Uwarunkowania

ekonomiczne

przedsiębiorczości

Charakter przedsiębiorczości

jest interdyscyplinarny.

Opisywanie poszczególnych

czynników kształtujących

przedsiębiorczość jest zatem

dość sztuczne i niepełne.

Najlepiej byłoby opisywać je w

sposób komplementarny.

W celu opracowania

pewnej systematyki

można przeprowadzić

próbę opisania

czynników, które w

większym stopniu łączą

się z którąś z dziedzin

nauki, które zajmują się

przedsiębiorczością.

Rozwój przedsiębiorczości

zależy od takich uwarunkowań

ekonomicznych jak m.in.:

• swoboda przepływu towarów

• brak ograniczeń popytowych i

podażowych

• obciążenia podatkowe i

parapodatkowe

(kolejny slajd)

• dostępność do źródeł kapitału

• kształtowanie się nowych

struktur gospodarczych na
rynkach

• kwalifikacje przedsiębiorców

• kapitał ludzki

Wymienione czynniki

można uzupełnić o szereg

determinant

makroekonomicznych

(jak także systemowych,

w tym społeczno-

kulturowych)

Jak na przykład…

Geneza badań nad

przedsiębiorczością nie jest

zbyt odległa, jakkolwiek

problem bycia

przedsiębiorczym jest tak

stary jak długa jest historia

istnienia człowieka.

Heilbroner stwierdził, że

„odkąd człowiek zszedł z

drzewa, ciągle miał do

czynienia z problemem

przeżycia, nie tylko jako

jednostka, ale jako członek

grupy społecznej”.

Mówiąc o

przedsiębiorczości w

perspektywie historycznej

można zauważyć, że w tym

względzie istnieje

polimorfizm znaczenia i roli

tego zjawiska, jaki

przypisywano mu w

kontekście czynnika

rozwoju społeczno-

ekonomicznego.

Badacze zjawiska

przedsiębiorczości w

aspekcie ekonomicznym,

kładą oczywiście główny

nacisk na zysk, jako

główną determinantę

rozwoju

przedsiębiorczości.

Jednak oprócz zysku

zwraca się także uwagę

na inne czynniki.

W sposób syntetyczny

koncepcje

przedsiębiorczości

w myśli ekonomicznej

przedstawiają się

następująco:

- Merkantylizm akcentował

wpieranie postępu

technicznego, który jest

efektem przedsiębiorczości,

innowacyjności i

kreatywności.

Przedsiębiorczość jest motorem

wzrostu gospodarczego.

- Leseferyzm i liberalizm –

swoboda działalności

gospodarczej, wolność

gospodarcza stanowi

podstawowy warunek rozwoju

przedsiębiorczości.

- Ekonomia klasyczna –

przedsiębiorczość wyraża się w

pomysłowości, twórczości,

identyfikowaniu i wykorzystywaniu

szans, ale również umiejętność

oszczędzania i mobilizowania kapitału

(A.Smith).

Przedsiębiorczość należy wiązać z:

a) poszukiwaniem sposobów na

podnoszenie wydajności i

zyskowności realizowanych

przedsięwzięć,

b) kreatywnością

c) ponoszeniem ryzyka (J.B.Say).

-ekonomia neoklasyczna-

przedsiębiorczość oparta na

określonych cechach, takich jak

innowacyjność, ponoszenie

ryzyka, kierowanie,

organizowanie działalności.

-Instytucjonalizm –

przedsiębiorczość musi być

oparta na wiedzy

specjalistycznej, menedżerskiej.

W ten sposób może pobudzać

wzrost gospodarczy i postęp

technologiczny.

- Neoliberalizm –

przedsiębiorca, jako

jednostka ponosząca

ryzyko i działająca w

warunkach niepewności

Analiza ujęć

teoretycznych sprowadza

się do koncepcji

następujących badaczy

zjawiska

przedsiębiorczości:

Prekursorzy badań nad przedsiębiorczością

w perspektywie ekonomicznej:

- R.Cantillon – główny czynnik

przedsiębiorczości to braki podażowe i
zysk, przedsiębiorca to producent o
niepewnym dochodzie

- J.B.Say – główny czynnik

przedsiębiorczości to braki podażowe i
zysk, przedsiębiorcze są te zachowania,
które po raz pierwszy doprowadziły do
pojawienia się nowego produktu

- A.Smith – postawy przedsiębiorcze

kreowane są przez egoizm i warunki
wolnorynkowe

Początek XX w.

- A.Marshal – przedsiębiorczość jako

pochodna potrzeby organizowania

- T.Veblen – przedsiębiorczość

determinowana chęcią osiągnięcia
prestiżu społecznego,
przedsiębiorczość jako wyraz
przemian w strukturze społecznej

Współczesność:

- J.Schumpeter - Przedsiębiorcy
charakteryzują się „zmysłem
przedsiębiorczości”, mogą nimi być osoby
pozbawione kapitału, lecz kreatywni i
pomysłowi, wykorzystujący rynkowe okazje.
- I.Kirzner - przedsiębiorczość to posiadanie
wrażliwości na okazje umożliwiające
maksymalizację korzyści gospodarczych.
- F.Knight - przedsiębiorczość to skłonność
do podejmowania działań obarczonych dużym
ryzykiem utraty kapitału.
- P.F.Drucker - przedsiębiorczość jest
kształtowana przez działania i zachowania,
dlatego powinna być traktowana jako
specyficzny proces zarządzania.

Pierwsze, szczegółowe

scharakteryzowanie terminu

„przedsiębiorca” przypisuje się

francuskiemu ekonomiście

R.Cantilonowi (1680-1734).

R.Cantillon koncentrował się na

stronie podażowej funkcjonowania

przedsiębiorców.

Jako praktyk życia gospodarczego,

nadał mu sens techniczny a

jednocześnie zwrócił uwagę, na

istotną rolę przedsiębiorcy w

gospodarce.

Przedsiębiorca jego zdaniem to

człowiek szukający okazji, by

sprzedawać swoje towary z

zyskiem.

Jednak ta prosta zasada

obarczona jest ryzykiem, które

musi przedsiębiorca ponieść,

ponieważ kupuje po cenie

pewniej, którą określa hurtownik

lub detalista a sprzedaje po cenie

niepewnej.

Zatem przedsiębiorca żyje

z dochodów niepewnych,

co odróżnia go od

pracownika, który żyje z

dochodów pewnych.

Na gruncie literatury

przedmiotu istnieje także

przekonanie, że to nie

R.I.Cantilon

zapoczątkował naukowe

rozważania na temat,

czym jest

przedsiębiorczość oraz

jaką odgrywa funkcję w

gospodarce,

lecz J.B.Say.

Przekonanie to wynika z faktu,

że J.B. Say określił

przedsiębiorczość w sposób,

który w zasadzie jest taki jaki

obowiązuje współcześnie.

Przedsiębiorca w jego ujęciu to

producent działający

samodzielnie, wykorzystujący

łącznie wszystkie czynniki

produkcji, których połączenie

wpływa na pojawienie się

nowego dobra.

Przedsiębiorczą jednostką

dla J.B Saya jest człowiek,

który wykorzystując

czynniki produkcji,

wytwarzając dobra i usługi,

przenosi je z obszaru

niższej wydajności i

przychodów do obszaru

wyższej wydajności i

wyższego przychodu

a przy tym osiąga wyższy

zysk.

Jednak ta działalność staje

się rutyną, zatem

przedsiębiorczość w ujęciu

J.B Saya utożsamiana jest z

działaniami innowacyjnymi.

Przedsiębiorcze są te

zachowania, które po raz

pierwszy doprowadziły do

pojawienia się nowego

produktu.

Przedsiębiorców, zdaniem J.B.

Saya można podzielić na kilka

kategorii, w zależności jakie

czynniki produkcji wykorzystują w

swej działalności.

W związku z tym wyróżnił

przedsiębiorcę przemysłu,

rolnictwa, kupca i rękodzielnika.

Każdy z nich ma prawo do

rozporządzania zyskiem nawet,

jeżeli powstał on dzięki środkom

pożyczonym.

Własność zysku jest

konsekwencją

włożonego w

działalność

przedsiębiorczą

ryzyka.

Przedsiębiorca to

człowiek, który posiada

talent, jest aktywny,

innowacyjny, który

kreuje kapitał

niematerialny

Istotna rola przedsiębiorcy i

przedsiębiorczości w systemie

gospodarczym, którą

zaprezentował R.I Cantilon nie

była stanowiskiem

powszechnym u prekursorów

nowoczesnej ekonomii.

Zwraca się w tej kwestii uwagę

na marginalizację

przedsiębiorcy w klasycznej

ekonomii.

Za jej twórcę uważa się

A.Smith, który zamiast

przedsiębiorczości i

przedsiębiorcy, dominującą

funkcję w procesie „bogacenia

narodów” przypisał

mechanizmowi rynkowemu, tej

przysłowiowej „niewidzialnej

ręce rynku”, która sprawia, że

egoistyczny z natury człowiek

wpływa na zadowolenie innych

oferując dobra, które ci inni

chcą nabywać a jednocześnie

zwiększają korzyści

ekonomiczne oferenta.

A.Smith nie negował

całkowicie znaczenia

przedsiębiorców i

przedsiębiorczości, lecz

doceniał rolę

przedsiębiorców w

gospodarce.

Podkreślał wielokrotnie, że

to ich moc twórcza,

skłonność do podejmowania

ryzyka, wynalazczość

uruchamiają spiralę

wydajności.

Przedsiębiorca w

ujęciu A.Smitha

kieruje się zasadą

racjonalności

gospodarowania,

minimalizuje straty,

maksymalizuje

korzyści.

Ponadto to osoba, która

wykazuje dużą skłonność do

oszczędzania, a oszczędzone

środki:

inwestuje w uzyskiwanie

surowców,

ich przetwarzanie,

przemieszczanie surowców oraz

powstałych z nich dóbr do miejsc

zbytu (handel hurtowy),

w których stwarza warunki do

sprzedaży indywidualnym

odbiorcom (handel detaliczny).

A.Marshal, twórca

neoklasycznej szkoły

ekonomii i syntezy

neoklasycznej,

wprowadził do rozważań

nad przedsiębiorczością

czwarty czynnik produkcji

– organizację.

A.Marshal jest także twórcą

koncepcji wskazującej na istotne

cechy przedsiębiorcy, który

łączy w ramach organizacji

wszystkie czynniki produkcji i

realizuje działalność w jej

ramach.

A.Marchal podkreślał, że

przedsiębiorca posiada zdolność

do generowania i wdrażania

innowacji

Charakteryzując ujęcia

przedsiębiorczości w myśli

społeczno-ekonomicznej należy

także zwrócić uwagę na dorobek

T.Veblena.

Znany on jest, jako twórca

instytucjonalizmu i autor teorii

klasy próżniaczej, w której

scharakteryzował mechanizm

społeczny oddziaływania systemu

stratyfikacyjnego społeczeństwa

na zachowania motywowane

osiągnięciem społecznego

prestiżu.

Jego zdaniem rozwój

społeczeństwa industrialnego

wymaga, aby większą rolę

społeczną odgrywała warstwa

menadżerów i inżynierów

tworzących klasę przemysłową.

Z punktu widzenia procesów

gospodarczych powinni oni mieć

większy wpływ na wzorce

zachowań niż „klasa próżniacza” –

właścicieli kapitału.

W tym procesie przedsiębiorca

powinien zarządzać kapitałem, co

spowoduje pojawienie się

kapitalizmu menedżerskiego

Wśród rozważań

dotyczących

przedsiębiorczości

szczególne miejsce zajmuje

teoria J.Schumpetera.

Nie jest ona pozbawiona

kontrowersji, głównie ze

względu na przypisywane

przedsiębiorcy określeń

typu twórczy destruktor czy

też niszczyciel kreatywny.

J.Schumpeter

traktował

przedsiębiorców jako

główny czynnik a

nawet akcelerator

wzrostu

gospodarczego.

Przedsiębiorcy jego zdaniem

stanowili główny motor zmian i

innowacji.

Wykorzystując czynniki produkcji

odpowiedzialni oni są za

pojawienia się:

nowych produktów

(innowacyjność),

nowych technologii

(kreatywność),

szukanie nowych rynków zbytu i

wprowadzania nowych

organizacji pracy oraz

funkcjonowania przedsiębiorstwa

(przedsiębiorczość).

Przedsiębiorcy zdaniem

J.Schumpetera to osoby

charakteryzujące się „zmysłem

przedsiębiorczości”.

W związku z tym, mogą nimi

być nie tylko kapitaliści, ale

także osoby pozbawione

kapitału, lecz kreatywni i

pomysłowi wykorzystujący

rynkowe okazje.

Kreatywność i innowacyjność są

atrybutami twórczej destrukcji,

która powoduje zmianę i rozwój w

sferze gospodarczej a nawet w

całym społeczeństwie, chociażby

poprzez pojawiania się nowych

form organizacji.

J.Schumpeter twierdził, że:

„przedsiębiorcy w każdym

systemie gospodarczym są

wyjątkami, bodźcem ich

działalności jest chęć wyżycia się,

twórczości, realizacji

nowatorskich posunięć”.

Twórczość naukowa

J.Schumpetera wywarła istotny

wpływ na późniejsze teorie

dotyczące przedsiębiorczość.

Między innymi nawiązywał do

niej I.Kirzner.

Twierdził, że głównym

imperatywem podjęcia

działalności przedsiębiorczej

jest zysk, stanowiący

najskuteczniejszą motywację.

Zysk jest to swoista nagroda

za wysiłek przedsiębiorców

związany z dążeniem do

przywrócenia równowagi

rynkowej.

W okresie krótkim

przedsiębiorcy dostosowują

się do otoczenia, w długim

natomiast odkrywają nowe

możliwości, przez co

przyczyniają się do rozwoju.

I.Kirzner konkludował, że „największą

ilość zysku może przynieść

przedsiębiorcy zapewnienie sobie

pozycji monopolisty na danym rynku,

ale jej osiągniecie, a następnie

utrzymanie jest bardzo trudne,

szczególnie dla przedsiębiorstw

sektora mały i średnich firm.

Sprostanie jednak wymaganiom

konkurencji może przynieść (przynosi)

realne, wymierne korzyści. Wobec

tego dążenie do osiągnięcia trwałej

przewagi konkurencyjnej,

odpowiedniej pozycji na rynku,

powinno być przedmiotem troski

każdego przedsiębiorcy decydującego

się na założenie nowego

przedsiębiorstwa”.

Jako przedstawiciel szkoły

austriackiej w ekonomii

I.Kirzner zwracał także uwagę

na indywidualne skłonności

jednostki do bycia

przedsiębiorczym.

Podkreślał w związku z tym

charakteryzującą ich zdolność

do znajdywania okazji i

osiągania korzyści.

To, co wyróżnia

przedsiębiorców od innych

osób jest posiadanie

wrażliwości na okazje

umożliwiające

maksymalizację korzyści

gospodarczych.

Kontynuatorem badań nad

przedsiębiorczością był F.Knight.

Rozróżniając typy ryzyka w

działalności ludzkiej wskazał na

obszar funkcjonowania

przedsiębiorcy, który funkcjonuje

w warunkach niepewności, ryzyka

utraty kapitału tak własnego jak

powierzonego i dlatego mającego

prawo do roszczenia sobie prawa

do dysponowania zyskiem.

F.Knight twierdził również, że

nie ma żadnych barier

stojących na przeszkodzie, aby

każdy mógł starać się zostać

przedsiębiorcą.

Jednakże szanse powodzenia w

sferze gospodarczej są

zróżnicowane i zależą

chociażby od pewnych

skłonności psychologicznych,

w tym do podejmowania

działań obarczonych dużym

ryzykiem utraty kapitału

Charakteryzując od strony

teoretycznej, czym jest

przedsiębiorczość i kim jest

przedsiębiorca nie można

ominąć koncepcji P.F.Druckera.

Traktuje on przedsiębiorców,

jako kategorię osób o

szczególnych zdolnościach do

wprowadzania innowacji w

życie społeczno-gospodarcze.

Jednak dla niego

przedsiębiorcą nie jest jedynie

właściciel przedsiębiorstwa,

człowiek działający na własny

rachunek.

Bardzo ważną rolę we

współczesnej gospodarce jego

zdaniem odgrywają

menedżerowie i także im

należy się miano jednostek

przedsiębiorczych.

Zdaniem P.Druckera,

przedsiębiorczość nie

wynika z uwarunkowań

osobowościowych,

psychologicznych, lecz jest

kształtowana przez

działania i zachowania.

Dlatego powinna być

traktowana jako specyficzny

proces zarządzania.

Analiza rozwoju teorii

przedsiębiorcy i

przedsiębiorczości pozwala

dostrzec pewne etapy

charakteryzujące te teorie.

Pierwsze ujęcia

przedsiębiorczości odnosiły się

raczej do przedsiębiorczości

indywidualnej.

Przedsiębiorca w świetle tego

to osoba, która posiada

umiejętność założenia i

prowadzenia własnego

przedsiębiorstwa.

Następnie rozważania te

skierowały się w stronę

sektorów małych i średnich

przedsiębiorstw, jako

głównego czynnika rozwoju

społeczno-gospodarczego.

W tej perspektywie

prowadzone były także

rozważania odnoszące się do

zarządzania podmiotami

gospodarczymi, jako atrybutu

przedsiębiorcy.

Wreszcie pojawiły się

rozważania dotyczące

przedsiębiorczości dużych

przedsiębiorstw.

W tej perspektywie

współcześnie traktuje się

przedsiębiorczość, jako

wszelką aktywność ludzi –

nie tylko w aspekcie

działalności gospodarczej.

„Przedsiębiorczość stanowi

zaprzeczenie bierności,

stagnacji, powinna

ucharakteryzować nie tylko

pojedyncze osoby, ale także

różnej wielkości organizacje,

nie tylko gospodarcze.

Przedsiębiorczość możliwa jest

bowiem na każdym szczeblu

kierowania każdego

przedsiębiorstwa – małego,

średniego i dużego”.