecną nazwę: American Stock Exchange (Giełda
Amerykańska).”



J.B.Little, L.Rhodes: Zrozumieć giełdę. Biblioteka
Menedżera i Bankowca. Warszawa 1994. s.18-21.

Współczesne grynderstwo



Problemy z zakładaniem spółek akcyjnych występują
również współcześnie. Chińska firma Donghua Ecological
Breeding Co. Ltd. W 2006 roku zgromadziła 725 mln
dolarów amerykańskich z emisji akcji. Obiecywała ona 60%
zyski z produkcji mrówek („Wprost”, 10.12.2006, s.42).
Pieniądze te przepadły. Jak widać ludzka chciwość i głupota
nie zmieniają się. Tyle tylko, że współcześnie nikt nie chce
z tego powodu ograniczać prawa do tworzenia spółek
akcyjnych.

Koncentracja



Koncentracja to proces zwiększania rozmiarów i siły
ekonomicznej podmiotów gospodarczych. Występuje ona w
różnych postaciach.



Koncentracja produkcji oznacza zwiększanie rozmiarów
przedsiębiorstw i zwiększanie ich udziałów w produkcji
danej gałęzi. Koncentracja produkcji może przybierać dwie
formy.



Z koncentracją poziomą mamy do czynienia, gdy firma
zwiększa swój udział w produkcji gałęzi poprzez inwestycje,
połączenia z dotychczasowymi konkurentami (konsolidacja)
lub przejęcie firm konkurencyjnych. Koncentracja pozioma
może prowadzić do powstania monopolu.



Koncentracja pionowa ma miejsce, gdy firma obejmuje
coraz więcej faz wytwarzania danego dobra. Koncentracja
pionowa może występować w dwóch kierunkach: ku
źródłom zaopatrzenia (mówimy wtedy o dywersyfikacji
produkcji wstecz) lub ku wytwarzaniu i dystrybucji dobra
finalnego (mówimy wtedy o dywersyfikacji produkcji
wprzód).



Wskutek koncentracji pionowej powstają koncerny.
Typowym przykładem był koncern Kruppa obejmujący
kopalnie węgla kamiennego, huty stali, walcownie, fabryki
zbrojeniowe.



Koncentracja kapitału oznacza skupianie pod jednym
zarządem coraz większych kapitałów oraz łączenie kapitału
rzeczowego (przemysłowego) z finansowym. Najwyższym
stadium koncentracji kapitału jest powstanie grup
kapitałowych, które często wymykają się wszelkim formom
rejestracji i badań statystycznych.

Grupa Kapitałowa w liczbach w 2010 roku:

PKO TFI - wartość aktywów netto funduszy zarządzanych
przez Towarzystwo 9,67 mld zł; liczba funduszy
inwestycyjnych w portfelu spółki – 26

PKO BP Inwestycje - skonsolidowane przychody ze
sprzedaży lokali mieszkalnych wyniosły 152,5 mln zł.

Inteligo - wartość kapitałów własnych spółki sięgnęła 149,3
mln zł.

BFL - wartość aktywów oddanych w leasing - 1 250 mln zł.
eService - wartość kapitałów własnych - 85,65 mln zł; zysk
netto - 24,45 mln zł

PKO BP Bankowy PTE - liczba członków funduszu wynosiła
468 322

Największe grupy kapitałowe w Polsce

- Grupa PKN Orlen
– Telekomunikacja Polska SA GK, Warszawa,
– P ZU SA GK, Warszawa,
- Grupa Lotos SA, Gdańsk,
– Kompania Węglowa SA, Katowice,
– Polskie Huty Stali SA GK, Katowice,
– Bank Polska Kasa Opieki SA GK, Warszawa,
– Polska Telefonia Cyfrowa Sp. z o.o. GK, Warszawa,
– Grupa Kapitałowa KGHM Polska Miedź SA,
– Tesco GK, Kraków,
– Bank BP H SA GK, Kraków,
– Polska Grupa Farmaceutyczna SA GK, Łódź,
– Geant Polska Sp. z o.o. GK, Warszawa,
– Impexmetal SA GK, Warszawa,
– Browary Żywiec SA GK, Żywiec,
– Katowicki Holding Węglowy SA, Katowice.

Gałąź

Ilość
przedsiębio
rstw

CR4

CR8

CR20

CR50

HHI

Margaryna

31

49

78

98

100

874

Płatki
śniadaniow
e

42

85

98

99

100

2253

Cukier

12

85

99

100

100

2125

Olej
roślinny

18

89

97

100

100

2119

Piwo

160

90

98

99

99

-

Papierosy

8

93

100

-

-

-

Ubrania

2924

12

21

36

54

89

Palety
drewniane

1902

5

7

13

24

14

Papier
toaletowy

80

68

82

95

99

1451

Węgiel

86

46

66

87

98

746

Gazety

6761

25

37

54

70

241

Czasopisma

4390

20

31

46

62

180

Mydła

i

detergenty

635

63

77

85

91

1584

Materiały
wybuchowe

65

57

77

93

99

1088

Ropa
naftowa

131

30

49

78

97

414

Stal

135

37

58

81

96

551

Elektryczno
ść

223

51

70

87

94

823

Wyposażeni
e

dla

przemysłu i
handlu

22596

1

2

5

8

1

Samochody
osobowe

398

84

91

99

99

2676

Samochody
ciężarowe

622

24

36

52

68

227