Polska radiofonia na

obczyźnie

Sekcja polska BBC

• Pierwsza audycja BBC w języku polskim została

nadana siedem dni po rozpoczęciu II wojny światowej
i cztery dni po przystąpieniu Wielkiej Brytanii do
wojny z Niemcami. Jako pierwszy przemówił Edward
Raczyński, ambasador Rzeczypospolitej w Londynie.
Mówił o walce Polski „w imię zasad wolności i
sprawiedliwości, którym nie sprzeniewierzyła się w
swej historii”. W tamtych czasach jednym z
współpracowników Sekcji był Jan Nowak-Jeziorański.

 
• W czasach PRL-u i cenzury, (głównie lata 50. i 80.)

władze próbowały ograniczyć dostęp do odbioru
polskojęzycznych audycji BBC, które były dla
słuchaczy okazją do poznania informacji z
niezależnych źródeł. Z racji charakterystycznego
sygnału rozgłośnię zaczęto nazywać "radiem bum
bum"

• Przez lata zmieniały się godziny i częstotliwości

nadawania programów, w okresie stanu wojennego
Sekcja Polska BBC nadawała ok. 4 godziny programu
dziennie (zmieniało się to z roku na rok) na falach
krótkich, niektóre programy nadawane były również na
fali średniej 1296 kHz (zwykle zapewniającej najlepsze
warunki odbioru w porze nocnej). Można było otrzymać
bezpłatnie folder ze spisem używanych częstotliwości i
ramówką. Oprócz wiadomości i komentarzy nadawano
programy publicystyczne, popularnonaukowe, o
tematyce kulturalnej i religijnej. Codziennie w dni
powszednie nadawano 5-minutową lekcję języka
angielskiego, zainteresowanym rozsyłano za darmo
skrypty zawierające transkrypcję każdej lekcji. W
soboty w wieczornej audycji nadawany był koncert
życzeń, a w niedzielę w audycjach popołudniowych
lista przebojów BBC i program poświęcony muzyce.

• Na początku lat 90. polska sekcja BBC zaczęła

współpracować z Polskim Radiem. Głównym efektem
było publikowanie w rozgłośniach radiowych magazynu
informacyjno-publicystycznego Reflektor (wcześniej pod
nazwą Reflektorem po Świecie) oraz Magazynu
Europejskiego poświęconego sprawom Europy.
Stworzono także lekcje Angielski z BBC służące nauce
języka angielskiego. W 1996 roku założono w
Warszawie redakcję Sekcji Polskiej BBC, którą kierował
Robert Kozak. Warszawska część redakcji uczestniczyła
w projekcie tworzenia serwisów informacyjnych BBC dla
stacji komercyjnych, współtworzyła projekt Inforadia
(później TOK FM) i stworzyła pierwszy w Polsce serwis
informacyjny WAP dla telefonii komórkowej. Na
początku 2004 roku zaczęto regularnie publikować
informacje po polsku na stronie internetowej. Zostały
na niej udostępnione również polskojęzyczne audycje
stworzone przez BBC oraz lekcje języka angielskiego.

• Z powodu reorganizacji w BBC, w roku 2005 podjęto decyzję o

rozwiązaniu 10 sekcji językowych, w tym polskiej. Zaoszczędzone
w ten sposób pieniądze miały zostać przeznaczone na utworzenie
arabskojęzycznej telewizji. W ostatnim roku działalności łącznie w
polskiej sekcji pracowało 58 osób â 32 w Warszawie i 26 w
Londynie. Swą ostatnią audycję sekcja polska BBC nadała 23
grudnia 2005 roku: 5-minutowy biuletyn wiadomości dla rozgłośni
komercyjnych o godz. 20.00 (czasu środkowoeuropejskiego) i
tradycyjnie wieczorny program „Reflektor” w godzinach 22.00-
22.45. Program pod redakcją Tadeusza Jagodzińskiego prowadził
Leszek Wielgo, w programie oprócz normalnych wiadomości
(m.in. o inauguracji prezydenta Lecha Kaczyńskiego) nadano
wspomnienia Leopolda Ungera, mieszankę wpadek dziennikarzy
Sekcji Polskiej BBC, którą smacznie przygotował Grzegorz
Adamczyk. Lekcja języka angielskiego z cyklu „The Blue Plaque”
(o znanych osobach związanych z Londynem, prowadzona przez
Davida Though i Elżbietę Greenfield) była pierwszą z
planowanych dwóch poświęconych van Goghowi i nosiła kolejny
numer 35. Symbolicznie pod koniec programu nadano piosenkę
"Koniec" Elektrycznych Gitar.

• Zgodnie z zapowiedzią, witryna internetowa Polskiej Sekcji

BBC została znacznie okrojona wieczorem 31 grudnia 2005
â ostatnia wiadomość umieszczona na stronie o godz.
17.22 czasu środkowoeuropejskiego miała tytuł „Finałowe
odliczanie?” i dotyczyła trwającego sporu między Rosją a
Ukrainą na temat cen gazu kupowanego od Rosji przez
Ukrainę. Wieczorem zostały zdjęte wszystkie wiadomości,
teksty publicystyczne i opisy programów. W zamian
umieszczona została specjalna strona, którą przygotował
Rafał Ignasiak â w ostatnich kilkunastu miesiącach
działalności Sekcji Polskiej BBC nadający kształt jej witrynie
internetowej (m.in. tworzył internetowe wersje kursów
języka angielskiego). Na nowej stronie znalazły się teksty o
historii Polskiej Sekcji BBC, historii Serwisu Światowego
BBC, kursy języka angielskiego i archiwum dźwiękowe oraz
archiwum zdjęć archiwalnych. Działa również wyszukiwarka
pozwalająca na dostęp do archiwalnych materiałów.

• Dyrektorzy Sekcji Polskiej BBC
• Robin Campbell (od 1939)
• Michael Winch (do 1942)
• Gregory MacDonald (w latach 1942-1945)
• Evelyn Zasio (w latach 1945-1953)
• Stanisław Faecher (w latach 1953-1960[4])
• Józef Zarański (w latach 1960-1966)
• Zbigniew Błażyński (w latach 1966-1973)
• Jan Krok-Paszkowski (w latach 1973-1980)
• Krzysztof Pszenicki (w latach 1980-1988)
• Eugeniusz Smolar (w latach 1988-1998)
• Marek Cajzner (w latach 1998-2005)

Voice of America (Głos

Ameryki)

Głos Ameryki – rozgłośnia należąca

do rządu Stanów Zjednoczonych
nadająca programy dla zagranicy po
angielsku i w kilkunastu innych
językach. Głos Ameryki znany jest
również pod skrótową nazwą VoA
pochodzącą od nazwy angielskiej -
Voice of America.

• Audycje Głosu Ameryki dostępne są

na falach krótkich, za pośrednictwem
satelitów oraz przez naziemne
nadajniki UKF w miejscach, gdzie
znajdują się amerykańskie bazy
wojskowe.

• W latach zimnej wojny Głos Ameryki

wraz z BBC i RWE uważany był przez
władze komunistyczne za „rozgłośnię
dywersyjną” i w związku z tym programy
w języku polskim były zagłuszane (ale w
mniejszym stopniu niż programy Wolnej
Europy). Poza informacjami politycznymi
w audycjach polskiej redakcji starano się
wówczas pokazywać także różne aspekty
życia na zachodzie nieznane w
komunistycznej rzeczywistości

Głos Ameryki w języku

polskim

• Głos Ameryki rozpoczął nadawanie audycji w języku

polskim w 1942 roku. Na przestrzeni lat zmieniały się
godziny i częstotliwości. Do nadawania
wykorzystywano nawet różnych 10 częstotliwości w
zakresie fal krótkich, z nadajników zlokalizowanych w
różnych częściach świata (Europa, Azja i Stany
Zjednoczone), część audycji była nadawana również
na fali średniej 1197 kHz z nadajnika Głosu Ameryki w
Monachium. Najdłuższy program zaczęto nadawać
wkrótce po wprowadzeniu stanu wojennego, wówczas
nadawano dwugodzinny blok poranny w godz. 6-8 i
pięciogodzinny blok wieczorny w godz. 20-1 po
północy.

• Po transformacji ustrojowej długość programu

zredukowano, w 1991 roku nadawano
godzinny program poranny w godz. 6.30-7.30 i
trzygodzinny program wieczorny w godz. 22-1,
ograniczono też liczbę częstotliwości. W końcu
lat 90. polskie programy Głosu Ameryki były
też dostępne w internecie, transmitowane
technologią Real Audio. Od 2001 roku
nadawano jedynie 15 minut dziennie, w
godzinach 17-17.15 czasu polskiego. Ostatnia
audycja Głosu Ameryki z Waszyngtonu,
prowadzona przez Wojciecha Żórniaka, została
nadana 27 lutego 2004 roku.

Radio Wolna Europa

• Radio Wolna Europa utworzono w 1949 w

Nowym Jorku, jako medialne ramię
"Narodowego Komitetu na Rzecz Wolnej
Europy". Miało swoją siedzibę w Monachium,
było finansowane przez CIA. Pierwszy
program został wyemitowany na falach
krótkich do Czechosłowacji, 1 czerwca 1950.
Radio Wolna Europa nadawało do krajów tzw.
"demokracji ludowej", które po 1945 dostały
się pod wpływy Moskwy oraz republik
bałtyckich (USA nie uznały ich wcielenia do
ZSRR). Radio Swoboda transmitowało swoje
audycje do pozostałych 12 republik Związku
Radzieckiego.

• W latach 90. rozgłośnie popadły w problemy

finansowe, rozważano nawet poważnie ich
likwidację. Ostatecznie skończyło się na
przeniesieniu w 1995 rozgłośni z Monachium do
Pragi, do budynku po byłym parlamencie
czechosłowackim niedaleko placu Wacława,
podarowanym RWE/RS przez prezydenta Czech
Václava Havla. Serwisy czeski, słowacki i
węgierski zostały włączone w struktury krajowych
rozgłośni tych państw. W tym czasie RWE/RS
rozpoczęła nadawanie audycji m.in. do
niektórych krajów powstałych po rozpadzie
Jugosławii, do Iraku i Iranu (już wcześniej działał
serwis afgański), a także w językach północnego
Kaukazu. Największym serwisem pozostaje
całodobowy serwis rosyjski.

• Od marca 2009 Radio Free

Europe/Radio Liberty mieści się w
nowo wybudowanym budynku w
praskiej dzielnicy Hagibor,
położonym 10 minut od centrum
Pragi.

• Audycje RWE/RS były intensywnie zagłuszane przez

służby bezpieczeństwa państw komunistycznych. Jak
podaje w swoich wspomnieniach Jan Nowak-
Jeziorański, koszty zagłuszania były mniej więcej
trzy razy wyższe od kosztów nadawania audycji. Ze
względu na sposób propagacji fal krótkich
zagłuszanie nigdy nie było w stanie zakłócić
wszystkich audycji. 18 listopada 1956, w czasie
zamieszek ulicznych w Bydgoszczy protestujący
zdemolowali znajdującą się na Wzgórzu
Dąbrowskiego radiostację zagłuszającą. Tydzień
później władze ogłosiły, że rezygnują z zagłuszania,
jednak w rzeczywistości sytuacja w eterze nie uległa
zmianie, bowiem nadal utrudniano odbiór poprzez
radiostacje zagłuszające z terenu ZSRR, Bułgarii,
Węgier, Czechosłowacji i Rumunii. Pracowały one do
1 stycznia 1988, ze szczególną intensywnością
działając w czasie inwazji na Czechosłowację

• w 1968 oraz podczas stanu wojennego.

Komunistyczne służby bezpieczeństwa
przeprowadzały również bezpośrednie ataki
przeciwko RWE/RS. Zamordowano kilku
pracowników, przeprowadzano zamachy
bombowe. Wielu pracowników RP RWE było
szykanowanych poprzez anonimowe telefony
z pogróżkami czy fabrykowanie
spreparowanych donosów przez Służbę
Bezpieczeństwa (np. przypadek Macieja
Morawskiego, francuskiego korespondenta
Rozgłośni Polskiej RWE). Na początku lat 50.
słuchanie radia było ścigane i karane przez
wojskowe sądy rejonowe wyrokami 2-3 lat
pozbawienia wolności za "szerzenie wrogiej
propagandy".

• 21 lutego 1981 r. budynek główny

rozgłośni w ataku terrorystycznym
został wysadzony w powietrze
eksplozją potężnej bomby.
Zniszczenia oszacowano na 2 mln
dolarów, rannych zostało kilku
zatrudnionych, ale nie było ofiar
śmiertelnych. Po otwarciu archiwów
Stasi ujawniono, iż za atak był
odpowiedzialny Ilich Ramírez
Sánchez, opłacony przez Nicolae
CeauČ escu.

• Dzisiaj odwiedzający praski budynek

stacji przechodzą przez wykrywacz
metali, ze względu na obawę przez
zamachami planowanymi przez
niektóre dyktatury. Obecnie
zagłuszane są czasem audycje
nadawane do Iranu. Były też
doniesienia o zagłuszaniu lokalnej
stacji UKF retransmitującej audycje w
Kijowie.

• Radio Wolna Europa zaczęło nadawać swe

audycje w dniu 4 lipca 1950. Programy
polskie półgodzinne, a następnie godzinne
nagrywane były w studio w Nowym Jorku,
wysyłane pocztą lotniczą do Niemiec i
nadawane z anteny pod Frankfurtem.
Pierwszym szefem niewielkiego zespołu
redakcyjnego w Nowym Jorku został były
urzędnik służby dyplomatycznej RP, Lesław
Bodeński. W rok później zastąpił go Stanisław
Strzetelski, przedwojenny publicysta i
redaktor "Wieczoru Warszawskiego"

• W latach 1952 - 1994 istniała polska

sekcja Radia Wolna Europa.
Dyrektorami Rozgłośni Polskiej RWE
w Monachium byli: Jan Nowak-
Jeziorański (1952-1976), Zygmunt
Michałowski (1976-1982), Zdzisław
Najder (1982-1987), Marek Łatyński
(1987-1989) i Piotr Mroczyk (1989-
1994). W okresie PRL była najczęściej
słuchanym (i systematycznie
zagłuszanym) radiem zagranicznym.

Literatura
1. K.W. Tatarowski, Literatura i pisarze w

programie Rozgłośni Polskiej Radia Wolna
Europa, Kraków 2006,

2. J. Nowak-Jeziorański, Kurier z Warszawy,

Kraków 2003,

3. J. Nowak-Jeziorański, Polska z oddali. Wojna

w eterze – wspomnienia, t. 2, Londyn 1988,

4. K. Pszenicki, Tu mówi Londyn. Historia

Sekcji Polskiej BBC, Rosner i Wspólnicy,
2009.

Przygotowały:
Joanna Muszyńska
Magdalena Mielcarek