A N G I E L S KA , F R A N C U S KA , N I E M I E C KA

Filozofia Oświecenia,

1690-1790

Ogólne nowe zasady filozofii



Orientacja przyrodnicza, praktyczna,

nastawienie na dostępność wiedzy.



Koniec systemów metafizycznych.



Naturalizm - czyli zerwanie z metafizyką,

nastawienie się na to co istnieje i daje się
empirycznie ująć, bytów idealnych nie ma.



Empiryzm i racjonalizm – ale nie spekulacja,

rozum jako uzupełnienie doświadczenia.



Relatywizm – zróżnicowanie się obrazu

świata, świadomość wielości kultur, rozwoju,
zmian.

John Locke ( 1632-1704)



Filozofia nie bada bytu, ale nasze pojęcia o bycie. Dotyczy
więc poglądu

na człowieka

, nie na świat.



Umysł

jest tabula rasa

, niezapisana tablicą, a cała wiedza

pochodzi wyłącznie z doświadczenia,

„ nie ma niczego w

umyśle czego nie było w zmysłach”(Z

a Arystotelesem).



Nie ma żadnych idei wrodzonych

(Kartezjusz twierdził, że

wrodzone są raczej dyspozycje do idei), idee rzekomo
powszechnie wrodzone nie są znane dzieciom, „dzikim”,
umysłowo chorym, natomiast władze umysłu, jego
możliwości są cechą umysłu, w tym sensie wrodzone.



Doświadczenia nabywamy przez postrzeganie rzeczy
zewnętrznych i doświadczając samego siebie (sensation &
reflection), przy czym postrzeżenie jest zawsze pierwsze,
refleksja musi mieć „materiał”.

John Locke

Idee Locka



Wszystko, co jest w umyśle, postrzeżenia i refleksje, stanowi idee - bo
znamy tylko idee, a nie rzeczy. Idee są pierwotne lub wtórne, zależnie
czy dotyczą własności obiektywnych (rozciągłość, kształt, ruch) czy
subiektywnych (barwy, smaki, dźwięki ) – podział od Demokryta ;



Własności pierwotne są stałe, wtórne nie (gasimy światło i nie ma
kolorów), pierwotne są postrzegane wieloma zmysłami, wtórne
jednym.



Krytyka pojęcia

substancji

- umysł pojmuje własności jako przywiązane

do substancji, ale przecież poznajemy tylko własności. Usuwamy
własności - nie zostanie nic. Substancja – o ile jest – nie da się poznać.



Niemniej nadal uważał, że poznanie przez intuicję i dowód prawd
ogólnych jest najpewniejsze.



Zwracał uwagę w pedagogice na indywidualność dzieci.



Teoretyk nowożytnej tolerancji, prekursor utylitaryzmu, deizm.

David Hume (1711-1776)



Powrót do świata człowieka, do jego codzienności. To jest właściwy
teren. Człowiek nie wykracza poza swoje doświadczenie, jeśli
wykracza, to roi, zmyśla.



Krytka metafizyki, teologii, to cel Hume’a. Posługujemy się
pojęciami jak Bóg, dusza, nieśmiertelność, które co znaczą właściwie?
Kiedy filozofia porzuca człowieka , przestaje mieć moc filozofii.



Wykraczamy poza fakty wtedy, kiedy na podstawie faktu
stwierdzonego wnosimy o jakimś innym , który jeszcze nie zaszedł
(jutro wzejdzie słońce). Ale wtedy musi to być

związek konieczny,

niezawodny.



Związki przyczynowe -

czy są konieczne? Związek przyczynowy

poznajemy a priori lub empirycznie

. Ale a priori nie da się go

poznać – z analizy żadnego przedmiotu nie można wnioskować o
jego przyczynach, ani o celach. Z analizy prochu nie wynika, że
wybucha, etc.

David Hume ( mal. Allan Ramsey

1766)

Przyczynowość



Ale empirycznie też nie poznamy związku
przyczynowego – doświadczenie informuje nas o

następstwie faktów

, ale nie o konieczności

wynikania. Tu jedno zdarzenie jest wcześniejsze i
oba ze sobą sąsiadują. Można mówić tylko o
stałych następstwach. Dlaczego więc mówimy o
przyczynach? Ekstrapolacja doświadczenia - tak
było, więc sądzimy, że tak będzie. Dawniej
zebrane doświadczenie rzutujemy w przyszłość.
To jednak jest przekroczeniem granic
doświadczenia. To działa nawyk,

przyzwyczajenie.

Też konieczne, ale …

Siła, substancja,



Podobnie skrytykował używanie pojęcia siły (działającej)
kiedy mówimy „ ogień ma moc by stopić żelazo”.( Bóg ma
moc…) Ale nie obserwujemy takiej mocy, tylko następstwo
faktów.



Podobnie „ substancja” - jak „przyczynowość” służy do
tego by łączyć fakty następujące po sobie, tak
„substancja” do tego, by łączyć fakty współwystępujące.
Uważamy, że to ciągle ten sam kwiat – pąk, rozwinięty,
zwiędły – ale tym samym wykraczamy poza doświadczenie,
zakładamy umysłem jakąś jedność choć postrzegamy
różnice, bo wiemy z przyzwyczajenia, z obserwacji, z
pamięci. Podobnie „dusza” lub „jaźń” – zakładamy jedność
duchowej substancji, ja, ale odbieramy tylko konkretne
postrzeżenia.

Hume, krytyka religii



Z podobnej racji krytykował ideę Boga (nie ma jak
dowieść jego istnienia), nieśmiertelności osobowej
(skoro po śmierci nie pamięta się życia, to skąd
wiemy kim jest ta osoba) , religię monoteistyczną,
religię w ogóle (Bóg albo jest zły albo nie jest
wszechwiedzący, dobrego Boga i zła nie da się
połączyć, Leibnitz nie ma racji w teodycei) i
rozumowanie deistów – Bóg jako zegarmistrz, który
konstruuje i nastawia zegar, potem nie ingeruje).
Moralność wynika z życia społecznego, nie z woli
Boga. Życie społeczne jest dla ludzi koniecznością.



Wiara jest sprawą wiary, nie dowodzenia.

Francuskie

Oświecenie, idee



Wpływ filozofii angielskiego oświecenia .



Voltaire (1694-1778)Listy o Anglikach Woltera 1733.



Voltaire : deizm, racjonalizm, naturalizm
( przeciwko dualizmowi Kartezjusza), hylozoizm.
Bajki filozoficzne: Kandyd, Prostaczek, Tak toczy się
świat. Idee :rozum (bo nie objawienie), przyroda
( bo nie to co nadprzyrodzone), ludzkość ( jest
celem dla siebie, bo nie Bóg).



Denise Diderot (1730-1784), redaktor i wydawca
Encyklopedii; materializm, ateizm, sensualizm,
radykalizm społeczny

Jean Jacques Rousseau (1712-1778)

Kultura a natura



Rozprawa o pochodzeniu sztuk i nauk

sztuka i nauka, cywilizacja w ogóle nie czyni ludzi

lepszymi. Człowiek w stanie natury i jego „dobroć” -
zepsucie natury człowieka przez własność prywatną
- związane z narzędziami, rolnictwem, własnością
ziemi, niewolnictwem, zależnościami społecznymi,
biedą większości, bogactwem mniejszości. W tej
dziedzinie cywilizacja jest upadkiem. „ Człowiek
rodzi się wolny, a wszędzie żyje w kajdanach”.

Powrót oczywiście nie jest możliwy, ale potrzebna jest

naprawa tego stanu.

Umowa społeczna



Umowa społeczna



dyskusja na tym jak osiągnąć najbardziej pożądany stan społeczny.
Równość i wolność jako podstawowe ludzkie cechy i prawa. Państwa
ich nie zabezpieczają, ani monarchie ani demokracje (wtedy -
Holandia i Szwajcaria)



Prawdziwa władza należy do ludu, lud jest suwerenem. I nie może
być inaczej, tak po prostu jest. Lud może w zgromadzeniu
powszechnym i bezpośrednim obalić każdą władzę jeśli działa ona w
brew jego prawom i interesom, i ustalić nową.

Lud ma prawo do

rewolucji.



Demokracja bezpośrednia

( do 100.000 mieszkańców, inaczej nie ma

jak) wybiera swoją arystokrację z wyboru do reprezentowania
swoich potrzeb i interesów. Jednostka bezwzględnie
podporządkowana społeczeństwu, demokracja totalitarna.



Religia naturalna - istnienie Boga, moralność, kara i nagroda po
śmierci – żadne inne wyznanie, w to trzeba wierzyć.

Emil (i Zofia)



Emil - traktat o wychowaniu. Etapy życia chłopca:



Wczesne dzieciństwo, do mówienia



Dzieciństwo do 12 roku życia.



Chłopięctwo do 15 roku życia.



Okres młodzieńczy do 20 roku.



Wychowanie blisko natury, bez przeładowania autorytetami,
ruch, metoda uczenia nie pamięciowa ale demonstracyjna,
uruchomienie własnego umysłu a nie narzucanie z zewnątrz,
chodziło o wychowanie jednostki ludzkiej.



Zofia - bardzo ograniczony model, uczy się jej tego co ma
być przydatne matce i żonie, i bardzo ogólnej wiedzy.



Emil został spalony wyrokiem sądu paryskiego , jako dzieło
bluźniercze, niemniej był hitem.